Skansen Kultury Łużyckiej w Częstochowie

Z poznanych na obszarze miasta cmentarzysk kultury nazywanej obecnie łużycką – faktycznie nie wiadomo bowiem, jak określali sobie praprzodkowie – największe znajduje się w dzielnicy Raków, przy alei Pokoju i ulicy Łukasińskiego. Odnaleziono je, gdy w połowie lat 50, były prowadzone prace przy budowie wiaduktu i linii tramwajowej, już jednak za czasów zaborów mieszkańcy zgłaszali policji znaleziska: „dziwne” ceramiczne przedmioty.

Przypuszcza się, że cmentarzysko zajmowało pierwotnie dwa hektary, lecz sporo uległo zniszczeniu w czasie robót. Duży fragment do dziś pozostaje pod nasypem wiaduktu. Około 100 metrów kwadratowych zakonserwowano i obudowano specjalnym pawilonem, tworząc pierwszy w Polsce Rezerwat Archeologiczny.

Znajduje się tu kilkadziesiąt grobów o mieszanym porządku pogrzebowym. Część z nich to pochówki ciałopalne, zgodne z ówczesnym obyczajem, część – rzadkie, szkieletowe. Trudno powiedzieć, dlaczego występowały jednocześnie: czy z przywiązania niektórych naszych przodków do tradycji, czy może z przenikania się wpływów różnych kultur.

Żyjący dbali o to, by odchodzący nie był głodny na swej dalszej drodze: często w naczyniach składanych do grobu pozostawiano mu jedzenie. Na szlak ku wieczności ówcześni ludzie otrzymywali też w ceramicznych naczyniach przedmioty, które towarzyszyły im za życia. Byli grzebani wraz z metalowymi ozdobami, bronią, narzędziami. Ze znalezisk wynika, że przyozdabiali się chętnie cienkimi metalowymi naszyjnikami czy zawieszkami; nieco rzadsze były bransolety, diademy. Odnajdywano w grobach również grzechotki w kształcie ptaszków – być może były to pierwsze zabawki. Akcesoria wojowników: groty, noże zauważono tylko w kilku.

Nie mogły należeć do częstych, posiadanie metalu było miernikiem zamożności.

Poza wiedzą o obyczajach reprezentantów kultury łużyckiej, cmentarzysko dostarczyło wiadomości także o innych egzystencjach, chorobach, na które zapadali, m.in. parodontozie, a także – szokujących z dzisiejszego punktu widzenia – próbach medycznych, np. do wykonywania zabiegów takich jak trepanacje czaszki czy usuwanie krwiaka.