Potrzeby życiowe człowieka u schyłku życia i sposoby ich zasakajania

W codziennej egzystencji człowieka konieczne jest zapewnienie odpowiednich warunków i zaspokojenie konkretnych potrzeb. Różnice w tych potrzebach widoczne są w poszczególnych okresach życia, takich jak: dzieciństwo, młodość, wiek dojrzały, starzenie się i starość. W wieku starszym potrzeby i oczekiwania ulegają przeszeregowaniu, zwykle z wyższych na niższe, zapewniające codzienny byt i dobre samopoczucie. W starszym wieku potrzeby te można podzielić na:

PODSTAWOWE  do których zalicza się schronienie, czyli miejsce zamieszkania, a w nim odpowiednia temperatura, oświetlenie, podstawowe wygody, czystość, odpowiednie wyżywienie i miejsce wypoczynku, a także w razie potrzeby możliwość korzystania z pomocy, głównie lekarskiej i pielęgniarskiej.

PSYCHICZNE  do których zalicza się poczucie bezpieczeństwa, wolność decyzji i wyboru, poczucie własnej wartości, potrzebę szacunku, poczucie przydatności, a więc możliwość aktywności i rozwijania własnych zainteresowań, w tym kontakty z rodziną i z najbliższym otoczeniem. U licznych osób w tym wieku, zarówno mieszkających przy rodzinie, jak i w domach pomocy społecznej, spostrzega się potrzebę bycia przydatnym dla innych, potrzebę miłości bliźniego, ale też potrzebę akceptacji własnej osoby przez innych. Jeśli potrzeby emocjonalne nie są zaspokajane, to starsza osoba, niezależnie od stopnia zaspokojenia innych potrzeb, czuje się nieszczęśliwa, niepotrzebna i popada w stan „oczekiwania na śmierć” zwykle związany z postawą wrogości zarówno do otoczenia, jak i do siebie.

RELIGIJNE  w starszym wieku inaczej patrzy się na starość i nieuchronnie nadchodzącą śmierć. Często ludzie ulegają rodzajowi nawrócenia do religii zaszczepionej w dzieciństwie i potrzebują kapłańskiej pociechy. Można to zauważyć szczególnie u osób, które słusznie lub niesłusznie, przekonane są o swojej samotności i nieprzydatności. Nie powinno się jednak narzucać podopiecznym posług religijnych, zwłaszcza tym, którzy uważają to za rodzaj zamachu
na ich poglądy.

W hierarchii potrzeb człowieka potrzeby psychospołeczne są bardzo rozbudowane. Wydaje się, że u ludzi starszych szczególnie mocno odczuwane są potrzeby: bycia użytecznym, uznania, bezpieczeństwa psychicznego, życzliwości i przyjaźni, przynależności do grupy i zajmowania w niej określonego miejsca, bycia we wspólnocie. W starszym wieku, na skutek zmian w dotychczasowych, podstawowych rolach społecznych, mniej jest naturalnych możliwości zaspokajania potrzeb. Niemożliwość lub ograniczona możliwość zaspokajania swych potrzeb może pociągać za sobą wycofanie się człowieka i przechodzenie w stan oczekiwania. Konsekwencją tego procesu jest samotność społeczna człowieka starszego i ograniczenie jego sprawności społecznej. Z tej samotności społecznej wyłania się potrzeba przystosowanej egzystencji. Potrzeba ta jest zaspokojona wtedy, gdy następuje stan względnej równowagi pomiędzy otoczeniem, środowiskiem człowieka, a jego psychiką. Egzystencja obejmuje zarówno stany oraz zmiany w zakresie zdrowia biologicznego i psychicznego, jak też w zakresie życia społecznego.

Zmienione sytuacje w życiu człowieka starszego, rodzą potrzebę bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego. Potrzeba bezpieczeństwa fizycznego jest wynikiem gorszego zdrowia i sprawności ruchowej, gospodarskiej i samoobsługowej. Zagrożenie wynika więc z faktu, iż w wielu sytuacjach człowiek stary nie może zaspokoić swoich potrzeb podstawowych, co zagraża jego zdrowiu, a nawet życiu. Bezpieczeństwo psychiczne i jego odczuwanie wynika z dwu sfer życia - osobistego i społecznego - oraz takiej jego organizacji, aby zachował się pomiędzy nimi pewien ład, porządek, rytm, tradycja i nawyki. Zmiany wywołują uczucie zagrożenia i narastające niebezpieczeństwo osamotnienia.

Coraz trudniejsze w miarę starzenia się, staje się zaspokojenie potrzeby uznania. Przejście na emeryturę, zmiana pozycji i ról społecznych, osłabienie więzi społecznych nie sprzyjają realizowaniu tej potrzeby. Potrzeba przynależności jest najczęściej realizowana poprzez małe grupy społeczne, jak rodzina i środowisko pracy. Przynależność do grupy daje człowiekowi poczucie własnej wartości, sensu życia, uznania i przydatności. Ważne jest, aby w przewidywaniu nadchodzących zmian w życiu, w sposób świadomy rozszerzać swoje kontakty, przenosząc je na środowisko pozazawodowe i pozarodzinne. Grupy takie będą mogły świetnie zastępować kontakty zawodowe. Takie planowe działanie społeczne, może w znacznym stopniu ułatwić przystosowanie się do starości i dać poczucie ogólnego zadowolenia i sukcesu życiowego.

Możliwości zaspokojenia potrzeb człowieka starego, zarówno biologicznych, jak i psychospołecznych są różnorodne. Jednocześnie jest to proces trudny, wymagający uświadomienia sobie faktu, że potrzeby tkwią w określonej strukturze motywacyjnej człowieka. Nie wystarczy więc podejmować działania ukierunkowane na określoną potrzebę, związaną treściowo ze swoim przedmiotem. Trzeba pamiętać o konieczności poznania również tych elementów struktury, które wpływają na charakter potrzeb, wartości nadal cenionych motywacji, które popychają do działania i realizowania potrzeb. Stwierdzono, że motywacje stają się coraz słabsze, prawdopodobnie na skutek spadku energii i gorszego działania mechanizmów pobudzenia. Osoby starsze są mniej skłonne do entuzjazmu, wymagają mocniejszych podniet, zachęty i pomocy przy podjęciu nowej działalności, dlatego też łatwiej rezygnują z rozwiązywania problemu, pracują wolniej i gorzej pokonują trudności.

Jedną z ważniejszych dla starszych osób potrzeb, jest potrzeba poczucia własnej wartości, szacunku i przydatności. W tym celu należy dać im szanse wykorzystania ich doświadczeń życiowych dla dobra innych, stworzyć możliwości rozwijania istniejących już zainteresowań lub ich rozbudzania. Placówkami rozwijającymi wspomnianą działalność mogą być Kluby Seniorów, Kluby Rencistów, różnorakie Kluby Zainteresowań np. wędkarskie, filatelistyczne, malarstwo artystyczne, rzeźba, hawciarstwo regionalne itp. Placówki kulturalno - oświatowe przez swą działalność ułatwiają ludziom starszym przede wszystkim odzyskanie poczucia życia we wspólnocie. Pozwalają one ludziom na nowe spotkania ze sobą, dają możliwość działania. Placówka taka daje człowiekowi starszemu względnie stałe środowisko, utworzone przez innych ludzi, daje możliwość przynależenia i bycia potrzebnym w grupie, daje wspólne lub odmienne problemy i szukanie ich rozwiązania. Ustalają się wspólne zainteresowania, zwyczaje, określony rytm spotkań, nawiązują się i utrwalają nowe znajomości. Posiadanie własnego środowiska i określonych wobec niego obowiązków sprzyja zachowaniu postawy konstruktywnej, dającej zadowolenie z życia, możliwości działania, wyrażania siebie.

Nieaktywnym rencistom proponuje się dwie dziedziny aktywności, sprawy opiekuńcze i porządkowe. Rodzina, która jest dla osoby starszej naturalną i najważniejszą grupą, daje najlepsze szanse na realizację potrzeb człowieka. Funkcje pełnione przez osobę starszą w rodzinie dają jej poczucie użyteczności, określonego prestiżu, poczucie bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego, zaspokajają potrzeby emocjonalne i wzmacniają pozycję społeczną. Pozwala na przekazywanie i utrwalanie szeregu wartości, zwyczajów i tradycji.