Gospodarka a środowisko

Środowisko geograficzne:
ogół elementów przyrodniczych, wśród których funkcjonuje człowiek. Składa się z 2 części:
1. środowisko przyrodnicze
Składa się z 4 sfer
- biosfery
- litosfery
- hydrosfery
- atmosfery
Oraz z 7 komponentów:
- rośliny, zwierzęta (biosfera)
- budowa geologiczna, gleby, ukształtowanie powierzchni (litosfera)
- wody (hydrosfera)
- atmosfera

Zmiana jednego komponenta powoduje zmianę pozostałych komponentów.

Cechy charakteryzujące środowisko przyrodnicze:
- zróżnicowanie – przejawiają się poprzez odmienną wielkość potencjału przyrodniczego na poszczególne obszary
- zmienność - przekształcenie środowiska przyrodniczego w czasie, mogą mieć charakter:
· długookresowy
· cykliczny – wynikają z ruchów Ziemi (obiegowy dookoła słońca – pory roku, ruch wirowy – dzień, noc)
· incydentalny – wybuchy wulkanów, powodzie itp.

Potencjał przyrodniczy – składa się z zasobów przyrodniczych i pojemności środowiska.

Klasyfikacje zasobów pokazują i jak używać i w jaki sposób funkcjonować z zasobów.

Klasyfikacje zasobów wg Webera:
I. Zasoby zlokalizowane – występują w określonych miejscach w przestrzeni i
przyciągają działalność człowieka (ropa, węgiel)
II. Ubikwitety – zasoby występujące powszechnie, nie mają znaczenia do
funkcjonowania człowieka (powietrze atmosferyczne)

Klasyfikacje zasobów – podział funkcjonalny:
I. Nie wyczerpywane
- nie zmieniane przez użytkowanie (energia słoneczna)
- zmieniane przez użycie (powietrze)
II. Wyczerpywane
- Odnawialne – może się wyczerpać, ale ma zdolność odnowienia (fauna, flora)
- Nieodnawialne - może się wyczerpać, ale nie ma zdolności odnowienia (surowce mineralne)
- częściowo odnawialne - może się wyczerpać, ale ma odnowieni się po części (gleba, mikroklimat)
Pojemność środowiska – zdolność środowiska do regeneracji (ponoszenie obciążeń antropologicznych), określa do jakiego poziomu może się regenerować na różnych obszarach (samochód myty w jeziorku – przyroda się nie zregeneruje po brudzie, w rzece tak)

Na człowieka wpływają:
- czynniki klimatyczne
- woda
- cechy środowiska

Poglądy co najważniejsze dla człowieka:
Determinizm – twierdzi się, że środowisko przyrodnicze całkowicie decyduje o funkcjonowaniu człowieka (całkowicie zależy od przyrody, człowiek nie ma wpływu na człowieka, lecz klimat na człowieka) (biali są mądrzejszy, bo tak jest . . . a czarni są głupszy)

Indeteterminizm – pogląd który mówi, że środowisko przyrodnicze nie ma żadnego wpływu na działalność człowieka (zmiany typu wynalezienie szczepionki, dróg, techniki, dążenie do uniezależnienia się od środowiska)

Posybilizm - środowisko przyrodnicze stwarza warunki dla funkcjonowania człowieka, ale to człowiek decyduje w jaki sposób z nich korzysta(my decydujemy jak mamy z nich korzystać)

2. środowisko antropologiczne
Stworzone przez człowieka i składa się z 2 systemów:
I społeczny – obejmuje człowieka wraz z relacjami, które tworzy
II techniczny – obejmuje infrastrukturę stworzoną przez człowieka wraz z warunkami jej działania


System środowiska przyrodniczego i antropologicznego w interakcji są, wpływają na siebie wzajemnie. Człowiek zmieniając warunki przyrodnicze to środowisko musi dalej funkcjonować. To oznacza, że są ze sobą powiązane Przekształcenia pojawiają się i funkcjonują razem.


ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE ŚRODOWISKO ANTROPOLOGICZNE

- zmiana Fauny i Flory - Wzrost liczby ludności
- gleba - usługi ludności
- ukształtowanie powierzchni - struktura demograficzna (wiek, płeć)
- hydrosfera (odwodnienie poziomu wód) - zmiana użytkowania ziemi
- klimat (zmiana wilgoci powietrza) - infrastruktura (drogi, powstanie kopalni)
- budowa geologiczna - poziom życia, wykształcenie itd.


ZANIECZYSZCZENIE

====>
Oddziaływanie
<====


Wzajemne relacje ulegają w zmianie za sprawą czasu. Mogą być w z biegiem czasu większe lub mniejsze relacje środowiska przyrodniczego i antropogenicznego. Dlatego też udzielają się 4 etapy pomiędzy tymi środowiskami:



1 etap społeczności pierwotnej (od momentu pojawienia się człowieka)
Dzieli się on na
- etap społeczności wczesnej
całkowite uzależnienie człowieka od środowiska przyrodniczego (myślistwo, zbieractwo)
- etap społeczności późnej
kiedy przychodzi do osiadłego trybu życia, gospodarka rolnicza się tworzy i jest człowiek uzależniony od środowiska, lecz powoli zaczyna się uniezależniać

2 etap społeczności współczesnej od 18 wieku
- rozwój urbanizacji (miast) i przemysłu, z czego wynika zaburzenie równowagi ekologicznej korzystamy ze środowiska, ale nie wiemy, że możemy go zniszczyć.
- nieograniczone i nieracjonalne korzystanie ze środowiska (wody, surowce mineralne)
- degradacja (zanieczyszczenie powietrza, ścieków)
- większy wpływ na środowisko

3 etap współpracy z przyrodą
- niektóre społeczności zdali sobie z tego sprawę, że środowisko nie jest nieograniczone, data ogłoszenia raportu z 1969 U-Thant (1 sekretarz ONZ) „człowiek i środowisko”
- w 1972 Konferencja Sztokholmska – pojęcie Ekorozwoju – taki rozwój gospodarczy, który jest zgodny z ochroną środowiska.
- 1992 – Konferencja w Rio de Janeiro – „Środowisko i rozwój” – zasady zrównoważonego rozwoju respektuje zasady funkcjonującego środowiska, świat musi je szanować by nie zdegradować go.
- Agenda 21 – zbiór dokumentów ustalających obowiązki państwa w zakresie realizacji ochrony środowiska w ramach rozwoju zrównoważonego rozwijały się:
Ekologia – relacje organizmu z otoczeniem, z którym żyje (jak wpływają warunki na dąb)
Ochrona środowiska – nauka o zapobieganiu szkodą środowiska co człowiek sprawił i sposobach hamowania człowieka przed środowiskiem (jak się tworzy oczyszczalnie ścieków itd.)
Sozologia (sozoekologia) – nauka o ochronie i kształtowaniu się środowiska przyrodniczego, co negatywnie wpływa i co należy robić by je chronić.

4 etap kierowanie przyrodą (zakłada się)
Człowiek bardzo zaufany, że przyjdzie taki etap, że będzie można sterować procesami przyrody . . .

Większa część państw jest na poziomie 2, a pozostali na 3, lecz każdy dąży do 4.

Wpływ człowieka jest ogromny, a podział zagrożeń został podzielony (U-Thant):
I – zagrożenie naturalne – z samej przyrody (powodzie, trzęsienia Ziemi)
II – zagrożenia sztuczne – zagrożenia powodowane przez człowieka
1) demograficzny charakter
Są związane ze wzrostem ludności Ziemi 6,2 mld ludzi, szacuje się, że zmieści się ok. 14 mld, lecz nie ma właściwej prognozy
1 r.n.e – 250 mln
1650 – 500 mln
1850 – 1 mld
1925 – 2 mld
1975 – 4 mld
2004 – 6,2 mld

14 promili – średni przyrost naturalny (+ 0,1 w Polsce).
Każde społeczeństwo przechodzi przez fazy rozwoju społeczeństwa:
1 – Faza młodości demograficznej – społeczeństwo pierwotne – wysoka liczba urodzeń i zgonów (niski przyrost naturalny)
2 – Faza bumu demograficznego – liczba urodzeń duża, mała liczba zgonów
(bardzo wysoki przyrost naturalny)
3 – Faza starości demograficznej – niska liczba urodzeń i zgonów
(niski przyrost)

Konsekwencje:
- brak przestrzeni
- zwiększanie się liczby ludności miejskiej i w miastach
- wyczerpywanie się surowców (energetycznych)
- degradacja powierzchni leśnych

Hamowanie się:
- uświadomienie o przeludnieniu
- podniesienie poziomu ekologicznego

Ma być w przyrodzie nie może być tak, że osobniki silniejsze pomagają słabszym.
Wg Matthus`a żywność rośnie w postępie arytmetycznym, zaś ludność w postępie geometrycznym.

2) ekologiczny charakter – związane są z gospodarką

3) społeczno-kulturalny charakter
poziom świadomości ekologicznej wynika z tego jak społeczeństwo traktuje środowisko przy braku świadomości, ze środowisko jest nieograniczone tym bardziej z niego korzystamy.

Świadomość rośnie poprzez:
- edukacje o ekologii
- moda i styl życia (futra, papierosy itp.)

III – Pozostałe, inne
- działania wojenne
- terroryzm (groźby zatruciem wody)


Poziom oddziaływania na środowisko
1) ze względu na charakter oddziaływania
- osobisty (działania indywidualne)
- populacyjny (działania mające na cele zaspokajanie podstawowych potrzeb społeczeństwa)
- społeczny (działania mające na celu zaspokojenia potrzeb wyższych)

2) ze względu na siłę oddziaływania
- brak ingerencji (zanieczyszczenia przenoszą się na inny obszar)
- naruszanie (ingerencja nie naruszającą wydolności systemu)
- uszkodzenia (ingerencja uruchamiająca proces sukcesji ekologicznej – zbieranie grzybów)
- dewastacja (ingerencja uruchamiająca proces sukcesji ekologicznej – wyrąb lasów)
- trwała zmiana ukształtowania naturalnego na sztuczne (składowanie odpadów)

Konsekwencje człowieka odziaływujące na środowisko
1) Pozytywne:
- suplementarne – wzbogacające środowisko (nawożenie)
- komplementarne – wyrównują braki lub likwidują nieprawidłowości (utrzymanie gatunków zagr.)

2) Negatywne
- redukcyjne(eliminowanie ze środowiska niektórych elementów (znikanie niektórych gat. zwierząt)
- destrukcyjne (niszczą i przekształcają środowisko)
Negatywne skutki
1) Ze względu na stosunki do środowiska
a) bezpośrednie – wprost oddziaływają
- odwracalne – człowiek lub środowiska oczyszcza je
- nieodwracalne – nie jest w stanie odwrócić (wymieranie gatunków)
b) pośrednie – najpierw zanieczyszczają środowisko
- gospodarcze (ropa – wyczerpanie, rosną ceny)
- społeczne (zdrowie, jakość życia)

2) Ze względu na stopień dopuszczalności
- niedopuszczalne
- czasowo dopuszczalne
- dopuszczalne w ramach ekologicznej opłacalności

3) Ze względu na zasięg
- globalne – znajdujące odzwierciedlenie na całej kuli (dziury ozonowe, efekt cieplarniany)
- lokalne – na poszczególnych obszarach, krajach

Klasyfikacja zanieczyszczeń
1) Ze względu na rodzaj substancji zanieczyszczeń
a) naturalne
- stałe
- ciekłe
- gazowe
b) niematerialne (hałas, droga, promieniowanie)

2) Ze względu na miejsce powstania
- przemysłowe
- transportowe
- komunalne
- rolne
3) Ze względu na sfery, które ulegają zanieczyszczeniu
a) atmosfera
- gazy (dwutlenek węgla, tlenek siarki, freon) – wpływają na temperaturę
- pyły o charakterze toksycznym, szkodliwe i neutralne – choroby zakaźne, drogi oddechowe

Biorą się z:
- przemysłu elektronicznego (spalanie węgla)
- gospodarka komunalna (spalanie w gosp. domowej)
- transport (proces bardziej skomplikowany)

Konsekwencje ocieplania klimatu:
- topnienie lodowców
- podniesienie poziomu wód
- przesuwanie sfery klimatycznej
- ziemia coraz wolniej się obraca

Możliwości zatrzymania efektu cieplarnianego:
- ograniczając emisję związków węgla

Dziura ozonowa – powodują ją freon i powoduje to:
- choroby – skóry, oczu, nowotworowe
- liczne mutacje genetyczne
- może niekorzystnie wpłynąć na niektóre uprawy rolne i hodowle zwierząt

Przeciwdziałanie:
- okulary przeciwsłoneczne
- zmniejszyć emisję freonu
- dzień bez samochodu
- kary, opłaty
- możliwości techniczne (samochody na wodę)


b) hydrosfera
Bilans wodny
Przypływ = odpływ
Istniejące zasoby + opady + ścieki = parowanie + odpływ + zasolenie + pobór wody

Charakter:
- kwaśnie deszcze
- smog (mgła intensywna) (dym i mgła)

Konsekwencje:
- niszczenie lasów
- niszczenie elewacji budynków
- zakwaszenie gleby
- zakwaszenie wód powierzchniowych

Możliwości zapobiegania:
- dużo rozwiązań prawnych
- opłaty wody
- kary za przekraczanie norm
- współpraca międzynarodowa

ODPŁYW
- minimalizacja zużycia wody
przemysł – stosowanie zamkniętego obiegu wody
gospodarka komunalna – opłaty za wodę
tworzenie technologicznych oczyszczalni wód
rolnictwo

PRZYPŁYW
Ścieki dzielimy na:
- przemysłowe (przemysł skórzany)
- komunalny (kopalnie wody)
- spływy z terenów wodnych
- opady atmosferyczne
wody pochładnicze i kopalniane

c) litosfera

składa się z budowy geologicznej, ukształtowania powierzchni i gleby

Zagrożenia:
- wynikające z erozji gleby (wodna i wietrzna)
- intokrynacja (wprowadzenie do gleby cząstek metali ciężkich)
- nawadnianie i odwadnianie wody
- zasolenie
- nabór gleby na cele nierolnicze

d) biosfera

Przyczyny ginięcia gatunków:
1) utrata środowiska
2) zanieczyszczeni środowiska
3) inwazja obcych gatunków
4) bezpośrednia eksploatacja

Problem biosfery:
- ginięcie gatunków
- uszkodzone lasy
- wycinanie lasów

Znaczenie lasów:
- wpływają na temperaturę powietrza na jego wilgotność, klimat
- pełną funkcję zdrowotną, chronią ludzi przed negatywnymi skutkami
- jest źródłem cennych surowców dla różnych gałęzi przemysłu
- poprawia wygląd i zróżnicowanie krajobrazu

Przyczynami:
- pożary
- wyręby
- odpady, śmieci


OCHRONA ŚRODOWISKA

I nurt konserwatorski:
- polega na ochronie elementów przyrody (Humbold)

II nurt biocenotyczny
- polega na ochronie biocenoz

III nurt planistyczny
- gdzie uznano, że środowiska przyrodnicze powinno być uwzględnione w procesie planowania i programowania rozwoju

w XIX wieku ochrona przyrody była związana z ochroną mienia, a obiekty żywej przyrody były chronione wtedy gdy stanowiło czyjąś własność.


Metody ochrony środowiska:

Metoda prawna (obejmująca całość postanowień prawnych mająca na celu ochronę i kształtowanie środowiska przyrodniczego)
Ma charakter
- bierny (polega na ochronie wyjątkowych fragmentów środowiska środowiska przyrodniczego
parki narodowe – chroni wszystko
parki krajobrazowe – chroni krajobrazy pochodzenia naturalnego
obszary chronionego krajobrazu
pomniki przyrodnicze
ochrona gatunków roślinnych
- czynny – metody prawne o charakterze czynnym. Obejmują całość rozwiązań finansowych związanych z ochroną i ukształtowanie środowiska
podstawowe opłaty za korzystanie ze środowiska
kary
ulgi podatkowe

Mogą mieć charakter:
- kompensacyjny – jeżeli przywracają środowiska jego stan naturalny
- stymulujący – stymulują aby nie zanieczyszczać środowiska

Metoda organizacyjna – obejmuje działalność wszystkich na rzecz ochrony środowiska

Metoda techniczno – technologiczna – obejmuje wszystkie rozwiązania typowo techniczne, powodujące mniejsze zanieczyszczenia

Monitoring – obejmuje 5 elementów metod:
- polega ona na stałym systemie i kontroli środowiska związany jest ze zbieraniem, opracowaniem i rozpowszechnianiem informacji o środowisku
- służy do rozproszenia i rozwiązania problemów środowiskowych
- stosowany w celu zwiększenia skuteczności działań na rzecz ochrony środowiska