Morze Bałtyckie

Powstanie Morza Bałtyckiego
Na powstanie Bałtyku decydujący wpływ wywarł lądolód skandynawski. Morze zaczęło się tworzyć pod koniec zlodowacenia Wisły, kiedy wody roztopowe z ustępującego lądolodu zaczęły gromadzić się na obszarze dzisiejszej Zatoki Gdańskiej i powiększało z czasem swoją powierzchnię. Około 10.200 lat temu istniało słodkowodne jezioro lodowe zasilane także wodami spływającymi z obszarów leżących na południe. Po tym okresie nastąpiło gwałtowne ocieplenie, które spowodowało podniesienie się poziomu wody i połączenie z wodami dzisiejszego Morza Północnego. Powstało morze Yoldia. W wyniku zanikania pokrywy lodowej, spowodowanego ociepleniem się klimatu, następowało powolne podnoszenie się Skandynawii. Doprowadziło to do powstania kolejnego jeziora, które nazwano jeziorem ancylusowym. Dalsze wynoszenie Skandynawii, a równoczesne obniżenie południowych wybrzeży jeziora ancylusowego było przyczyną powstania nowego połączenia z Morzem Północnym. Utworzyło się morze litorynowe o większym zasięgu i bardziej słonych wodach niż obecny Bałtyk. Bałtyk o współczesnych rozmiarach powstał około 2.000 lat temu. W tym okresie zmniejszała się jego powierzchnia wskutek stałego podnoszenia się lądu, co miało wpływ na jeszcze bardziej ograniczony kontakt z Morzem Północnym w płytkich cieśninach duńskich.



Położenie Morza Bałtyckiego

Bałtyk jest śródkontynentalnym, szelfowym morzem Oceanu Atlantyckiego w północnej Europie. Od północy ograniczone Półwyspem Skandynawskim. Połączone z Morzem Północnym przez Cieśniny Duńskie: Wielki Bełt, Mały Bełt, Kattegat i Skagerrak oraz Sund,. Granice morza wyznacza linia poprowadzona od północnego cypla Półwyspu Jutlandzkiego (przylądek Grenen) do wyspy Tjrn (Szwecja).
Nad Morzem Bałtyckim leżą: Dania, Szwecja, Finlandia, Estonia, Litwa, Łotwa, Rosja, Polska, Niemcy, a do jego zlewiska należą ponadto: Norwegia, Czechy i Słowacja.

Dane liczbowe Morza Bałtyckiego

Powierzchnia: 415,266 km2
Objętość: 22 mln km3
Zasolenie: średnio 7-8 promili, uzależnione od wlewów słonych wód Morza Północnego, rośnie od wschodu ku zachodowi: od 1-2 promile w Zatoce Botnickiej, 7-8 w południowej części, 8-9 w zachodniej, do ponad 18 promili u wylotu Kattegatu
Głębokość: średnia 52-56 m, maksymalna 459 m (Głębia Landsort)
Przezroczystość: od 6-15 m w Zatoce Gdańskiej do 19 m w okolicach Bornholmu
Ukształtowanie dna: Topografia współczesnego Bałtyku jest wynikiem działań kilku działających, bądź kolejno zmieniających się, czynników jak najściślej jednak związanych z procesem zlodowacenia.

Źródła zanieczyszczeń Bałtyku
- ścieki komunalne i przemysłowe miast nadmorskich
- rzeki przynoszące zanieczyszczenia komunalne i przemysłowe
- wiercenia na dnie morza
- produkty wyrzucane przez statki

- statki ulęgające katastrofom
- porty rybackie
- rolnictwo
- turystyka


Skutki zanieczyszczeń
- pustynia beztlenowa – związki organiczne wpadające do morza powodują zjawisko użyźniania morza. Konsekwencja jest wzrost biomasy, której nadmierna ilość opada na dno powodując zachwianie warunków tlenowych. W ten sposób następuje zanik życia organizmów i powstanie terenów beztlenowych.
- zubożenie gatunków i ilości fauny i flory
- zmniejszenie możliwości połowów
- utrata walorów turystycznych i zdrowotnych

Zanieczyszczenie Bałtyku
Zlewisko Bałtyku zamieszkuje ponad 140 milionów ludzi, wytwarzających prawie 15% produkcji ogólnoświatowej. Nad brzegami leży około 60 wielkich miast. Szacunkowo, ilość zanieczyszczeń wprowadzanych przez poszczególne państwa do wód Bałtyku ocenia się na 1,2 mln ton rocznie. Jest to liczba niebezpiecznie wysoka. Ożywiona wymiana handlowa wyraża się ilością 70 tysięcy statków wpływających rocznie przez cieśniny. Do tego należy doliczyć flotę łowiącą na Bałtyku w ciągu całego roku. Nad Bałtykiem znajduje się około 1000 portów i przystani. W stoczniach położonych nad brzegami Morza Bałtyckiego w Kopenhadze, Kilonii, Rostocku, Szczecinie, Gdańsku, Sankt Petersburgu, Sztokholmie itd. Budowana jest poważna liczba nowoczesnych statków.
„Bałtyk umiera”, „Najbardziej zanieczyszczone morze świata” oto określenia, które często można usłyszeć w odniesieniu do Morza Bałtyckiego. Wielu ludzi w Polsce ma wątpliwości, czy ryby bałtyckie nadają się do spożycia. Powszechnie znany jest zły stan sanitarny niektórych plaż i kąpielisk na polskim wybrzeżu. Ostatnio coraz częściej pojawiają się informacje o toksycznych zakwitach glonów i konieczności okresowego zamykania popularnych kąpielisk.

Konsekwencje zanieczyszczenia Bałtyku

Skutki zanieczyszczenia Bałtyku można sprowadzić do 2 podstawowych aspektów, które odnoszą się do całego morza:
Nadmiernego użyźniania wód (eutrofizacja)
Zatrucia organizmów morskich (intoksykacja)

Istnieje również szereg innych problemów, np. zły stan sanitarny wielu plaż i kąpielisk morskich, skażenia spowodowane rozwojem przemysłu celulozowo-papierniczego, kwaśne deszcze i inne. Zjawiska te są powodem niekorzystnych zmian w morzu – degradacji środowiska morskiego


Eutrofizacja wód wywołana wzmożonym dopływem związków użyźniających objawia się intensywnym zakwitem planktonu w okresie wegetacyjnym, w wyniku czego następuje obniżenie przezroczystości wody. Następnie obumarły plankton opada na dno i zużywa tlen. Dalszą konsekwencją nadmiernego użyźniania wód jest ogólne obniżenie walorów rekreacyjnych morza, poważne zmiany w biocenozie, w tym również zanik wrażliwych przedstawicieli flory i fauny oraz zmiana składu organizmów żyjących w Bałtyku.

Intoksykacja organizmów morskich
Skutki obecności substancji toksycznych w morzu są jeszcze mało poznane. Jednakże sam fakt ich istnienia w środowisku morskim oraz zdolność ich dalszego gromadzenia się jest niepokojący. Ocenia się, że obecny poziom stężenia tych związków może być groźny dla początkowych stadiów rozwoju ryb i innych organizmów morskich. Dowiedziono też, że ma ujemny wpływ na wyższe ogniwa łańcucha pokarmowego – drapieżne ptaki i ssaki morskie.

Degradacja środowiska morskiego.
Największe zaburzenia równowagi ekologicznie w morzy Bałtyckim zaobserwowano na polskich obszarach morskich, głównie w Zatoce Gdańskiej i Zatoce Pomorskiej.
Zły stan sanitarny plaż i kąpielisk nadmorskich jest jednym z głównych naszych problemów i został spowodowany odpływem zanieczyszczeń komunalnych rzekami i kanałami. Brak jest urządzeń do odbioru ścieków ze statków w portach i stoczniach, zanieczyszczone są kanały portowe i stoczniowe. Stwierdzono też znaczny dopływ związków toksycznych, głównie pestycydów, metali śladowych i związków ropopochodnych z obszaru naszego kraju.
W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat stwierdzono duże zmiany w ekosystemie przybrzeżnym. W fitoplanktonie rozwinęły się toksyczne glony – sinice. Roślinność występuje do głębokości 6 metrów, podczas gdy w latach 50 wegetacja sięgała do 25 metrów w głąb morza.
Zmienił się skład gatunkowy ichtiofauny i poławianych ryb. Wiele gatunków ustępuje, natomiast inne pojawiają się liczniej. Powodem tego są zmieniające się warunki rozrodu ryb: degradacja tarlisk i ograniczenie dostępu do nich, zwiększona presja drapieżników, wyłów osobników niedojrzałych płciowo. Największy spadek połowów stwierdzono w Zatoce Puckiej, gdzie na początku lat osiemdziesiątych masowo ginęły węgorze, a następnie wystąpił znaczny spadek zasobów ryb konsumpcyjnych.
Degradacja środowiska morskiego postępuje również od dna, gdzie w osadach dennych, oraz w wodach głębinowych pogarszają się warunki tlenowe środowiska

Drogi prowadzące do poprawy stanu środowiska Bałtyku

-redukcja zanieczyszczeń w miejscach ich wytwarzania się.
budowa oczyszczalni ścieków.
ograniczenie lub zakaz stosowania materiałów nie podlegających rozkładowi mikrobiologicznemu (głównie tworzyw sztucznych)
lepsze wykorzystanie odpadów podlegających degradacji (utylizacja)
poprawianie świadomości ekologicznej w państwach nadbałtyckich
ochrona bagien i zatok przymorskich , które stanowią naturalne filtry zanieczyszczeń.
ograniczenie stosowania proszków do prania zawierających fosforany.
ograniczenie stosowania nawozów sztucznych.
ograniczenie stosowania środków owado i chwastobójczych.
zakaz stosowania chloru w procesie bielenia masy celulozowej


Niezbędna jest również edukacja ekologiczna a nawet zmiana dotychczasowych postaw i zachowań społecznych. Potrzebny jest nowy sposób myślenia o morzu i zrozumienie że można je ochronić przede wszystkim poprzez ochronę i odnowę środowiska na lądzie.

Proces odnowy środowiska morskiego jest skomplikowany i będzie przebiegał w różnym tempie w zależności od rodzaju podejmowanych działań. Wybudowanie oczyszczalni ścieków może przynieść poprawę stanu sanitarnego określonego odcinka strefy brzegowej prawie natychmiast. Ograniczenie odpływu zanieczyszczeń toksycznych przyniesie widoczne rezultaty spadku ich stężenia w organizmach po paru latach. Najtrudniej jest przewidzieć tempo odnowienia środowiska po zmniejszeniu odpływu związków użyźniających morze. Widoczne rezultaty mogą być niezauważalne nawet po paru latach,