Śmiech, drwina, szyderstwo jako narzędzie walki o nowego obywatela w literaturze Oswiecenia

Okres oświecenia w Polsce można podzielić na 3 fazy: wczesną od lat40 XVIII wieku do roku 1764, dojrzałą to lata 1764-1795 i fazę schyłkową lata 1795-1822. Ówcześni ludzie mówili często o swych czasach jako o "wieku rozumu"(w Anglii), "wieku filozofów"(we Francji), czy "wieku oświeconym"(w Niemczech). Najważniejszą wartością epoki jest krytycyzm, odnoszący się głównie do tradycyjnych instytucji politycznych i społecznych. Krytycyzm przywiązywał szczególną wagę do roli rozumu w poznawaniu prawdy, był zwolennikiem systematycznego, rozumowego ładu w dochodzeniu do prawdy. Głównym celem twórców oświecenia była walka o nowego obywatela.

Ignacy Krasicki w swych utworach przedstawiał świat przemocy i głupoty. Nie było w nich dobra i pożytecznych prawd. Jest on autorem licznych bajek, satyr i poematów heroikomicznych.

W bajkach bohaterami są zwierzęta, pod którymi ukrywają się ludzie ukazujące ich cechy postępowania i stosunki międzyludzkie. W tych bajkach autor wyśmiewał liczne wady ludzkie: głupotę, pychę, zarozumiałość, lekkomyślność, naiwność, przesadę, fałszywą pobożność i tanie pochlebstwo. Bajki mają charakter dydaktyczny, czyli są pisane po to, aby bawią jednocześnie uczyły czytelnika.
W satyrze 'Pijaństwo" Krasicki podkreślił, że Polacy źle pojmują gościnność, która polega na piciu. Butelka stała się nierozłącznym elementem Polski w XVIII wieku. Na drogę pijaństwa można wstąpić niespodziewanie poprzez błahe powody. Autor ceni trzeźwość i uważa, że może ona przynieść zdrowie, szczęście i dostatek. Krytykował zgubny nałóg alkoholizmu, który przynosił społeczeństwu szkody, odbierał godność.
Obrazem zacofania jest satyra "Do króla", w której autor ukazał szlachtę zarzucającą królowi, że jest Polakiem, że jest młody, i wykształcony, że pochodzi z rodu szlacheckiego, troszczy się o poddanych. Krasicki w tej satyrze posłużył się ironią, która polega na tym, że wymienione zarzuty staja się zaletami władcy. Tak naprawdę zarzuty skierowane są przeciw szlachcie, która nie pozwala Poniatowskiemu kierować państwem.
Innym gatunkiem uprawianym przez Krasickiego jest poemat heroikomiczny-napisał on między innymi "Monachomachia, czyli wojna mnichów". W sposób humorystyczny, a zarazem złośliwy przedstawione jest życie zakonne dominikanów i karmelitów. Zakony te rywalizowały ze sobą głównie w jedzeniu i piciu. Autor ukazuje je jako "wielebne głupstwa", którzy posiadają negatywne cechy: ciemnotę, zacofanie, nieuctwo, próżniactwo, lenistwo, bezużyteczność społeczną, zamiłowanie do pijaństwa i obżarstwa, skłonność do bójek.


Kolejnym utworem są "Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki"- jest to pierwsza polska powieść nowożytna. Autor prezentuje przemianę bohatera, który po wielu przygodach trafia na wyspę Nipu, gdzie styka się z idealnym społeczeństwem opartym na miłości i sprawiedliwości. Powieść ta ukazuje cechy polskiego społeczeństwa- niski poziom umysłowy, prymitywne życie chłopów, błędy wychowawcze młodego pokolenia oraz zepsucie moralne.