Polska podczas I Wojny Światowej

I Wojna Światowa wybuchła w 1914 r. i trwała przez cztery lata do roku 1918. Momentem zapalnym stało się zamordowanie w 1914 r. w Sarajewie arcyksięcia Ferdynanda. Narastające konflikty między mocarstwami na świecie miały rozstrzygnąć się zbrojnie. Państwa, które ówcześnie były zaborcami Polski: Austro-Węgry, Rosja i Niemcy, znalazły się we wrogich sobie blokach politycznych. To była szansa dla Polski na odzyskanie niepodległości. Kwestia polska nie odgrywała dużej roli w polityce zaborców, ale fakt iż ziemie polskie były od początku terenem działań wojennych, zmuszał walczących do minimalnego zainteresowania nastrojami panującymi w kraju. W wyniku tego rozpoczął się cykl odzew, w których każde z państw obiecywało korzyści dla Polaków w zamian za poparcie w walce.

W przededniu wybuchu wojny sytuacja polityczna w Polsce doprowadziła do powstania orientacji politycznych, które miały swoje plany, co do sposobu odzyskania niepodległości. I tak powstały cztery główne obozy: orientacji prorosyjskiej, proaustryjackiej (niepodległościowej), również proaustryjackiej, lecz lojalistycznej oraz orientacja rewolucyjna.

Za orientacją prorosyjską opowiedziały się takie organizacje polityczne i wojskowe jak: Liga Narodowa, Polskie Drużyny Sokole (w Galicji) i Drużyny Bartoszowe, czyli młodzież z zaboru Austro-Węgierskiego sympatyzująca z Narodową Demokracją. Orientacja ta miała duże wpływy we wszystkich trzech zaborach. Przywódcą i głównym ideologiem był Roman Dmowski (1865-1939), który w swej książce "Niemcy, Rosja i kwestia polska" napisał, iż Polacy powinni się przyłączyć do słabszej militarnie Rosji w walce przeciw silnym i dobrze przygotowanym Niemcom. Nieudane próby rusyfikacji w zaborze Rosyjskim miały być gwarancją na zjednoczenie Królestwa Polskiego w razie zwycięstwa Rosji nad resztą zaborców, zaprzestania represji wobec Polaków i odrodzenia Polski, lecz pod autonomią caratu. W 1917 r. w Szwajcarii Dmowski utworzył Komitet Narodowy Polski, który objął zwierzchnictwo nad powstającym we Francji wojskiem polskim, funkcjonującym też pod nazwą armii Hallera. Rządy zachodnie uważały Komitet za przedstawiciela polityki polskiej. Plan Dmowskiego wzbudził sprzeciw wielu członków endecji (Narodowej Demokracji) oraz spowodował odejście kilku organizacji z orientacji prorosyjskiej.

Kolejnym stronnictwem była niepodległościowa orientacja proaustryjacka, w której skład wchodziły: Komisja Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, która zebrała w sobie wszystkie partie niepodległościowe (PPS, PPS-D Galicji, Polskie Stronnictwo Postępowe, PSL i Narodowy Związek Robotniczy); Związek Walki Czynnej- tajną organizację wojskową powołaną przez Piłsudskiego w 1908 r. oraz inne legalne organizacje paramilitarne. Obóz niepodległościowy skupił się wokół Józefa Piłsudskiego (1987-1935)- działacza niepodległościowego, twórcy Legionów Polskich, później I marszałka Polski. Według planu Piłsudskiego wsparcie Austrii miało wspomóc w utworzeniu siły zbrojnej Polski. Był to najkorzystniejszy pomysł w drodze do wolności dla Polski i Polaków, gdyż jednoczył siły niepodległościowe ze wszystkich zaborów.
Lojalistyczna orientacja proaustryjacka była najgorzej zorganizowaną jednostką, bez wyraźnego programu niepodległościowego. Spisano na straty rodaków z zaboru pruskiego, gdyż chciano przyłączyć pozostałe dwa zabory do Galicji i przekształcić monarchię Habsburgów w jedno potrójne państwo Austo-Węgry-Polskę.

Ostatnia orientacja rewolucyjna skupiła w sobie SDKPiL oraz później też PPS-Lewicę. Ugrupowania te występowały przeciw wojnie. Dążyły do wybuchu rewolucji robotniczej, która objęłaby całą Europę i przez obalenie dotychczasowych rządów i ustrojów nie dopuściła do wybuchu Wojny Światowej. Plan tej organizacji od początku skazany był na niepowodzenie, gdyż odrzucał walkę o niepodległość w imię walki o wyzwolenie społeczne proletariatu.

Wybuch I Wojny Światowej spowodował wzrost liczby jawnych organizacji wojskowych, które skupiały tysiące młodych ludzi, którzy chcieli walczyć o możliwość życia w wolnej, nie rozbitej na dzielnice, niepodległej Polsce. Już w 1910 r. w Galicji powstały organizacje wojskowe- Drużyny Strzeleckie, Związki Strzeleckie, które miały być oddziałami polskimi w razie wybuchu wojny. Piłsudzki mianowany na stanowisko Głównego Komendanta organizacji strzeleckich w 1914 r. zwołał mobilizację tych ugrupowań. W ten sposób Piłsudzki utworzył oddział nazwany Pierwszą Kompanią Kadrową. 6 sierpnia 1914 r. Pierwsza Kompania Kadrowa wkroczyła do Królestwa Polskiego w celu sprowokowania wybuchu powstania przeciwko Rosji. Piłsudzki posunął się nawet do kłamstwa, gdyż chciał za wszelką cenę poderwać Polaków do walki z Rosją. W sześć dni po wkroczeniu oddziałów Kompanii do Polski starły się one w Kielcach z przeważającą siłą wojsk Rosyjskich, czego skutkiem było porzucenie planu wzniecenia rewolucji.

Władze Galicji, po nieudanym sprowokowaniu rewolucji, zażądały likwidacji Pierwszej Kompanii Kadrowej, lecz grupa polityków pod wpływem nalegań Piłsudskiego utworzyła Naczelny Komitet Narodowy, który zarządził wcielenie byłych członków Kompanii do nowo powstałej organizacji wojskowej- Legionów Polskich. Było to 27 sierpnia 1914r. Początkowo Legiony miały dzielić się na Wschodnie i Zachodnie, lecz w wyniku działań wojennych i przekonywań polityków endecji, żołnierze Legionu Wschodniego odmówili złożenia przysięgi wojskowej tzw. kryzys przysięgowy. Zmieniono plany i zbuntowanych żołnierzy wcielono do innych powstających organizacji woskowych, a z pozostałych z Legionów Zachodnich utworzono Legiony Polskie (około 20 tys. Żołnierzy).

Legiony Polskie dzieliły się na trzy brygady. I Brygadą dowodził Józef Piłsudski. Składała się ona, tak jak pozostałe brygady, z pułków piechoty i ułanów. Oddział ten walczył na froncie wschodnim do 1916 r., odnosił wiele sukcesów w bitwach dzięki wybitnemu talentowi wojskowemu, jakim był dowódca- Piłsudski, komendant który dzięki swej intuicji i umiejętności dowodzenia stał się symbolem dla wielu Polaków. Oddział przeniesiony z frontu wschodniego na Wołyń stoczył ostatnią bitwę pod Kostiuchnówką w sierpniu 1916 r. II Brygada Legionów Polskich powstała na początku 1915 r. i była dowodzona przez generała Józefa Hallera. Walczyła ona w Karpatach Wschodnich, pod koniec 1915 r. została połączona z całością sił legionowych i dalej toczyła walki nad Styrem. III Brygada najmniej znana dowodzona była przez półkownika Stanisława Szczeptyckiego.

Z polecenia Piłsudskiego w 1914 r. utworzono oddziały przyjazne Legionom- Polską Organizację Wojskową. Organizacja dowodzona była przez Tadeusza Żylińskiego i zajmowała się akcją dywersyjną. Niszczyła mosty, linie kolejowe i telefoniczne, ale nie brała udziału w otwartych walkach zbrojnych. POW działała w konspiracji na terenie Królestwa Polskiego, a później w Rosji. Posiadała oddział lotników.

W październiku 1914 r. w Puławach utworzono Legion Puławski, jednostkę polską z polskim dowódcą i polskim charakterem brygady. Zapewniono, że Legiony nie będą walczyły z Legionami Polskimi w służbie austriackiej. Legiony Puławskie miały walczyć po stronie wojsk rosyjskich. Mimo obietnic o polskim charakterze brygady w lutym 1915 r. przemianowano oddział na rosyjski, a potem przekształcono go w Brygadę Strzelców Polskich.

Oprócz oddziałów w kraju tworzono je także za granicą. I tak np. Korpus polski w Rosji stworzony z Polaków, ale służących w armii rosyjskiej za zgodą Rządu Tymczasowego. Korpus utworzono na Białorusi, w Besarabii i na Ukrainie. Jednak wojska państw centralnych zażądały ich likwidacji bez walki. W Stanach Zjednoczonych utworzono Sokole Drużyny Polowe, które były wzorowane na Drużynach Strzeleckich. We Francji utworzono oddział Bajończyków- ochotników polskich chcących uczestniczyć w walce o wolność narodu. Utworzono z nich Legię Cudzoziemską zwaną również armią Hellera (od nazwiska dowódcy Józefa Hellera, byłego dowódcy II Brygady Legionów Polskich). Cała armia przybyła w 1919 r. do Polski.

Państwa walczące chciały od początku trwania wojny zyskać sojuszników w Polsce, przeciw innym zaborcom. Więc by przekonać Polaków do walki po ich stronie wygłaszano deklaracje, odezwy, akty, a nawet rozkazy. Najsłynniejsze z nich to m.in. Odezwa Naczelnego Dowództwa państw centralnych wygłoszona przez Austro-Węgry i Niemcy w sierpniu 1914 r., która głosiła wyzwolenie Polaków spod „jarzma moskiewskiego”; Odezwa Naczelnego Wodza armii rosyjskiej wygłoszona przez księcia rosyjskiego Mikołaja Mikołajewicza 14 sierpnia 1914 r. w Rosji. Książe zapowiedział zjednoczenie ziem polskich pod berłem cara rosyjskiego. Jednak odezwa nie przyniosła skutku, ponieważ Książe chciał tylko zwerbować Polaków do wstąpienia do armii rosyjskiej. W odpowiedzi na to 5 listopada wydano akt przez cara Wilhelma II i cesarza Franciszka Józefa, którzy zapowiedzieli utworzenie samodzielnego Królestwa Polskiego, z dziedziczną monarchią konstytucyjną z ziem spod zaboru rosyjskiego; które miało być w sojuszu z Niemcami i Austro-Węgrami. Tym razem car Mikołaj II wydał rozkaz noworoczny w grudniu 1916 r., ale teraz proponował zjednoczenie Polski nie pod panowaniem caratu, lecz w unii z Rosją. Następnie w marcu 1917 r. Odezwa Rządu Tymczasowego o utworzeniu państwa polskiego z ziem prawowitych Polski oraz o sojuszu wojskowym z Rosją przeszła nie bez echa przez Królestwo Polskie. I na koniec trzynasty z czternastu punktów Orędzia prezydenta USA Thomasa Wodorowa Wilsona, w styczniu 1918 r. w którym mówił o zakończeniu wojny, humanizmie i sprawiedliwości, a w trzynastym punkcie o niepodległej Polsce z dostępem do morza.

Wojna jest negatywnym zjawiskiem wytworzonym przez człowieka i ponoszącym za sobą setki ofiar w ludziach. Jednak dla Polski jako kraju I Wojna Światowa była zjawiskiem pozytywnym, długo oczekiwanym. Wycofanie się Rosji i klęska w bitwach państw centralnych spowodowały, że nagłośniła się sprawa niewoli Polski i interweniowały w niej państwa dotychczas głuche na wołania Polaków o pomoc. Państwo założone przez plemię Polan było znowu wolne, mogło się normalnie rozwijać. Lecz to szczęście trwało tylko 20 lat. Niewyjaśniona sytuacja między państwami i chęć odwetu za porażkę doprowadziła do II w historii świata wojny, która miała przynieść ze sobą rozwój broni masowej zagłady, przekroczenia granicy humanizmu przez naród niemiecki oraz panowanie największego w historii zbrodniarza - Adolfa Hitlera.