Tales z Miletu

Od najdawniejszych czasów ludzie zadawali sobie pytania o sens życia, początki świata, prawa rządzące przyrodą itd. Odpowiedzi szukali w magii, a także w ideach religijnych. W VI wieku p. n. e. w Grecji pojawili się jednak myśliciele, którzy - jako pierwsi w dziejach ludzkości - próbowali odpowiedzieć na te pytania bez odwołania do religii, jedynie drogą racjonalnego rozumowania. Takie dążenie do racjonalnego wyjaśnienia najbardziej podstawowych problemów życia ludzkiego i świata nazywamy filozofią. Możemy więc powiedzieć, że filozofia narodziła się w Grecji w VI wieku p. n. e. Najstarszy z greckich filozofów - Tales z miasta Miletu, greckiej kolonii w Azji Mniejszej (pocz. VI w. p. n. e.), starał się odszukać podstawowy pierwiastek, od którego pochodzą wszystkie inne, i uznał wodę za źródło świata i życia.

SIEDMIU MĘDRCÓW: w starożytnej Grecji 7 słynnych z mądrości mężów (prawodawców, filozofów, mężów stanu) z VII i VI w. p. n. e. , znanych ze zwięzłych sentencji, jak: „poznaj samego siebie”, „nie zanadto”, „miara rzeczą najlepszą”; zwykle są wymieniani: Tales z Miletu, Pittakos z Mityleny, Bias z Prieny, Solon, a także Periander, Kleobulos z Lindos, Ezop lub inni.

MILET: ruiny miasta w Jonii na wschodnim brzegu Morza Egejskiego (Turcja), u ujścia rzeki Meander. Najważniejszy port greckich kolonii w Azji Mniejszej, znany jeszcze w epoce hetyckiej, był jednym z wielkich ośrodków kultury helleńskiej (Tales z Miletu, jońska filozofia przyrody). W VI w. p. n. e. podbity przez Persów, 494 p. n. e. zniszczony za karę po buncie podniesionym przeciw najeźdźcy. Odbudowany przez Hippodamosa na ortogonalnym planie (z prostokątną siatką ulic). Postępujące zamulenie portu doprowadziło do upadku miasta w czasach rzymskich. Do czasów obecnych zachowały się ruiny licznych budowli hellenistycznych, m. in. Delfinionu (sanktuarium Apollina, patrona żeglarzy), trzech agor, buleuterion (miejsce posiedzeń rady miasta), oraz rzymskich — brama południowej agory (II w.), która zrekonstruowana znajduje się dziś w Muzeum Pergameńskim w Berlinie. Najsłynniejszym zabytkiem Miletu jest jednak monumentalny amfiteatr.


TALES z MILETU (ok. 627 - ok. 546 p. n. e.)
Uważany jest za jednego z "siedmiu mędrców" starożytności i za ojca nauki greckiej. Starożytni pisarze nazwali go "pierwszym" filozofem, fizykiem, matematykiem, astronomem.
Tales był założycielem jońskiej szkoły filozofów przyrody. Brał aktywny udział w życiu politycznym i gospodarczym swego miasta. Utrzymywał ożywione stosunki handlowe z Egiptem, Fenicją i Babilonią, dokąd eksportowano cenione wówczas tkaniny miletańskie. To było powodem, iż do krajów tych odbywał częste podróże. I prawdopodobnie wtedy zapoznał się z osiągnięciami matematyki i astronomii Egiptu i Babilonii. Według przekazu pisarzy starożytnych, Tales przewidział zaćmienie słońca na dzień 28 V 585 r. p. n. e. oraz pomierzył wysokość piramid za pomocą cienia, które one rzucały (na podstawie podobieństwa trójkątów).
Platon wspomina, że gdy Tales obserwował gwiazdy, wpadł do studni i piękna niewolnica miała się wyrazić żartem, iż chciał zobaczyć, co się dzieje na niebie, a nie dostrzegł, co znajduje się pod jego nogami. Anegdota ta jednak nie charakteryzuje postawy Talesa. Nie był on oderwanym od życia myślicielem, lecz człowiekiem nad wyraz praktycznym, który umiał wykorzystać posiadaną wiedzę w swoich transakcjach handlowych.


Twierdzenie Talesa:

Jednym z twierdzeń geometrii elementarnej, sformułowanej przez Talesa, jest twierdzenie o następującej treści:

"Jeśli ramiona kąta przeciąć dwiema równoległymi, to długości odcinków wyznaczonych przez te proste na jednym ramieniu kąta są proporcjonalne do długości odpowiednich odcinków na drugim ramieniu kąta".

Twierdzenie odwrotne do Twierdzenia Talesa:

Jeżeli dwie proste przecinają ramiona kąta odpowiednio w punktach D, C, A, B oraz długości odcinków wyznaczonych przez te proste na jednym ramieniu kąta są proporcjonalne do długości odpowiednich odcinków wyznaczonych przez te proste na drugim ramieniu, to te proste są równoległe.

Talesowi z Miletu przypisuje się również autorstwo:
1. dowodu, że średnica dzieli koło na połowy,
2. odkrycia, że kąty przy podstawie w trójkącie równoramiennym są równe,
3. twierdzenia o równości kątów wierzchołkowych,
4. twierdzenia o przystawaniu trójkątów o równym boku i przyległych dwu kątach,
5. twierdzenia, że średnica koła jest widoczna z punktu leżącego na okręgu pod kątem prostym,
6. twierdzenia, że kąt wpisany w półokrąg jest prosty.

Wymienione twierdzenia nie stanowiły w epoce Talesa żadnej rewolucji wobec poziomu, który osiągnęła zamarła już w owym czasie w rozwoju matematyka egipska i babilońska. Wielkość Talesa jako matematyka polega raczej na tym, że z jego imieniem wiąże się pojęcie dowodu twierdzenia. Matematyków egipskich i babilońskich interesowało pytanie "jak". Tales zaś, o ile wiemy, pierwszy pytał "dlaczego". Nie jesteśmy dziś w stanie ustalić, jak Tales przeprowadził dowód. Talesa można uznać za tego, który łącząc teorię z praktykę zbudował fundamenty geometrii jako nauki dedukcyjnej, której ukoronowaniem były Elementy Euklidesa.
Charakterystyczne są poglądy filozoficzne Talesa. Zrywały one z panującą we wcześniejszych koncepcjach, dotyczących powstania wszechświata, mitologiczną interpretacją zjawisk przyrody. Tales za prapierwiastek rzeczywistości uważał wodę, która miała otaczać ze wszystkich stron płaski krąg Ziemi. Tales przeprowadził eksperymenty z bursztynami, stanowiące pierwsze doświadczenia fizyczne z zakresu elektryczności.

Słynne cytaty Talesa z Miletu:
1. Człowieka ocenia się wedle pieniędzy: nikt, kto biedny, nie cieszy się szacunkiem.
2. Nie bogać się w nieuczciwy sposób, żebyś nie ściągnął na siebie złej sławy tych, którzy ci zaufali.
3. Noc jest przedsionkiem dnia.
4. Początkiem wszechrzeczy jest woda.