Pytania egzaminacyjne:
1. Czym jest ustrój gospodarczy?
2. Cechy różniące ustroje gospodarcze?
3. Kryteria rozróżniania ustrojów liberalnych i etatystycznych?
4. Relacje między gospodarką liberalną etatystyczną oraz centralnie zarządzaną.
5. Kryteria rozróżniania klasowych ustrojów gospodarczych.
6. Stopniowalność własności w rożnych ustrojach gospodarczych.
7. Klasyfikacja ustrojów dyktatorskich.
8. Klasyfikacja ustrojów demokratycznych.
9. Założenia rachunku dochodu narodowego według SNA i MPS.
10. Omów podstawowe kategorie dochodu narodowego wg SNA (GNP, NNP, DNP, NI, DPA, DNP) wskazać różnice.
11. Przedstaw analizę podziału dochodu narodowego z pkt. widzenia składników popytu w SNA
12. Przedstaw analizę podziału dochodu narodowego z pkt. widzenia składników podaży (umiejscowienia popytu) wg SNA
13. Wymień główne patologie w różnych systemach gospodarczych oraz zachodzące interakcje w sposobach ich zwalczania.
14. Wskaż na określone skutki uboczne strategii walki z patologiami systemów gospodarczych.
15. Dlaczego dochód narodowy jest podstawowym miernikiem oceny poziomu życia.
16. Podział dochodu wg MPS.
17. Pojecie wzrostu, rozwoju, stagnacji i recesji w gospodarce.
18. Ilościowe i jakościowe czynniki wzrostu, relacje między nimi.
19. Omów współzależności decydujące o postępie gospodarczym.
20. Jednoczynnikowe modele wzrostu jako funkcje ciągłe i różniczkowe.
21. Ogólna charakterystyka modelu wzrostu Haroda.
22. Sposób ujęcia przez Domara popytowego i podażowego aspektu wydatków inwestycyjnych.
23. Rola mnożnika inwestycyjnego we wzroście gospodarczym.
24. Równanie Kaleckiego jako przykład podażowego modelu wzrostu.
25. Funkcja Cobba - Douglasa jako przykład modelu wieloczynnikowego wzrostu.
26. Funkcja produkcji (krzywa jednakowego produktu jako miejsce geometryczne punktu dla różnych metod wytwarzania).
27. Dlaczego tablica przepływów międzygałęziowych może być przykładem makroekonomicznego modelu gospodarczego.
28. Omów części składowe makroekonomicznego modelu gospodarki w świetle przepływów rzeczowych.
29. Scharakteryzuj dochody gałęzi produkcyjnych w modelu rzeczowych przepływów międzygałęziowych.
30. Omów miejsce budżetów i banków w świetle przepływów rzeczowych.
31. Na czym polega alternatywne potraktowanie zagranicy i amortyzacji w modelu przepływów międzygałęziowych.
32. Inwestycje i inwestorzy w modelu przepływów międzygałęziowych.
33. Omów strukturę produkcji materialnej w ujęciu podmiotowym w modelu przepływów rzeczowych.
34. Na czym polega wartość poznawcza makroekonomicznego modelu przepływów pieniężnych - międzygałęziowych.
35. Cechy odróżniające pieniężny i rzeczowy model makroekonomiczny gospodarki.
36. Charakterystyka strumieni (wiersze) popytu pośredniego (część I) i końcowego (część II) w modelu pieniężnych przepływów międzygałęziowych.
37. Charakterystyka zasobów (kolumny) podmiotów gospodarczych w pieniężnym modelu przepływów w fazie zaspokajania popytu pośredniego (część I) i końcowego (część II).
38. Omów przepływ (wiersze) dochodów między podmiotami pieniężnego modelu przepływów międzygałęziowych. Część III i IV
39. Omów strukturę (kolumny) dochodów podmiotów gospodarczych w pieniężnym modelu przepływów międzygałęziowych. Część III i IV
40. Omów podział dochodów między konsumentów indywidualnych, inwestorów, budżet i banki w modelu pieniężnych przepływów międzygałęziowych.
41. Omów strumienie dochodów podmiotów gospodarczych w IV ćwiartce w modelu pieniężnych przepływów międzygałęziowych.
42. Założenia równowagi ogólnej podaj charakterystykę.
43. Równowagi cząstkowe, ogólna i idealna w warunkach gospodarki rynkowej.
44. Nierównowaga popytowa jako przypadłość gospodarki centralnie zarządzanej.
45. Nierównowaga podażowa jako przypadłość gospodarki rynkowej.
46. Zachowania producentów i konsumentów w systemie gospodarki centralnie zarządzanej.
47. Mechanizm powstawania nierównowagi podażowej przy zachowaniu cen stałych i zmiennych.
48. Mechanizm powstawania nierównowagi popytowej.
49. Samopogłębianie się nierównowagi podażowej.
50. Samopogłębianie się nierównowagi popytowej.
51. Wpływ obu typów nierównowagi na postęp cywilizacyjny.
52. Pojęcie i przejawy asymetrii nierównowagi podażowej.
53. Pojecie i przejawy asymetrii nierównowagi popytowej.
54. Mechanizm powstawania asymetrii w warunkach nierównowagi popytowej.
55. Mechanizm powstawania asymetrii w warunkach nierównowagi podażowej.
56. Faza recesyjno - depresyjna cyklu koniunkturalnego wg teorii cyklu Kaleckiego.
57. Faza progresywna cyklu koniunkturalnego wg inwestycyjnej teorii prof. Kaleckiego.
58. Czynniki kształtujące cykliczność i rentowność wzrostu wg prof. Kaleckiego.
59. Punkty zwrotne w cyklu koniunkturalnym wg inwestycyjnej teorii prof. Kaleckiego.
60. Omów relacje miedzy wydatkami inwestycyjnymi a poziomem zasobów kapitału wg teorii Kaleckiego.
61. Zmiana struktury gospodarczej pod wpływem cyklu koniunkturalnego w gospodarce centralnie zarządzanej i rynkowej.
62. Porównawcza charakterystyka cyklu koniunkturalnego w gospodarce.
63. Omów skłonność do wymiany z zagranicą w sytuacji kraju o nierównowadze popytowej.
64. Omów skłonności do wymiany kraju z zagranicą w sytuacji o nierównowadze podażowej
65. Istota oraz założenia teorii kosztów komparatywnych.
66. Wymiana z zagranicą a proces integracji struktur gospodarczych.
67. Funkcja bilansowa i optymalizacyjna handlu zagranicznego
68. Przyczyny różnicowania morfologii (budowy) cyklu koniunkturalnego we współczesnej gospodarce.
69. Omów pełny model struktury podmiotowej gospodarki rynkowej.
70. Scharakteryzuj strumienie przepływów między podmiotami na rynku czynników wytwórczych i rynku producentów.
71. Pojęcie i cel przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej.
72. Atrybuty przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej.
73. Typy przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej.
74. Istota spółki transnarodowej.
75. Przedsiębiorstwo skarbu państwa w gospodarce rynkowej cechy specyficzne.
76. Formy własności przedsiębiorstw oraz kryteria je różniące.
77. Pojęcie i cechy specyficzne gospodarstwa domowego jako podmiotu gospodarki rynkowej.
78. Rola banku centralnego w systemie finansowym państwa.
79. Struktura aktywów i pasywów B.C.
80. Wpływ banku centralnego na podaż pieniądza.
81. Rola wskaźnika rezerwy obowiązkowej, stopy dyskontowej i redyskontowej w kształtowaniu podaży pieniądza przez bank centralny.
82. Operacje otwartego rynku w działalności banku centralnego.
83. Bank centralny jako kredytodawca ostatniej szansy.
84. Innowacje finansowe w działalności B.C.
85. Bank centralny w finansowaniu państw unii europejskiej .
86. Omów implikacje makroekonomicznego deficytu budżetowego i długu publicznego w Polsce.
87. Czy finansowanie długu publicznego wypycha kredyt dla indywidualnych podmiotów gospodarczych.
88. Pojecie i mierniki inflacji.
89. Typy inflacji.
90. Geneza współczesnych poglądów na inflację.
91. Krzywa Philipsa jako teoria inflacji.
92. Neomonetarystyczna interpretacja krzywej Philipsa.
93. Przyczyny i skutki inflacji.
94. Przedsięwzięcia antyinflacyjne.
95. Monetaryzm i aktywna polityka fiskalna jako nie alternatywne opcje strategii gospodarowania.
96. Luka recesyjna i luka inflacyjna a restryktywna i ekspansywna polityka fiskalna.
97. Związek polityki monetarnej i fiskalnej z kształtowaniem się ekonomicznych warunków gospodarowania.
98. Pasywna polityka fiskalna i automatyczne stabilizatory w gospodarce.
99. Na czym polega aktywna polityka fiskalna i co to są nieautomatyczne stabilizatory gospodarki.
100. Źródła finansowania deficytu budżetowego w polityce gospodarczej (od strony monetarnej i fiskalnej).
101. Istota kwestii agrarnej we współczesnych wysoko rozwiniętych gospodarkach
102. Strategia dostosowań sektora rolno spożywczego do warunków gospodarki rynkowej.
103. Makroekonomiczne przesłanki efektywnej polityki rolnej.
104. Scharakteryzuj obszar międzynarodowych powiązań gospodarczych.
105. Bilans obrotów bieżących i kapitałowych jako składowe bilansu płatniczego
106. Formy rozliczeń międzynarodowych.
107. System stałego kursu walutowego.
108. System zmiennego kursu walutowego .Zasady i konsekwencje stosowania.
109. Czynniki kształtujące równowagę bilansu handlowego i kapitałowego
110. Efekty cenowy i wolumenowy ‘terms of trade’ (warunków handlowych, warunków wymiany).
111. Cenowa elastyczność popytu w eksporcie i imporcie jako wyznacznik sytuacji płatniczej w kraju.
112. Deprecjacja i aprecjacja kursu walutowego w relacji ‘terms of trade’ omówić rolę.
113. Rola kursu walutowego w teorii parytetu siły nabywczej .
114. Fluktuacja kursu walutowego pod wpływem zmian stopy procentowej, zakupu spekulacyjnego walut , interwencji banku centralnego oraz instrumentów polityki handlowej.
115. Wpływ zmian stopy procentowej na bilans płatniczy.
116. Wpływ wewnętrznej polityki fiskalnej na równowagę płatniczą kraju.
117. Rola instrumentów pośrednich w prowadzeniu zagranicznej polityki gospodarczej.
118. Wzrost eksportu a przyrost dochodów . Teoria mnożnika handlu zagranicznego.
119. Konsekwencje prowadzenia polityki zubożenia sąsiada przez ekspansywny eksport,
120. Cechy modelu konkurencji doskonałej , niedoskonałej i monopolu.
121. Omów relację miedzy dostawcą a odbiorcą w zależności od struktury rynku.(tabelka)
Praca własna
1. Pojęcie rynku , infrastruktury i mechanizmu rynkowego
2. Walka na rynku o podział korzyści ekonomicznych
3. Rodzaje rynków i ich infrastruktura
4. Zależności funkcjonalne w warunkach rynkowej adaptacji podaży do popyt oraz popytu do podaży.
5. Efekty makroekonomicznych działań mechanizmu rynkowego
6. Główne i dodatkowe cele polityki gospodarczej państwa.
7. Instrumenty sterowania w państwie polityką antycykliczną, strukturalną oraz konkurencji.
8. Instrumenty sterowania w państwie polityką dochodowo-podatkowo, społeczną, przedsięwzięć publicznych oraz ekologicznych.
9. Scharakteryzuj główne instytucje sfery realnej w państwie oraz zakres ich działalności
10. Główne instytucje sfery regulacyjnej w państwie i zakres ich działania.
1. Czym jest ustrój gospodarczy ?
Ustrój gospodarczy stanowią te przepisy prawne, które przesądzają o tym, komu oraz jakie przysługują prawa do posiadania oraz kto i jakie może bądź musi wykonywać gospodarcze czynności.
2. Cechy różniące ustroje gospodarcze ?
Ustroje gospodarcze różnią się między sobą przede wszystkim ilością zakazów posiadania dóbr i wykonywania czynności, a także ilością nakazów wykonywania czynności.
Ustrój etatystyczny cechuje większa ilość zakazów, natomiast ustrój liberalny mniejsza ilość nakazów. Im ustrój jest bardziej liberalny tym mniej etatystyczny i na odwrót. Jeśli w danym ustroju więcej czynności gospodarczych zarezerwowana jest dla państwa i przedsiębiorstw państwowych to panuje w takim ustroju mniejsza wolność gospodarcza i na odwrót.
Wolność gospodarcza - ustrój oferuje tym więcej wolności gospodarczej im mniej w nim zakazów i takich nakazów.
Wolność gospodarcza - to nie tylko wolność DO czegoś, lecz również wolność OD czegoś (czynnik charakteryzujący ustrój gospodarczy).
Czynności gospodarcze dzielimy na:
· zakazane,
n zakaz posiadania walut zagranicznych (Polska 1956 r.),
· uniemożliwione,
n uprawa ziemi,
· nakazane:
n służba wojskowa, nauka,
3. Kryteria rozróżniania ustrojów liberalnych i etatystycznych.
Liberalizm gospodarczy to pogląd, w myśl którego tym lepiej dla społeczeństwa, im mniej czynności gospodarczych zastrzeżonych jest dla instytucji lub przedsiębiorstw państwowych, a więcej dostępnych każdemu obywatelowi.
Gospodarka liberalna to taki typ gospodarki, w którym postulat liberalizmu wprowadzony jest w życie, czyli ilość czynności gospodarczych zastrzeżonych dla państwa jest wysoce ograniczona.
Ustrój etatystyczny - ustrój jest tym bardziej etatystyczny, a gospodarka tym bardzie zetatyzowała im więcej czynności gospodarczych jest w niej zastrzeżonych wyłącznie dla instytucji lub przedsiębiorstw państwowych oraz im więcej jest czynności nakazanych.
4. Relacje między gospodarką liberalną etatystyczną oraz centralnie zarządzaną.
Ustrój liberalny powstaje w szczególnym przypadku do etatystycznego w stosunku odwrotnym im bardziej jest on liberalnym tym mniej etatystyczny i vice versa im ustrój bardziej jest etatystyczny, tym mniej liberalny, ponieważ tym więcej można w nim wyróżnić czynności zakazanych, bądź pozostających wyłącznie w gestii państwa, lub organów państwowych.
Im ustrój jest bardziej etatystyczny tym więcej czynności objętych jest nakazem, a im bardziej liberalny to tym nakazów tych jest mniej.
Powstanie gospodarki centralnie zarządzanej - ustrój o tym charakterze pojawia się bowiem dopiero wtedy, gdy państwowe jednostki gospodarcze zaczyna obowiązywać pewien szczególny rodzaj nakazu i pewien szczególny rodzaj zakazu. Nakaz ten brzmi: należy wykonywać dyrektywy gospodarcze.
Dyrektywa gospodarcza - każda państwowa jednostka prowadzi w zetatyzowanym ustroju działalność gospodarczą, dla wykonania której została powołana. Dyrektywa zaś nakłada na nią obowiązek jej prowadzenia w dziedzinach i rozmiarach określonych przez władze i sposobem przez te władze wymaganym. Typowy dla gospodarki centralnie zarządzanej szczególny rodzaj zakazu brzmi: przedsiębiorstwom państwowym nie wolno zaopatrywać się w podstawowe czynniki produkcji poza rozdzielnikiem.
Rozdzielnik - to wydane przez władze zezwolenie na nabycie określonej ilości czynników produkcji.
Powrót do gospodarki rynkowej - następuje z momentem likwidacji nakazu wykonywania dyrektyw gospodarczych i zakazu zaopatrywania się w czynniki produkcji poza rozdzielnikiem.
liberalna i etatystyczna - NIE
liberalna i rynkowa - TAK
liberalna i centralnie zarządzana - NIE
etatystyczna i rynkowa - TAK
etatystyczna i centralnie zarządzana - TAK
5. Kryteria rozróżniania klasowych ustrojów gospodarczych.
Ustrój klasowy - mamy z nim do czynienia wtedy, gdy jakaś część ludności, nie z uwagi na to, czym się zajmuje, lecz z racji pochodzenia objęta jest na mocy prawa większą liczbą zakazów prowadzenia i nakazów wykonywania czynności gospodarczych niż pozostała jej część.
Obszar swobody gospodarczej klasy uprzywilejowanej obejmuje wszystkie czynności gospodarcze z wyjątkiem tych, które bądź są zastrzeżone dla państwa, bądź są przez państwo nakazane.
W innej sytuacji znajduje się klasa upośledzona. Zakazane są dla niej zarówno czynności zastrzeżone dla państwa, jak czynności zastrzeżone dla klasy uprzywilejowanej.
Kapitalizm a klasy wg marksizmu - społeczeństwo żyjące w ustroju kapitalistycznym ma charakter klasowy. Istnieje w nim bowiem klasa posiadaczy środków produkcji i klasa wyzyskiwanych robotników. Podział ten zanika dopiero w socjalizmie.
Mówiąc inaczej z ustrojem klasowym mamy do czynienia jeśli jakiejś części ludności przysługuje znacznie mniej swobody gospodarczej niż przysługuje pozostałej części ludności.
6. Stopniowalność własności w rożnych ustrojach gospodarczych.
Dobro gospodarcze - to obiekt, przy użyciu którego można prowadzić działalność, w rezultacie której przychody wyższe są od kosztów, czyli powstaje nadwyżka ekonomiczna.
Wyróżniamy trzy stopnie własności, zależnie od uprawnień przysługujących posiadaczowi. Trzy najważniejsze grupy tych uprawnień to:
a) prawo do sprzedaży dobra lub nieodpłatnego przekazania dowolnej osobie prywatnej lub fizycznej,
b) prawo do prowadzenia przy użyciu dobra działalności gospodarczej, której celem jest otrzymanie nadwyżki ekonomicznej,
c) prawo użytkowania dobra w granicach jego fizycznych właściwości,
7. Klasyfikacja ustrojów dyktatorskich.
Dyktatorski ustrój gospodarczy jest wtedy gdy całe społeczeństwo lub przynajmniej klasa uprzywilejowana nie jest wyposażona w mechanizmy wyborcze za pomocą których mogłyby wpływać na charakter prawa gospodarczego, nie mogłyby zmieniać istniejących nakazów i zakazów a także rozszerzać lub ograniczać uprawnienia właścicieli.
W skrócie można rzec, że - porównując do demokratycznego ustroju - jeżeli możliwości te nie istnieją i stanowienie prawa odbywa się z pominięciem tych mechanizmów ustrój gospodarczy ma charakter dyktatorski.
DYKTATURA
SOCJALIZM KAPITALIZM
ETATYSTYCZNY ETATYSTYCZNY LIBERALNY
CENTR.ZARZ. RYNKOWA CENTR.ZARZ. RYNKOWA RYNKOWA
b. klas klas. b. klas klas. b. klas klas. b. klas klas. b. klas klas.
(PL. lud.) (Jugo socj.) (III Rzesza) (Chile)
8. Klasyfikacja ustrojów demokratycznych.
Demokratyczny ustrój gospodarczy to taki gdy jest całe społeczeństwo lub przynajmniej klasa uprzywilejowana wyposażona w mechanizmy wyborcze za pomocą których może wpływać na charakter prawa gospodarczego, może zmieniać obowiązujące nakazy i zakazy, a także rozszerzać lub ograniczać uprawnienia współwłaścicieli.
DEMOKRACJA
SOCJALIZM KAPITALIZM
ETATYSTYCZNY ETATYSTYCZNY LIBERALNY
CENTR.ZARZ. RYNKOWA CENTR.ZARZ. RYNKOWA RYNKOWA
b.klas. klas. b.klas. klas. b.klas. klas. b.klas. klas. b.klas. klas.
(PL.,USA)(USAXIX)
9. Założenia rachunku dochodu narodowego według SNA i MPS.
I aksjomat MPS - na dochód narodowy w danym roku składają się nowo wytworzone, a nie zużyte w produkcji dobra materialne i tylko one.
II aksjomat MPS - wartość nowo wytworzona jest rezultatem pracy ludności produkcyjnej i tylko jej rezultatem.
III aksjomat MPS - nakłady materialne ponoszone przez gałąź produkcyjną dzielą się na dwie i tylko dwie części : nakłady bieżące i inwestycje.
Zasadą MPS jest to, że każdy nakład przynosi wzrost produkcji globalnej. Istnieje niebezpieczeństwo liczenia wielokrotnego tego samego materiału. Aby tego uniknąć od produkcji globalnej na szczeblu działu odejmuje się obroty wewnętrzne działu i przedmioty pracy z zewnątrz. Daje nam to produkcję czystą.
Miarą dochodu wg MPS jest suma produkcji finalnych (czystych) liczona w skali gospodarki narodowej.
Q = Cm + Ca + V + M
gdzie:
Q - produkcja globalna;
Cm - koszt materialny;
V+M - produkcja czysta.
Według SNA :
Jeśli ktoś pracuje zarobkowo czyli sprzedaje swoją pracę, bądź jej rezultaty, tzn. że jego praca bądź jej rezultaty są komuś potrzebne. Jeżeli zaś są potrzebne to pomnażają poziom narodowego dobrobytu. Zatem każda płatna praca winna być traktowana jako zwiększająca dochód narodowy. Wliczamy także zysk niepodzielony i inwestycje, dochody z tytułu własności, dochody z tytułu posiadanego mieszkania (domu).
Wg metody SNA dochód narodowy określają (w cenach rynkowych):
- suma wydatków na dobra finalne;
- suma dochodów czynników wytwórczych;
- suma wartości dodanej.
Podział dochodu wg SNA:
Podział dochodów wg SNA opiera się na analizie strony popytowej i podażowej.
Pracując i otrzymując dochody kreujemy aspirację popytu to gdzie będziemy chcieli ulokować nasze środki. Posiadamy pieniądze i chcemy je zainwestować.
Transakcja kupna - sprzedaży jest to oddziaływanie popytu na podaż.
Dwadzieścia równań wyrażają po przez L i P. stronę tożsamości popytu i podaży. Lewa strona jest to zgłaszanie chęci popytu, zamiarów dokonania podziału. Podział ten jest wyidealizowany potrzebny dla procedury tłumaczeniowej.
Nasze równania będą się zmieniać, wraz ze zmianą strony popytowej i podażowej, po uwzgl. Rządu, ponieważ rząd dokonuje transferów, należy włączyć do analizy banki, zwracanie kosztów bankowych, kredyty. Następnie włączamy do tego podziału już skoncentrowany obrót międzynarodowy.
Zapis popytu
1. Y = C+I
Dochód równa się konsumpcji i inwestycją, (akumulacja szeroko pojęta).
2. Y = YD = C+S
Dochód narodowy równa się dochodowi do dyspozycji, a to się równa konsumpcji i oszczędnością.
3. C+I = Y= C+S
Konsumpcje i inwestycje równają się dochodowi narodowemu, a to jest równe konsumpcją plus oszczędnością
4. I = S
Inwestycje równają się oszczędnością, gdy są różne powstaje deficyt, za który musi zapłacić budżet, albo pokryją deficyt pożyczki zaczerpnięte na rynku krajowym lub zagranicznym.
5. Y = C + I+G
Dochód narodowy równa się konsumpcjom, przedsiębiorstwom, które chcą inwestować, rządowi, który chce ponosić wydatki.
6. GS = G+TR
GS równają się zakupom rządowym i transferom.
Transfery są to kwoty z budżetu, przeznaczone na płace dla urzędników państwowych, jak i subwencje wspomagające dochody różnych podmiotów gospodarczych:
· wypłaty,
· stypendia,
· stypendia socjalne,
· ZUS otrzymuje dopłaty,
· zasiłki dla bezrobotnych,
Jest to uczestnictwo państwa w podziale dochodu narodowego.
7. YD = Y-TA+TR
Dochód do dyspozycji równa się dochodowi narodowemu wytworzonemu pomniejszonemu przez podatki i powiększonemu przez transfery. Wielkość transferu zależy od wielkości opodatkowania. Czyli im większe podatki duszące średniaków, tym więcej pieniędzy dla najuboższych.
8. C+S = YD = Y - TA+TR
Możemy wyprowadzić tożsamość konsumpcja plus oszczędności równa się dochodowi do dyspozycji, a co jest równe dochodowi wytworzonemu podzielonemu, pomniejszonymi przez podatki, a powiększonemu przez transfery.
9. Y = C+S+TA-TR
Dochód narodowy jest równy popytowi ulokowanemu w konsumpcjach i oszczędnościach powiększonemu przez podatki pomniejszonemu przez transfery.
10 C+I+G = Y = C+S+TA-TR
Przyglądamy się dochodowi. Z lewej strony aspiracje popytu zgłoszone przez gospodarstwa domowe, rząd, przedsiębiorstwa, które chcą inwestować, z prawej strony mamy jak są aspiracje lokowane, czyli konsumpcje, oszczędności i podatki co jest pomniejszone przez transfery.
11. S-I = G-TA+TRDLA:G+TR>TAG+TR=TAG+TR
G+TR>TA
Powyżej mamy ilustrację nierównowagi budżetowej czyli deficytu, gdy wydatki rządowe i transfery są w sumie większe niż podatki ściągane od podmiotów gospodarczych.
G+TR=TA
Ta postać równania informuje o równowadze budżetowej.
G+TR
Równanie 10 jest informatorem podziału dochodu i sytuacji budżetowej państwa.
Oszczędności pomniejszone przez inwestycje jest to pole działania rządu. Ta relacja jest ruchoma np. jeśli istnieje polityka nastawiona proinwestycyjnie to państwo musi być mało socjalne. W tedy może istnieć polityka prodochodowa, ale muszą istnieć wabiące lokaty kapitałowe, które wyłożą konsumentowi, że oszczędzając w banku będziemy mogli odpisać sobie pieniądze od podatku.
Włączamy nową instytucję B banki
12. Y = C+I+G+B
Na dochód narodowy i jego aspirację popytu składają się rząd, przedsiębiorstwa, rząd i banki.
13. C+S = YD = Y-TA+TR-P.+L
Określamy stronę podażową danego zapisu. Konsumpcje i oszczędności równają się dochodowi do dyspozycji, a z prawej strony po znaku równa się mamy dochód narodowy wytworzony pomniejszony przez podatki powiększony przez transfery i pomniejszony przez płatności na rzecz banków, należności oraz powiększony przez kredyty przez baki udzielone.
14. C+I+G+B = Y = C+S+TA-TR+P.-L
Z lewej popyt z prawej podaż. Banki dokonując zakupy materialne, np. wygląd nieruchomości i jego urządzenie, też dokonują lokowania popytu.
15. S-I = G+TR - TA+B+L-P.
Pole działania rządu jest równe wydatkom rządowym i transferom pomniejszonym przez podatki i wydatkom bankowym oraz należnością wobec banków pomniejszonych przez kredyty przez te banki udzielone.
16. Y = C+I+G+B+Ex-Imp
Ex.-Imp. Jest to saldo obrotów z zagranicą.
17. Y = C+I+G+B+Nx
Nx - określa podmioty gospodarcze kształtujące saldo obrotów z zagranicą, saldo to może być dodatnie lub ujemne.
18. C+I+G+B+Ex = C+S+TA-TR+P.-L+Imp
Relacja pięciu podmiotów w podziale dochodu, widać że aspirację do dochodu zgłaszają eksporterzy.
19. S-I = (G+TR-TA)+(B+L-P.)+Nx
(G+TR-TA) - rząd, (B+L-P) - banki (zakupy bankowe, kredyty bankowe pomniejszone przez należności bankowe), Nx - przedsiębiorstwa kształtujące obrót międzynarodowy.
20. C+I+G+B+Nx = Y= YD+TA-TR=P.-L = C+S+TA-TR+P.-L
Z lewej strony podmioty zgłaszające aspiracje popytu, czyli konsumpcja, inwestycje, rządy, banki, obrót międzynarodowy. Zakres popytu jest taki jak wytworzony dochód, ten wytworzony dochód zapisujemy z prawej strony jako tożsamość, czyli wydatki konsumentów i gospodarstw domowych, podatki pomniejszone transfery powiększone przez należności wobec banków, a powiększone przez kredyty bankowe co z kolei odpowiednio na obszarze ryku ulokowane przez konsumentów, inwestorów, podatki pomniejszone przez transfery i należności wobec banku pomniejszone przez kredyty bankowe.
Nx zostało zapisane jako podmiot zbiorowy, czyli zagranica.
Po rozbiciu na Ex. i Imp. Należy odpowiednio umieścić z lewej Ex. z prawej Imp.
Legenda:
Lp. skrót E P
1. Y Yield wynik, produkcja, wytwarzać
2. C Consumer konsument,
3. I Investment inwestycja, lokata
4. S Saving oszczędność
5. G Government rząd
6. TA Tax podatek
7. TR Transfer transfer
10. Omów podstawowe kategorie dochodu narodowego wg SNA (GNP, NNP, DNP, NI, DPA, DNP) wskazać różnice.
GNP = PNB - to suma dochodów wszystkich obywateli danego kraju niezależnie od miejsca świadczenia usług. Liczony w cenach rynkowych.
NNP = PNN - ilość pieniędzy jaką dysponuje gospodarka na dobra i usługi po odłożeniu na amortyzację. Jest to PNB minus amortyzacja w cenach rynkowych.
NI - jest mniejszy od PNN o podatki pośrednie ( podatki pośrednie nie są bowiem częścią
składową DN według cen czynników produkcji).
DNP = PKB - jest to wartość produkcji finalnej wytworzonej przez czynniki produkcji, zlokalizowane na terenie danego kraju. Można go mierzyć za pomocą : sumy wartości dodanej, sumy dochodów czynników produkcji, sumy wydatków na dobra finalne.
DPI - dochód do dyspozycji gospodarstw domowych po potrąceniu podatków pośrednich, przeznaczony na konsumpcję i oszczędności.
Różnice między nimi to liczenie w cenach czynników produkcji lub rynkowych, a także elementy takie jak : amortyzacja, podatki pośrednie i bezpośrednie, pensje i płace, nierozdzielone zyski.
GNP - Gross National Product - PNB - jest miernikiem (całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju powiększonych o dochody NETTO z tytułu własności za granicą) całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji. Jest on liczony w cenach rynkowych.
Elementy GNP:
1. amortyzacja i straty,
2. podatki pośrednie - subsydia,
3. narzuty na świadczenia socjalne,
4. podatki bezpośrednie,
5. nierozdzielone zyski,
6. pensje i płace,
7. inne dochody ludności z tytułu własności środków produkcji,
8. dochody właścicieli przedsiębiorstw,
9. dochody państwa z tytułu własności oraz przedsiębiorstw,
GNP
1. Akumulacja brutto,
2. zakupy rządowe,
3. wydatki konsumpcyjne,
NNP - NET NATIONAL PRODUCT - PNN - jest mniejszy od PNB (GNP) o wielkość amortyzacji (amortyzacja jest miarą szybkości zmniejszania się wartości istniejącego w kraju zasobów kapitału trwałego w danym okresie, będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia. Liczony w cenach rynkowych:
1. podatki pośrednie - subsydia,
2. narzuty na świadczenia socjalne,
3. podatki bezpośrednie,
4. nierozdzielone zyski,
5. pensje i płace,
6. dochody własności przedsiębiorstw,
7. inne dochody ludności z tytułu własności środków produkcji,
8. dochody państwa z tytułu własności oraz przedsiębiorstw,
NI - NATIONAL INCOME OF FACTOR - DNCW - jest mniejszy od PNN (NNP) o wielkość podatków pośrednich (podatki pośrednie nie są bowiem częścią składową dochodu narodowego według cen czynników wytwórczych.
Elementy NI:
1. narzuty na świadczenia socjalne,
2. podatki bezpośrednie,
3. nierozdzielne zyski,
4. pensje i płace,
5. dochody własności przedsiębiorstw,
6. inne dochody ludności z tytułu własności środków produkcji,
7. dochody państwa z tytułu własności oraz przedsiębiorstw,
DNP - DIPOSABLE PERSONAL INCOME - dochód od dyspozycji gospodarstw domowych - dochody gospodarstw domowych po potrąceniu podatków bezpośrednich Nagromadzone dochody w gospodarstwach domowych są kierowane na bieżące wydatki konsumpcyjne, a pewna ich część jest oszczędzana.
Elementy DPI:
1. dochody typu transferowego,
2. pensje i płace,
3. dochody właścicieli przedsiębiorstw,
4. inne dochody ludności z tytułu własności środków produkcji,
Poza różnymi elementami, które tworzą podstawowe kategorie dochodu wg SNA najważniejszą różnicą między tymi kategoriami jest liczenie dochodu w cenach czynników produkcji lub rynkowych.
11. Przedstaw analizę podziału dochodu narodowego z pkt. widzenia składników popytu w SNA
Dobra i usługi wchodzące w skład podaży służą zaspokajaniu popytu, przy czym tworzą go:
n konsumpcja C - do konsumpcji zaliczamy dobra i usługi zużyte w gosp., a nabyte od innych podmiotów, bez samospożycia,
n inwestycje I - wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw (wydatki na zakup dóbr i usług, wliczamy tu także te, które tworzą zapasy, inwestycje odtworzeniowe),
n zakupy rządowe G - zakupy dóbr i usług przez instytucje państwowe szczebla centralnego jak i lokalnego,
n zakupy dóbr i usług dokonywane przez banki B,
n zakupy dóbr i usług dokonywane przez podmioty zagraniczne - eksport Ex,
n zakupy dóbr i usług dokonywane przez podmioty krajowe - import Im,
· konsumpcja i inwestycje nie dotyczą dóbr stanowiących czynniki podaży, nie dotyczą zakupu papierów wartościowych,
· nie bierzemy pod uwagę okoliczności, kto dokonuje zakupu przy wydatkach inwestycyjnych,
· wydatki przedsiębiorstw traktuje jako inwestycje (na ogół),
Y = C + I + G + B + Ex -Im
Y = C + I + G + B + Nx
C+ I+ G +B+ Nx = YD +TA - TR + P -L = C+ S+ TA -TR +P -L
Czynniki kreujące popyt: C - konsumpcja + I inwestycje + G - zakupy rządowe + B - zakupy bankowe + Nx - saldo wymiany z zagranicą, równe są YD - dochód dyspozycyjny + TA - podatki pomniejszone przez TR - transfery + P. płatności pomniejszone przez L - pożyczki. Popyt jest alokowany w C+S+TA-TR+P.-L.
12. Przedstaw analizę podziału dochodu narodowego z pkt. widzenia składników podaży (umiejscowienia popytu) wg SNA
W skład podaży wchodzą dobra i usługi, które służą zaspokojeniu popytu.
Popyt umiejscawiany (alokowany jest) w C - konsumpcję + S - oszczędności + TA - podatki pomniejszone o TR - transfery + P. - płatności pomniejszone o L - pożyczki.
Y= C+ S+ TA - TR + P - L + Im
13. Wymień główne patologie w różnych systemach gospodarczych oraz zachodzące interakcje w sposobach ich zwalczania.
Jest siedem głównych zespołów chorobotwórczych:
a) Inflacja -ogólny wzrost cen i kosztów, inflacja może być pełzająca, krocząca, galopująca i być hiperinflacją. Nie wyróżniamy granicy gdzie inflację można nazwać zdrową lub zabójczą dla gospodarki.
b) bezrobocie - w łagodnej formie istnieje w każdym systemie z powodu zakłóceń w procesach informacyjnych i decyzyjnych na rynku pracy na którym istnieją pewne rozbieżności miedzy popytem a podażą. Cięższe formy bezrobocia trzeba uznać za chorobę gdyż powodują szkody materialne, straty gospodarcze w całym systemie. Wielkie bezrobocie idzie przeważnie w parze z niemożliwością częściowego wykorzystania innych materialnych źródeł energii - gromadzeniu się niepotrzebnych zapasów w niedostatecznym stopniu wykorzystuje się potencjał kapitału stałego,
c) deficyt - podaż systematycznie jest mniejsza od popytu. Nabywca nie może otrzymać poszukiwanego towaru, musi zastąpić droższym i gorszym. Zjawiskami towarzyszącymi są długie kolejki (czarny rynek).
d) Nadmierny wzrost zadłużenia za granicą - kredyty zagraniczne podejmowane zagranicą w rozsądnych rozmiarach nie są niczym złym, szczególnie gdy są dobrze rozdysponowane. Choroba jest wtedy gdy kredyty zostały źle wykorzystywane a dany kraj coraz bardziej w procesie samonakręcania wpada w zadłużenie. Łagodną formą tej choroby jest zadłużenie przewyższające znacznie wpływy z eksportu. Najostrzejsze gdy trzeba ogłosić niewypłacalność kraju.
e) Trudności ze wzrostem - zespół chorobowy obejmujący wiele różnorodnych typów. Jeden typ to chorobliwie wolny wzrost lub zmniejszenie produkcji i spożycia.
Przeciwstawnym jest nadmierny, gwałtowny wzrost. Typ kolejny nieproporcjonalny i pozbawiony harmonii wzrostu.
Do trudności zaliczamy drgawki procesów ekonomicznych - kryzysy obejmujące części lub gospodarki oraz cykliczne przyspieszenia i zwalnianie wzrostu.
f) szkodliwa nierówność - nierówność podziału dochodu i majątku oraz idąca z tym w parze nierówność konsumpcji dóbr i usług nie tylko jest zgodna z prawidłowym działaniem gospodarki, ale jest jego warunkiem. Nie wiadomo gdzie kończy się konieczna, zdrowa nierówność, a zaczyna niesprawiedliwość taka przerażająco większej części społeczeństwa, która może doprowadzić ludzi do apatii a przez to zahamować działanie gospodarki. Mimo tego istnieje wiele państw w których ściera się bogactwo i slamsy.
g) biurokratyzacja - przejaw: coraz więcej alokatywnych i dotyczących dystrybucji decyzji przechodzi z rąk osób bezpośrednio związanych z nimi i bezpośrednio zainteresowanych nimi, materialnie oraz moralnie w kompetencje bezosobowych procesów decyzyjnych urzędów i aparatu wielkich organizacji. Decyzje alokatywne i dystrybucyjne zostają uzależnione od biurokratyzacji.
Wśród krajów średnich i wysoko rozwiniętych nie ma takiego który całkowicie byłby pozbawiony jakichkolwiek z tych 7 chorób.
14. Wskaż na określone skutki uboczne strategii walki z patologiami systemów gospodarczych.
a) Inflacja - proces inflacyjny można zahamować lub wyeliminować gdy jednocześnie zastosujemy wiele środków bądź kilka metod. Jeśli głównym narzędziem terapii jest ograniczenie popytu to skutkiem ubocznym będzie spadek produkcji oraz bezrobocie. Druga terapia to wprowadzanie administracyjnej regulacji cen i płac, skutek uboczny zakłócenie prawidłowego przebiegu procesów rynkowych i rozprzestrzenienie się biurokratyzacji, niekiedy pojawia się deficyt.
b) bezrobocie - gospodarka kapitalistyczna, znaczącym skutkiem ubocznym keynesowskiego antidotum na bezrobocie, a wiec sztucznego podniesienia ogólnego popytu jest przyspieszenie procesów inflacyjnych. Gospodarka socjalistyczna jest w stanie ostatecznie zlikwidować bezrobocie a nawet wprowadzić rynek siły roboczej w stan chronicznego braku rąk do pracy. Możliwe to jest dzięki mechanizmowi działania gospodarki, zainteresowaniu decydentów oraz strategii wzrostowej polityki gospodarczej, które to starają nieprzerwanie dążyć do ekspansji, istnieje głód inwestycyjny oraz nieprzerwany popyt na wytworzone produkty. Wszystko to wchłania masowe bezrobocie. Z tymi procesami występuje zjawisko gospodarki deficytowej, a zatem nadmierny i gwałtowny wzrost zadłużenia zagranicznego.
c) Deficyt - antidotum na deficyt może być pozwolenie by główną role w gospodarce odgrywał rynek i mechanizm cenowy, wtedy znikają takie zjawiska jak niezaspokojony popyt, ale pojawia się inflacja.
d) Nadmierny wzrost zadłużenia - sposób leczenia obniżyć wartość narodowego środka płatniczego oraz protekcjonistyczną politykę celną - administracyjnie obniżyć import, zapewnić subwencje eksportowe. Skutki uboczne to - zmniejszenie tempa wzrostu lub ewentualnie całkowity spadek produkcji, czemu na zachodzie towarzyszy wzrost bezrobocia, a w Europie wschodniej wzrost liczby zjawisk związanych z deficytem wewnętrznym. Leczenie idzie w parze z przyspieszeniem inflacji.
e) Trudności wzrostu - terapia tych zjawisk wiąże się z leczeniem bezrobocia, więc skutek uboczny to podobnie do tych z jakim mamy do czynienia w trakcie terapii bezrobocia - przyspieszenie procesów inflacyjnych.
f) Szkodliwa nierówność - kuracja polega na ułożeniu wysokiego i silnie progresywnego podatku, udzielenie licznych bezpłatnych lub prawie bezpłatnych świadczeń. W wyniku tych działań pewna część procesów gospodarczych uległa biurokratyzacji. Pojawia się deficyt.
g) Biurokratyzacja - najważniejszym rodzajem terapii jest deregulacja, przeniesienie regulacji kierowanej przez instytucje administracyjne na procesy regulowane przez mechanizmy rynkowe. Terapię te stosuje się w krajach rozwiniętych (kapitalistycznych). Jednak zlikwidowanie niektórych przepisów i ograniczenie prowadzi do wzrostu nierównowagi dochodów i majątków. Podobny efekt będzie miało zlikwidowanie lub zmniejszenie dotacji grup i warstw społecznych. Innym charakterystycznym skutkiem ubocznym jest to że zniesienie biurokratycznej regulacji cen i zarobków otworzy drogę inflacji
15. Dlaczego dochód narodowy jest podstawowym miernikiem oceny poziomu życia.
Informacje statystyczne o wielkości, dynamice i strukturze dochodu narodowego są niezbędne do prowadzenia polityki pieniężnej, fiskalnej i polityki dochodowej w każdym kraju. Na ich podstawie bank centralny i państwo mogą uruchamiać różne instrumenty ekonomiczne i za ich pośrednictwem oddziaływać na wszystkie strefy działalności gospodarczej. Znając rachunek dochodu państwo orientuje się o efektach netto gospodarki oraz ile z tych efektów i między kogo może rozdzielić. Dochód narodowy jako miernik oddziaływuje na decyzje gospodarcze. Łączy on i pozwala porównywać różne działy gospodarki. Mówi też o opłacalności lub jej braku w danej produkcji (gałęzi).
Ograniczenie miernika to: nie wliczanie do dochodu wszystkich czynników tj. Koszty utraty zasobów mineralnych, świadczenia pozadochodowe, usługi świadczone samemu sobie, koszty zniszczenia środowiska naturalnego.
Niedostatki dochodu narodowego wynikają, że nie zawiera informacji o rzeczywistych proporcjach podziału dochodów w danej społeczności.
Aby dochód był w pełni adekwatnym miernikiem poziomu życia czy też dobrobytu, trzeba by uwzględnić wyżej wymienione czynniki. Trudności, a właściwie niemożność ich wyceny sprawia, że są one pomijane w rachunku dochodu narodowego. Mimo to dochód narodowy pozostaje najlepszą z miar jaką dysponuje państwo przy ocenie sytuacji gospodarki kraju i dobrobytu społeczeństwa.
16. Podział dochodu wg MPS.
W metodologii MPS występują trzy fazy podziału dochodu:
a) faza pierwotna:
uczestniczą w niej przedsiębiorstwa produkcyjne i przedsiębiorstwa wytwarzające usługi produkcyjne oraz zatrudnieni w nich pracownicy. Dochód zostaje podzielony na płace dla pracowników i zysku dla przedsiębiorstw,
b) faza wtórna:
dochód jednych i drugich zostaje opodatkowany i odprowadzony do budżetu. Budżet dokonuje wtórnego ich podziału (redystrybucje) miedzy sferę nieprodukcyjną (budżetówkę) - lekarze, nauczyciele itp. Ci z pierwszej fazy mogą przez ofertę rynkową zaakceptować pewne usługi sfery nieprodukcyjnej,
c) faza ostateczna:
faza końcowa podziału dochodu na konsumpcję i akumulację trwa tak długo, aż dochód nie znajdzie ostatecznego zainteresowania,
Nie ma stałej kolejności faz. Tworzona ciągle była nadwyżka popytu nad podażą (ludzie dysponowali dochodem na podstawie nakładu któremu nie był równy efekt, brakowało towaru, przymusowe oszczędności w bankach zasilały akumulację społeczeństwa.
17. Pojecie wzrostu, rozwoju, stagnacji i recesji w gospodarce.
a) wzrost gospodarczy:
Jeżeli dochód narodowy (MPS) lub produkt społeczny (SNA) w roku tn jest większy niż w roku t1, w okresie t1..tn to dokonał się wzrost gospodarczy. Wzrost gospodarczy - zmiany wielkości głównie takich jak rozmiary sił wytwórczych i produkcji znajdujące wyraz w zwiększaniu dochodu narodowego. Przyrost dochodów oznacza wzrost gospodarczy. Wzrost powinien być analizowany wyłącznie w perspektywie długoterminowej, gdyż jest to stan trwałego ożywienia gospodarki.
b) Rozwój gospodarczy jest wypadkową wzrostu postępu cywilizacyjnego. Wzrost nie oznacza jednak zawsze rozwoju gospodarczego np. gdy dochód przeznaczony jest na spłatę długów, jeżeli mamy duży przyrost gospodarczy. Rozwój gospodarczy jest to proces zmian w gospodarce wywołany rozwojem sił wytwórczych pociągający za sobą zmiany w stosunku produkcji i sposobie produkcji.
c) Recesja jest to spadek produktu społecznego lub dochodu narodowego w wielkościach bezwględnych obserwowany między rokiem t1, a rokiem tn - t0
Brak wzrostu, a także brak spadku to stagnacja.
d) Stagnacja - zastój, brak poprawy wskaźników efektywności gospodarki oraz płynności środków. Cechuje ją niski poziom cen i ogólnej aktywności gospodarczej
18. Ilościowe i jakościowe czynniki wzrostu, relacje między nimi.
Podstawowe współzależności przyczyniające się do wzrostu, rozwoju gospodarczego to czynniki wzrostu:
a) ilościowe:
- praca (siła robocza),
- narzędzia pracy (majątek, środki trwałe),
- zasoby naturalne
b) jakościowe:
- wydajność pracy,
- produktywność,
- efektywność wykorzystania zasobów naturalnych,
c) systemowe określające relacje między ilościowymi, a jakościowymi czynnikami wynikające z ustrojów gospodarczych:
- kwalifikacje, postawy ludzkie,
- technika,
- struktura produkcji,
Czynnikiem podstawowym, naturalnym jest praca rozumiana jako siła robocza. Mierniki nakładu obrazują nakłady zużytej pracy na jednostkę produkcji - pracochłonność Z/D w gospodarce centralnie zarządzanej jest to czynnik ilościowy.
Miernikiem efektu pracy jest odwrotność pracochłonności i nazywa się wydajnością pracy D/Z w gospodarce rynkowej. Innym czynnikiem kapitału, rzeczowym są narzędzia. Zużycie narzędzi na jednostkę dochodu nazywamy kapitałochłonnością, majątkochłonnością I/D. Miernikiem efektu jest odwrotność D/I nazywana produktywnością jednostki nakładu, kapitału, majątku zainwestowanego w procesie inwestycyjnym - czynnik jakościowy.
Zasoby naturalne: surowce, ziemia, woda, las, powietrze. Miernik chłonności tych zasobów w produkcji surowców to surowcochłonność S/D - ile trzeba surowców na wyprodukowanie jednostki dochodu - czynnik ilościowy.
D/S - efektywność wykorzystania zasobów naturalnych - czynnik jakościowy.
19. Omów współzależności decydujące o postępie gospodarczym.
Wykres jak wyżej .
W gospodarce mamy dwa poziomy :
1. poziom zasobów czynników produkcji
2. poziom efektów czynników produkcji
Te dwa poziomy są ze sobą sprzężone. Relacje między pracą, a wydajnością określa czynnik: - kwalifikacje i postawy ludzkie - podstawowe czynniki sprawcze.
Relacje kapitałochłonność, a produktywność określa postęp techniczny, innowacji, jakości, jakości typu i wykonania.
Relację zasobów naturalnych a efektywność wykorzystania zasobów naturalnych określa struktura wykorzystania zasobów.
20. Jednoczynnikowe modele wzrostu jako funkcje ciągłe i różniczkowe.
1. D = Z * W
Dochód można przedstawić jako Z * W. Wzór mówi nam, że tempo przyrostu dochodu = sumie temp wzrostu zatrudnienia i wydajności. Jest to jednoczynnikowy model wzrostu ze względu na jeden czynnik zatrudnienie (siłę roboczą). Jest to funkcja liniowa y = ax + b. Oznacza że r = a+b. Czasem modyfikowany r = a + b - l, czyli tempo może być konkretnie umniejszane przez l, która określa nam tempo przyrostu naturalnego, tempo przyrostu ludności r = a + b - l, to jest pewna korekta przez przyrost naturalny.
2. D = F * E
Jest to model jednoczynnikowy różniczkowy z zaangażowaniem jednego czynnika majątku. Dochód może być wyrażony iloczynem zaangażowanego majątku i jego efektywności. Tempo przyrostu dochodu = sumie temp wzrostu F * E. (kapitał finansowy * efektywność).
3. F = Z * Uz
Model jednoczynnikowy. Mówi, że tempo wzrostu majątku produkcyjnego zależy od sumy temp wzrostu zatrudnienia i technicznego uzbrojenia pracy (czyli tego co przypada na jednostkę zatrudnienia).
21. Ogólna charakterystyka modelu wzrostu Haroda.
Harrod w swym modelu wykorzystał współzależności między inwestycjami, a oszczędnościami: Inwestycje = Oszczędnością. Ustalił on ważną relację między wydatkami inwestycyjnymi I, a przyrostem dochodu narodowego DD. Relacje te nazwane zostały przyrostem kapitałochłonności produkcji uznana jako najważniejszy wkład Roy Harroda do teorii ekonomii.
- faktyczna stopa wzrostu,
Tempo wzrostu dochodu jest wprost proporcjonalne do oszczędności, a odwrotnie proporcjonalne do kapitałochłonności.
Harrod namawia nas do tego, że jak chcemy mieć większy wzrost gospodarczy to mamy oszczędzać. Także oszczędzać kapitał. Im będą mniej kapitałochłonne technologie tym tempo dochodu może być większe. Ujęcie Harroda reprezentuje stronę podażową, nie analizuje popytu.
Harrod oprócz faktycznej stopy wzrostu Gf, wprowadził naturalną stopę wzrostu Gn oraz gwarantowaną stopę wzrostu Gw.
Naturalna stopa wzrostu Gn to , gdzie beta to stopa przyrostu naturalnego i alfa to postęp techniczny, są to potencjalne możliwości wzrostu danej gospodarki narodowej.
Gwarantowana stopa wzrostu Gw
Wyraża wzrost dochodu narodowego przy pełnym wykorzystaniu istniejących zdolności produkcyjnych gospodarki narodowej.
I. Wszystkie stopy są równe Gw = Gf = Gn
Jest to stan równowagi dynamicznej zapewniający pełne wykorzystanie rosnących zdolności produkcyjnych oraz pełne zatrudnienie rosnących zasobów siły roboczej.
II. Faktyczna stopa wzrostu odchyla się w dół od stopy gwarantowanej Gw > Gf < Gn
Uruchamia się mechanizm depresyjny zaczyna gromadzić się niesprzedane zapasy towarów, zmniejszają się inwestycje w stosunku do oszczędności, spada popyt, rosną niewykorzystane zdolności produkcyjne, bezrobocie,
III. Faktyczna stopa wzrostu odchyla się w górę od stopy gwarantowanej Gw < Gf <= Gn
Występuje zjawisko zmniejszania się zapasów towarów, zwiększają się inwestycje w stosunku do oszczędności, wzrasta globalny popyt i zatrudnienie.
22. Sposób ujęcia przez Domara popytowego i podażowego aspektu wydatków inwestycyjnych.
Domar skonstruował swój model wzrostu gospodarczego opierając się na teorii Keynesowskiej. W przeciwieństwie do modelu Harroda uwzględnił on popytowy i podażowy aspekt nakładów inwestycyjnych. Popytowy aspekt związany jest z wydatkami inwestycyjnymi, które tworzą rynek zbytu na dobra inwestycyjne, wydatki te tworzą możliwość zwiększenia podaży produkcji.
Podażowy aspekt inwestycyjny:
Przyrost dochodu od strony podażowej wyraża iloczyn zatrudnienia i produktywności:
I - inwestycje,
d - potencjalna produktywność inwestycji
DDz - przyrost zdolności produkcyjnych,
Popytowy aspekt inwestycyjny,
Wymagany popyt wyrażony jest wzorem:
a - popytochłonność jaką tworzą inwestycje jest to krańcowa skłonność do oszczędzania, KSO
DD - przyrost dochodu narodowego,
DI - przyrost inwestycji,
Zestawienie strony podażowej i popytowej - otrzymujemy relację, tzn, że dochód rośnie w takich rozmiarach, jak rosną zdolności produkcyjne gospodarki narodowej:
Jest to warunek wzrostu gospodarczego przy pełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych i siły roboczej. Z przekształcenia wzoru mamy:
Tempo przyrostu inwestycji równe jest iloczynowi produktywności inwestycji d i krańcowej skłonności do oszczędzania KSO.
Mamy oszczędzać, ale oszczędności te wydawać na inwestycje i konsumpcję.
Podsumowując Domar wyciąga praktyczny wniosek, iż gospodarka rynkowa ciągle musi zwiększać inwestycje jeśli ma rosnąć dochód narodowy.
23. Rola mnożnika inwestycyjnego we wzroście gospodarczym.
Mnożnik inwestycyjny jest czynnikiem kreującym wzrost gospodarczy. Keynes stwierdził, że na wzrost dochodu wpływa wzrost inwestycji za pośrednictwem mnożnika inwestycyjnego.
Teoria mnożnika mówi, że im większa krańcowa skłonność do konsumpcji, to inwestycje rosną.
Mnożnik inwestycyjny decyduje o tym, o ile wzrośnie produkt narodowy, jeśli inwestycje wzrosną o jednostkę:
Przyrost produktu narodowego = mnożnik inwestycyjny * przyrost inwestycji.
Sam mnożnik inwestycyjny przedstawia się następująco:
MPC - krańcowa skłonność do konsumpcji,
DC - przyrost konsumpcji,
DY - przyrost produktu narodowego
Wielkość mnożnika inwestycyjnego jest tym większa, im większa krańcowa skłonność do konsumpcji i im, zarazem mniejsza krańcowa skłonność do oszczędzania:
DS - przyrost oszczędności,
Warunkiem działania mnożnika inwestycyjnego jest istnienie nie wykorzystanych rezerw produkcyjnych i zasobów siły roboczej. Mnożnik inwestycyjny może działać w kierunku zwiększania produktu narodowego jak i w kierunku jego zmniejszania. Zauważmy, że aby otrzymać stałe wyniki w działaniu mnożnika wymagane jest stałe inwestowanie, a nie jednorazowy zastrzyk inwestycji.
Akcelerator.
Zgodnie z zasadą akceleracji (idea przyspieszania) wzrost popytu konsumpcyjnego powoduje bardziej niż proporcjonalny wzrost inwestycji.
24. Równanie Kaleckiego jako przykład podażowego modelu wzrostu.
Model Kaleckiego ujęty został od strony podażowej. Kalecki uważał, iż tempo wzrostu dochodu uzależnione jest od stopy inwestycyjnej. Tempo wzrostu jest wprost proporcjonalne do stopy inwestycji. Przy takim samym nakładzie może być różny efekt inwestycji, różny stopień ich wykorzystania.
Model wzrostu prof. Kaleckiego.
1/k' k- kapitałochłonność
I/D- stopa inwestycji
1/k" 1/k- efektywność
a+b a- zużycie moralne i fizyczne
a+b 1/k'" u- usprawnienie techniczne
-s+u+n-a n- zmianowość
s- straty z tytułu zamrażania
Model Kaleckiego zakłada, że tempo wzrostu dochodu zależy od inwestycji (stopy) i ich efektywności.
Wiemy, że tempo wzrostu dochodu Kalecki uzależnił od pewnej stopy inwestycji. To jest słynny model w którym:
Osiągamy r’, r’’, r’’’ - różne poziomy wzrostu dochodu. Dlaczego tak jest. Dlatego, że różnie wykorzystuje się nakłady inwestycyjne, czyli różny jest ten współczynnik kierunkowy. To nadal jest wzór y = ax+b, gdzie a - jest współczynnikiem kierunkowym, ale w sensie ekonomicznym jest to zużycie moralne i fizyczne środków trwałych.
Tempo wzrostu korygowane jest zużyciem fizycznym, moralnym środków trwałych (-a) i usprawnieniami operacyjnie - technicznymi (u)
Kąt nachylenia a+b to tempo wzrostu zatrudnienia i wydajności. Naszych rozważań - trajektorii wzrostu - nie zaczynamy od poziomu 0. Istnieje poziom inicjatywny -s+u+n-a.
25. Funkcja Cobba - Douglasa jako przykład modelu wieloczynnikowego wzrostu.
Douglas i Cobb sformułowali funkcję produkcji wywodzącą się z ekonomii neoklasycznej. Opiera się ona na założeniu, że produkcja jest funkcją trzech czynników produkcji:
n kapitału,
n pracy,
n ziemi,
Każdy z tych czynników świadczy usługi i otrzymuje zapłatę. W postaci zysku, płacy i renty.
Powstało zapotrzebowanie na ilościowe ujęcie zależności między czynnikami produkcji a dochodem. Czynnik ziemia jest stały. Dochód narodowy stał się więc funkcją zatrudnienia i kapitału D = f(Z,C).
Tempo wzrostu dochodu zależy w tej funkcji od:
n majątkochłonności,
n pracochłonności,
n i postępu g.
Postęp jest próbą kwantyfikacji jakości.
Po przez odjęcie czynników majątkochłonności i pracochłonności od przyrostu dochodu otrzymujemy g:
Tempo wzrostu dochodu zależne jest od elastyczności dochodu:
a - jest to elastyczność dochodu narodowego względem majątku produkcyjnego przy danym zatrudnieniu, czyli jak zmienia się dochód gdy majątek rośnie o jednostkę przy danym zatrudnieniu,
b - elastyczność dochodu względem zatrudnienia przy danym majątku, czyli jak zmieni się dochód jeśli zatrudnienie rośnie o jednostkę przy danym zatrudnieniu,
Funkcja Cobb- Douglasa obejmuje analizy wzrostu od strony podażowej.
26. Funkcja produkcji (krzywa jednakowego produktu jako miejsce geometryczne punktu dla różnych metod wytwarzania).
Na produkcję danego dobra x składają się pewne proporcje Z i I.
n x(1) - mało inwestycji, a dużo zatrudnienia (postęp kapitałoszczędny),
n x(2) - średni nakład inwestycji i średnie zatrudnieni,
n x(3) - duży nakład i inwestycji i małe zatrudnienie,
Każdy punkt na okręgu ma wspólne cechy: bez względu na to ile zużyjemy inwestycji, a ile zatrudnienia - efekt jest ten sam.
Postęp idzie od środka ponieważ, jest wtedy mniej ludzi zatrudnionych i mniejsze nakłady inwestycyjne są ponoszone na wyprodukowanie tego samego produktu. Jeśli krzywe przesuwać się będą w kierunku krzywej t(3) (na zewnątrz) to mamy model niesprawny. Poniżej t(1) będą metody efektywne, a powyżej nieefektywne.
27. Dlaczego tablica przepływów międzygałęziowych może być przykładem makroekonomicznego modelu gospodarczego.
Gospodarka narodowa składa się z wielu różnych gałęzi powiązanych. Produkty jednych zużywane są jako nakłady drugich, bez nich nie można prowadzić działalności gospodarczej. Między różnymi gałęziami przepływają strumienie produktów. Ten przepływ tworzy zapotrzebowanie na analizę wyników i nakładów. Przepływy międzygałęziowe input - output jest to model ustalania ilościowych związków między różnymi gałęziami produkcji prowadzące do równowagi gospodarczej. Przepływy międzygałęziowe po przez analizę związków typu dostawca - odbiorca konkretyzują mechanizm funkcjonowania gospodarki jego wewnętrznych powiązań i skutków jakie przynosi.
Najbardziej przejrzystym modelem związków typu dostawca - odbiorca jest zapis szachownicowy przepływów rzeczowo - finansowych Leontiefa. Zapisanych między sobą w postaci tabelarycznej oddającej związki typu input - output (metoda wyników i nakładów).
28. Omów części składowe makroekonomicznego modelu gospodarki w świetle przepływów rzeczowych.
Makroekonomicznym modelem gospodarki jest tabela przepływów międzygałęziowych. Istotą jej jest to, iż gospodarka narodowa stanowi agregat zasobów i strumieni składający się z kilku sprzężonych ze sobą układów: produkcyjnego i nieprodukcyjnego, zagranicy, gospodarstwa domowego, budżetu, banku, które opisano w postaci tabelarycznej oddającej związki input - output (metoda wyników i nakładów), składającej się z trzech części:
W I części przedstawiono poszczególne stadia produkcji, określające zaspokojenie popytu pośredniego gałęzi produkcyjnych. Przedstawiono wzajemne transakcje między gałęziami, a więc przepływy materialne w pośrednich stadiach produkcji.
W wierszach (i) mamy dawców czyli zanotowano przeznaczenie produkcji określonej gałęzi. Suma w wierszach pokazuje nam ile dana gałąź dała innym czyli łączny popyt pośredni niezbędny do wytworzenia danego produktu.
W kolumnach (j) zapisane są podmioty zgłaszające popyt. Przedstawiono zużycie poszczególnych dóbr (i) dla wyprodukowania, określonej produkcji globalnej (j). Suma w kolumnach ukazuje nam koszty materialne tej produkcji.
Część III pokazuje dochody tworzone w gałęziach produkcyjnych. Jest to ilustracja rozmiarów i rodzajów dochodów występujących w każdej gałęzi produkcyjnej. Przedstawiają je: płaca, akumulacja oraz amortyzacja. Elementy te w poszczególnych kolumnach dopełniają koszty rzeczowe, tworząc pełną wartość produkcji globalnej gałęzi (j). Ćwiartka ta informuje nas o strukturze otrzymanych dochodów w poszczególnych kolumnach i o strumieniu przepływających dochodów w poszczególnych wierszach. Dochód może wystąpić w postaci netto, bądź brutto w zależności od uwzględnienia bądź pominięcia amortyzacji.
W II części znalazł się popyt końcowy wraz z restytucyjnym Odbiorcami jego są: konsument indywidualny i zbiorowy (społeczeństwo), a także inwestor zakupujący środki trwałe i obrotowe. W części tej może także wystąpić eksporter, jeśli „zagranicy” nie potraktuje się jako gałęzi produkcyjnej. Pokazuje się w tej części w jakich rozmiarach produkcja finalna przekazywana jest końcowym odbiorcom produktu społecznego tj. Konsumentowi indywidualnemu, zbiorowemu - inwestorom (przedsiębiorstwom) czy ewentualnie „zagranicy”. Tam też się mieści działalność administracji publicznej jako wyraziciela interesów konsumenta zbiorowego - społeczeństwa. Przedstawia ją m.in. popyt końcowy tzw. konsumenta zbiorowego na produkcje poszczególnych gałęzi. Brak banków gdyż były kasami, a nie samodzielnymi podmiotami gospodarczymi. Ogólnie formułując wniosek jest to poziom spożycia przez ludność (gospodarstwa domowe) dóbr materialnych z osobistych dochodów oraz pozostałego spożycia w tym inwestycji nieprodukcyjne wraz z kapitalnymi remontami.
Część IV tabeli dotyczy podziału wytworzonych dochodów w warunkach gospodarki centralnie sterowanej zazwyczaj niewypełniana. Jest to część dotycząca wydatków ludności i budżetu w ramach podziału dochodu narodowego. W warunkach gospodarki centralnie planowanej zazwyczaj nie wypełniana, gdyż po wypełnieniu będzie ta część wykazywać deficyt, niedostatki gospodarki, w gospodarce nakazowo - rozdzielczej nierównowaga popytowa nie pozwalała na zbilansowanie wytwarzania dochodów z realnym (rzeczywistym) ich podziałem.
Przepływy miały charakter rzeczowy, a rola cen sprowadzała się nie tyle do wyborów ekonomicznych, co wyceny danych, głównie dla potrzeb stworzenia całości.
29. Scharakteryzuj dochody gałęzi produkcyjnych w modelu rzeczowych przepływów międzygałęziowych.
Część III pokazuje dochody tworzone w gałęziach produkcyjnych. Jest to ilustracja rozmiarów i rodzajów dochodów występujących w każdej gałęzi produkcyjnej. Przedstawiają je: płaca, akumulacja oraz amortyzacja. Elementy te w poszczególnych kolumnach dopełniają koszty rzeczowe, tworząc pełną wartość produkcji globalnej gałęzi (j). Ćwiartka ta informuje nas o strukturze otrzymanych dochodów w poszczególnych kolumnach i o strumieniu przepływających dochodów w poszczególnych wierszach. Dochód może wystąpić w postaci netto, bądź brutto w zależności od uwzględnienia bądź pominięcia amortyzacji.
W gospodarce centralnie sterowanej efekt był narzutem na koszty, efekt był sumą nakładów, była to pewna irracjonalność gospodarki, czym większe nakłady tym większe dochody dla pracujących.
Płaca dla przedsiębiorstwa jest kosztem, jest tym większa im więcej nakładów przeznacza się na jednostkę efektu, lub im mniej wyciąga się efektów z jednostki nakładów, czyli inaczej niż na zdrowy rozsądek.
30. Omów miejsce budżetów i banków w świetle przepływów rzeczowych.
Jest to problem IV ćwiartki. W gospodarce centralnie planowanej banki pełniły rolę kasy, nie rynek rządził gospodarką - ale plan, stąd pojawił się problem niezbilansowania gospodarki. Czwarta ćwiartka przepływów międzygałęziowych dotyczyła wydatków ludności, budżetu państwa i banków w ramach podziału dochodu narodowego. Podziału wytworzonych dochodów.
Po stronie dochodów z budżetu obejmowała głównie wpływy:
n z opłat i podatków,
n z tytułu odpowiedniej amortyzacji,
n zysków przedsiębiorstw,
Po stronie wydatków budżetu ćw. IV obejmowała:
n środki przeznaczone na konsumpcje społeczną,
n inwestycje nieprodukcyjne,
n dotacje dla przedsiębiorstw,
n dotacje dla budżetów terenowych,
n podział wpływów z amortyzacji i zysków,
W odniesieniu do banków IV część zawierała informacje o dochodach:
n z tytułu otwieranych rachunków,
n emisji pieniądza,
jak i również o wydatkach:
n wydatki z tytułu kredytów obrotowych, a także z tytułu kredytów inwestycyjnych.
31. Na czym polega alternatywne potraktowanie zagranicy i amortyzacji w modelu przepływów międzygałęziowych.
Część pierwsza tablicy może mieć charakter rozszerzony lub zawężony. Jeśli zagranicę potraktujemy jako gałąź produkcyjną to poszerza się I część przepływów o odpowiedni wiersz i kolumnę. W wierszu notuje się co zagranica sprzedaje czyli import krajowy, a w kolumnie eksport, czyli to co gospodarka sprzedaje reszcie świata.
Gdyby zagranicy nie traktować jako odrębnej gałęzi produkcyjnej wówczas popyt końcowy eksporterów wyrażony będzie w kolumnie w II ćwiartce przepływów, natomiast w wierszu w III części trzeba wykazać import.
Podobnie jest z amortyzacją.
Zużycie środków trwałych może być zaliczone do kosztów materialnych produkcji. Umieszczone w części I tablicy, w kolumnie jako fundusz odtworzenia, a w wierszu uwzględniono by jaka część kosztów przypadła na amortyzację.
Może wystąpić również w ramach nadwyżki jako element dochodu wiersz w części III, która przyjmuje wówczas wartość brutto. W tym przypadku odpowiednia kolumna określająca wielkość popytu odtworzeniowego wystąpi w II części tabeli.
32. Inwestycje i inwestorzy w modelu przepływów międzygałęziowych.
Poza przepływami związanymi z działalnością produkcyjną w przedsiębiorstwach występowała druga istotna działalność - inwestycyjna. Między gałęziami wytwórczymi przepływały nie tylko surowce, lecz również zaopatrzenie inwestycyjne. Wielkość potrzeb każdej gałęzi produkcyjnej zależała od konkretnych zadań. Ze względu, że działalność zaopatrzeniowa dotyczyła jednego okresu, a działalność inwestycyjna wykorzystująca zakupione dobro zależało od planu produkcyjnego na następny okres, dlatego działalność inwestycyjną przedstawiano zazwyczaj oddzielnie.
Inwestor zakupujący środki trwałe i obrotowe ujęty jest w drugiej części obok konsumenta indywidualnego i zbiorowego,
33. Omów strukturę produkcji materialnej w ujęciu podmiotowym w modelu przepływów rzeczowych.
Dla potrzeb bilansowania dóbr materialnych przyjęto podział na najbardziej jednorodne grupy bilansowe dóbr.
W praktyce zastosowano dwa wykazy klasyfikacyjne:
n klasyfikację podmiotową - klasyfikacja przedsiębiorstw, instytucji i innych jednostek ekonomicznych w gospodarce narodowej,
n klasyfikację przedmiotową - klasyfikacja wyrobów, usług, obiektów budowlanych,
W główce tabeli przepływów zamieszcza się klasyfikację podmiotową na przemysł wydobywczy, energetyczny, hutniczy itp.
Grupowanie podmiotów opiera się o kryterium przeważającego rodzaju działalności W rzeczywistości klasyfikuje się nie całą działalność jednostki gospodarczej. bez działalności działowo obcej tzn. produkcji obcego profilu. Dane dotyczące tej działalności rozlicza się na grupy bilansowe wyodrębnione w ramach klasyfikacji przedmiotowej.
Może się zdarzyć, że produkcja globalna danej grupy wg klasyfikacji przedmiotowej różni się od rozmiarów produkcji w odpowiednim wierszu z uwzględnieniem sum niezbilansowanych.
34. Na czym polega wartość poznawcza makroekonomicznego modelu przepływów pieniężnych - międzygałęziowych.
Mówimy o zaletach rozwiązania rynkowego. Wartość poznawcza schematu pieniężnych przepływów międzygałęziowych niepomiernie rośnie w gospodarce rynkowej, gdzie relacje popytowo - podażowe określają funkcje informacyjne i dystrybucyjne cen (wszystkie przepływy międzygałęziowe wyrażone są w cenach mających charakter rynkowy). Wyznaczają one weryfikowalne efekty nakładów. Stąd obliczone na podstawie tego bilansu nabierają wagi rzeczywistych miar ponoszonych nakładów i osiąganych efektów.
Występowanie w przepływach pieniężnych banków daje pełny obraz gospodarki danego państwa oraz pozwala na wyliczenie dochodu wg SNA. Występowanie w kolumnach tych samych jednostek pieniężnych daje możliwość łatwej kalkulacji kosztów (w rzeczowych sprawę utrudniały różne jednostki m3. Kg, cm, bm. itp.).
Tabela przepływów międzygałęziowych ma większe wartości poznawcze w systemie rynkowym, gdyż ceny spełniają funkcje informacyjna, motywacyjną, czyli bodźcową co jest rzeczywistym narzędziem tworzenia i podziału dochodu.
35. Cechy odróżniające pieniężny i rzeczowy model makroekonomiczny gospodarki.
n Przepływy międzygałęziowe w systemie rzeczowym dotyczą gospodarki w której dochód narodowy liczy się wg modelu MPS - gospodarka centralnie zarządzana,
n Przepływy międzygałęziowe w systemie pieniężnym dotyczą gospodarki w której dochód narodowy liczy się wg modelu SNA - gospodarka rynkowa,
n W PM pieniężnych istnieje brak rozdzielenia produkcji materialnej od usług nieprodukcyjnych (niematerialnych), umożliwia to stosowanie metody liczenia dochodu wg metody SNA.
n W MPS i ćwiartce I - nie uwzględnia się roli inwestycji. Dochody i popyt końcowy jest obarczony inwestycjami. W SNA inwestycje są uwzględniane w ćwiartce I, rozdzielone są pomiędzy zakupy gałęzi produkcyjnych. Tak więc informacja o akumulacji rzeczowej dotyczy zarówno środków obrotowych jak i nakładów inwestycyjnych brutto, łącznie z kapitalnymi remontami.
n W modelu rzeczowym nie wypełnia się IV ćwiartki, nie uwzględnia się banków w podziale dochodu,
n Cena w MPS pełni funkcje agregacyjną (różne dane w różnych cenach się pojawiały), w SNA cena ma funkcje informacyjną, ambicjonującą, i cena właśnie znajduje się w polach tablicy przepływów, zniknęły dobra które znajdowały się w przepływach rzeczowych,
36. Charakterystyka strumieni (wiersze) popytu pośredniego (część I) i końcowego (część II) w modelu pieniężnych przepływów międzygałęziowych.
W wierszach części I przedstawiony został strumień popytu pośredniego, czyli ile poszczególna gałąź (Pw, Pp, Pf ...) przeznacza pieniędzy na asortymenty bądź inwestycje od poszczególnych gałęzi, lub jak strumień przepływając osadza się na poszczególnych gałęziach (Pw, Pp ...), czyli jak dana gałąź jest rozdysponowana na poszczególne gałęzie. Sumy poszczególnych strumieni ukazują ile na poszczególne asortymenty wydatkuje cała gospodarka narodowa.
W wierszach części II przepływa strumień popytu końcowego. Informuje ile na pieniędzy na poszczególne asortymenty wydatkują konsumenci indywidualni, fundusze celowe w ramach zadań budżetu, banki, i jaki jest popyt restytucyjny (odtworzenie majątku trwałego w gospodarce).
Popyt końcowy konsumentów obejmuje również inwestycje nieprodukcyjne domy mieszkalne, budynki użyteczności publicznej, wydatki na kulturę i sztukę.
37. Charakterystyka zasobów (kolumny) podmiotów gospodarczych w pieniężnym modelu przepływów w fazie zaspokajania popytu pośredniego (część I) i końcowego (część II).
W części I w kolumnach przedstawiono strukturę kosztów poszczególnych gałęzi wyrażoną w cenach rynkowych. W kolumnie pierwszej np. przemysł wydobywczy w celu wytworzenia swojej produkcji zakupił od siebie towary i usługi, następnie od przemysłu przetwórczego, cały czas ponosząc koszty itd.
W kolumnach części II została ujęta struktura wydatków poszczególnych odbiorców popytu końcowego. Oznacza to, że konsument indywidualny pierwszy w tabeli zamierza wydać tyle i tyle pieniędzy by zaspokoić swój popyt końcowy kupując po kolei w Pw, Pp, Pf itd.
Zasobem budżetu państwa są fundusze, które są tworzone na wydatki budżetu
Amortyzację i zysk traktować możemy jako przykłady zasobów budżetu państwa.
Głównym zasobem banków są dochody z oprocentowania indywidualnych kredytów i emisji pieniądza.
38. Omów przepływ (wiersze) dochodów między podmiotami pieniężnego modelu przepływów międzygałęziowych. Część III i IV
Część III tabeli ilustruje proces tworzenia dochodów. Dotyczy ona nie tylko przedsiębiorstw (gałęzi), ale także dochodów otrzymywanych za pośrednictwem budżetu państwa i banków.
W pierwszym wierszu w części III został zapisany strumień płac, przepływając rozdysponował się, rozłożył on po kolei na Pw, Pp, Pf itd. Drugi wiersz to dotacje i ulgi budżetowe, trzeci wiersz to dochody gałęzi związane z amortyzacją, czwarty wiersz z akumulacją, piąty wiersz związany jest z ilością pieniądza kredytowego i emisyjnego.
Część IV poświęcona jest ona podziałowi dochodu narodowego.
Pierwszy wiersz interpretujemy następująco: płace wypracowane przez gałęzie są dzielone na:
n place dla konsumentów indywidualnych po za sfery budżetowej i banków,
n płace dla pracowników sfery budżetowej,
n płace konsumentów indywidualnych z tytułu funduszy celowych,
n płace pracowników z banku,
Następne wiersze są interpretowane tak samo drugi wiersz to dotacje i ulgi budżetowe, trzeci wiersz to dochody związane z amortyzacją (popyt restytucyjny odbiera wszystkie środki związane z amortyzacją przedsiębiorstw), czwarty wiersz z akumulacją, piąty wiersz związany jest z ilością pieniądza kredytowego i emisyjnego.
39. Omów strukturę (kolumny) dochodów podmiotów gospodarczych w pieniężnym modelu przepływów międzygałęziowych. Część III i IV
Struktura tych dochodów w cz. III składa się z płac, amortyzacji z uwzględnieniem obciążeń budżetowych z części zysku przeznaczonego na rozwój gospodarczy, składa się również z tego wszystkiego co zasila owe dochody. Są to wszystkie dotacje, subwencje, ulgi przeznaczone dla podmiotów gospodarczych. Tak więc budżet może zasilać dochody przedsiębiorstw.
Na dochody przedsiębiorstw mają też wpływ banki po przez udzielanie kredytów, powoduje to zwiększenie ilości pieniędzy danego przedsiębiorstwa. Banki oddziałują na dochód przedsiębiorstw również po przez emisję pieniądza.
W gałęziach produkujemy, aby uzyskać dochody - różnicę między przychodem ze sprzedaży a kosztami.
Struktura dochodów poszczególnych podmiotów cz. IV jest następująca odpowiednio dla przemysłu wydobywczego, energetycznego, hutniczego itp.
Vi - płace (wypłacone w tych działach);
Bi - dochody jakie dział otrzymuje z tytułu budżetu państwa (np. subwencje, dotacje, określa ulgi podatkowe);
Ai - dochody płynące z amortyzacji,
Zi - zyski czyli akumulacja w przedsiębiorstwach,
mi - dochody z emisji pieniądza i kredytów,
Struktura ta określa ilościowo jaką część dochodów poszczególnych przedsiębiorstw stanowią: płace, akumulacja, dochody z tytułu emisji pieniądza przez banki centralne, obciążenia na rzecz budżetu państwa oraz amortyzację.
40. Omów podział dochodów między konsumentów indywidualnych, inwestorów, budżet i banki w modelu pieniężnych przepływów międzygałęziowych.
Podział dochodu między poszczególne podmioty - kolumny II i IV ćwiartka.
Struktura dochodów określa wielkość dochodów jakie konsument indywidualny otrzymuje z tytułu:
· płacy,
· budżetu,
· otrzymane z banku
budżet:
· dochody w formie podatków od przedsiębiorstw,
· dochody z amortyzacji,
· otrzymane z banków (sprzedane obligacje),
banki:
· oszczędności budżetu,
· oszczędności konsumentów indywidualnych,
41. Omów strumienie dochodów podmiotów gospodarczych w IV ćwiartce w modelu pieniężnych przepływów międzygałęziowych.
Strumień dochodów w IV ćwiartce określa podział dochodu narodowego na konsumentów indywidualnych , budżet, banki i inwestorów. Strumień dochodów z tytułu płac określa:
n wielkość płac konsumentów indywidualnych,
n wielkość wydatków budżetu na płace pracowników sfery budżetowej oraz wielkość wydatków przeznaczonych na funduszy celowe,
n wielkość kredytu bankowego,
n wielkość wydatków przeznaczona na realizację popytu restytucyjnego, odtworzeniowego,
n
42. Założenia równowagi ogólnej podaj charakterystykę.
J. Kornai przedstawił 12 głównych założeń równowagi ogólnej:
1. Charakter statyczny i stacjonarny.
2. Zbiór organizacji jest niezmienny,
3. System gospodarczy składa się z producentów i konsumentów,
4. Zbiór produktów jest niezmienny,
5. Jednoczesne działanie,
6. Zbiór wykonalnych procesów produkcji jest wypukły,
7. Maksymalizacja zysku producenta,
8. Maksymalizacja użyteczności konsumenta,
9. Zbiór produkcji i konsumpcji oraz skali preferencji jest niezmienny,
10. Wyłączność przepływu informacji cenowej.
11. Anonimowość stosunków rynkowych,
12. Brak niepewności,
43. Równowagi cząstkowe, ogólna i idealna w warunkach gospodarki rynkowej.
RÓWNOWAGA GLOBALNA - gdy w pewnym okresie czasu suma popytu na dobra równa się sumie podaży dóbr w tym czasie zaoferowanych.
RÓWNOWAGA CZĄSTKOWA - istnieje wtedy, kiedy popyt równa się podaży na rynkach wszystkich towarów danego kraju.
RÓWNOWAGA IDEALNA - zachodzi kiedy równowaga cząstkowa zachodzi w każdym momencie czasu.
RÓWNOWAGA EX ANTE I EX POST - równowaga ex ante to równowaga istniejąca przed rozpoczęciem procesu gospodarczego, równowaga ex post istnieje po jego zakończeniu.
44. Nierównowaga popytowa jako przypadłość gospodarki centralnie zarządzanej.
Obserwujemy nadmiar popytu w stosunku do podaży. Podaż nie reaguje na zmianę sen ponieważ przedsiębiorstwa objęte dyrektywami kalkuluje wielkość produkcji nie biorąc cen pod uwagę. Dyrektywy były wyrażone ilościami nie ważne ile zużyło się surowców do wyprodukowanej określonej ilości dóbr, towarów. Popyt spada w miarę wzrostu cen.
45. Nierównowaga podażowa jako przypadłość gospodarki rynkowej.
Popyt jest tym większy im niższe są ceny. Podaż jest tym mniejsza im ceny są wyższe. Przedsiębiorcy nastawieni są na maksymalizację zysku. Zysk będzie duży jeśli produkcja będzie duża. Produkcja jak największa przy jak najmniejszych kosztach (np.. zatrudniać jak najmniej ludzi). Jeśli ceny są wysokie tym więcej towarów jest opłacalnych dla produkcji.
Nierównowaga objawia się nadwyżką dóbr, których nie można sprzedać, lub nadwyżką mocy produkcyjnych, których z braku popytu nie można uruchomić.
46. Zachowania producentów i konsumentów w systemie gospodarki centralnie zarządzanej.
Nadrzędnym celem przedsiębiorcy w gospodarce centralnie zarządzanej jest wykazanie dyspozycyjności wobec zwierzchnika. Dyspozycyjność to gotowość wykonywania poleceń w terminie i w rozmiarach przez zwierzchnika nakazanych. Żeby wykazać dyspozycyjność zaczęto gromadzić zapasy.
Przedsiębiorcy dysponujący dużymi zapasami zawsze są zdolni do wykonania planu a także działań do niego wstawionych. Uwaga przedsiębiorców najbardziej koncentruje się wokół środka którego jest najmniej, który stanowi tzw. „wąskie gardło”. Wysokość jego rezerwy decyduje o dyspozycyjności przedsiębiorstwa.
47. Mechanizm powstawania nierównowagi podażowej przy zachowaniu cen stałych i zmiennych.
Przedsiębiorca nastawiony jest na maksymalizację zysku. Koszt krańcowy (koszt wytwarzania każdej następnej jednostki produktu) najpierw spada, a później rośnie. Koszt krańcowy początkowo (przy bardzo niskich rozmiarach produkcji) jest wyższy od przeciętnego utargu, przedsiębiorstwo ponosi straty. Po przekroczeniu pewnego punktu każda następna jednostka przynosi zysk. Zysk krańcowy najpierw rośnie, a potem spada. Przedsiębiorca nastawiony na maksymalizację zysku może go osiągnąć przez obniżanie kosztu krańcowego i wzrostu opłacalnej produkcji.
m - utarg krańcowy,
K - koszty krańcowe,
K1 - obniżony koszt krańcowy,
Inaczej jest przy założeniu cen zmiennych. Przedsiębiorstwo dążąc do maksymalizacji zysku wykorzysta każdą okazję do podnoszenia ceny. Np. gdy rośnie popyt ponieważ pojawiły się u nabywców dodatkowe dochody. Zestawiając obie tendencje widzimy, że:
popyt wykazuje skłonności do słabnięcia,
popyt czasami jest zbyt wysoki i jest likwidowany przez podnoszenie cen,
Biorąc te tendencje pod uwagę otrzymamy nierównowagę podażowa jako chroniczną przypadłość gospodarki rynkowej.
48. Mechanizm powstawania nierównowagi popytowej.
Przedsiębiorstwo w gospodarce centralnie zarządzanej w celu powiększania zysku ucieka się do nieco innej metody niż w gospodarce rynkowej. W dyskusji ze zwierzchnikiem próbuje go przekonać, że ilość środka na jednostkę produkcji jest zbyt niska i grozi to niewykonaniem planu. Pożądany jest nowy podział środka. Przedsiębiorstwo go otrzymuje przez co zwiększają się jego zapasy, jest ono także gotowe zwiększyć nieco produkcję, jednak nie jest to wzrost proporcjonalny do otrzymanego środka (dyspozycyjność). Pojawia się wzrost popytu nad podażą.
Dyrektywa produkcji globalnej - jeżeli wysokość produkcji globalnej nie jest ściśle kontrolowana przez zwierzchnika, a kontrola ta ogranicza się do łącznej jej wysokości mówimy, że dyrektywa opiewa na produkcję globalną, np. wynosi ona 1 mln i nieważne czy wyprodukowano 10 sztuk po 100.000 lub 8 sztuk po 125.000, liczy się suma opiewająca dyrektywę. Celem przedsiębiorstwa jest gromadzenie zapasów, powoduje to wyższy popyt niż podaż.
49. Samopogłębianie się nierównowagi podażowej.
Spirale samopogłębiające się:
a) poprawa trwałości - jeśli wyrób jest trwalszy i dłużej służy użytkownikowi, popyt odtworzeniowy spowodowany zupełnym zużyciem i koniecznością kupna tego samego wyrobu pojawia się później, poprawa trwałości spowodowana niskim popytem wyjściowym owocuje więc dalszym obniżeniem popytu,
b) rzetelność - im bardziej rzetelny jest dostawca, im bardziej można liczyć na jego punktualność i dbałość o pełny asortyment, tym niższe zapasy może utrzymywać odbiorca. Niedobór popytu będący przyczyną rzetelności owocuje zatem dalszym spadkiem popytu.
c) bezrobocie - człowiek zagrożony bezrobociem stara się pracować wydajniej, im lepiej pracuje tym mniejsze jest zapotrzebowanie na pracowników a zatem wzrasta bezrobocie. Bezrobotni dysponują niższymi dochodami niż pracujący z zatem owocuje to spadkiem popytu,
d) doskonalenie organizacji pracy - odrzucane są sztywne schematy, a w ich miejsce pojawiają się rozwiązania eliminujące koszty ponoszone z tytułu niedoskonałości organizacyjnych. Znów zatem ostatecznym rezultatem jest obniżenie popytu,
e) specjalizacja - przedsiębiorstwom nie wyspecjalizowanym opłaca się powierzyć specjalistom część aktywności, gdyż mogą skoncentrować się na tym co rokuje dla nich najwyższe nadzieje. Prowadzi to do obniżenia kosztów i do dalszego spadku popytu.
f) rachunek ekonomiczny - jeśli zamierzenie przekracza pewny poziom ryzyka, przedsiębiorca rezygnuje z jego realizacji spada popyt i pogłębia się nierównowaga.
50. Samopogłębianie się nierównowagi popytowej.
Spirale samopogłębiające się:
a) wady technologii - nadwyżka popytu nad podażą , powoduje że technologia przyczyniła się do samopogłębienia. Im wyrób mniej trwały tym szybciej odnawia się popyt.
b) brak rzetelności - ponieważ brakuje surowców, dostawcy stają się nierzetelni. Przedsiębiorstwa starają się gromadzić zapasy, braki na rynku są coraz większe w związku z czym dostawcy są bardziej nierzetelni,
c) brak rąk do pracy - praca którą w gospodarce rynkowej wykonuje jeden pracownik w centralnie zarządzanej jest dwu lub więcej osób. Zwiększa to niedobór rak do pracy na rynku i powoduje dalsze obniżenie morali i dyscypliny.
d) dyrektywy produkcyjne - nasilenie nierównowagi popytowej pociąga za sobą wzmożenie dyrektywnych metod pobudzania produkcji, a w ślad za tym wzmożeniem postępuje jeszcze większe nasilenie nierównowagi (dyspozycyjność zapasy),
e) brak specjalizacji - gospodarka centralnie zarządzana staje się przyczyną autarkii czyli robinsonizacji życia gospodarczego, w której każdy musi robić niemal wszystko przez to podnosi koszty i wywołuje nasilenie nierównowagi popytowej.
f) wąskie gardło - im jakiegoś czynnika w gospodarce jest mniej tym częściej staje się on wąskim gardłem. Im częściej jest wąskim gardłem tym intensywniejsze zabiegi o zwiększenie jego przydziału, zabiegi te prowadzą do zwiększenia popytu, a zatem nasilenia niedoboru.
51. Wpływ obu typów nierównowagi na postęp cywilizacyjny.
Nierównowaga popytowa wpływa negatywnie na postęp cywilizacyjny, gdyż go obniża.
Kraje w których przez kilkadziesiąt lat dominowała nierównowaga popytowa nie mogły w tym czasie poszczycić się żadnym autonomicznym wkładem w postęp cywilizacyjny. Przedsiębiorca nie jest zagrożony brakiem popytu. Wytwarzane przez niego ciągle te same produkty są akceptowane przez społeczeństwo, nie dlatego, że jest ono z nich zadowolone lecz dlatego, że ciągle jest ich mało.
Nierównowaga podażowa natomiast powoduje rozwój cywilizacyjny. W nierównowadze podażowej przedsiębiorca zagrożony brakiem popytu jest zawsze zautomatyzowany na poszukiwanie bestsellerów. Pojawieniu się nowych potrzeb towarzyszy fala inwestycji w rezultacie których wzrasta produkcja przedmiotów zdolnych do zaspokojenia owych potrzeb.
52. Pojęcie i przejawy asymetrii nierównowagi podażowej.
Ciąg technologiczny
Jeśli podaż jednego z elementów ciągu technologicznego jest większa niż pozostałych wówczas mamy asymetrię podażową. Im bliżej początku ciągu technologicznego tym wyższa nierównowaga podażowa, tym większe nadwyżki produktów wytwarzanych na tych poziomach. Przejawami są pozamykane kopalnie, huty ogromne nadwyżki produktów rolnych w wysokorozwiniętych krajach systemu rynkowego. Zjawisko to słabnie w miarę zbliżania się do poziomu (3) - poziomu wytwarzającego dobra finalne.
53. Pojecie i przejawy asymetrii nierównowagi popytowej.
Im bliżej początku ciągu technologicznego tym wyższa nierównowaga popytowa. Przejawem są kopalnie pracujące non stop. Istnieją z kolei zakłady produkujące dobra finalne pracujące na jedną zmianę.
54. Mechanizm powstawania asymetrii w warunkach nierównowagi popytowej.
Mechanizm asymetrii nierównowagi popytowej sprowadza się do tego, że każdy impuls wzmożonego popytu na dobra zaopatrzeniowe dociera, do ogniwa s (dział surowców), a im bliżej końca ciągu tym dociera on mniejszą ilość razy. Dział F (produkujący dobra finalne) w ogóle go nie odbiera pozostając jego emitentem.
55. Mechanizm powstawania asymetrii w warunkach nierównowagi podażowej.
Każde obniżenie kosztów dociera do s (dział produkujący surowce) w postaci niższego popytu na jego wyroby. Im bliżej końca ciągu tym dociera mniej impulsów tego rodzaju, a dział F (produkujący dobra finalne) położony na końcu w ogóle ich nie odbiera, pozostając jednak ich emitentem. W ten właśnie sposób działa mechanizm asymetrii nierównowagi podażowej.
56. Faza recesyjno - depresyjna cyklu koniunkturalnego wg teorii cyklu Kaleckiego.
Rozważania rozpoczynamy kiedy inwestycje kształtują się na najwyższym poziomie. Inwestorzy zmniejszają decyzje inwestycyjne (są to początkowe fazy kryzysu). Inwestycje przestają rosnąć. Znika zjawisko przyrostu zysków. Zasób kapitału wzrasta ponad zwykły poziom. W następnym okresie inwestycje gwałtownie spadają, natomiast zasób kapitału rośnie, ale w coraz wolniejszym tempie Krańcowa stopa zysku ulega dalszemu obniżeniu. Spadek inwestycji przecinający poziom zużycia kapitału jest początkiem fazy spadku zasobów kapitału. Spadek zysku trwa nadal. Gospodarka znajduje się w fazie recesyjnej. Zasób kapitału spada ponieważ poziom inwestycji jest niższy niż poziom zużycia kapitału. Kiedy mamy znaczny ubytek kapitału trwałego, a inwestycje kształtują się na najniższym poziomie to gospodarka znajduje się w fazie depresji.
Jeśli wydatki inwestycyjne są ponad poziomem zużycia kapitału to krzyw zasobu kapitału rośnie, gdy są równe poziomowi zużycia kapitału to krzywa zasobu kapitału stabilizuje się. Jeśli wydatki inwestycyjne są (poniżej) są mniejsze od poziomu zużycia kapitału to krzyw zasobu kapitału maleje !
57. Faza progresywna cyklu koniunkturalnego wg inwestycyjnej teorii prof. Kaleckiego.
Rozważania zaczynamy gdy inwestycje są na najniższym poziomie. Nie występuje spadek inwestycji a tym samym nie spadają zyski, ale zasób kapitału dalej spada gdyż, poziom inwestycji jest znacznie niższy od średniego zużycia kapitału. Ten fakt powoduje że zaczyna rosnąć stopa zysku. Pojawiają się sprzyjające warunki do renowacji kapitału, wzrostu popytu na środki inwestycyjne i wzrostu zysków w sektorze dóbr inwestycyjnych. W ten sposób gospodarka wchodzi w fazę ożywienia. Wzrost inwestycji powoduje wzrost zysków. Gdy wydatki inwestycyjne kształtują się na poziomie zużycia kapitału, wówczas zasób kapitału kształtuje się na najniższym poziomie. Gdy inwestycje są większe od faktycznego zużycia kapitału to zasób kapitału zaczyna rosnąć co powoduje osłabienie stopy wzrostu zyskowności inwestycji.
58. Czynniki kształtujące cykliczność i rentowność wzrostu wg prof. Kaleckiego.
Teoria wahań cyklicznych zbudowana została na sprzeczności między wysokością nakładów inwestycyjnych, a zmianami w zasobie kapitału. Wydatki inwestycyjne tworzą najpierw popyt i wpływają na wielkość zysków. Kalecki uważa, że „kapitaliści” zarabiają tyle i ile sami wydają na inwestycje i własną konsumpcję. Ich wydatki tworząc rynek zbytu napędzają zyski innym kapitalistom produkującym dobra inwestycyjne i konsumpcyjne. Jeśli przyrost wydatków inwestycyjnych DIk wpływa dodatnio na realne decyzje inwestycyjne, to przyrost zasobu kapitału DZk wpływa ujemnie na decyzje inwestycyjne przedsiębiorców. Kalecki za pomocą krzywej wydatków inwestycyjnych, krzywej zasobu kapitału i średniego zużycia kapitału przedstawił nam wyżej wymienione zależności. Krzywa wydatków inwestycyjnych wpływa na poziom kapitału. Efektem tego jest krańcowa stopa zysku z jednostki inwestycyjnej (krańcowa stopa zysku z jednostki kapitału) (przyrost zysku na przyrost jednostki kapitału) nazywana także regulatorem.
Dzięki niej wiemy jak zmienia się przyrost zysku na jednostkę przyrostu zysku kapitału.
Pewien rodzaj inwestycji wykazuje wyraźnie dużą cykliczność pod wpływem zmian w przyroście zysku oraz w przyroście kapitału.
Niestabilność: cykliczne wahania w wydatkach inwestycyjnych są główną przyczyną niestabilności i wahań w innych wielkościach ekonomicznych.
1. Nie można w nieskończoność zwiększać inwestycji, bo istnieje szczytowy popyt na niektóre inwestycje,
2. Nie można w nieskończoność nie inwestować,
Sprzeczność jaka zachodzi pomiędzy popytowymi i podażowymi efektami wydatków inwestycyjnych prowadzi w sposób nieuchronny do wahań cyklicznych
59. Punkty zwrotne w cyklu koniunkturalnym wg inwestycyjnej teorii prof. Kaleckiego.
W cyklu koniunkturalnym wg inwestycyjnej teorii wzrostu Kaleckiego mamy do czynienia z dwoma głównymi punktami zwrotnymi.
Pierwszy gdy gospodarka przechodzi z fazy rozkwitu do fazy kryzysu, drugi w momencie przejścia gospodarki ze stanu depresji do stanu ożywienia.
Punkt zwrotny - w okresie rozkwitu inwestycje stabilizują się na najwyższym poziomie. Jeżeli inwestycje są na najwyższym poziomie przekraczającym faktyczne zużycie kapitału to zasób kapitału zaczyna rosnąć co powoduje osłabienie zyskowności inwestycji. Skoro inwestycje nie przynoszą oczekiwanych zysków, ludzie przestają inwestować. Jeśli zyski spadają, a zasób kapitału rośnie to skłania przedsiębiorców do dalszego kurczenia nakładów inwestycyjnych.
Drugi punkt zwrotny - inwestycje stabilizują się na najniższym poziomie, nie występuje już ich dalszy spadek, a tym samym nie spadają już dalej zyski, ale zasób kapitału dalej spada, gdyż poziom inwestycji jest niższy od średniego zużycia kapitału. Ten fakt powoduje, że powoli zaczyna rosnąć stopa zysku. Pojawiają się sprzyjające warunki do renowacji kapitału, wzrostu popytu na środki inwestycyjne oraz wzrostu zysku w sektorze dóbr inwestycyjnych. W ten sposób gospodarka wchodzi w nową fazę ożywienia i rozpoczyna się początek nowego cyklu.
60. Omów relacje miedzy wydatkami inwestycyjnymi a poziomem zasobów kapitału wg teorii Kaleckiego.
W teorii cyklu prof. Kalecki ukazał nam relacje między wydatkami inwestycyjnymi, a przeciętnym poziomem zasobu kapitału.
Gdy wydatki rosną, a ich poziom ukształtowany jest na poziomie zużycia kapitału wtedy zasób kapitału nie spada i kształtuje się na najniższym poziomie. W dalszym okresie cyklu następuje wzrost inwestycji, a tym samym wzrost zysków. Inwestycje są więc zależne od faktycznego zużycia kapitału i zasób kapitału zaczyna rosnąć co powoduje osłabienie stopy zyskowności inwestycji. Gdy nie ma przyrostu inwestycji, a tym samym nie ma przyrostu zysków wówczas zasób kapitału rośnie ponad średni poziom. W dalszym okresie inwestycje zaczynają gwałtownie spadać ale mimo ich spadkowej tendencji są one wyższe od średniego zużycia kapitału i dlatego krzywa zasobu kapitału jeszcze powoli rośnie Gdy spadające inwestycje osiągają poziom średniego zużycia kapitału to zasób kapitału przestaje dalej rosnąć. Gdy inwestycje spadną poniżej średniego poziomu zużycia kapitału wówczas zasób kapitału zaczyna spadać. Gdy nie występuje już dalszy spadek inwestycji (i zysków) zasób kapitału dalej spada, gdyż poziom inwestycji jest znacznie niższy od średniego zużycia zasobu kapitału. Wydatki inwestycyjne zaczynają rosnąć i rozpoczyna się nowy cykl koniunkturalny.
61. Zmiana struktury gospodarczej pod wpływem cyklu koniunkturalnego w gospodarce centralnie zarządzanej i rynkowej.
W gospodarce rynkowej gałęzie bliskie początkowi ciągu technologicznego nabierają coraz mniejszego znaczenia, a w gospodarce centralnie zarządzanej - wręcz przeciwnie. Utrzymywanie się takiej tendencji doprowadziło do wytworzenia się zupełnie różnych struktur w obu typach gospodarki. W rynkowej obserwujemy względny zanik gałęzi surowcowych i bliskich początkowi ciągu technologicznego, a w centralnie zarządzanych ich ciągłą rozbudowę.
Stała się ona powodem bardzo wysokich wskaźników chłonności dochodu narodowego. Oznacza to że na wytworzenie jednostki dobra finalnego trzeba było w krajach o gospodarce centralnie zarządzanej zużyć wielokrotnie więcej dóbr początkowych niż w krajach o gospodarce rynkowej. Tendencje polegające na rozbudowie gałęzi bliskich początkowi ciągu technologicznego była jednak drogą do katastrofy. Zbliżał się bowiem moment, w którym rozmiary gałęzi produkujących surowce były tak wielkie iż wytworzenie dobra finalnego angażowało ogromne ilości środków, pracy i zdolności produkcyjnych.
Gospodarka rozbudowująca gałęzie bliskie początku ich ciągu technologicznego zmierza do sytuacji w której zwiększenie produkcji o A jednostek pociągać będzie za sobą zwiększenie popytu o więcej niż 1 jednostkę. Taka struktura gospodarki skazana jest na hiperinflacje.
62. Porównawcza charakterystyka cyklu koniunkturalnego w gospodarce.
W gospodarce rynkowej podstawowym zagrożeniem jest niedostatek popytu. Wzrost popytu na jakiś towar nazywany bywa poprawą koniunktury. Cykliczne wahania koniunktury ogólnogospodarczej, czyli globalnego popytu przebiegającego od punktu najniższego ku najwyższemu i z powrotem to cykl koniunkturalny w gospodarce rynkowej.
Nierównowaga podażowa jest wskaźnikiem, który najlepiej informuje o stanie innych zjawisk i co wpłynie na inne zjawiska. Jeśli wskaźnik ten spada obserwujemy poprawę koniunktury, jeśli rośnie mamy do czynienia z gorszą częścią cyklu.
W gospodarce centralnie zarządzanej także można zaobserwować cykliczne wahania szeregu wskaźników, a przede wszystkim wskaźnika natężenia nierównowagi popytowej. Jeżeli spada jego wartość oznacza to poprawę jeśli obserwujemy wzrost - następuje pogorszenie.
CYKL W GOSPODARCE RYNKOWEJ
Gospodarka rynkowa dotknięta jest nierównowagą podażowa, która przybiera najmniejsze natężenie na rynku dóbr finalnych. Na tym zatem rynku najłatwiej ulokować dodatkową produkcję. Jej uruchomienie wymaga inwestycji w dziale F. Moment ich rozpoczęcia jest początkiem cyklu.
PIERWSZY IMPULS POPYTU - inwestycje pociągają za sobą wzrost popytu na produkty działu F. Produkty te to dobra inwestycyjne wytwarzane w tym dziale.
DRUGI IMPULS POPYTU - wzrost produkcji dóbr inwestycyjnych w dziale F pociąga za sobą wzrost popytu na dobra zaopatrzeniowe do produkcji dóbr inwestycyjnych wytwarzane w ogniwach ciągu technologicznego zlokalizowanego przed działem F.
TRZECI IMPULS POPYTU - wzrost popytu na dobra inwestycyjne i zaopatrzeniowe do ich produkcji pociąga za sobą wzrost popytu na dobra konsumpcyjne.
CZWARY IMPULS POPYTU - wzrost popytu na dobra konsumpcyjne wytwarzane w dziale F pociąga za sobą wzrost popytu na dobra zaopatrzeniowe do ich produkcji wytwarzane w działach technologicznie wcześniejszych.
Wszystkie cztery impulsy ruszają równocześnie powodując wzrost produkcji. W drugim okresie pojawia się jeszcze 5 impuls. Także producenci z działu F-1 muszą zacząć inwestować jeśli nie chcą stracić okazji do podniesienia własnej produkcji.
IMPULS POPYTU INWESTYCYJNEGO - inwestycje w dziale F pociągają za sobą (z pewnym opóźnieniem) inwestycje w dziale F-1, a te również z opóźnieniem inwestycje u dostawców F-1.
CYKL KONIUNKTURALNY W GOSPODARCE CENTRALNIE ZARZĄDZANEJ.
Mamy tu do czynienia z nierównowagą popytową, która powoduje, że cykl ma przebieg odwrotny do gospodarki rynkowej. Wynika to z odwrotnego kierunku inwestowania. W nierównowadze popytowej brakuje wolnych mocy, a więc inwestowanie od działu S okazuje się mniej kosztownym.
KIERUNEK INWESTOWANIA - od działu S do F jest charakterystyczną cechą cyklu koniunkturalnego w gospodarce centralnie zarządzanej Inwestycje są jednak możliwe jeśli obniżymy produkcje dóbr konsumpcyjnych. Przeznaczenie części mocy działu F na produkcję dóbr inwestycyjnych, powoduje pojawienie się nadwyżki popytu na rynku tych dóbr. Inwestycje są zatem źródłem 1 impulsu perturbacji.
PIERWSZY IMPULS PERTURBACJI - Wzrost produkcji dóbr inwestycyjnych pociąga za sobą obniżenie produkcji dóbr konsumpcyjnych co jest przyczyną pojawienia się lub wzrostu nierównowagi.
DRUGI IMPULS PERTURBACJI - przeznaczenie części mocy produkcyjnych na wytwarzanie dóbr zaopatrzeniowych do produkcji dóbr inwestycyjnych staje się przyczyną dodatkowych perturbacji rynkowych.
Najtrudniejszy jest okres szczytowy gdy kumulują się impulsy płynące z inwestycji prowadzonych już we wszystkich działach produkcji. Kolejne okresy przynoszą powolne, a potem coraz szybsze łagodzenie trudności. Zakończenie inwestycji w działach pośrednich emitujących silniejsze impulsy przynosi poprawę. Dopiero jednak wygaśnięcie inwestycji w dziale F przynosi rynkowe polepszenie.
PERIODYZACJA CYKLU W GOSPODARCE CENTRALNIE ZARZADZANEJ:
· okres kończący cykl dany i rozpoczynający cykl następny to faza względnej równowagi,
· okres, w którym nasilają się inwestycje to faza stopy inwestycyjnej,
· okres, w którym inwestycje przybierają wartość największą to faza dezorganizacji rynku,
· okres, w którym perturbacje wygasają to faza spadku inwestycji,
63. Omów skłonność do wymiany z zagranicą w sytuacji kraju o nierównowadze popytowej.
1. Wymiana między krajami o nierównowadze popytowej - oba kraje wykazują niską skłonność do eksportu i wysoką do importu. Do wymiany dochodzi więc z największym trudem. Powszechna niechęć do eksportu przy równoczesnym wysokim zapotrzebowaniu prowadzi do sytuacji, gdzie każdy niemal rodzaj wytwórczości podejmowany jest w kraju. Każda niemal krajowa okazuje się korzystniejsza niż odpowiedni import, za który trzeba płacić eksportem. Dla gospodarki centralnie zarządzanej typowa jest produkcja antyimportowa. Zakład podejmujący ten typ wytwarzania cieszy się uznaniem władz.
2. Import z kraju o nierównowadze podażowej (A) do kraju o nierównowadze popytowej © bądź poprawia sytuacje gospodarczą, bądź zapobiega załamaniu grożącemu z uwagi na niedostatek jakiegoś ważnego środka produkcji. Kraj © jest gotów importować. Z kraju (A) tak długo jak długo posiada na import środki. Zasób tych środków jednak nie jest stały. Sprowadzenie przez kraj © czynników produkcji pociąga za sobą wydatki tym większe im bliżej momentu załamania. Jeśli jego brak wywołać może gigantyczne załamanie warto go będzie kupić nawet po bardzo wysokiej cenie. Importowi z kraju (A) do kraju © towarzysza dwie tendencje:
· nieograniczona gotowość do kupowania,
· do kupowania po bardzo wysokich cenach,
Kraj © niechętnie eksportuje do (A) gdyż pociąga to za sobą utratę krajowego produktu. Dwa kraje o dwu różnych typach nierównowagi posiadają wysoką skłonność do handlu, gdyż dla jednego z nich zbawiennym gospodarczo jest eksport dla drugiego import.
64. Omów skłonności do wymiany kraju z zagranicą w sytuacji o nierównowadze podażowej
Producentom z kraju (A) (o nierównowadze podażowej) jest obojętne czy eksportują do kraju (B) (o nierównowadze podażowej) czy do któregoś z krajów o nierównowadze popytowej. Z uwagi na nadwyżkę podaży mają oni kłopoty ze sprzedażą w swoim kraju. Dodatkowy eksport traktowany jest jako sukces gospodarczy. Export trafia do kraju B, który importując z A przysparza sobie dodatkowych kłopotów (wzmaga się u B nierównowaga podażowa). Producent z kraju A tylko wtedy decyduje się na eksport jeśli może konkurować z producentami z kraju B. Z kolei w kraju B zawsze znajdą się przedsiębiorcy gotowi zarabiać na handlu importowanymi produktami. Tak zatem import z A nie dla każdego jest dolegliwością Kraje o nierównowadze podażowej przejawiają wysoką skłonność do wzajemnego eksportu, a średnią do importu.
Wymiana w krajach o różnych typach nierównowagi (jak wyżej).
65. Istota oraz założenia teorii kosztów komparatywnych.
Pierwszym ekonomistą preferującym wymianę zagraniczną w warunkach ekwiwalentności i różnych specjalizacji był sir David Ricardo. Stworzył teorię kosztów komparatywnych, w których uzasadnił i udowodnił tezę, że dwa kraje o różnym poziomie rozwoju gospodarczego mogą prowadzić ekwiwalentną - zrównoważoną kosztami i zyskami wymianę zagraniczną, pod warunkiem, że będą się specjalizować w różnych dziedzinach i tymi towarami się wymieniać.
W przypadku dwóch krajów o różnym rozwoju gospodarczym. Słabszemu krajowi trudniej jest negocjować. Musi się zastanowić co jest jego asem w rękawie i odpowiednio to sprzedawać.
Specjalizacja jest warunkiem integracji gospodarki, ale także podstawą kosztów komparatywnych.
Specjalizacja zachodzi wtedy, gdy:
1) ludzie wykonujący wiele czynności zaniedbują wiele z nich na rzecz jednej lub kilku,
2) to co robię, robię nie tylko dla siebie, ale i dla innych,
3) inni rezygnują z wykonywania czynności, ale te na których się koncentrują wykonuję nie tylko dla siebie ale i dla innych,
4) rezultaty, czynności wykonywanych przez I i II grupę stają się przedmiotem ich wzajemnej wymiany.
Jeśli już zaistnieją warunki specjalizacji to ona przechodzi pewne etapy:
I. Modyfikacja ustroju gospodarczego,
II. Wykształcenie się jednolitego organizmu gospodarczego,
66. Wymiana z zagranicą a proces integracji struktur gospodarczych.
Nie ma uzasadnienia do prowadzenia gospodarki autarkicznej. Należy prowadzić wymianę z zagranicą nawet kiedy ma się jednakowe koszty jednostkowe dla wielu asortymentów i wtedy na specjalizacji można także zarobić.
Specjalizacja jest warunkiem integracji.
Integracja:
n dokonujemy wyborów w czym się specjalizować (jaki zakres produkcji asortymentowej),
n modyfikacja systemu gospodarczego,
n wyznaczanie się jednolitego systemu gospodarczego,
Jeżeli we władzy jednego lub dwóch państw zaczyna dominować przekonanie o długofalowych korzyściach specjalizacji i jeśli władze te podejmują krok aby te korzyści osiągnąć rozpoczyna się integracja w drugim znaczeniu tego słowa. Natomiast kontynuacja tych modyfikacji ustrojowych prowadzi do przekroczenia pewnego progu wzajemnych powiązań i choć dalej gospodarki krajów integrujących są gospodarkami państw suwerennych, to stają się jednolitym mechanizmem ekonomicznym, przy tendencji do ograniczenia suwerenności gospodarczej i politycznej.
67. Funkcja bilansowa i optymalizacyjna handlu zagranicznego
Handel zagraniczny reprezentuje funkcje:
n Bilansowa - polega na eksporcie nadwyżek, imporcie niedoborów i ma charakter wysoce pasywny (nie wpływa na zmianę struktury gospodarczej),
n Optymalizacyjna - ma dwa kryteria:
· krótkookresowe - idzie o taką strukturę geograficzną, asortymentową, a także polityczną obrotów z zagranicą, aby koszty transakcji były jak najmniejsze.
· długookresowe - idzie o taką strukturę gospodarczą, geograficzną, asortymentową, a także polityczną obrotów z zagranicą, aby podnosić przeciętną efektywność wykorzystania krajowych zasobów czynników wytwórczych.
68. Przyczyny różnicowania morfologii cyklu koniunkturalnego we współczesnej gospodarce.
Cykl koniunkturalny nie jest jedynym wahaniem w gospodarce. Wyróżniamy trend jako tendencję rozwojową, trend, który może być wyznaczony przez określone modele wzrostu, wahania koniunkturalne, wahania periodyczne i wahania przypadkowe. Te wszystkie cechy wahań oznaczają:
1. zmiany w aktywności gospodarczej,
2. pewną powtarzalność wahań,
3. ich charakter przyczynowo - skutkowy,
Jeśli idzie o te wahania koniunkturalne, to omówiliśmy cykl klasyczny, składający się z czterech faz: fazy kryzysu, depresji kończącej się dnem i fazy ożywienia i rozkwitu kończącej się boomem. Ta pierwsza jest nazywana fazą regresywną, a ta druga progresywną, ponieważ we współczesnej gospodarce występuje w zasadzie cykl koniunkturalny zdeformowany, składający się właśnie z dwóch takich mega faz, mianowicie fazy recesji i fazy ekspansji, czy też fazy degresywnej i progresywnej. Istnieją bowiem takie czynniki, które nie pozwalają do końca rozróżnić np. fazy kryzysu od fazy depresji, czy fazy ożywienia od fazy rozkwitu. Klasyczny cykl koniunkturalny skończył się w zasadzie przed drugą wojną światową, zaczął w XIX wieku i po wielkim kryzysie lat 30 - tych sytuacja na świecie się zmieniła. Cykliczność pozostała, ale rozróżnianie tych czterech faz jest względne. Będziemy mówić o przyczynach zmiany morfologii, czyli budowy cyklu koniunkturalnego.
Przyczyniły się do tego:
1. długookresowe przeobrażenia strukturalne, głownie zmiany struktury gałęziowej,
2. przemiany własnościowe,
3. przemiany organizacyjno - instytucjonalne podmiotów gospodarczych, czyli ta struktura organizacji i podmiotów gospodarki rynkowej,
4. wzrost zakresu i znaczenia działań antycyklicznych, prowadzonych przez polityków gospodarki (rządy poszczególnych państw i instytucji międzynarodowych nauczyły się łagodzić fazy cyklu),
Postępują na świecie procesy integracyjne. Oznacza to w istocie iż amplitudy wahań poszczególnych faz się zmniejszają, natomiast długość tych faz ma tendencję do wydłużania. Innymi słowy w dobrze prowadzonych gospodarkach (wysokorozwiniętych) cykl oscyluje wokół linii trendu z niewielkimi odchyleniami.
Jeżeli mówimy o internacjonalizacji stosunków gospodarczych między krajami to myślimy o trzech filarach tych stosunków.
69. Omów pełny model struktury podmiotowej gospodarki rynkowej.
PODMIOT EKONOMICZNY - jest nim każda jednostka lub zorganizowana grupa ludzi, która posiada jakikolwiek zakres swobody podejmowania czynności gospodarczych.
Podmioty ekonomiczne mogą posiadać dwojaki status :
a) mogą istnieć realnie (albo istniały realnie w przeszłości);
b) mogą być tworami teoretycznymi, modelami, reprezentującymi jednak jakąś klasę podmiotów realnych.
W modelu struktury podmiotowej, współczesnej gospodarki rynkowej możemy wyróżnić pięć typów podmiotów:
1) przedsiębiorstwa;
2) gospodarstwa domowe;
3) państwo (władze gospodarcze);
4) instytucje finansowe;
5) podmioty demokracji gospodarczej.
PRZEDSIĘBIORSTWA - są jedynymi producentami i dostawcami dóbr i usług. Wynajmują one czynniki wytwórcze od gospodarstw domowych lub państwa. Punkt widzenia i zasięg oddziaływania przedsiębiorstw jest mikroskalowy.
GOSPODARSTWA DOMOWE - są jedynym właścicielem i dostawcą czynników wytwórczych. Jeżeli nie występuje własność publiczna bez uwzględnienia państwa, każde przedsiębiorstwo bezpośrednio lub pośrednio należy albo w całości do jednego gospodarstwa domowego, albo w sposób rozczłonowany do wielu gospodarstw domowych. Punkt widzenia i oddziaływanie gospodarstwa domowego jest mikroskalowy. To co zachodzi między przedsiębiorstwami, a gospodarstwami domowymi oraz między samymi przedsiębiorstwami stanowi rynek.
PAŃSTWO - nie jest podmiotem jednorodnym ja poprzednie, lecz obejmuje różne instytucje władzy państwowej w jakimś stopniu kontrolujące gospodarkę i wpływające na nią. Nie obejmuje natomiast przedsiębiorstw należących do państwa. Punkt widzenia i oddziaływanie państwa jest makroskalowe. Państwo sprzedaje lub wynajmuje kapitał innym podmiotom gospodarczym. Oddziałuje ono również na zachowanie występujących w gospodarce podmiotów przez działalność w zakresie prawodawstwa gospodarczego. W jej rezultacie tworzy się ustrój gospodarczy, określający "komu oraz jak...".
INSTYTUCJE FINANSOWE - pojęcie to obejmuje podmioty niejednorodne. Zaliczamy do nich centralny bank emisyjny, banki komercyjne, banki inwestycyjne oraz kasy oszczędnościowo-pożyczkowe, towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne, towarzystwa inwestycyjne, giełdy pieniężne, firmy brokerskie i dealerskie itp. Instytucje te prowadzą transakcje, których przedmiotem jest wypożyczanie lub sprzedaż kapitału występującego w postaci finansowej. Instytucje te obsługują większość transakcji zarówno na rynku czynników wytwórczych, jak i na rynku produktów, usług. Ponad to pełnią funkcję finansowego kontrolera innych podmiotów gospodarczych, oceniając ich kondycję ekonomiczną i wspomagając rozwój, względnie doprowadzając do upadku.
PODMIOTY DEMOKRACJI GOSPODARCZEJ.
Najistotniejszą cechą podmiotów demokracji gospodarczej jest to, że wyrażając interesy pewnych środowisk społecznych w kwestiach ekonomicznych i dążąc do lepszej ich realizacji, wywierają nacisk na inne podmioty w celu podjęcia względnie zaprzestania przez te ostatnie pewnych czynności gospodarczych lub prawodawczych (w zakresie dotyczącym gospodarki). Formy nacisku generalnie można podzielić na gwałtowne: strajk, demonstracje czy bojkot oraz formy pokojowe: petycje, negocjacje, inicjatywy ustawodawcze i inne, Podmioty gospodarcze dzielimy:
związki zawodowe, organizacje konsumenckie, związki pracodawców oraz izby przemysłowe i handlowe, a więc organizacje bezpośrednio związane z pewną rolą ekonomiczną i broniącą interesów tych, którzy ją pełnią - sensu stricte. Organizacje ekologiczne, związki regionalne, partie polityczne i związki wyznaniowe - organizacje których działalność dotyczy częściowo gospodarki i występujących w niej podmiotów.
70. Scharakteryzuj strumienie przepływów między podmiotami na rynku czynników wytwórczych i rynku producentów.
W analizie struktury podmiotowej współczesnej gospodarki rynkowej uwzględnię takie typy podmiotów jak: przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, państwo, banki, podmioty demokracji, które mają łagodzić sprzeczności pomiędzy pozostałymi podmiotami na rynku, związki zawodowe, organizacje konsumenckie i samorządowe. Pojawia się tutaj rynek czynników wytwórczych, produktów i sektor nierynkowy. Państwo - jest organizatorem rynku. Najpierw wezmę pod uwagę rynek czynników wytwórczych. Gospodarstwa domowe świadczą państwu ofertę czynnikową czyli pracę, kapitał, ziemię. Państwo świadczy te same czynniki wytwórcze przedsiębiorstwom jest przecież pełnoprawnym ich właścicielem. Czynniki wytwórcze przepływają pomiędzy gospodarstwami domowymi, a państwem, państwem, a przedsiębiorstwem oraz gospodarstwem domowym i przedsiębiorstwem. W chwili wpływania powodują przepływ w przeciwną stronę opłat za te czynniki wytwórcze, które te opłaty stanowią dochód podmiotu gospodarczego do którego wpływają. To dzieje się na rynku czynników wytwórczych.
W tej strukturze podmiotowej funkcjonuje sektor nierynkowy. Jest on głównym przedmiotem istnienia i uzasadniający istnienie państwa w gospodarce. Główną funkcją państwa jest organizowanie sektora nierynkowego. Państwo gwarantuje pewne świadczenia i produkty gospodarstwom domowym i otrzymuje w zamian świadczenia tzn. Podatki, które są dochodami. Przedsiębiorstwa też dostają usługi i produkty od państwa w zamian za świadczenia na rzecz państwa.
Oprócz tego istnieje cały czas przepływ produktów i dóbr finalnych między państwem a przedsiębiorstwem oraz przedsiębiorstwem i gospodarstwem domowym jest to rynek produktów, w przeciwną stronę płyną opłaty za produkty i dobra finalne.
Bank centralny leży bliżej państwa, a banki komercyjne będą ciążyły w kierunku przedsiębiorstw. Trzeba wpleść podmioty demokracji (związki zawodowe, organizacje konsumenckie) mogą one uczestniczyć w tych przepływach między wszystkimi podmiotami, ale funkcja ich polega na regulowaniu nie swoich przepływów, a przepływów innych podmiotów min. Stosunki państwa i przedsiębiorstwa, czy gospodarstw domowych i przedsiębiorstw, czy gospodarstw domowych i państwa.
71. Pojęcie i cel przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej.
Przedsiębiorstwo jest najbardziej charakterystycznym pomiotem gospodarki rynkowej. Jest to jednostka gospodarcza, która w oparciu o zatrudnione czynniki wytwórcze produkuje i sprzedaje dobra dążąc do uzyskania nadwyżki przychodów nad wydatkami czyli zysku. Celem przedsiębiorstwa jest osiągniecie zysku. Cel ten jest osiągany przez wykorzystanie czynników wytwórczych do produkcji dóbr i usług. Mówi się także, że jest to jednostka dążąca do celu, a nie która go osiąga Nie można z góry założyć rezultatu podejmowanej działalności.
72. Atrybuty przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej.
Przedsiębiorstwo posiada pewne specyficzne cechy. W odróżnieniu do gospodarstwa domowego i władz gospodarczych przedsiębiorstwo poza rynkiem traci swoją tożsamość czyli przestaje nim być. Cel działania tego podmiotu zawsze osiągany jest przez sprzedaż, a więc zaoferowanie towaru na rynku i uzyskanie dla niego akceptacji nabywców wyrażonej zapłatą.
Występowanie przedsiębiorstw wyznacza istnienie rynku, nie jest to jednak relacja odwrotna.
Przedsiębiorstwo pojawiło się już w starożytności było pewną innowacją społeczną, która polegała na:
· oddzieleniu procesu wytwarzania od konsumpcji, oddzielenie jednostki wytwórczej od gospodarstwa domowego,
· specjalizacji producentów w dziedzinie konsumpcji przez to zwiększenie ich wydajności,
· bliższe dostosowanie produktów do potrzeb nabywców, a w ślad za tym poprawa ich jakości,
Od chwili rozpowszechnienia się tej formy produkcji przedsiębiorstwa opierają się na pracy najemnej.
73. Typy przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej.
Możemy wyróżnić trzy typy przedsiębiorstw.
I. Spółka akcyjna (korporacja) pierwsze spółki akcyjne powstawały na przełomie XVI i XVII wieku rozpowszechniły się w XIX wieku. Spółka oparta jest na kapitale zakładowym składającym się z akcji. Wykazać możemy następujące przejawy innowacyjności takiego przedsiębiorstwa:
· umożliwia zastosowanie produkcyjne rozproszonych oszczędności, które inaczej nie zostały by skapitalizowane,
· umożliwia zgromadzenie większego kapitału, a tym samym zwiększenie skali przedsiębiorstwa,
· zmniejsza ryzyko działalności gospodarczej rozkładając je na poszczególnych akcjonariuszy
Stała się ona obecnie dominującą formą przedsiębiorstwa. Skutkami funkcjonowania przedsiębiorstwa w formie akcyjnej jest: rozdzielenie funkcji właściciela od funkcji zarządzającego nim menadżera, powstanie łańcuchów przedsiębiorstw powiązanych własnościowo.
II. Jeżeli spółka akcyjna staje się właścicielem przedsiębiorstw w innych krajach to powstaje drugi typ przedsiębiorstw określanych mianem korporacji (spółek) wielo lub transnarodowych. W skład korporacji wchodzą: firma macierzysta oraz podporządkowane jej własnościowo i decyzyjnie filie.
III. Ostatni z typów przedsiębiorstw, który jest charakterystyczny dla gospodarki rynkowej to przedsiębiorstwo państwowe Firmy takie zaczęły powstawać po II wojnie światowej w wyniku nacjonalizacji, a także tworzenia ważnych z funduszy państwowych. Nie można tu jednak mówić o pewnej innowacji społecznej, ponieważ bezpośrednią działalność gospodarczą państwo prowadziło już od starożytności, a poza tym przejmując lub zakładając przedsiębiorstwo państwo wykorzystuje tylko pewną formą prowadzenia tej działalności wcześniej już wypróbowaną przez prywatnych właścicieli. W gospodarce rynkowej występują więc te trzy typy przedsiębiorstw Poza nimi istnieją także i nadal funkcjonują firmy indywidualnego właściciela Jednak ich znaczenie ekonomiczne jest niewielkie.
74. Istota spółki transnarodowej.
Między przedsiębiorstwami tworzącymi spółkę transnarodową występuje trojaki rodzaj powiązań:
n firma macierzysta przesyła do filii wytyczne dotyczące ich działalności (przepływ informacji),
n w drugim kierunku płyną informacje o charakterze sprawozdawczym oraz zyski,
n miedzy przedsiębiorstwami o charakterze filii występują połączenia kooperacyjne (wymiana handlowa i wymiana usług technicznych),
Istnienie spółek transnarodowych umożliwia:
n obniżkę kosztów wytwarzania i transportu,
n omijanie barier w handlu zagranicznym i wysokiej stopy podatkowej,
n rozłożenie ryzyka działalności gospodarczej, bo w razie potrzeby straty jednego przedsiębiorstwa wchodzącego w skład korporacji kompensowane są przez zyski innego,
Skala działalności największego spośród spółek transnarodowych porównywana jest ze skalą działania wielu gospodarek narodowych,
75. Przedsiębiorstwo skarbu państwa w gospodarce rynkowej cechy specyficzne.
Jeśli chodzi o sposób zorganizowania przedsiębiorstwa państwowego to nie odbiega on zasadniczo od firmy prywatnej. Cecha, która najbardziej różni przedsiębiorstwo państwowe od prywatnego to bezpośredniość powiązań przedsiębiorstwa państwowego z władzą gospodarczą i konsekwencje jakie dla niego z tytułu związków mogą wynikać. Chociaż ministerstwo przemysłu nie może wprost ingerować w decyzje zarządu, ale ma możliwość odwoływania jego członków, jeżeli negatywnie oceni ich pracę. Często kryterium oceny nie jest jednak zysk jakie firma osiąga. Dlatego w sytuacji niepewności co do kryteriów oceny menadżerowie przedsiębiorstw państwowych, tworzący zarząd spółki powołani na to stanowisko najczęściej przez ministerstwo przemysłu orientują się raczej na utrzymanie dobrych związków z powołującą ich instytucją państwową niż bezpośrednio na rynek i szukanie na nim zysku. Niekiedy jednak wymaga się od nich orientacji na rynek i szukania na nim zysku, z którego wypłacane są dywidenda na rzecz państwa, jak pokazuje doświadczenie są w stanie taki cel osiągnąć.
76. Formy własności przedsiębiorstw oraz kryteria je różniące.
Trzy grupy form własności przedsiębiorstw:
Pierwsza obejmuje własność państwową i komunalną i charakteryzuje się występowaniem kolektywnych uprawnień własnościowych. Oznacza to, że nie są one związane z osobami lecz z instytucjami władzy gospodarczej.
Druga z wyróżnionych grup obejmuje własność spółdzielczą i obie formy własności w spółkach kapitałowych. Tutaj uprawnienia własnościowe są już sprywatyzowane, ale jednocześnie rozdzielone miedzy grupę współwłaścicieli, którzy muszą ze sobą współdziałać.
Ostatnia grupa obejmuje własność indywidualną z praca najemną i własność drobnotowarową. Charakterystyczne dla nich jest nie tylko sprywatyzowanie uprawnień własnościowych, ale także ich doskonałe zindywidualizowanie.
Wyróżniamy siedem form własności przedsiębiorstw:
1) własność państwowa,
2) własność komunalna,
3) własność spółdzielcza,
4) pracownicza spółka kapitałowa,
5) niepracownicza spółka kapitałowa,
6) własność prywatna z siłą najemną,
7) własność drobnotowarowa,
{patrz tabela w Balickim,}
77. Pojęcie i cechy specyficzne gospodarstwa domowego jako podmiotu gospodarki rynkowej.
Gospodarstwo domowe jest to jednostka, którą tworzą ludzie wspólnie zamieszkujący oraz podejmujący decyzje co do sposobów uzyskiwania dochodów i ich wykorzystywania dla zaspokojenia potrzeb swoich członków.
Dwoistość gospodarstwa domowego to konieczne współwystępowanie działalności zarobkowej i konsumpcyjnej. Pozyskiwanie środków na zaspokojenie potrzeb było różnie w historii przez ludzi realizowane. Praca u siebie jaki i zarobkowa, pozyskiwanie środków z posiadania własności, korzystanie ze świadczeń itp.
We współczesnej gospodarce rynkowej występują trzy źródła uzyskiwania dochodów. Są nimi praca, własność (zarówno ziemi, jak i kapitału) oraz świadczenia obu wymienionych wyżej rodzajów.
Gospodarstwa domowe są jedynymi właścicielami pracy oraz jednym z dwu właścicieli ziemi i kapitału. Za usługi z udostępniania ziemi i kapitału gospodarstwa domowe otrzymują zysk, procent, względnie rentę, natomiast za wynajmowanie siły roboczej - płacę. Kupującymi usługi tych czynników i płacącymi za nie są:
n przedsiębiorstwa
n państwo,
n względnie instytucje finansowe,
Jako dodatkowe źródła dochodu, należy wymienić świadczenia (z budżetu i funduszy emerytalnych oraz kas ubezpieczeniowych),
Pewne strumienie finansowe odpływają też z gospodarstw domowych, a mianowicie składki ubezpieczeniowe, emerytalne oraz podatki osobiste (głównie dochodowy). Jeśli od dochodu gospodarstw domowych odejmiemy składki ubezpieczeniowe, emerytalne oraz podatki osobiste to otrzymamy dochód do dyspozycji w gospodarstwie domowym. DPI (Disposable Personal Icome Dochód pozostający do dyspozycji).
Konsumpcja C i oszczędności S są podstawowym składnikiem dochodu pozostającego do dyspozycji gospodarstw domowych.
Ustalenie proporcji między C i S jest dla gospodarstwa domowego przedmiotem wyboru. Wpływ na to mają obiektywne zmienne takie jak poziom cen, wysokość stopy procentowej, dywidendy, renty, oraz wysokość dochodu będącego do dyspozycji (im wyższy dochód - tym wyższy udział S) oraz subiektywne zmienne tzw. preferencje indywidualne.
W tym przypadku gospodarstwo domowe występuje po stronie popytowej na rynku produktów, nabywając dobra finalne, a także usługi od przedsiębiorstw, a w pewnym stopniu również od państwa.
78. Rola banku centralnego w systemie finansowym państwa.
Do zadań banku centralnego należą między innymi :sterowanie emisja biletów bankowych kredytowanie innych banków, utrzymanie kursów pieniądza narodowego w określonych granicach ,obsługa bankowa rządu i udzielanie porad, administrowanie państwowymi rezerwami walutowymi, nadzorowanie banków komercyjnych. Podstawowym jednak rolą banku centralnego jest oddziaływanie na wielkość podaży pieniądza oraz kształtowanie warunków na jakich kapitały pieniężne mogą być pożyczane przedsiębiorstwom i ludności.
Deficyt sektora publicznego - to suma deficytu budżetu centralnego i budżetów terenowych. Tutaj bank centralny jako bankier państwa musi czuwać by państwo było zdolne do wywiązywania się ze swych zobowiązań. Istnieją dwa sposoby finansowania sektora publicznego:
a) państwo może pożyczyć środki od społeczeństwa sprzedając swoje papiery wartościowe bankowi centralnemu. Ten zaś sprzedaje je na otwartym rynku i w ten sposób uzupełnia gotówkę ,którą pożyczył państwu
b) to dodrukowanie pieniędzy; państwo sprzedaje papiery wartościowe bankowi centralnemu za gotówkę ,którą finansuje deficyt. Zasób papierów wartościowych nie ulega zmianie zwiększa się natomiast baza monetarna.
79. Struktura aktywów i pasywów B.C.
Bank Centralny ma dwa wydziały: wydział emisyjny i wydział bankowy. Każdy z wydziałów ma swoje aktywa i swoje pasywa. Aktywa to jest to czym bank dysponuje (także z należnościami) a pasywa są to zobowiązania przede wszystkim do kontrahentów Aktywa wydziału emisyjnego takiego banku centralnego to są państwowe i inne papiery wartościowe (pozostałe papiery wartościowe np. bony skarbowe, obligacje, listy zastawne, gwarancje kredytowe). To są dla banku aktywa. Natomiast pasywa tego wydziału emisyjnego to oczywiście banknoty w obiegu. Te pieniądze, które mamy w kieszeniach to są zobowiązania wydziału emisyjnego NBP. Są to zobowiązania do tego, że my tym środkiem będziemy mogli uregulować należność jakiej się mamy prawo domagać w tym wypadku od NBP.
Jeśli idzie o wydział bankowy to tutaj te aktywa także tworzą państwowe papiery wartościowe (będące już w obiegu, bo papiery wartościowe wydziału emisyjnego były dopiero w emisji), pożyczki udzielane bankom oraz pozostałe aktywa. Pasywami wydziału bankowego takiego banku centralnego będą wkłady z sektora publicznego, państwowego (np. depozyty specjalne banków państwowych, komunalnych), wkłady banków komercyjnych, rezerwy (rezerwy walutowe) i pozostałe rachunki w stosunku do których bank zaciąga zobowiązania
80. Rola B.C. w kształtowaniu podaży pieniądza.
Miarą podaży pieniądza jest suma pieniądza krajowego w obiegu poza systemem bankowym oraz wkładów na żądanie (avista) w bankach komercyjnych, na które sektor prywatny może wystawić czek. Podaż pieniądza traktujemy jako iloczyn bazy monetarnej i mnożnika kreacji pieniądza.
Baza monetarna jest to ilość podaży pieniądza dostarczona przez bank zarówno bankom komercyjnym jak i sektorowi prywatnemu. Jest to pieniądz który trafia do obiegu w formie monetarnej.
Mnożnik kreacji pieniądza jest to wielokrotność podaży pieniądza w stosunku do bazy monetarnej. Tym większa rentowność banków im większy mnożnik kreacji pieniądza kredytowego i więcej udzielonych kredytów. Bank reguluje mnożnik kreacji pieniądza kredytowego stopą rezerw obowiązkowych. Bank centralny ustala, poziom rezerwy obowiązkowej, w bankach handlowych.
Mnożnik kreacji pieniądza jest tym większy im mniejsza jest stopa rezerwy gotówkowej banków komercyjnych i im mniejszy zamierzony stosunek gotówki do wkładów bankowych w sektorze prywatnym.
Działanie na podaż pieniądza mają operacje otwartego rynku podejmowane przez bank centralny zależnie od chwilowej sytuacji gospodarki. Polegają one na sprzedaży papierów wartościowych z chwilą gdy bank centralny chce ściągnąć pieniądze z rynku oraz o ich skupowaniu w celu pobudzenia gospodarki zastrzykiem gotówki.
81. Rola wskaźnika rezerwy obowiązkowej, stopy dyskontowej i redyskontowej w kształtowaniu podaży pieniądza przez bank centralny.
Stopa rezerw obowiązkowych jest to minimalna relacja rezerw gotówkowych do wkładów jaką muszą utrzymywać banki komercyjne na mocy ustaleń banku centralnego.
Stopa dyskontowa jest to stopa procentowa stosowana przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym.
Stopa redyskontowa jest to stopa jaką stosuje bank centralny przy zakupie weksli od banków komercyjnych.
Stopa lombardowa jest to stopa kredytu po jakiej banki komercyjne udzielają pod zastaw nieruchomości lub innych drogocennych rzeczy.
Przedsiębiorca A potrzebuje dostawę środków inwestycyjnych od B na sumę 1000 jednostek pieniężnych, ale że nie posiada takiej sumy wystawia B weksel, który upoważnia okaziciela na odebranie w określonym czasie 1100 jednostek pieniężnych (+10%), jeśli B nie chce czekać może sprzedać weksel bankowi komercyjnemu za sumę 1040 jednostek pieniężnych i tak zarabiając 40 jednostek pieniężnych, - jest to dyskonto weksla. Bank komercyjny jeśli bardzie jest zainteresowany gotówką niż wekslem może sprzedać weksel bankowi centralnemu za 1080 jednostek pieniężnych i tak zarabiając 20 jednostek - jest to redyskonto weksla. Tych 20 jednostek to 2%, które zarobił bank centralny i jest to stopa redyskontowa. Wzrost stopy redyskontowej to środek studzenia koniunktury, jej obniżenie to środek podgrzewania koniunktury Jeśli stopa redyskontowa jest niska to w takiej sytuacji bank centralny skupuje dużą ilość wierzycieli banków komercyjnych, następuje odpływ pieniądza z rynku, bo wierzyciele spłacają należności do banku centralnego, ich pieniądze nie trafią ponownie na rynek lecz zostaną przez bank centralny przetrzymane. Wysoka stopa redyskontowa to duży zysk banku centralnego przy skupowaniu weksli od banków komercyjnych, a co za tym idzie nie sprzyja to powiększaniu zysków (rezerw) banków handlowych.
Dla większej skuteczności działania tego mechanizmu stosuje się limity redyskontowe jest to wyznaczanie dla danych banków handlowych odpowiedniej łącznej kwoty weksli do redyskonta lub preferowanie weksli od ważnych dla działania gospodarki gałęzi gospodarczych np. budownictwo, gospodarka rolna, eksport
Podniesienie stopy redyskontowej przez to zmniejszenie sprzyjającej sytuacji banków handlowych do gromadzenia zasobów, spowoduje podrożenie innych stóp procentowych na rynku pieniężno-kredytowym. Co zmniejszy zapotrzebowanie na kredyt przez firmy i osoby prywatne z powodu jego wysokich kosztów.
Bank centralny udzielając kredytu bankowi komercyjnemu zwiększa jego zdolność do udzielania kredytów przez niego samego pozostałym podmiotom ekonomicznym, kredyt taki jest oprocentowany procent ten jest to stopa dyskontowa. Po przez zwiększenie stopy procentowej dyskonta zmniejszają się kredytodawcze możliwości banku handlowego.
Działanie systemu rezerw obowiązkowych opiera się na spostrzeżeniu bankierów, że nie trzeba trzymać w kasie pełnego pokrycia wkładów bankowych ponieważ dzienne podjęcia i wpłaty gotówki wzajemnie się rekompensują. Jeżeli rezerwa obowiązkowa wynosi 20% oznacza to, że bank może udzielić kredytu w wysokości 80% posiadanych wkładów. O ten sam procent powiększa się ilość pieniądza bezgotówkowego. Na tym nie kończy się proces kreacji pieniądza, bank komercyjny może przekazać ten pieniądz do innego banku komercyjnego. Ten następny bank traktuje go już jako wkład pierwotny. Zatrzymując 20% z 80% czyli 16% pozostałe 64% przekazać może innemu bankowi komercyjnemu, zwiększając jego wkład pierwotny o 64% tak tworzy się pieniądz bankowy i dalsza ekspansja kredytu.
82. Operacje otwartego rynku w działalności banku centralnego.
Operacje otwartego rynku są to operacje banku centralnego dokonywane na rynku pieniężnym polegające na sprzedaży lub zakupie papierów wartościowych. Gdy są sprzedawane odpływają pieniądze z rynku, gdy skupowane pieniądze na rynek się wydostają. Przedmiotem tych działań są głównie weksle skarbowe. Jeżeli w opinii kierownictwa banku centralnego występują na rynku tendencje inflacyjne, których jedną z przyczyn może być nadmierna ekspansja pieniądza kredytowego i nadmierna podaż pieniądza. To w celu przeciwdziałania temu zjawisku podjęta zostaje decyzja o sprzedaży weksli skarbowych. Dla zachęcenia banków komercyjnych do zakupu weksli skarbowych bank centralny sprzedaje je poniżej cen rynkowych, co oznacza podwyższenie ich efektywnego oprocentowania. W efekcie zmniejszają się rezerwy gotówkowe banków handlowych, a co za tym idzie ich moc kredytodawcza. Bank centralny może sprzedawać weksle skarbowe przedsiębiorstwom, które zapłacą za nie pieniędzmi co spowoduje zmniejszenie podaży pieniądza o kwotę na jaką opiewa bon skarbowy.
Jeśli bank centralny podejmuje decyzje o skupie weksli skarbowych na skutek badań stwierdzających konieczność pobudzenia gospodarki, spowoduje to zwiększenie podaży pieniądza, zwiększenie zasobów banków handlowych a przez to ich mocy kredytodawczej Ponieważ będą mogli obniżyć oprocentowanie kredytów co określ się mianem potanienia kredytów.
Bank centralny reguluje również kredyty dla ludności, jeśli stwierdzi że dla pobudzenia koniunktury przyczynią się kredyty dla ludności to zezwala na wydłużenie spłaty tych kredytów. Długość okresu spłaty może mieć istotny wpływ na ilość kredytów branych przez ludność.
83. Bank centralny jako kredytodawca ostatniej szansy.
Bank centralny jest podmiotem, który nigdy nie bankrutuje, bo ma maszynkę do drukowania pieniądza. W trudnych sytuacjach wybiera się inflację, a nie upadek państwa. Choć może upaść system w którym on funkcjonuje.
84. Innowacje finansowe w działalności B.C.
SWAP - firma amerykańska taniej dostanie kredyty w Nowym Jorku niż w Londynie a angielska w Londynie, ale obie firmy uczestniczą w światowym rynku przepływów wartościowych i się orientują, że czasami ze względu na proces aprecjacji i deprecjacji jednej czy innej waluty, dobrze jest posiadać walutę innego kraju. I jak to robią? Zaciągają te kredyty każdy u siebie, jedni w dolarach drudzy w funtach i wymieniają strumienie płatności odsetek. Amerykanie płacą dług Anglików w dolarach, a Anglicy Amerykanów w funtach. I na kontach obu firm pojawiają się dwie waluty, i to można robić. Owa zamiana nazywa się SWAP.
Na czym polegają zamiany aktywów finansowych banków w papiery wartościowe? Banki udzielają kredytów hipotecznych, no i są różni dłużnicy, także tacy którzy nie płacą. No i robi się taki pakiecik tych kredytów hipotecznie zabezpieczonych i sprzedaje się na rynku wtórnym, za troszkę mniejsze pieniądze, ale nabywca uzyskuje prawo do zabezpieczenia hipotecznego i do ściągania tego długu. Jest on zwykle bardziej prężny, często wchodzi w fuzje z tymi dłużnikami, inaczej organizuje życie gospodarcze i ściąga te kredyty. To jest coś na kształt tego współcześnie pojmowanego factoringu - jeśli są niezrealizowane faktury B wobec A, to sprzedaje się bankom czy silniejszym instytucjom także w różnych pakietach, bo czasem lepiej dostać mniej a szybko, niż nie wiadomo ile i nie wiadomo kiedy. To jest ta druga innowacja.
Trzecia to na czym polegał Big Bank w Anglii w 1986 roku, znać znaczenie tworzenia się dużych konglomeratów finansowych, polegających na fuzji banków amerykańskich, japońskich a angielskimi, bo to był taki przykład. To jest tak jak ta spółka międzynarodowa przeskakiwała granice i bariery konkurencji, tak tutaj banki przeskakują granice i bariery konkurencji, tworzą wielkie konglomeraty finansowe, likwiduje się szereg ograniczeń dla funkcjonowania takich banków, tworzy się ponadnarodowa struktura na terenie danego kraju owych banków i tworzy się wysoki poziom koncentracji kapitału bankowego. Innymi słowy następuje zupełnie inny sposób regulacji różnych działalności finansowych, bo jest olbrzymia skala kapitału bankowego na danym terytorium. Jak zachować w tym wypadku interesy narodowe wobec tak agresywnego kapitału światowego? To jest pytanie na które musimy sobie w niedalekiej przyszłości, ponieważ niedługo zacznie nam to grozić.
85. Bank centralny w finansowaniu państw unii europejskiej .
86. Omów implikacje makroekonomicznego deficytu budżetowego i długu publicznego w Polsce.
Mamy więc teoretycznie rzecz biorąc następujące implikacje makroekonomiczne, wynikające z deficytu budżetowego i długu publicznego w Polsce. Pierwsza hipoteza dotyczy występowania deficytu i finansowania długu publicznego przez banki komercyjne traktowanego jako źródło inflacji, a więc mówimy tak, że jeśli będzie deficyt budżetu państwa i będzie on finansowany z długu publicznego to jest to źródło inflacji. Druga hipoteza jest taka, że finansowanie długu publicznego w warunkach transformacji gospodarki polskiej, „wypycha” kredyt dla gospodarki, czyli ogranicza kredytowanie gospodarki przez banki komercyjne. Takie, teoretycznie, hipotezy można postawić omawiając kwestie związaną z zarządzaniem deficytu i długiem publicznym.
Czy występowanie deficytu i finansowanie jego przez banki komercyjne jest źródłem inflacji? Odpowiedź jest taka: może, ale nie musi. W jakich warunkach finansowanie deficytu przez banki komercyjne w celu niwelacji tego długu może być źródłem inflacji? Rozważmy taką sytuację: jest budżet, czyli plan przychodów i wydatków państwa, w którym wydatki przewyższają przychody i trzeba tę różnicę z czegoś pokryć. Można pożyczyć z zagranicy, ale tam czyha niebezpieczeństwo inne, mianowicie pułapki zadłużenia, określonych uzależnień itd., i można pożyczyć od banków komercyjnych i od ludności, w dwojakiej formie:
1. poprzez zamianę ich walorów gotówkowych na papiery wartościowe i ściągnięcie ich do budżetu i pokrycie tego deficytu
2. albo przez dodrukowanie pieniędzy przez NBP, czyli przez emisję pieniądza i wprowadzenie tej emisji do obiegu poza bankowego, natomiast równocześnie zwiększenie zasobów papierów wartościowych na rynku. W obu przypadkach zwiększa się zasób papierów wartościowych, ale nie w obu przypadkach zwiększa się baza monetarna wprost. Oczywiście po jakimś czasie, gdy trzeba wykupić, nawet te papiery wartościowe w drodze zamiany to oczywiście trzeba więcej zapłacić, czyli w gruncie rzeczy można powiedzieć, że obie formuły w różnym stopniu zwiększają tą bazę monetarną, a więc ten iloczyn z mnożnikiem kreacji pieniądza, a więc podaż pieniądza, a jeśli zwiększają podaż pieniądza, w tym wypadku w różnym stopniu, ale zawsze, to oczywiście zwiększają popyt, a jak zwiększają popyt to zwiększają ceny. Złapaliście to? Czyli jest inflacja, oczywiście większa w sytuacji, kiedy dodrukowujemy pieniądze, mniejsza w sytuacji, gdy zamieniamy, ale teoretycznie mogłaby wystąpić. I teraz prof. Cz. zaprzeczy temu troszkę!!!, czyli postawi tezę przeciwstawną Otóż, tylko wtedy będzie tak jak zostało powiedziane poprzednio, kiedy za tym ruchem emisji i zamiany nie będzie postępował wzrost wydajności pracy. Bo jeżeli się okaże tak, że właśnie ten deficyt był wywołany finansowaniem wydatków wspierających procesy wzrostu wydajności pracy w przedsiębiorstwie, wspierającym wykorzystanie majątku, budynków, ziemi, zmaterializowanego kapitału, wykorzystujących ludzi nie znajdujących pracy, tworzących nowe miejsca pracy np. w jakiej formie? Może ten deficyt powstaje akurat z tego, że tam są zaplanowane dopłaty do kredytów dla inwestorów, dopłaty do kredytów dla eksporterów, subwencje dla eksportu, dopłaty dla tych, którzy kupują ziemię i tworzą większe gospodarstwa, dopłaty do tanich kredytów budowlanych, które organizują miejsca pracy, na pewno nie dopłaty do konsumpcji, no to wtedy się zastanowimy!!! Czy w takiej sytuacji owe operacje otwartego rynku wyrażają wprost związek z procesem inflacyjnym? Jeżeli one służą poprawie struktury gospodarczej, zmniejszeniu bezrobocia, to one z drugiej strony minimalizują nam koszty i zwiększa się wydajność pracy. Czyli w tym przypadku nie musi automatycznie to oznaczać zwiększenia inflacji ! Kiedy będzie to oznaczać wyższą inflację? Na pewno wtedy, kiedy obie formuły działania na otwartym rynku, przez dodruk czy przez zamianę i zwiększenie zasobów papierów wartościowych, będą konsekwencją wzrostu wydatków konsumpcyjnych, będą oznaczały bezpośredni wzrost popytu na artykuły konsumpcyjne. Wtedy te ceny będą rosły i niekoniecznie musi nastąpić wzrost wydajności pracy. Tutaj jest raczej życzeniowe założenie, że ludzie, chcąc lepiej konsumować, sami z siebie będą wydajniej pracować. Bez przymusu ekonomicznego tego się nie zrobi, ale wsparcie tymi wydatkami odpowiednich przemian strukturalnych w gospodarce, tak jak to robiono w Unii Europejskiej czy w EWG przez wiele lat, to jest zupełnie inna strona medalu. Innymi słowy trzeba wiedzieć jak zarządzać deficytem budżetowym i długiem publicznym. Oczywiście trzeba wiedzieć i ściśle kontrolować charakter wydatków budżetowych z deficytu, z operacji otwartego rynku.
Te dwie tezy o związku finansowania deficytu i długu publicznego przez banki komercyjne i wypychania pieniądza kredytowego to są tezy klasycznie liberalne, to są tezy liberalnego porządku w gospodarce, na pewno nie orientacji postkeynsowskiej. Zastanówmy się teraz nad tą drugą tezą: czy takie finansowanie deficytu budżetowego i długu publicznego przez banki komercyjne (dlaczego jednym tchem prof. Cz. wypowiada deficyt budżetowy i dług publiczny? - ponieważ w budżecie jest założony deficyt, czyli ściągamy pieniądze banków komercyjnych i ludności - to jest finansowanie deficytu, natomiast czy to robimy? - robimy to długiem publicznym, zapożyczamy się u ludności poprzez banki komercyjne, bo one także mają pieniądze publiczne, ale później następuje faza oddawania tego długu poprzez wykup, czyli dopuszczanie pieniędzy do obiegu) oznacza wypychanie kredytów z rynku? I tu odpowiedź jest także taka jak poprzednio: może, ale nie musi. Wszystko zależy od tego, jakie będą relacje wydajności pracy wywołanej owym finansowaniem...
Innymi słowy dopuszczamy te pieniądze ściągnięte albo z naszych kont, albo z naszych kieszeni, albo przez emisję do obiegu przez wydatki budżetowe. Ponieważ, o ile się zwiększa baza monetarna to przy założeniu niewspółmiernie niższego wzrostu wydajności pracy, mogłoby być tak, że wzrost popytu wyprzedzałby tempo wzrostu realnej podaży i pociągał ceny w górę, czyli pchał tą inflację. A jeśli tak , to co muszą zrobić banki komercyjne w takich warunkach? Musza dbać o atrakcyjność lokat - muszą podnieść oprocentowanie lokat, jeśli podniosą oprocentowanie lokat to muszą podnieść oprocentowanie kredytów, a jeśli podniosą oprocentowanie kredytów to popyt na kredyty im spadnie. I to jest teza liberalna, która mówi, że jeśli będziemy finansować w sposób nadmierny wydatki budżetu długiem publicznym przez banki komercyjne to natrafimy na taką sytuację, że to wywoła wzmożony popyt, będą rosły ceny, banki będą musiały oprocentowanie wkładów a przez to kredytów, popyt na kredyty spadnie i w ten sposób państwo wykańcza banki, wypycha popyt na kredyt. To jest jedno z kilku rozumowań, bo wszystko zależy, gdzie pójdą owe pieniądze z długu publicznego. Jeśli sobie uzmysłowimy, że dzięki tym pieniądzom bardziej niż proporcjonalnie wzrośnie podaż, zainwestuje się milion a po roku czy po dwóch dostaje się milion dwieście w produkcji podaży, to ten mechanizm wzrostu cen, przez rosnący popyt tutaj się nie ujawni, bo będzie można ten popyt odpowiednio rozłożyć na podaż. Mamy więc do czynienia z takim stanowiskiem, które były na początku. Owe dwie implikacje występują, to są implikacje charakterystyczne, czyli związek pomiędzy deficytem budżetowym a długiem publicznym jest związkiem realnym. Ale nie zawsze jest związkiem pozytywnym, czyli wywołanym pozytywną korelacją, może być zupełnie odwrotnie. Poprzez umiejętne zarządzanie deficytem budżetowym i długiem publicznym zmniejsza się inflację, bo się uruchamia procesy przemian strukturalnych, które pozwalają na relatywnie większą obniżkę kosztów. Dlatego ważne jest na co idą subwencje, na co idą wsparcia kredytowe w polityce gospodarczej, czy idą na przemiany gospodarcze czy idą na wsparcie konsumpcyjne. Jeżeli idą na wsparcie konsumpcyjne to działa ten mechanizm pro inflacyjny i wypychanie kredytów, co się także wiąże z fazami cyklu koniunkturalnego. Jest to problem złożony i bardzo trudny.
87. Czy finansowanie długu publicznego wypycha kredyt dla indywidualnych podmiotów gospodarczych.
Jak wyżej ( teza druga ).
88. Pojecie i mierniki inflacji.
Inflacja ma miejsce, kiedy wzrasta ogólny poziom cen i kosztów. Pojęcie inflacji nie jest jednoznacznie zdefiniowane. Wywołuje nieporozumienia najczęstszym jest np. gdy drożeją towary, to inflacja nie jest tego powodem, a tylko skutkiem wzrostu cen towarów. Gdy chcemy powiedzieć na skutek czego pojawia się inflacja jedni traktują inflację jako zjawisko czysto pieniężne, wiążą ją wyłącznie ze sferą cyrkulacji i nadmiaru pieniądza, inni próbują definiować inflację na szerszej płaszczyźnie stosunków ekonomicznych, wychodząc poza krąg uwarunkowań pieniężnych. Włączają politykę budżetową państwa i czynniki socjologiczno - polityczne, które wywołują trwała tendencję do wzrostu kosztów, a przede wszystkim płac. Stoją na stanowisku, że wzrost ilości pieniądza jest następstwem inflacji, a nie przyczyną. Inflacja ma miejsce, gdy wzrasta ogólny poziom cen i kosztów. (Deflacja - ceny i koszty spadają.)
Wzrost i spadek inflacji dokumentowany jest zmianami indeksu cen, który zarazem jest miernikiem inflacji. Najpowszechniej używany jest indeks:
n CPI Consumer Price Index - traktowany jako wskaźnik zmiany cen dóbr i usług nabywanych przez gospodarstwa domowe (bez cen dóbr kapitałowych). Odnosi się on do zmian cen określonego koszyka dóbr: żywności, energii, odzieży itp. Oblicza się go stosując indeksy typu Laspeyresa, zakładając stałą strukturę konsumpcji w porównywalnych okresach. Dla porównań odległych okresów, wskaźnik ten staje się mało użyteczny, bo nie uwzględnia jakości i nowości. Odzwierciedla on zmianę ceny każdego badanego towaru w badanych okresach.
n Wskaźnik cen zbytu - Producer Price Index - określa rzeczywiste ruchy cen zbytu produktów finalnych. Jest to zadanie bardzo trudne, bo zmieniają się ceny surowców w kolejnych fazach przetwórstwa oraz często dochodzi do negocjowania cen pomiędzy producentem, a odbiorcom.
n Deflator produktu narodowego - GNP deflator - stosuje się w odniesieniu do zmian cen wszystkich składników produktu narodowego brutto, a więc zarówno wydatków konsumpcyjnych, jak i inwestycyjnych. Uznawany za pełną miarę inflacji, bo stanowi średnią ważoną wzrostu cen wszystkich dóbr i usług, wchodzących w skład produktu narodowego. Oblicza się go dzieląc poszczególne rodzaje wydatków przez cenowe indeksy Laspeyresa i porównuje tak otrzymaną wartość produktu narodowego w cenach stałych z wartością GNP w cenach bieżących.
89. Typy inflacji.
Biorąc pod uwagę przejawy i skutki inflacji można wyodrębnić wiele typów:
n ruch cen:
a) inflacja otwarta (cenowa) charakteryzuje się ruchem den w górę do poziomu równoważącego strumienie popytu i podaży,
b) inflacja tłumiona (zasobowa) wzrost cen jest odgórnie hamowany, powoduje to występowanie nadwyżkowego strumienia popytu, w warunkach odkładania przymusowych zasobów,
n tempo inflacji:
Podział dokonuje się według wysokości stopy inflacji:
a) inflacja pełzająca - ceny rosną stosunkowo wolno. Za taką inflację przyjmuje się jednocyfrową do 10% rocznie,
b) krocząca - jest to inflacja dwucyfrowa,
c) galopująca - ma miejsce, gdy ceny w ciągu roku wyrażają dwu lub trzycyfrową stopę wzrostu np. 100%, 200%, pieniądze tracą swoją wartość, brak perspektyw rozwoju państwa bez kontroli państwa,
d) hiperinflacja - przynosi śmiertelne zagrożenie, uniemożliwia planowanie i sterowanie procesami gospodarczymi,
n towarzyszenie inflacji określonej tendencji reprodukcji dochodu narodowego:
a) klasyczna - wzrost cen i wzrost produkcji, zjawisko reprodukcji rozszerzonej,
b) stagflacja - wzrost cen bez wzrostu produkcji, inflacja w warunkach prostej reprodukcji, jest to występowanie inflacji i stagnacji gospodarczej,
c) slumpflacja (reflacja) - wzrost cen z spadkiem produkcji, inflacja w warunkach zawężonej reprodukcji, jest to zjawisko łączące inflację z recesją gospodarczą.
n kryterium czasu:
a) sekularna (chroniczna) polega na nieustannym występowaniu zjawisk inflacyjnych,
b) okresowa - ma miejsce gdy po przepłynięciu fali inflacji następuje stabilizacja ogólnego poziomu cen,
n inflacja z oddziaływaniem na przebieg procesów inflacyjnych:
a) kontrolowana - procesy inflacyjne poddaje się kontroli,
b) żywiołowa - inflacja wymykająca się kontroli,
n kryterium ze względu na miejsce występowania:
c) wewnętrzna tworzona przez stosunki produkcji charakterystyczne dla danej gospodarki,
d) importowana - przenoszonej do gospodarki z zewnątrz, za pośrednictwem wymiany handlowe,
n wg przyczyn:
a) inflacja pchana przez koszty, kosztowa teoria produkcji, inflacja rośnie bo rosną koszty produkcji, wtedy rząd dodrukowuje pieniądze bo rosną koszty produkcji,
b) inflacja ciągniona przez popyt, teoria popytowa inflacji - rosną ceny bo istnieje duży popyt, winni są Ci co dużo kupują. Walczący z taką inflacją zabierze się do zabierania pieniędzy ludziom,
90. Geneza współczesnych poglądów na inflację.
Podręczniki historii gospodarczej uczą, iż inflacja to było zjawisko będące wypadkową ilości pieniądza i ogólnego poziomu cen. Przez długie lata dominowała zgodny z założeniami ilościowej teorii pieniądza pogląd, iż spadek siły nabywczej i wzrost cen towarów powodowane są zwiększeniem ilości pieniądza w obiegu. Ten sposób myślenia można we współczesnych teoriach ekonomicznych odnaleźć: neoklasycznych czy neoliberalnych. Spadkobiercy teorii ilościowej pieniądza uważają, że wzrost ilości pieniądza w obiegu powoduje proporcjonalny wzrost poziomu cen (korygowany szybkością obiegu i wolumenem transakcji pieniężnych. Wyraża to równanie ilościowe zakładające stałość współczynników V i T w krótkim czasie.
MV = PT
M.- ilość pieniądza,
V - szybkość cyrkulacji,
P. - poziom cen,
T - poziom wolumenu zawieranych transakcji pieniężnych,
na tej podstawie wnioskowano o pięciu czynnikach, istotnie kształtujących poziom cen:
1) ilość pieniądza gotówkowego,
2) prędkość jego obiegu,
3) - 4) wielkość depozytów i prędkość ich obiegu,
5) wolumen transakcji pieniężnych,
wolumen (łac.) wielkość, wysokość, np. eksportu, wzajemnych dostaw
Zasadniczą cechą ilościowego sposobu myślenia o inflacji było traktowanie go jako czysto pieniężnego. Przewartościowanie poglądów na temat inflacji nastąpiło na skutek rewolucji keynesowskiej. Zagadnienia równowagi pieniężnej utraciły centralne znaczenie na rzecz konieczności utrzymywania wysokiego poziomu zatrudnienia i aktywności gospodarczej, w okresie słabnięcia koniunktury. Inflację interpretowano nie jako przejaw nierównowagi, wywołany nadwyżką pieniądza w obiegu, lecz nie dostosowaniem wydatków w stosunku do dostępnych na rynku dóbr. Uważano, że z jakichś powodów strumień zakupów otrzymywanych przez konsumentów rósł szybciej, niż strumień dóbr finalnych, dostępnych na rynku. Z tej nadwyżki popytu wynikał wzrost cen. Zanegowano czynnik nadmiernej podaży pieniądza jako wyjaśniający istotę inflacji. Uznając, że poziom cen określa siła nabywcza pieniądza w stosunku do towarów oraz siły roboczej, którą się opłaca pieniędzmi, a nie odnosi do wolumenu transakcji, czy rezerw pieniężnych.
W wyniku tego sformułowano tezę o zależności poziomu cen od dwóch czynników: kosztu siły roboczej przypadającego na jednostkę produkcji oraz różnicy między inwestycjami, a oszczędnościami. Tu sięgają korzenie zupełnie współczesnego poglądu o dwojakiego rodzaju źródłach inflacji popycie oraz kosztach. W związku z tym mówi się o inflacji: ciągnionej przez popyt (inwestycje, oszczędności) i pchanej przez koszty (płace). Zwolennicy teorii ciągnionej przez popyt uważają, że jest ona powodowana nadwyżką globalnego popytu nad globalną podażą dóbr i usług, co jest zazwyczaj następstwem nadmiernych wydatków rządowych. Zwolennicy teorii kosztowego rozwoju inflacji podkreślają trwały wzrost płac jako główny czynnik procesów inflacyjnych.
91. Krzywa Philipsa jako teoria inflacji.
Philips zauważył, że jeśli rosły ceny to bezrobocie malało, tzn. im mniejsza inflacja tym większe bezrobocie. Jeśli się da ludziom pieniądze to ludzie nie będą bezrobotni, ale wzrośnie inflacja. Jeśli ludziom zabierze się pieniądze, inflacja zmaleje ale wzrośnie bezrobocie.
A - krzywa Philipsa,
B - krzywa Philipsa wg neomonetarystycznej interpretacji,
A.W. Philips dokonał analizy związków między zmianami płac, cen a zmianami bezrobocia w UK na przestrzeni około 100 lat i przedstawił w formie krzywej relacje miedzy tymi wielkościami.
Na osi odciętych - poziom bezrobocia, wyrażany procentem udziału bezrobotnych w ogólnej liczbie siły roboczej. Na osi rzędnych - zmiany płac nominalnych i cen. Natomiast skala po lewej określa przeciętny procent zmian cen, a po prawej przeciętny równy procent zmian płac nominalnych za godzinę pracy. Założył, że przeciętny wzrost wydajności pracy wynosi 3%.
Przy wzroście płac z 5 do 7 bezrobocie spada. Z 5 na 2 inflacja - ceny wzrastają do 4. Bezrobocie w nieskończenie zmniejszać się nie może. Dalszy wzrost płac, powoduje, że będzie rosła inflacja, a bezrobocie będzie stało. Jest to korzystne dla pewnego momentu. Maleje bezrobocie - to ceny rosną ( i na odwrót).
Przy stanie bliskim pełnego zatrudnienia pojawiłaby się „prawdziwa” inflacja. Ta interpretacja krzywej Philipsa nasuwa wniosek iż pogodzenie stabilnych cen i pełnego zatrudnienia jest czystą utopią. Na koniec można powiedzieć, że:
Krzyw Philipsa pokazuje, że wyższej stopie inflacji towarzyszy niższa stopa bezrobocia i odwrotnie. Sugeruje to, że możemy wybierać między wyższą inflacją, a niższym bezrobociem lub niższą inflacją, a tym samym i wyższym bezrobociem.
92. Neomonetarystyczna interpretacja krzywej Philipsa.
Neomonetaryści twierdzą, że zmiany ilości pieniądza (np. poprzez płace), decydują o zmianach nominalnego dochodu i cen, ale nie mają wpływu na zmiany realnych wielkości makroekonomicznych jak produkcja i zatrudnienie.
Krzywa Philipsa w długim okresie czasu w swej początkowej postaci nie sprawdza się, ponieważ poprzez zwiększanie dochodów, będą wzrastały ceny, będzie rosła inflacja, ale bezrobocie będzie stałe. Ponieważ dla każdego kraju jak twierdzi B. Friedman istnieje naturalna stopa bezrobocia ludzi, którzy nie podejmą pracy zarobkowej z różnych przyczyn.
Ułomność rozumowania Philipsa polega na założeniu, że liczą się płace nominalne, a nie realne oraz na zignorowaniu mechanizmu oczekiwań inflacyjnych ze strony pracodawców i przedsiębiorców. Współcześni monetaryści sądzą, że jakiekolwiek próby stymulowania popytu za pośrednictwem powiększania ilości pieniądza w obiegu wywołuje jedynie wzrost inflacji, podczas gdy bezrobocie nadal będzie wahać się wokół swej stopy naturalnej.
93. Przyczyny i skutki inflacji.
Przyczyny inflacji
Inflacja nie ma jednej przyczyny, jest następstwem współzależności wielu zjawisk ekonomiczno - społecznych, zachodzących we współczesnych gospodarkach. Przyczyną i początkiem ogniwa łańcucha skutkowo -przyczynowego jest struktura środków produkcji, która rodzi konflikt na tle podziału wytworzonego dochodu. Przejawy konfliktu widoczne są na wielu obszarach polityki gospodarczej, gdzie rodzą się dalsze przyczyny inflacji.
1) pierwsza przyczyna - stosunki pieniężno - kredytowe:
n niedostosowanie emisji pieniądza i kreacji kredytu do realnych procesów gospodarowania,
n „miękkie” kredytowanie inwestycji rozwojowych, (ograniczony przymus zwrotności),
n nieprzestrzeganie dyscypliny finansowej przedsiębiorstw,
2) druga przyczyna - sfera niedostatków polityki alokacyjnej, czyli niedostosowanie struktury rzeczowej gospodarki do rozmiaru i struktury popytu pieniężnego, a więc:
n nie odpowiadająca realiom rynkowym polityka cen,
n subiektywizm ocen rządowych w zakresie polityki dochodu, płac i świadczeń socjalnych,
n uleganie nadmiernym roszczeniom związków zawodowych w zakresie rewindykacji płacowych,
n nadmiernie statycznie polityka państwa,
3) trzecia przyczyna - niedostatki działań makroekonomicznych na rzecz redukcji kosztów wytwarzania, w tym polityce płacowej, działanie inflacjogenne od strony kosztów:
n spadek wydajności pracy (wzrost jednostkowy kosztów produkcji),
n nadmierne stawki amortyzacyjne,
n nakłady na postęp naukowo - techniczny (nie obniżają jednostkowego kosztu produkcji),
4) czwarta przyczyna - polityka zewnętrzna (zagraniczna) państwa:
n niekorzystny układ warunków wymiany towarowej z zagranicą (malejąca relacja cen eksportu do importu),
n obniżenie kursu w wymianie handlowej (dewaluacja) - prowadzi do wzrostu cen krajowych,
5) piąta przyczyna - wpływ inflacji światowej, wyraża się on przenoszeniem rosnących cen na rynku światowym na rynek krajowy,
Skutki inflacji
Należy rozpatrywać z dwóch stron:
W warunkach braku oczekiwań inflacyjnych ze strony społeczeństwa (tzw. inflacja nieantycypowana) i przy występowaniu tego rodzaju oczekiwań (inflacja antycypowana). W sytuacji braku oczekiwań, wzrost cen powoduje przepływ dochodu od posiadaczy stałych dochodów do przedsiębiorców sprzedających swe towary po wyższych cenach. Przy stałych płacach inflacja przynosi wzrost zysków przedsiębiorców i pewien wzrost dochodów państwa za pośrednictwem systemu podatkowego. Korzystne warunki dla przyspieszenia wzrostu gospodarczego, ale wzrost cen wpływa na pogorszenie wymiany zagranicznej państwa, pojawia się deficyt w obrotach handlowych, w następstwie czego występuje spadek kursu waluty, a więc konieczność jej dewaluacji, co wzmaga napięcia inflacyjne.
Inflacja nieantycypowana szybko przekształca się w inflację oczekiwaną przez społeczeństwo (antycypowaną), gdzie wzrost płac jest czynnikiem wzrostu cen. Zabezpieczenia przed skutkami wzrostu cen, poprzez klauzule w zbiorowych układach pracy. Nieprawdziwa jest więc teza, że każda inflacja zjada dochody realne i powoduje rosnące zubożenie społeczeństwa. Dochody bowiem nie zawsze ulegają erozji w wyniku inflacji, ze względu na zabezpieczenia przed spadkiem wartości realnych. Inflacja nie zawsze musi dezorganizować produkcję i hamować wzrost gospodarczy (o ile nie przekształca się w hiperinflację). Wysoka zmienność stopy inflacji utrudnia przewidywanie skutków, a tym samym zabezpieczenie przed następstwami inflacji.
94. Przedsięwzięcia antyinflacyjne.
Inflację skutecznie zwalczać może tylko państwo, bo tylko państwo może reprezentować interes całego społeczeństwa, dysponując odpowiednimi narzędziami i środkami. Wymienię najważniejsze:
I. polityka finansowa.
Jej cel to pokrycie wydatków budżetowych dochodami. Podatki powinny być płacone z utargów, bądź dochodów ludności, a nie z kredytu. Ograniczony powinien być deficyt budżetowy o ile nie daje się on zamienić na inwestycje produkcyjne ludności. Pokrywanie deficytu budżetowego kredytem bankowym z emisji lub kreacji pieniądza wywołuje skutki inflacji. Odnosi się to także do budżetów terenowych. Ważna jest wstrzemięźliwość resortu finansów w wydatkach.
II. Polityka pieniężno-kredytowa.
Wymogowi realności musi być podporządkowana emisja i kreacja pieniądza. Kredyt może być tylko zwrotny. Inwestycje finansowe przeprowadzane ze środków budżetu państwa, ograniczyć należy do obiektów infrastruktury gospodarczej i społecznej (szkoły, instytucje). Budżet musi się zadowolić podatkami rezygnując ze ściągania od przedsiębiorstw amortyzacji i wpłat z zysku. Warunkiem skuteczności opisywanej wyżej polityki jest zachowanie proporcji pomiędzy strumieniem środków pieniężnych, a dostępnym zasobem dóbr inwestycyjnych i siły roboczej.
III. W walce z inflacją ważną rolę pełni grupa instrumentów uruchamiająca rozmaite działania drenażowe na rynku, należą do nich:
Przedsięwzięcia uruchamiające dług publiczny tj. pożyczki państwowe, obligacje nastawione na ściąganie gotówki od ludności. Banki oferują korzystne warunki lokat długoterminowych. Najbardziej drastycznym przedsięwzięciem drenażowym jest próba anulowania części lub całości obiegu pieniężnego w drodze wymiany pieniężnej. Innym przejawem drenażowym jest ograniczenie za pośrednictwem podatków i opłat możliwości akumulacji w przedsiębiorstwach. Najbardziej skuteczną w walce z inflacją lecz przedsięwzięciem długotrwałym jest zmiana struktury gospodarki. Chodzi o to, by jak najszybciej zwiększyć na rynkach udział dóbr finalnych, a ograniczyć produkcję słabo powiązaną z finalnym przeznaczeniem, aczkolwiek wysoko pracochłonną. Zmiana struktury na bardziej konsumpcyjną.
Gdy państwo ma dług zagraniczny, przedsięwzięciem antyinflacyjnym będzie zmniejszenie barier celnych.
95. Monetaryzm i aktywna polityka fiskalna jako nie alternatywne opcje strategii gospodarowania.
Polityka monetarna - służy regulowaniu podaży pieniądza oraz kształtowaniu warunków
na jakich kapitały pieniądze mogą być pożyczane przedsiębiorstwom i ludności.
Polityka fiskalna - to regulowanie popytu przez wydatki i dochody budżetu.
Te obydwie polityki różnią się między sobą głównie kierunkiem oddziaływania pomimo iż bazują na tych samym narzędziu jakim jest pieniądz. Monetaryści mawiają ,że decydujący wpływ na wzrost i funkcjonowanie gospodarki mają zmiany ilości pieniądza i warunki jego dostępności. Fiskaliści natomiast twierdzą ,że decydującym czynnikiem są wydatki i dochody
budżetu.
Polityka fiskalna i monetarna nie są możliwościami wzajemnie alternatywnymi. Nie ma bowiem takiej gospodarki , która posługiwałaby się tylko narzędziami monetarnymi bądź takiej ,która wyłącznie opierałaby się na narzędziach fiskalnych. W praktyce stosowane są łącznie.
96. Luka recesyjna i luka inflacyjna a restryktywna i ekspansywna polityka fiskalna.
Luka recesyjna pojawia się wtedy, gdy równowaga miedzy zagregowanym popytem i podażą występuje na poziomie niższym niż wynikającym z wielkości produktu narodowego przy pełnym zatrudnieniu.
Miarą luki recesyjnej jest wielkość o jaką zagregowany popyt jest mniejszy od wielkości popytu równoważącego wielkość produktu narodowego przy pełnym zatrudnieniu.
1 - krzywa zagregowanego popytu przed wzrostem zakupów rządowych,
2 - krzywa zagregowanego popytu po wzroście zakupów rządowych,
3 - krzywa równowagi między produktem narodowym, a zagregowanym popytem,
Punkt C odzwierciedla równowagę między zagregowanym popytem, a zagregowaną podażą w sytuacji, gdy produkt narodowy A jest mniejszy od produktu narodowego przy pełnym zatrudnieniu B, a zarazem występuje bezrobocie większe od naturalnego. Miarą luki recesyjnej jest odległość między punktami D i E. W tej sytuacji wskazane jest aby rząd zwiększył zakupy dóbr i usług o wielkość wyznaczoną luką recesyjną, co powinno pociągnąć za sobą wzrost dochodu narodowego z pkt. A do B.
Jeśli w naszym przykładzie wzrost zakupów rządowych o lukę recesyjną wyniesie 50 mld zł, powinno to wywołać wzrost produktu narodowego o 100 mld złotych. Związane to jest z teorią mnożnika inwestycyjnego i akceleratora. Lukę recesyjną można likwidować wykorzystując efekty mnożnikowe.
Przy omawianiu likwidacji luki recesyjnej, efektów mnożnikowych i stabilizacyjnej funkcji polityki fiskalnej szczególną rolę odgrywają inwestycje autonomiczne. Są to takie przedsięwzięcia, które mogą być podejmowane niezależnie od aktualnego stanu aktywności gospodarczej i aktualnego poziomu popytu. Chodzi tu np. o budowę dróg. Zgodnie z ideą mnożnika inwestycyjnego popyt wzrośnie nie tylko o wartość nakładów przeznaczonych na budowę dróg, lecz także o wartość płac pracowników zatrudnionych przy tych inwestycjach autonomicznych, o wartość dochodów ludzi w innych gałęziach przemysłowych potrzebnych do realizacji przedsięwzięcia.
Wzrost popytu spowodowany inwestycjami autonomicznymi i efektami mnożnikowymi prowadzi do pojawienia się inwestycji indukowanych, uzależnionych od stanu aktywności gospodarczej i wielkości popytu, natomiast akcelerator wzmacnia wielkość inwestycji indukowanych. Zgodnie z ideą akceleracji wzrost popytu konsumpcyjnego pociąga za sobą więcej niż proporcjonalny wzrost inwestycji. W wypadku spadku popytu konsumpcyjnego i popytu globalnego, akcelerator działa w kierunku ograniczenia inwestycji indukowanych tym silniej im większy spadek popytu.
Pojawienie się luki recesyjnej oznacza, że państwo powinno prowadzić politykę aktywizacji życia gospodarczego. Luka inflacyjna stanowi natomiast wskazówkę dla celowości polityki restrykcyjnej.
Luka inflacyjna oznacza, że w punkcie wyznaczonym wielkością produktu narodowego przy pełnym zatrudnieniu zagregowany popyt jest większy od wielkości tegoż produktu. Nadmiar popytu w stosunku do podaży prowadzi do inflacyjnego wzrostu cen. Chcąc zlikwidować lukę inflacyjną państwo powinno zmniejszyć swoje wydatki i możliwie najwięcej zwiększyć swoje przychody.
1 - krzywa zagregowanego popytu przed zmniejszeniem zakupów rządowych,
2 - krzywa zagregowanego popytu po zmniejszeniu zakupów rządowych
3 - krzywa równowagi między produktem narodowym a zagregowanym popytem,
A - produkt narodowy przy pełnym zatrudnieniu,
BC - miara luki inflacyjnej,
Polityka fiskalna jest bardziej skuteczna jako narzędzie zwalczania zjawisk recesyjnych, niż jako sposób chronienia gospodarki przed przegrzaniem koniunktury. Ponieważ łatwiej jest zwiększać wydatki budżetowy walcząc z recesją niż ograniczać je walcząc z inflacją oraz łatwiej jest zmniejszać podatki napędzając koniunkturę zwiększać podatki ograniczając podaż pieniądza, a przez to zmniejszać inflację.
Przedstawić działanie mnożnika inwestycyjnego i akceleratora.
Mnożnik inwestycyjny decyduje o tym, o ile wzrośnie produkt narodowy, jeśli inwestycje wzrosną o jednostkę:
Przyrost produktu narodowego = mnożnik inwestycyjny * przyrost inwestycji.
Sam mnożnik inwestycyjny przedstawia się następująco:
MPC - krańcowa skłonność do konsumpcji,
DC - przyrost konsumpcji,
DY - przyrost produktu narodowego
Wielkość mnożnika inwestycyjnego jest tym większa, im większa krańcowa skłonność do konsumpcji i im, zarazem mniejsza krańcowa skłonność do oszczędzania:
DS - przyrost oszczędności,
Warunkiem działania mnożnika inwestycyjnego jest istnienie nie wykorzystanych rezerw produkcyjnych i zasobów siły roboczej. Mnożnik inwestycyjny może działać w kierunku zwiększania produktu narodowego jak i w kierunku jego zmniejszania. Zauważmy, że aby otrzymać stałe wyniki w działaniu mnożnika wymagane jest stałe inwestowanie, a nie jednorazowy zastrzyk inwestycji.
Akcelerator.
Zgodnie z zasadą akceleracji (idea przyspieszania) wzrost popytu konsumpcyjnego powoduje bardziej niż proporcjonalny wzrost inwestycji.
97. Związek polityki monetarnej i fiskalnej z kształtowaniem się ekonomicznych warunków gospodarowania.
Te dwa rodzaje polityk można uprawiać w sposób defensywny i ekspansywny.
Ekspansywna polityka monetarna- z roku na rok rosną ceny: krajowe i eksportowe, środki produkcji. Natomiast spada realna stopa procentowa - powoduje to ożywienie produkcji.
Rosną dochody oraz ceny i inwestycje.
Defensywna polityka monetarna - z roku na rok spadają ceny : krajowe, exportowe, środki
produkcji. Natomiast rośnie realna stopa procentowa - tworzą się warunki depresji.
Państwo powinno wspierać tam gdzie rynek nie jest w stanie tego zrobić np. ochraniać
zasoby , produkcję rodzinną przed konkurencją zagraniczną, dotować do celów niezyskownych np. ochrona środowiska .Do tej ochrony potrzebne są pieniądze ponieważ chroni przez
wydatki , a żeby można było wydawać muszą być dochody.
Ekspansywna polityka fiskalna - rosną ceny krajowe ,środki produkcji ,inwestycje i stopa
procentowa, spadają zaś ceny exportowe. Rosną ceny krajowe ,środki produkcji ,inwestycje i stopa procentowa, spadają zaś ceny exportowe.
Defensywna polityka fiskalna - spadają ceny krajowe, środki produkcji i stopa procentowa,
rosną zaś ceny eksportowe.
98. Pasywna polityka fiskalna i automatyczne stabilizatory w gospodarce.
Pasywna polityka fiskalna to polityka gdzie rząd jest nieczynny w ustanawianiu wysokości progów podatkowych, ceł, podatków, zasiłków dla bezrobotnych, czyli jest to dostosowanie się przychodów budżetu do istniejącej sytuacji gospodarczej i działają automatyczne stabilizatory (regulatory) gospodarki, są to narzędzia polityki fiskalnej które reagują na zmiany aktywności gospodarczej bez potrzeby podejmowania jakichkolwiek decyzji dotyczących ich użycia. Najważniejsze automatyczne stabilizatory to podatki po stronie wpływów budżetowych oraz zapomogi dla bezrobotnych, po stronie wydatków budżetowych.
Zaletą automatycznych stabilizatorów gospodarki jest to, że działają one natychmiast, ale nie wysyłają bodźców dla zmiany istniejącej sytuacji ekonomicznej i są nieskuteczne wobec problemów natury strukturalnej. Automatyczny stabilizator gospodarki - podatki - jego działanie wyraża się w tym, że w czasie recesji maleją wpływy do budżetu powodując powstanie większego lub mniejszego deficytu budżetowego, a w czasie ożywienia gospodarki rosną wpływy do budżetu, ograniczając możliwości dochodowe producentów i konsumentów.
Np. Mamy taką stopę podatkową:
biedni 10% do 50 mln
bogatsi 20% od 50 do 100 mln
... 30% od 101 do 200 mln
40% od 201 do 300 mln
50% powyżej 300 mln
W przykładowej firmie mającej dochód 305 mln zł. - płaci firma 50% podatek wynoszący: 152,5 mln zł. Zostaje jej 152,5 mln zł.
Z chwilą kryzysu dochody tej firmy gwałtownie zmalały, aż do poziomu 200 mln zł. Firma płaci teraz podatek 30%, czyli 60 mln zł. Zostaje jej 140 mln zł. Różnica w dochodach przed i po kryzysie wynosi: 12,5 mln zł. Czyli firmie pozostaje niewiele mniej - zadziałał automat.
W momencie gdy skończył się kryzys - firmie zwiększają się dochody - ale sama stwierdza, że nie opłaca się tak rozbudowywać bo zapłaci większy podatek - znów zadziała automatyczny stabilizator gospodarki.
99. Na czym polega aktywna polityka fiskalna i co to są nieautomatyczne stabilizatory gospodarki.
Aktywna polityka fiskalna to polityka wymagająca zaangażowania rządu, gdzie występują ciągłe zmiany wysokości podatków, ceł, progów podatkowych, zasiłków dla bezrobotnych itp. Aktywna polityka fiskalna tak stara się kształtować rzeczywistość, że stymuluje zjawiska pożądane jak np. wzrost gospodarczy, a stara się niwelować zjawiska niechciane jak np. wzrost bezrobocia. Jest to polityka stanowiąca element interwencjonizmu państwowego, oparta na nieautomatycznych stabilizatorach gospodarki, wśród których poważną rolę odgrywają składniki wydatków budżetowych. Wydatki budżetowe można podzielić na: wydatki tradycyjne, wydatki państwa dobrobytu, wydatki gospodarki mieszanej.
Wydatki tradycyjne związane są z pewnymi podstawowymi funkcjami państwa jako organizacji społecznej i politycznej. (Są to wydatki na obronę narodową, porządek publiczny, czyste dobra publiczne - taki jakie nikt z obywateli nie może być pozbawiony),
Wydatki państwa dobrobytu zwanego też niekiedy państwem opiekuńczym, to w znacznej mierze transfery w postaci rent i emerytur, zasiłków chorobowych, stypendiów, zasiłków dla bezrobotnych, obejmujących także ludzi pełnosprawnych i będących w wieku produkcyjnym. Daleko posunięci zwolennicy gospodarczego liberalizmu skłonni są traktować wzrost wydatków państwa opiekuńczego za element osłabiający aktywność gospodarczą.
Wydatki gospodarki mieszanej, to np. subsydia oraz niektóre inwestycje infrastrukturalne. Powstają jako konsekwencja włączenia się państwa do gospodarki.
Nieautomatyczny stabilizator gospodarki to także zmiany w wielkości obciążeń podatkowych - wymagają od państwa każdorazowo podjęcia decyzji.
100. Źródła finansowania deficytu budżetowego w polityce gospodarczej (od strony monetarnej i fiskalnej).
Zwiększenie liczby wydatków z budżetu państwa powoduje, że zjawiskiem typowym dla wielu gospodarek rynkowych stał się deficyt budżetowy. Oznacza to, że wpływy budżetowe osiągane w pierwszej kolejności z podatków są mniejsze niż planowane wydatki obejmujące zarówno zakupy dóbr i usług, jak i transfery.
Deficyt budżetowy przy pełnym zatrudnieniu, zwany też deficytem strukturalnym to taka wielkość deficytu w jakim znajdowała by się gospodarka przy pełnym zatrudnieniu.
Politykę fiskalną dzielimy między innymi na ekspansywną w momencie recesji, gdzie głównym zadaniem jest ożywienie gospodarki, dokonywanie wzmożonych zakupów rządowych, zmniejszanie bezrobocia. Kończy się to z reguły deficytem czyli brakiem pieniędzy w budżecie.
Im większy deficyt tym większą rząd prowadził politykę ekspansywną i zwiększył ilość zamówień rządowych.
Finansowanie deficytu budżetowego poprzez sprzedaż papierów wartościowych krajowym podmiotom gospodarczym jest to pożyczenie pieniędzy od innych podmiotów gospodarczych. Państwo sprzedaje papiery wartościowe - głównie obligacje, jako że są to papiery prawie pozbawione ryzyka i dochód z kupna i późniejszej odsprzedaży obligacji wydaje się pewny (pewniejszy niż dochód z akcji emitowanych przez inne podmioty gospodarcze). Na rzecz posiadania obligacji państwowych przemawia również to, że dochód z obligacji państwowych nie podlega opodatkowaniu oraz podlegają one innym przywilejom.
Konsekwencje finansowania deficytu budżetowego po przez sprzedaż papierów wartościowych może być dwojaki:
n w okresie recesji - podmioty gospodarcze wykazują tendencje do oszczędzania, w przypadku pożyczenia pieniędzy przez rząd i zainwestowania ich przyczynia się to zwiększeniu globalnego popytu, przyczynia się to ożywieniu gospodarki,
n w okresie ożywienia gospodarczego - rządowe inwestycje mogą stać się konkurencją dla prywatnych firm chcących podobnie inwestować, dlatego może to się przyczynić do obniżenia tempa wzrostu gospodarczego,
Wydatki budżetowe mogą być większe, mniejsze lub równe przychodom budżetowym. Pierwsza sytuacja oznacza istnienie deficytu budżetowego. W drugim wypadku występuje nadwyżka budżetowa, a sytuacja trzecia wskazuje na istnienie równowagi budżetowej.
101. Istota kwestii agrarnej we współczesnych wysoko rozwiniętych gospodarkach
Kwestia agrarna - problem niedostosowania rolnictwa pod względem jego struktury i jego struktury do istniejącej na zewnątrz sytuacji . Skąd każda próba łagodzenia tych nie dostosowań sprowadza się do zmiany warunków rozwoju rolnictwa , a tym samym gospodarki chłopskiej.
W historii próbowano rozwiązać kwestię agrarną kilkoma metodami .Traktowano ją jako problem niedostosowań strukturalnych.
Wymieńmy tu:
1. kolektywizacja i nacjonalizacja rolnictwa.
2. przekształcenie chłopów w farmerów.
3. kapitalizacja rolnictwa i przekształcanie chłopów w najemnych robotników rolnych.
Żadna z tych reform nie rozwiązała ostatecznie kwestii agrarnej , która przejawia się nadal w kilku formach :
· nienadążanie wzrostu produkcji rolnej za rozwojem całej gospodarki narodowej i wzrostem popytu na żywność.
· niższa niż w reszcie gospodarki wydajność pracy i produkcyjność innych czynników.
· niska elastyczność rolnictwa w zakresie struktury produkcji , jak i metod wytwarzania
· dysparytet (nierówność) dochodów ludności rolniczej do pozarolniczej.
Nie wszystkie z problemów występują jednocześnie .Ich nasilenie zależy od stopnia rozwoju gospodarki jako całości.
Fenomeny gospodarki chłopskiej.
· niemożność adaptowania rolnictwa do reszty gospodarki . Wiąże się to z obowiązującą rośliny fotosyntezą.
· obowiązek nawożenia gleby.
· zmienność natężenia pracy
· ostateczny rezultat pracy rolnika pozostaje wielką niewiadomą.
· praca dla rolnika nie jest zawodem lecz sposobem życia.
102. Strategia dostosowań sektora rolno spożywczego do warunków gospodarki rynkowej.
W rolnictwie rodzinnym istnieje mechanizm przystosowawczy do reguł stosowanej wobec niego polityki . Ten mechanizm nazywany serwo mechanizm adaptacyjny . Polega na tym że jeżeli rosną dochody rolnika to przeznaczane są na :
1. inwestycje produkcyjne oraz przyrost stada i zapasów ( to jest akumulacja )
2. inwestycje nieprodukcyjne oraz pozostałe spożycie ( daleko w tyle )
Jeżeli pogarszają się warunki dochodowe to własność rodzinna jest maksymalnie długo broniona przed dekapitalizacją i to przez wielkie inwestycje.
Poza tym trzeba pokonać bariery:
1. popytowa na żywność
2. opłacalność produkcji
3. przemian strukturalnych
103. Makroekonomiczne przesłanki efektywnej polityki rolnej.
1. Zerwanie z przerzucaniem na rolnictwo kosztów funkcjonowania monopoli środków produkcji
2. Konieczność spadku kosztów zaopatrzenia rolnictwa w środki produkcji i wzrost opłat pracy w sferze poza rolniczej , pozwalający na wzrost popytu na żywność .
3. Rozpoznanie relatywnie wysokich kosztów produkcji oraz niskiej wydajności pracy w rolnictwie .
4. Zerwanie z subwencjonowaniem rozwoju ogólno gospodarczego kraju koszem pogłębiania nadmiernych różnic w rozwoju cywilizacyjnym wsi .
5. uwzględnienie i poszanowanie właściwych gospodarstwom chłopskim reakcji przystosowawczych.
104. Scharakteryzuj obszar międzynarodowych powiązań gospodarczych.
Ogólnie międzynarodowe powiązania gospodarcze można podzielić na:
n handel towarami i usługami (handel zagraniczny),
n przepływy czynników produkcji, kapitału, siły roboczej,, technologii,
Dominującą rolą we wzajemnych obrotach odgrywał i odgrywa nadal handel zagraniczny, jako że wymiana towarów i usług jest mniej kłopotliwa od przepływu czynników wytwórczych. Rządy poszczególnych krajów prowadzą różną politykę zagraniczną. Od totalnej izolacji czyli autarkii poprzez protekcjonizm, aż do wolnego handlu. Stopień zaangażowania danego kraju w wymianie zagranicznej określa przeciętna stopa importu, która zależy od potencjału gospodarczego kraju, jeśli jest to duża gospodarka samowystarczalna przeciętna stopa importu jest niska, dla niewielkich krajów charakterystyczne są wysokie przeciętne stopy importu.
105. Bilans obrotów bieżących i kapitałowych jako składowe bilansu płatniczego
Informacji o wymianie kraju z zagranicą i ostatecznych obrotach finansowych dostarcza nam bilans płatniczy kraju.
Bilans Płatniczy
bilans obrotów bieżących bilans obrotów kapitałowych
n bilans handlowyn bilans usługn bilans procentów i dywident n kapitały krótkoterminowe <1rokn kapitały długoterminowe >1 rok
Bilans płatniczy kraju, to zestawienie wszelkich transakcji gospodarki narodowej z zagranicą w określonym czasie (na ogół jednego roku).
Bilans obrotów bieżących (rachunek bieżący), każda transakcja przynosząca wpływy krajowi jest księgowana jako aktywa (eksport towarów i usług, dywidendy od transakcji zagranicznych, renty i emerytury emigrantów). Natomiast jeśli transakcja związana jest z wydatkiem dewiz na rzecz zagranicy (import, zaplata odsetek za kredyt zagraniczny, nieodpłatna dostawa sprzętu wojskowego dla zagranicy itp.) księgowane jest jako pasywa.
bilans handlowy - zestawienie wartości eksportu i importu towarów,
bilans usług - zestawienie płatności usług miedzy krajem a zagranicą,
bilans procentów i dywident - zestawienie transferów prywatnych jak i rządowych,
Jeżeli wpływy z tytułu bieżących obrotów kapitałowych przeważają nad wydatkami, mówimy wtedy o nadwyżce obrotów bieżących.
Jeżeli wpływy są mniejsze od wydatków, mówimy o deficycie bilansu obrotu bieżącego. Możliwa jest też równowaga bilansu jest to równość między wpływami i wydatkami w bilansie obrotów bieżących.
Bilans kapitałowy, bilans obrotów kapitałowych (rachunek kapitałowy), są to:
n krótkoterminowe zagraniczne lokaty kapitałowe (państwowe i prywatne) tzn. zobowiązania i należności w postaci zagranicznych papierów wartościowych, kredytów handlowych, wkładów na rachunkach bankowych na okres 1 roku,
n kapitały długoterminowe (państwowe i prywatne) w formie lokat bezpośrednich (inwestycje produkcyjne) i pośrednich (papiery wartościowe) oraz kredyty na okres ponad 1 roku,
W bilansie kapitałowym odpływ kapitałów z kraju księgujemy po stronie pasywów, a napływ kapitału zagranicznego do kraju po stronie aktywów.
Każdy bilans płatniczy musi zostać zrównoważony na koniec okresu obrachunkowego. Jeśli w danym kraju bilans płatniczy wykazuje deficyt, tzn. wydatki na rzecz zagranicy są większe od wpływów musi zrównoważyć swój bilans płatniczy, np. zaciągając kredyt zagranicą.
W przypadku nadwyżki kraj może przekazać ją na powiększenie rezerw walutowych czy zagraniczne lokaty krótkoterminowe. Te posunięcia pozwalające osiągnąć ostateczną równowagę bilansu płatniczego określa się mianem operacji wyrównawczych. Są to interwencyjne przypływy złota, dewiz i kapitałów krótkoterminowych.
106. Formy rozliczeń międzynarodowych.
Najstarsza wymiana towarowa między krajami to wymiana towar za towar, czyli wymiana barterowa. Występują odmiany tej wymiany, które generalnie dzielimy na:
n transakcje kompensacyjne w przypadku pojedynczych transakcji,
n clearing bilateralny w handlu między dwoma krajami,
Kraje rozliczające się w clearingu bilateralnym, tak uzgadniają wartość wzajemnych dostaw towarów i usług, aby w danym okresie obroty równoważyły się wartościowo
n clearing multilateralny w handlu wzajemnym wielu krajów,
Wartość dostaw towarowych nie muszą się dwustronnie bilansować. Deficyt powstały w obrotach z jednym krajem można zrównoważyć nadwyżkami w handlu z innymi uczestnikami clearingu.
Na wymianę barterową decydują się kraje słabiej rozwinięte, mające trudności płatnicze. Clearing multilateralny jest już pieniężną formą rozliczeń międzynarodowych.
107. System stałego kursu walutowego.
Kurs walutowy jest to cena waluty obcej wyrażona w pieniądzu krajowym.
System stałego kursu walutowego dzielimy na:
· system waluty złotej,
· system waluty niezależnej,
System waluty złotej.
n waluty poszczególnych krajów miały ściśle określoną wartość w złocie tzw. złoty parytet,
n ilość pieniądza krajowego (banknotów) odpowiadała wielkości rezerw złota posiadanych przez kraj i banknoty były wymieniane w bankach bez ograniczeń,
n stały parytet (a więc i kurs względem innych walut) gwarantowały banki centralne utrzymując odpowiednie rezerwy złota,
Innymi słowy kurs walut narodowych danych krajów oparty był na rezerwach złotego kruszcu, kurs walut był ustalany względem złota, waluty krajów były wymienialne między sobą, kurs walut narodowych był mało elastyczny.
W wypadku deficytu bilansu handlowego kraj musiał zapłacić złotem za nadwyżkę importową. Jego rezerwy złota malały. Władze monetarne redukowały więc podaż pieniądza krajowego do poziomu zmniejszonych rezerw złota, bo jak wiadomo waluty poszczególnych krajów miały ściśle określoną wartość w złocie. Mniejsze rezerwy złota, mniej pieniędzy na rynku. Zmniejszenie ilości pieniędzy na rynku obniżało popyt. Ograniczenie popytu powodowało deflację. Spadek cen towarów krajowych poprawiał ich konkurencyjność na rynkach zagranicznych. Następował wzrost eksportu. Bilans handlowy poprawiał się.
System waluty niezależnej.
n rządy poszczególnych krajów określały stałe kursy swoich walut narodowych względem dolara USA,
n waluty krajowe były wzajemnie wymienialne bez ograniczeń,
n Banki Centralne zapewniały stałość kursu swoich walut, wykorzystując w tym celu posiadane rezerwy walutowe oraz korzystając z kredytów Międzynarodowego Funduszu Walutowego,
Każda większa korekta kursu wymagała zgody MFW.
W wypadku nadwyżki w bilansie płatniczym w wyniku nadwyżki eksportowej dochodziło do zwiększenia rezerw walutowych kraju. Zwiększenie krajowych zasobów pieniądza kreowało dodatkowy popyt, podczas gdy krajowa ilość towarów (podaż) zmniejszyła się o wartość wyeksportowaną. Nadwyżka popytu stymulowała wzrost cen krajowych. Systematyczny wzrost cen i kosztów czyli inflacja pogorszyła konkurencyjność towarów krajowych na rynku zagranicznym, a więc spadł eksport. Koniec nadwyżki eksportowej bilans płatniczy wracał do równowagi.
{Polityka neutralizacji (sterylizacji) polityka uniemożliwiająca przywrócenie polityki zewnętrznej.}
108. System zmiennego kursu walutowego .Zasady i konsekwencje stosowania.
System ten dzieli się na dwa rodzaje:
bez interwencji banku centralnego na rynku walutowym (clean floating) z interwencją banku centralnego na rynku walutowym (dirty floating)
clean floating - banki pozwalają na swobodne kształtowanie się kursu waluty krajowej pod wpływem popytu i podaży,
dirty floating - banki skupując i sprzedając walutę starają się oddziaływać na kurs, najczęściej starając się zmniejszyć przejściowe i spekulacyjne odchylenie kursu,
W wypadku deficytu w bilansie płatniczym kraju, co oznacza, że w skutek nadwyżki importowej dużo waluty uciekła zagranicę, a z eksportu wpływy są mniejsze - kurs waluty krajowej obniża się. W wyniku deprecjacji waluty krajowej artykułu importowane stają się droższe na rynku krajowym, a jednocześnie artykuły krajowe stają się tańsze dla odbiorców zagranicznych. Rośnie eksport, a maleje import. Bilans handlowy wraca do równowagi.
Dzięki elastycznemu kursowi walutowemu przywracanie równowagi w bilansie płatniczym jest szybsze niż w innych systemach.
109. Czynniki kształtujące równowagę bilansu handlowego i kapitałowego
Wzrost dochodu narodowego, a więc przyrost dochodu właścicieli czynników wytwórczych oznacza wzrost popytu krajowego na artykuły krajowe jak i importowane. Przyrost importu zależy od krańcowej stopy importu, czyli relacji miedzy przyrostem dochodu a przyrostem importu:
Im wyższa krańcowa stopa importu, w tym większym stopniu przyrost dochodu narodowego pogarsza bilans handlowy.
Dochód narodowy rośnie tzn. rosną dochody obywateli będących właścicielami czynników produkcji. Ludzie bogaci kupują więcej, mając dużo pieniędzy chcą kupować artykuły importowane tzn. więcej pieniędzy ucieka zagranicę kraju. Jeśli popyt krajowy wchłonie całą krajową produkcję to rzeczywiście przy zerowym eksporcie krajowych produktów bilans handlowy ulegnie pogorszeniu.
Interpretacja terms of trade. Wpływ zmian terms of trade na sytuacje płatniczą kraju.
terms of trade - warunki wymiany
Jest to zestawienie względnych zmian cen krajowych (eksportowych) danego kraju w stosunku do względnych zmian cen towarów sprowadzanych z zagranicy.
Interpretacja tej relacji jest następująca:
ToT = 1 - oznacza, że dynamika cen w eksporcie była równa dynamice cen w imporcie,
ToT > 1 - świadczy o względnym wzroście cen eksportowych w porównaniu ze zmianami cen importowych, mamy duży eksport, ale zagranica może nie zamawiać więcej artykułów i mimo korzystnego ToT może on nie wpłynąć na bilans płatniczy.
ToT < 1 - dowodzi szybszego relatywnego spadku cen w eksporcie w porównaniu ze zmianami cen importowych, oznacza to że ceny towarów które Polska sprzedaje zagranicę rosną wolniej niż ceny towarów które Polska z zagranicy otrzymuje.
ToT nie mówi nic o bezwględnym ruchu cen.
W przypadku gospodarek wysokorozwiniętych, tzn. krajów produkujących szeroki asortyment towarów konkurencyjny na rynkach międzynarodowych, zgodnie z warunkiem Marschalla-Lernera (o zmianie ToT decydują relację wolumenowe) poprawa ToT spowoduje deficyt bilansu handlowego, pogorszenie ToT wywoła nadwyżkę w bilansie.
Kurs Walutowy
Deprecjacja waluty krajowej poprawia bilans płatniczy - napływ do Polski zagranicznej waluty, dlatego że towary staja się tanie i są chętnie kupowane. Deprecjacja waluty krajowej powoduje spadek cen eksportowych i wzrost cen importowych. Następuje pogorszenie terms of trade ToT<1. Prowadzi to do poprawy bilansy handlowego ze względu na efekt wolumenowy.
Aprecjacja krajowej waluty to oznacza że dla krajów prowadzących z nami ożywioną wymianę gospodarczą krajowe towary stały się za drogie i przestaną być kupowane - bilans płatniczy się pogorszy. Aprecjacja waluty krajowej pociąga za sobą wzrost cen w eksporcie i spadek cen w imporcie. Poprawia się terms o trade ToT >1 ze względu na spadek wielkości eksportu i wzrost importu. Bilans handlowy pogarsza się.
Z kolei deficyt bilansu kapitałowego pociąga za sobą deprecjację waluty krajowej, a nadwyżka - aprecjację.
Rola kursu walutowego w teorii parytetu siły nabywczej utrzymuje, że wahania kursu walutowego są przede wszystkim reakcją właśnie na zmiany relacji poziomu cen między poszczególnymi krajami.
Oddziaływanie wewnętrznej polityki monetarnej na bilans płatniczy kraju. Podstawowym narzędziem polityki monetarnej jest Stopa procentowa.
Podwyższenie stopy procentowej, dokonuje się w okresie grożącym przegrzaniem koniunktury w celu jej ostudzenia. Ogranicza się przez to popyt globalny, popyt spada również na towary importowe co poprawia bilans handlowy. Spadek popytu powinien zaowocować końcem wzrostu cen krajowych, a może nawet ich obniżeniem. Powoduje to zwiększenie atrakcyjności towarów krajowych na rynkach zagranicznych, co w efekcie przynosi zwiększenie eksportu. Z drugiej strony podwyżka krajowej stopy procentowej powoduje napływ do kraju obcego kapitału (najczęściej krótkoterminowy), a więc poprawia krajowy rachunek kapitałowy.
W sumie polityka podwyższania krajowej stopy procentowej korzystnie oddziaływuje na obie części składowe bilansu płatniczego.
Nadwyżka w bilansie płatniczym wywołuje aprecjacja kursu. Aprecjacja zwiększa opłacalność importu. Następuje przesunięcie wydatków krajowych z towarów krajowych na importowane - wzrost importu przywraca równowagę bilansu handlowego.
Z kolei ograniczenie produkcji krajowej z powodu zmniejszenia popytu skierowanego teraz w większym stopniu na importowane artykuły, obniża dochód krajowy. To daje sygnał o obniżeniu krajowej stopy procentowej co pociąga za sobą odpływ krótkoterminowych zagranicznych lokat kapitału. Następuje przywrócenie równowagi bilansu kapitałowego.
Wpływ wewnętrznej polityki fiskalnej na równowagę płatniczą kraju.
Poprawę bilansu płatniczego można uzyskać studząc koniunkturę, a więc ograniczając popyt krajowy. Rząd prowadzi wtedy restrykcyjną politykę fiskalną polegającą na zwiększeniu podatków lub ograniczeniu wydatków budżetowych Powoduje to zmniejszenie dochodów ludności:
n zmniejszenie dochodów krajowych powoduje spadek popytu na artykuły krajowe i importowe, czyli spadek importu,
n mniejszy dochód, i także popyt pociąga za sobą zwolnienie tempa wzrostu cen lub nawet obniżenie cen krajowych, pogarsza to ToT i przyczynia się do wzrostu eksportu,
n zmniejszenie importu przy równoczesnym wzroście eksportu prowadzi do nadwyżki w bilansie handlowym,
n ograniczenie dochodów krajowych przyczynia się do obniżenia stopy procentowej,
n niższa krajowa stopa procentowa w stosunku do zagranicznej stymuluje deficyt w bilansie kapitałowym,
110. Efekty cenowy i wolumenowy ‘terms of trade’ (warunków handlowych, warunków wymiany).
Jeśli suma obu cenowych elastyczności popytu jest większa od jedności , przy zmianie ToT , o sytuacji płatniczej kraju zadecydują relacje wolumenowe.
Oznacza to że poprawa ToT spowoduje deficyt bilansu handlowego
pogorszenie ToT nadwyżkę w bilansie.
111. Cenowa elastyczność popytu w eksporcie i imporcie jako wyznacznik sytuacji płatniczej w kraju.
Przy założeniu braku reperkusji wolumenowych kształtowanie się TOT powyżej jedności jest korzystne dla bilansu handlowego . przy nie zmienionym kursie walutowym rośnie bowiem siła nabywcza eksportu danego kraju wyrażona w cenach importowych. W takich warunkach utrzymanie dotychczasowego wolumenu eksportu i importu spowoduje nadwyżkę bilansu handlowego . wzrost cen krajowych czyli eksportowych spowoduje pogorszenie konkurencyjności tych towarów na rynkach krajowych jak i zagranicznych . w takiej sytuacji wystąpi tendencja do zarówno do spadku wolumenu eksportu jak a wzrostu wolumenu importu bilans handlowy będzie niekorzystny.
112. Deprecjacja i aprecjacja kursu walutowego w relacji ‘terms of trade’ omówić rolę.
Deprecjacja ( obniżka ) powoduje spadek cen eksportowych i wzrost cen importowych.
Następuje pogorszenie ToT .Przy odpowiednich elastycznościach popytu krajowego i zagranicznego prowadzi to do poprawy bilansu handlowego ( ze względu na efekt wolumenowy).
Aprecjacja przynosi efekt odwrotny
113. Rola kursu walutowego w teorii parytetu siły nabywczej .
Ścieżka kursu walutowego opartego na parytecie siły nabywczej jest to taka ścieżka nominalnego kursu walutowego, na której realny kurs walutowy jest utrzymany na stałym poziomie w określonym przedziale czasowym. Ścieżka ta pozwala utrzymać na stałym poziomie konkurencyjność międzynarodową.
Ścieżka nominalnego kursu walutowego opartego na parytecie siły nabywczej - ścieżka która pozwala zniwelować różnice w stopach inflacyjnych w różnych krajach oraz utrzymać na stałym poziomie realny kurs walutowy i konkurencyjność.
Kurs powinien się zmieniać według ścieżki umożliwiającej zachowanie stałego poziomu konkurencyjności. (Jeżeli nie wystąpią żadne wstrząsy o charakterze realnym to) poziom realnej konkurencyjności odpowiadający warunkom równowagi pozostanie w długim okresie niezmienny, a kurs nominalny będzie się zmieniać w taki sposób aby zapobiec wahaniom realnej konkurencyjności mogącym wystąpić w wyniku zróżnicowanego tempa inflacji w kraju i za granicą.
Kurs walutowy musi podążać ścieżką parytetu siły nabywczej. W krajach w których występuje wyższa stopa inflacji niż u innych konkurentów , będzie następowała deprecjacja nominalnego kursu walutowego , W krajach zaś, w których inflacja jest niższa postępować będzie aprecjacja kursu.
W warunkach stałych nominalnych kursów walutowych dany kraj nie może mieć w nieskończoność wyższej inflacji niż konkurenci. Następuje bowiem stopniowy spadek jego konkurencyjności w handlu zagranicznym i w ślad za tym możliwy jest wzrost deficytu w jego bilansie handlowym oraz spadek popytu globalnego związany z ujemną wartością eksportu netto.
Jeżeli w krajach o wysokiej inflacji następuje jednocześnie deprecjacja kursu walutowego , to możliwe jest utrzymanie parytetu siły nabywczej waluty krajowej i zneutralizowanie wpływu różnic stóp inflacji na konkurencyjność międzynarodową.
Kursy walutowe w długim okresie dostosowują się do ścieżki parytetu siły nabywczej w krótkim okresie - nie. Teoria parytetu siły nabywczej utrzymuje , że fluktuacje kursu są przede wszystkim reakcją właśnie na zmiany relacji poziomu cen między poszczególnymi krajami..
Ruchy kursu walutowego ukazują rozbieżności w stopie inflacji w różnych krajach.
114. Fluktuacja kursu walutowego pod wpływem zmian stopy procentowej, zakupu spekulacyjnego walut , interwencji banku centralnego oraz instrumentów polityki handlowej.
Teoria parytetu siły nabywczej dość dobrze wyjaśnia zachowanie się kursu walutowego o długim czasie. Natomiast na krótką metę fluktuacje kursu uzależnione są od wielu różnych czynników. Kurs reaguje na zmianę krajowej stopy procentowej, oddziaływującej na bilans kapitałowy, zakupy spekulacyjne walut, interwencje BC na rynku walutowym, środki zagranicznej polityki handlowej (cła), ogólną sytuację gospodarczą kraju oraz czynniki pozaekonomiczne (wojny, klęski żywiołowe). Wszystko to sprawia, że warto inwestować w gospodarkę, a więc i w walutę danego kraju.
115. Wpływ zmian stopy procentowej na bilans płatniczy.
Korzystny wpływ na bil. płat wywiera podwyższenie stopy procentowej. Studzenie koniunktury poprawia bilans handlowy - ograniczenie wydatków na import. Poza tym spadek popytu powinien spowodować zwolnienie tempa wzrostu cen.
Podwyższenie stóp powoduje napływ kapitału.
Nadwyżka w bilansie płat. Wywołuje aprecjacja kursu, co zgodnie z teorią parytetu siły nabywczej przywraca poprzednią wartość ToT.
116. Wpływ wewnętrznej polityki fiskalnej na równowagę płatniczą kraju.
Poprawę bilansu płatniczego można uzyskać studząc koniunkturę , a więc ograniczając popyt krajowy .Rząd prowadzi w takim przypadku restrykcyjną politykę fiskalną polegającą na zwiększaniu podatków lub ograniczanie wydatków rządowych. Pociąga to za sobą zmniejszenie dochodów ludności , co uruchamia podobny mechanizm co restryktywna polityka monetarna:
· zmniejszenie dochodów krajowych powoduje spadek importu
· mniejszy dochód a więc i popyt pociąga za sobą zwolnienie tempa wzrostu lub nawet obniżenie cen krajowych. Pogarsza to term of trade i przyczynia się do wzrostu eksportu.
· zmniejszenie importu przy równoczesnym wzroście eksportu prowadzi do nadwyżki w bilansie handlowym
· ograniczanie dochodów krajowych przyczynia się do obniżenia stopy procentowej.
· niższa krajowa stopa procentowa ( w stosunku do zagranicznej ) stymuluje deficyt w bilansie kapitałowym
Istnieje prawdopodobieństwo że przeciwne salda obu składowych bilansu płatniczego (bilansu handlowego i kapitałowego ) zrekompensują się . Wtedy restryktywna polityka finansowa nie wywrze żadnego ,wpływu na bilans płatniczy .Równowagę bilansu płatniczego przywróci deprecjacja kursu waluty krajowej.
117. Rola instrumentów pośrednich w prowadzeniu zagranicznej polityki gospodarczej.
Instrumenty pośrednie zagranicznej polityki gospodarczej oddziaływujące na obrotu handlowe i kapitałowe z zagranicą:
n kurs walutowy,
n wewnętrzna polityka fiskalna,
n i monetarna,
Oprócz tych narzędzi wyróżniamy środki polityki handlowej, zaliczamy do nich:
· cła,
· narzędzia parataryfowe,
· instrumenty pozataryfowe,
Cła są to podatki nakładane na towary importowane, bądź eksportowane, mogą pełnić kilka funkcji:
n fiskalną - jak każdy podatek stanowią źródło dochodu dla budżetu państwa,
n poprzez cła ogranicza się konkurencyjność niektórych towarów na rynku, przez to zmniejsza się ich eksport lub import utrzymując bilans płatniczy w równowadze,
n Cła ochraniają rodzimą produkcję, niekiedy nakłada się je na artykuły eksportowane chcąc utrzymać właściwą podaż lub zwiększyć niektórych artykułów na rynku krajowym,
Wzrost cła ogranicza import, zmniejsza ilość towarów które kupujemy zagranicą, mniej pieniędzy ucieknie zagranicę, polepszy się bilans handlowy. Straci rodzimy konsument oraz producent zagraniczny.
Najważniejsze znaczenie obecnie ma protekcjonizm celny czyli ochrona rodzimej produkcji przed konkurencją zewnętrzną.
Charakterystyka instrumentów para i pozataryfowych zagranicznej polityki handlowej.
Znoszeniu ceł towarzyszyło często wprowadzenie innych instrumentów ograniczających wymianę towarową:
Instrumenty parataryfowe: (oddziaływają na cenę towaru)
n opłaty wyrównawcze - jest to opłata dopisywana artykułom importowanym tak aby wyrównać ich cenę z wewnątrz krajowymi przez co import jest nieopłacalny,
n specjalne opłaty importowe - opłaty na towary importowane, administracyjne, konsularne, statystyczne,
n subsydia eksportowe - budżet państwa dofinansowuje eksport jakiś artykułów do ceny wewnątrz krajowej, tymczasem towar ten sprzedawany jest do krajów gdzie cena jest niższa,
Instrumenty pozataryfowe: (nie oddziaływają na cenę towaru)
n kontyngenty - zezwolenie na import lub eksport towarów, ale w ściśle określonych ilościach, każdy wywóz lub przywóz towarów wymaga zgody władz gospodarczych, czyli uzyskania licencji, w odniesieniu do niektórych towarów lub krajów kontyngent może mieć poziom zerowy czyli być objęty embargiem,
n ograniczenia dewizowe - ograniczenie takie obowiązywało w roku 1980 np. wyjeżdżającym zagranicę można było legalnie kupić i wywieść tylko 150 $, jest to poddanie szczegółowej kontroli wszelkich kontaktów gospodarczych z zagranicą,
n ograniczenia biurokratyczne - w USA zezwolenie na import artykułów których czas rozkłady opakowania wynosi dwa tygodnie - jest to niemożliwość, import będzie niemożliwy,
118. Wzrost eksportu a przyrost dochodów . Teoria mnożnika handlu zagranicznego.
Skutki wpływu zwiększenia eksportu na przyrost dochodu narodowego ilustruje teoria mnożnika handlu zagranicznego.
DY - ostateczny przyrost dochodu narodowego,
DEx - początkowy przyrost eksportu,
DIm - indukowany (wzrostem dochodu) przyrost importu,
DO - indukowany (wzrostem dochodu) przyrost oszczędności,
Wykorzystanie efektów mnożnikowych w zagranicznej polityce gospodarczej skłania rząd do ekspansji eksportowej przy równoczesnym ograniczeniu importu. Import bowiem (obok oszczędności) redukuje popyt na dobra krajowe co osłabia działanie mnożnika. Ostateczny przyrost dochodu narodowego w wyniku działania mnożnika handlu zagranicznego jest tym większy, im wyższy jest początkowy przyrost eksportu oraz im niższa jest krańcowa stopa oszczędności i importu.
119. Konsekwencje prowadzenia polityki zubożenia sąsiada przez ekspansywny eksport,
Dumping - obniżenie cen sprzedawanych (eksportowanych) towarów nawet poniżej kosztów.
Polityka zubożania sąsiada - gospodarka światowa to system naczyń połączonych. Eksport jednego kraju jest importem jego partnera. Tak więc poprzez eksport napędzamy u siebie koniunkturę, ale w wyniku tego u naszego sąsiada następuje spadek sprzedaży jego towarów na jego wewnętrznym rynku co prowadzi do recesji i bezrobocia. Autorzy takiej polityki muszą liczyć się z wprowadzeniem przez inne państwa posunięć odwetowych (ograniczenie importu, forsowanie eksportu). Dążenia wszystkich partnerów do uzyskania dodatniego salda bilansu handlowego przez restrykcje importowe zaowocowałoby zmniejszeniem międzynarodowej wymiany handlowej, a co za tym idzie utratę korzyści z międzynarodowego podziału pracy.
Po przez powiązania towarowo-kapitałowe recesja w jednym kraju szybko rozprzestrzenia się na inne.
120. Cechy modelu konkurencji doskonałej , niedoskonałej i monopolu.
Konkurencja doskonała zakłada istnienie dużej liczby producentów, z których każdy ma niewielki udział w ogólnej masie transakcji zawieranych na danym rodzajowo rynku i w odniesieniu do konkretnych towarów. Żaden z producentów nie może samodzielnie zmieniać poziomu cen.
Cena informuje dostawcę o wahaniach popytu oraz obok preferencji osobistych odbiorców określa dostępność towaru dla nabywcy.
Założenia rynku doskonałego:
n nieskończona cenowa elastyczność popytu - po cenie występującej na rynku producent może sprzedać wszystko co wytworzy, poniżej tej ceny - przechwyci cały popyt na dany towar, a powyżej - nie jest w stanie sprzedać niczego,
n jednorodność towarów,
n pełna przejrzystość rynków,
n całkowita dostępność rynków,
n brak wszelkich trudności w wymianie towaru na pieniądz,
n absolutna giętkość cen oraz nieograniczona przenośność zasobów,
n brak jakichkolwiek trudności w wymianie pieniądza na towar,
Konkurencja niedoskonała a monopolistyczna jako uwarunkowania zachowań podmiotów na rynku.
Konkurencja niedoskonała, zakładamy że istnieje wiele (drobnych, średnich, dużych) producentów, z których każdy ma istotny - choć zróżnicowany - udział w ogólnej podaży danego towaru lub określonej grupy substytutów na danym rynku. Zmieniając wielkość podaży można mieć wpływ na kształtowanie się cen. Producent podnosząc cenę może stracić część nabywców, ale nie musi stracić wszystkich. Istnieje bardzo silna walka konkurencyjna prowadzona taką bronią jak marka, reklama, znak fabryczny, co uniemożliwia wyrównanie się cen wyrobów podobnej jakości.
n brak jednorodności towarów,
n nie racjonalne zachowanie się podmiotów,
n niedoskonały rynek pracy, produktów spożywczych czy kapitałów,
Konkurencja monopolistyczna to przyjęcie takiej głównie pozycji producenta na rynku, która zakłada jego pełną wyłączność, bądź (i co bardziej typowe) sytuację oligopolistyczną.
Oligopol - występowanie kilku wielkich producentów wywierających zasadniczy wpływ na warunki produkcji i zbytu określonych dóbr, usług czy wartości. Daje im to możliwość oddziaływania na kształtowanie się cen oraz narzucanie korzystnych dla siebie warunków transakcji w zakresie przedstawionej oferty podażowej.
121. Omów relację miedzy dostawcą a odbiorcą w zależności od struktury rynku.(tabelka)
Wielumałych Niewieluśrednich Jedenduży
Wielu małych polipol oligoposon monoposon
Niewielu Średnich oligopol wzajemnyoligopol ograniczonymonoposon
JedenDuży monopol ograniczonymonopol wzajemnymonopol
Praca własna
1. Pojęcie rynku , infrastruktury i mechanizmu rynkowego
Rynek to miejsce gdzie podaż spotyka się z popytem i gdzie kształtuje się cena. Wszędzie gdzie dochodzi do transakcji kupna - sprzedaży mamy doczynienia z rynkiem.
Infrastruktura rynkowa to specjalnie wyznaczone i przystosowane do prowadzenia różnego rodzaju transakcji rynkowych miejsca wyposażone w odpowiednie urządzenia i obsługiwane przez wyspecjalizowane zespoły ludzkie, a służące wygodzie sprzedających i kupujących.
Mechanizm rynkowy to zależność popytowo-podażowa występująca na rynkach wszelkiego rodzaju dóbr gospodarczych, a zawiązujące się za pośrednictwem cen między równoprawnymi podmiotami gospodarczymi dążącymi do osiągnięcia korzyści ekonomicznych poprzez dokonywania dobrowolnych aktów kupna i sprzedaży towarów.
2. Walka na rynku o podział korzyści ekonomicznych
W pierwszym planie walkę tę można określić mianem negocjacyjnej. Jej przedmiotem są najbardziej korzystne dla stron warunki transakcji. Jej źródłem - przeciwność interesów. Sprzedający chcą jak najbardziej zwiększyć swoje dochody, a kupujący jak najmniej stracić
z własnych dochodów. jej głównym następstwem jest z jednej strony weryfikacja i akceptacja przydatności dobór oferowanych przez dostawców, a z drugiej, możliwość efektywnego zaspokojenia potrzeb pośród odbiorców.
Zjawiskami wtórnymi, niemniej istotnymi, a będącymi zarazem różnymi formami walki negocjacyjnej są walka konkurencyjna i przetargowa. Jeśli w walce negocjacyjnej uczestniczy więcej niż jeden dostawca wobec danego odbiorcy, to między dostawcami pojawia się walka konkurencyjna. Rywalizują oni o siłę nabywczą. Przedmiotem walki jest oferowanie korzystniejszych warunków dostaw. Niż mogą przedstawić inni dostawcy. Jej podstawowe cele to:
zachowanie dotychczasowej pozycji dostawcy na rynku (strategia defensywna) bądź poprawa pozycji (ofensywna). W przypadku spadku popytu strategia ofensywna polega na dążeniu do utrzymania dotychczasowej pozycji kosztem pozycji konkurenta. Dostawcy mają dwa motywy: ,,nie stracić do konkurenta’’ i ,,wygrać z nim’’. W skutkach któryś z dostawców ,,traci’’. Odbiorca natomiast ma możliwość zawarcia korzystniejszej transakcji.
Kiedy natomiast jest więcej odbiorców, a jeden dostawca, odbiorcy przystępują do walki przetargowej o zwiększenie swego udziału w dostępnej ofercie podażowej. Polega ona na tym, że odbiorcy oferują dostawcy korzystniejsze warunki transakcji w porównaniu do innych. Przejawem i wynikiem toczonej walki są ceny, które eliminują nieefektywnych dostawców i niewypłacalnych odbiorców i wynagradzają innych.
3. Rodzaje rynków i ich infrastruktura
Wiele jest rodzajów rynków i szereg ich klasyfikacji. Że względu na przedmiot transakcji odróżnia się :
- rynki towarowe (środki produkcji i konsumpcji)
- rynki usług ( w tym i pracy)
- rynki kapitałowe (walut , papierów wartościowych , kredytów)
Przyjmując za podstawę podziału przestrzenne wymiary rynku mamy: rynki o znaczeniu lokalnym ,regionalnym, krajowym międzynarodowym i światowym.
Przestrzenny punkt widzenia związany bywa często z przedmiotem transakcji np.: rynek usług bytowych (np. wywóz śmieci) ma zazwyczaj charakter lokalny, rynek walut jest międzynarodowy lub światowy. Tworzenie się i rozwój rynków związane jest także z czasem , który wpływa na trwałość i zakres przestrzenny.
Rynki pierwotne - powstają w regionach lub krajach o dużej podaży określonych towarów.
Rynki centralne - kształtują się w wyniku długotrwałych procesów, są to rynki o skali międzynarodowej i występujące w krajach wysoko rozwiniętych. Uwzględniając stopień zorganizowania działalności służącej wymianie, rynki dzielimy na sformalizowane (transakcje regulowane przez przepisy) i niesformalizowane.
Ważne też są rynki kapitałowe: rynek pieniądza krajowego (lokat i kredytów), rynek walutowy oraz rynek papierów wartościowych (akcje, obligacje). Kształtują się na nich stopy procentowe, kursy walut, dewiz a nawet złota.
Klasyczne formy rynków światowych i międzynarodowych (także krajowych) to:
· targi i wystawy gospodarcze - periodycznie odbywane imprezy handlowe skupiające wielu wystawców i kupujących a prezentujące zazwyczaj nowości producentów,
· aukcje sprzedaż w formie publicznego przetargu danych towarów.
· wolne obszary celne - spełniają swoje funkcje handlowo-dystrybucyjne wobec towarów nie obciążonych opłatami celnymi.
· giełdy miejsca stałych spotkań nabywców i sprzedawców zainteresowanych ściśle wyznaczonych towarów lub wartości (papiery wart waluty dewizy złoto)
4. Zależności funkcjonalne w warunkach rynkowej adaptacji podaży do popyt oraz popytu do podaży.
W sferze dóbr finalnych dostosowania podaży do popytu wywołują tendencję do takiego kształtowania się proporcji między zasobami w alternatywnych zastosowaniach, że ceny dóbr finalnych zapewniających ciągłość obrotu tymi dobrami, umożliwiają osiąganie zysku normalnego. W takich warunkach odbiorca ma możliwość łatwego zakupu pożądanych dóbr, a dostawca nie ma powodów dokonywania realokacji zasobów. Jest na rynku nierównowaga popytowa
Tendencję do proporcjonalnej alokacji zasobów wywołują dwojakiego dostosowania:
a) popytowo-cenowe (można podnieść ceny co spowoduje spadek popytu)
b) ilościowe (podażowe) (trzeba zwiększyć ilość aby zaspokoić popyt)
Warunkiem dostosowań popytowo-podażowych jest odpowiednia elastyczność cen. Zmiany w popycie bieżącym (ceny) ujawniają ewentualne dysproporcje alokacyjne i zachęcają do krótkookresowych przestawień podaży. W okresie długim możliwość wystąpienia dysproporcji alokacyjnych sygnalizują zmiany popytu (ceny) przewidywanego. Ich uwzględnienie skłania do przestawień podaży w ujęciu długookresowym.
Warunkiem dostosowań ilościowych jest przenośność zasobów. W okresie krótkim angażują one zasoby przenośne (część siły roboczej, surowce, materiały) i prowadzą do przestawień podaży w ramach istniejących zdolności produkcyjnych. W okresie długim natomiast mogą być już angażowane zasoby nieprzenośne z punktu widzenia kresów krótkich (część siły roboczej, maszyn , urządzeń, budynki) dzięki czemu możliwe stają się zmiany inwestycyjne w sferze dóbr finalnych. Dostosowania ilościowe wywołują relokację zasobów służących do odtwarzania innych, prowadzą do przestawień podaży w ślad za zmianami popytu. Decydujące znaczenie ma tzw. podmiotowa i przedmiotowa przenośność środków pieniężnych. Podmioty gospodarcze swobodnie dysponują pieniędzmi; umożliwia to swobodne zawieranie transakcji.
5. Efekty makroekonomicznych działań mechanizmu rynkowego
Bezpośrednim odzwierciedleniem procesów przystosowawczych zachodzących na rynkach jest kształtowanie się dóbr finalnych oraz materialnych zasobów służących ich produkcji , płac, stóp procentowych ,kursów walut, akcji, obligacji itp. W skali gospodarki procesy te kształtują podstawowe relacje (makroproporcje) pomiędzy globalnym (efektywnymi) popytem a globalną podażą przy danym ogólnym poziomie cen. Elastyczność tego poziomu umożliwia likwidowanie ewentualnych , makroekonomicznych dysproporcji między popytem i podażą.
Dolną granicę tej elastyczności wyznaczają koszty produkcji (koszty zmienne ) poniżej których ceny spaść nie mogą , granica górna określają występujące i przewidywane zjawiska inflacyjne.
Pojawienie się zakłóceń w poszczególnych typach i rodzajach dostosowań prowadzi do naruszenia podstawowych makroproporcji między podażą i popytem oraz dysproporcji w rozmieszczeniu i wykorzystaniu zasobów , a także w kształtowaniu się struktury gospodarczej.
Wszystkie transakcje na rynku warunkują się wzajemnie i są ze sobą ściśle powiązane. We wzajemnym uzależnieniu rynków uwidacznia się charakter działań mechanizmu rynkowego. W skutek działania tego mechanizmu kształtują się zarówno poziom i struktura produkcji jak i konsumpcji , inwestycji i oszczędności. W trakcie procesów dostosowawczych podmioty gospodarcze podejmują decyzje produkcyjno - inwestycyjno-konsumpcyjne. Rezultat tych decyzji określa w ujęciu krótkookresowym wielkość produktu społecznego i makroproporcje jego podziału w ujęciu długookresowym , natomiast decyduje o stopie gospodarczego wzrostu.
6. Główne i dodatkowe cele polityki gospodarczej państwa.
Cele polityki gospodarczej państwa można podzielić na :
1) cele służące stabilizacji gospodarki rynkowej:
· - pełne zatrudnienie
· - ciągły wzrost gospodarczy
· - stabilizacja poziomu cen
· - równowaga w zakresie międzynarodowych stosunków ekonomicznych
2) cele dodatkowe (uzupełniające) :
· - ochrona środowiska
· - sprawiedliwość i bezpieczeństwo socjalne
Wzrost gospodarczy - utrzymanie i rozwój gospodarki rynkowej wymaga przyjęcia założenia o stałym tempie wzrostu gospodarczego.
Pełne zatrudnienie - ponieważ w gospodarce rynkowej występuje nierównowaga podażowa , popyt na siłę roboczą , będącą czynnikiem produkcji , jest z reguły mniejszy od jej podaży.
Celem państwa jest osiągnięcie takiego stanu , w którym ekonomiczne i społeczne koszty bezrobocia byłyby najmniejsze.
Stabilizacja poziomu cen - tempo wzrostu gospodarczego jest czułym barometrem klimatu i kondycji danej gospodarki a z tego powodu dążenie do handlowego wzrostu cen staje się ważnym celem gospodarczym państwa. W zakresie kształtowania koniunktury gospodarczej państwo ma za zadanie ożywianie koniunktury w czasie recesji i tłumienie w czasie jej przegrzania.
Równowaga w zakresie międzynarodowych stosunków ekonomicznych - cel ten ma charakter zewnętrzny. W szczególności chodzi tu o równowagę obrotów handlowych, przepływów kapitałowych , bilansu płatniczego, stabilizacji kursu waluty krajowej.
Ochrona środowiska - dążenie do zmniejszenia obciążeń środowiska naturalnego skutkami wzrostu gospodarczego staje się we współczesnym świecie b. ważnym celem wielu państw.
Sprawiedliwości bezpieczeństwo socjalne - w funkcjonowaniu gospodarki dostrzegać należy także aspekty społeczne , a nie tylko widzieć ją w wymiarze ekonomicznym. Realizacja tego zadania obejmuje szereg szczegółowych celów np.: sprawiedliwy podział dochodów i majątków korzystanie że świadczeń społecznych , itp.
Wymienione cele główne i dodatkowe są w pewnym zakresie względem siebie konkurencyjne. np.: likwidacja bezrobocia --> szybszy wzrost gosp. może kolidować
z ochrona środowiska.
7. Instrumenty sterowania w państwie polityką antycykliczną, strukturalną oraz konkurencji.
POLITYKA ANTYCYKLICZNA - instrumenty tworzące ją to szeroki wachlarz środków łagodzących załamania kryzysowe i zapobiegających przegrzaniu koniunktury. Państwo reguluje poziom aktywności prywatnych przedsięwzięć gospodarczych , oddziaływując generalnie na wielkość i strukturę popytu poprzez regulację obiegu pieniężnego. Wykorzystuje się w tym zakresie narzędzia natury finansowej , podatkowej i budżetowej.
Instrumenty finansowe - wykorzystywane są do ingerencji w działanie mechanizmu pieniężno-kredytowego w celu utrudnienia bądź ułatwienia dostępu podmiotów gospodarczych do pieniądza, odbywa się to z pomocą stopy procentowej lokat i kredytów . Zniżkowe tendencje koniunkturalne wymagają więc obniżenia kosztów kredytu , natomiast w sytuacji przeciwnej korzystne jest podniesie stopy procentowej jako sposób przeciwdziałający nadmiernemu inwestowaniu.
Instrumenty podatkowe - mają na celu ożywienie lub hamowanie działalności gospodarczej poprzez kształtowanie popytu - głównie produkcyjnego. Stopa podatków uzależniona jest od wielkości produkcji i jej dziedziny, regionu wykonywania itp. Ulgi podatkowe sprzyjają nakręcaniu koniunktury - przeciwnie ich likwidacja.
Wydatki budżetowe - są tutaj dwie możliwości :
1. polega na przeznaczeniu dysponowanych środków budżetowych na takie cele , których realizacja nie zwiększa w zasadzie globalnej podaży , np.: wydatki konsumpcyjne , inwestycyjne ,zbrojeniowe gwarantują pojawienie się dodatkowego popytu.
2. opiera się na aktywności państwa , polegającej na organizowaniu dodatkowych dochodów budżetowych z zamiarem przeznaczenia ich wyłącznie n określone cele interwencyjne.
POLITYKA STRUKTURALNA - ma służyć osiągnięciu właściwych proporcji gospodarczych przez korygowanie strukturalnych konsekwencji funkcjonowania mechanizmu rynkowego. Osiąga się to dzięki możliwości szans dla wszystkich podmiotów gosp., dziedzin i obszarów. Podaż i struktura siły roboczej jest przedmiotem oddziaływania państwa za pomocą narzędzi nie tylko rynkowych , lecz także administracyjnych. Środki te są szczególnie kierowane przeciwko bezrobociu koniunkturalnemu i strukturalnemu. Państwo star się niekiedy mieć wpływ na proporcje międzygałęziowe produkcji. W tych przypadkach instrumenty instytucjonalne regulują możliwości wydatków inwestycyjnych. Istotnym kierunkiem polityki strukturalnej jest osiągnięcie bezpieczeństwa żywnościowego i zaopatrzeniowego gospodarki , o którym także dziedziny jak rolnictwo, i gałęzie surowcowo-energetyczne. W związku z tym ,naturalnym zjawiskiem jest podtrzymywanie kondycji ekonomicznych tych obszarów i tworzenie im korzystnych warunków rozwoju. Przestrzenny aspekt polityki strukturalnej przejawia się w podejmowaniu działań na rzecz regionów słabszych ekonomicznie
POLITYKA KONKURENCJI - w jej ramach zwraca się uwagę na konieczność utrzymania i wzmacniania konkurencji między krajowymi podmiotami gospodarczymi. normalny poziom zjawiska konkurencji wewnętrznej uważa się za cechę gospodarki rynkowej decydującej o jej kondycji. Państwo dba o ten stan rzeczy, tworzy normy prawne mające na celu ograniczenie możliwości praktyk monopolistycznych , powodujących osłabienie konkurencji. Specjalne instytucje kontrolują przestrzeganie ustawodawstwa antymonopolowego. Państwo dba również o ochronę przedsiębiorstw krajowych przed konkurencją firm zagranicznych. Jest to polityka protekcjonizmu , której przykładowym narzędziami są cła przewozowe , premie eksportowe, subsydia do produkcji niektórych towarów. Najdalszą formą jest prohibicjonizm wyrażający się zakazem importu lub nałożeniem ceł prohibicyjnych (nie opłaca się importować).
8. Instrumenty sterowania w państwie polityką dochodowo-podatkowo, społeczną, przedsięwzięć publicznych oraz ekologicznych.
POLITYKA DOCHODOWA i PODATKOWA - rezultaty osiągane w jej zakresie ogrywają znaczną rolę w dążeniu do zrównoważonego wzrostu gospodarczego. Zastosowanie przez państwo bezpośrednich narzędzi kreacji dochodów jest możliwe przede wszystkim w stosunku do przedsiębiorstw państwowych i ludności nieproduktywnej. W pozostałych przypadkach polityka dochodowa jest realizowana metodami pośrednimi, odziaływującymi na temp wzrostu produktu społecznego i wskaźnika koniunktury gospodarczej. Skuteczność polityki dochodowej uzależniona jest w znacznej mierze od komplementarnej względem niej polityki dochodowej. Polityka podatkowa jest składnikiem polityki fiskalnej realizowanej za pomocą budżetu. Podatki są także wykorzystywane jako instrumenty polityki antycyklicznej. Inne zadania związane z redystrybucją dochodów to korekta podzielonego między podmioty gospodarcze produktu społecznego a także prowadzenie przez państwo własnej działalności interwencyjnej.
POLITYKA SPOŁECZNA - w zależności od charakteru gospodarka rynkowa może przyjmować różne formy. Państwo musi sprawować funkcję socjalno-opiekuńczą gdyż zachodzi konieczność łagodzenia napięć i niekorzystnych zjawisk będących negatywnym skutkiem funkcjonowania rynku. Wspólną cechą wszystkich form polskiego społeczeństwa jest realizacja zasady bezpieczeństwa socjalnego i sprawiedliwości. Zadania te kierowane są za pomocą różnych instrumentów : subwencjonowanie niektórych dóbr (o charakterze publicznym), funkcjonowanie systemu podatkowego obciążającego wysokie dochody, oddziaływanie na rzecz sprawiedliwego podziału majątku. Ponadto państwo tworzy świadczeń społecznych , który gwarantuje dostęp do form pieniężnych i rzeczowych. Poza tym na różnych obszarach gospodarki realizuje się przedsięwzięcia , które podnoszą ekonomiczny i społeczny komfort życia w kraju.
POLITYKA PRZEDSIĘWZIĘĆ PUBLICZNYCH - treścią jej jest wykonywanie zadań , które z reguły nie mogą być zrealizowane na zasadach rynkowych. W pierwszej kolejności dotyczy to zapewnienia obronności i bezpieczeństwa kraju , a także prowadzenia administracji państwowej. Państwo podejmuje także inne zadania publiczne np.: mało rentowne, kapitałochłonne itp. Inna formuła tej polityki jest całkowite lub częściowe finansowanie z budżetu realizacji przedsięwzięć inwestycyjnych(mosty ,drogi) czy też np. finansowanie służby zdrowia.
POLITYKA EKOLOGICZNA - opera się na szeregu rozwiązań prawnoadministracyjnych i finansowych ,nakłaniających wszystkie podmioty do zachowania równowagi między środowiskiem a rozwojem siedzib ludzkich gospodarki. Egzekwowaniem norm ekologicznych zajmują się urzędy administracyjno-sądowe.
9. Scharakteryzuj główne instytucje sfery realnej w państwie oraz zakres ich działalności
Do najważniejszych instytucji sfery realnej w państwie należy bank centralny i urzędy podatkowe.
Bank Centralny - jest bankiem państwa i bankiem banków. Organizuje on obrót płatniczy w skali całej gospodarki , a także zajmuje się emisją pieniądza gotówkowego.
Urzędy podatkowe - są instytucjami pracującymi na rzecz zapewnienia budżetowi należnych mu dochodów, stanowią więc materialną bazę obsługi polityki podatkowej państwa.
Innymi instytucjami są przedsiębiorstwa , które tworzą sektor państwowy. Kolejna grupa gospodarczych instytucji państwa są te, które zajmują się świadczeniem usług o charakterze społecznym np. Służba zdrowia i szkolnictwo. Państwo prowadzi także instytucje ubezpieczenia społecznego(renty, emerytury, świadczenia na wypadek śmierci, kalectwa itp.)
Kolejne to urzędy antymonopolowe - wykorzystywane w prowadzeniu polityki konkurencji.
Instytucje naukowe, agendy rządowe(powołane do rozwiązywania problemów na wybranych obszarach gospodarki).
10. Główne instytucje sfery regulacyjnej w państwie i zakres ich działania.
Instytucje te zajmowaniem kształtowaniem systemu prawnego w zakresie życia społeczno-gospodarczego. Szczególnym zadaniem jest określenie miejsca i funkcji państwa w gospodarce. Do sery regulacyjnej należą przede wszystkim instytucje ustawodawcze, do których zalicza się parlament stanowiący ogólne zasady i warunki gospodarki rynkowej. W krajach demokratycznych o wysokiej decentralizacji władzy państwowej wiele regulacji prawnych powstaje na niższych (lokalnych) szczeblach. Tak jest np. w stanach USA czy landach Niemiec.
Do instytucji sfery regulacyjnej należy zaliczyć także organa administracyjne. Na szczeblu państwowym są to gabinety rządowe lub prezydenci. Pewne znaczenie maja też organa sądownicze, które orzekają o zgodności z konstytucją wydawanych aktów prawnych.
Czas czytania: 181 minut
Ciekawostki ze świata
Treść zweryfikowana i sprawdzona
Zgodnie z misją, Redakcja serwisu dokłada wszelkich starań, aby dostarczać rzetelne i sprawdzone treści edukacyjne.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.