Geografia społeczno - ekonomiczna Polski - matura

Ludność i procesy urbanizacyjne
Zmiany liczby ludności Polski po II wojnie światowej
Liczba ludności Polski w 1998
roku osiągnęła prawie 39 mln mieszkańców. Pod tym względem
zajmujemy 8 miejsce w Europie. Obecnie głównym czynnikiem
kształtującym liczbę ludności w Polsce jest przyrost
naturalny.
Przyrost naturalny ludności Polski
Przyrost naturalny to zmiana liczby ludności wskutek różnicy między liczbą urodzeń a zgonów w danym okresie czasu. Obecnie wynosi około 1 promila i od początku lat 90-tych wykazuje stałą tendencję spadkową. Najwyższe wartości w dotychczasowym okresie powojennym osiągnął bezpośrednio po wojnie.
Rekordową wartość przyrost naturalny osiągnął w 1956 roku,
tj. 20 promili. Ten wzrost młodszej grupy wiekowej w ogólnej liczbie ludności, jaki nastąpił w Polsce między 1950 a 1960 rokiem nazywamy wyżem demograficznym. Przyczyną wyżu
powojennego było ustanie oddziaływania czynników hamujących
urodzenia podczas wojny, takich jak stałe zagrożenie życia,
niepewność losów, destabilizacja gospodarcza i polityczna.
Skutkiem wyżu jest “echo” ujawniające się w postaci
wzrostu liczby urodzeń w okresach wchodzenia w wiek rozrodczy
roczników wyżu powojennego. Powoduje to w efekcie rytm
wzrostów i spadków przyrostu naturalnego. Jest to niekorzystne zjawisko z powodu konieczności częstych zmian polityki gospodarczej i społecznej państwa
stosownie do potrzeb oświatowych, socjalnych, rynku pracy.
Przyrost naturalny wykazuje w
Polsce znaczne różnice regionalne. Jest on niższy w miastach
niż na wsi, co związane jest z powszechnie akceptowanym modelem rodziny wielodzietnej na wsiach oraz mniejszej rodziny w miastach i większej aktywności zawodowej kobiet w miastach.
Najwyższy przyrost naturalny wykazują słabo zurbanizowane regiony Polski Północno-Wschodniej i południowo-wschodniej. Wysoki przyrost w Polsce Północnej i Zachodniej wynika z powojennego zasiedlania tych ziem przez ludność przeważnie bardzo młodą.
Wartości najniższe przyrostu
naturalnego, ujemne, charakteryzują wysoko zurbanizowane obszary - łódzki i warszawski.
W ogólnym przyroście liczby ludności pewną rolę odgrywają migracje zewnętrzne. W całym
okresie powojennym dominuje saldo migracji ujemne (wyjazdy
ludności przewyższają przyjazdy). Okresowo zjawisko emigracji nasilało się z powodów politycznych i ekonomicznych, np. po roku 1968, 1970, 1981.
Przyrost naturalny i migracje składają się na rzeczywisty przyrost ludności kraju.
Struktura ludności Polski
Wahania w wielkości przyrostu naturalnego wpłynęły na ukształtowanie się struktury wieku Polaków. Pod tym względem wyróżnia się grupy wiekowe:
0-17 lat - ludność w wieku przedprodukcyjnym,
18-64 lata - ludność w wieku produkcyjnym,
65 i więcej lat - ludność w wieku poprodukcyjnym.
Grupę przedprodukcyjną i poprodukcyjną łącznie określa się terminem ludności nieprodukcyjnej.Strukturę wiekową Polaków charakteryzuje:
wysoki udział ludności w wieku produkcyjnym - ok. 59 %
malejący udział roczników najmłodszych, stanowiących jednak nadal zdecydowaną większość ludności w wieku nieprodukcyjnym rosnący udział roczników najstarszych,
w wieku poprodukcyjnym.
Polska zalicza się do krajów o wysokim poziomie aktywności zawodowej.
Ludność w wieku produkcyjnym stanowi 59% ogółu ludności.
Wśród ludności w wieku produkcyjnym niski jest jednak udział młodych roczników wieku produkcyjnego, przeważają roczniki starsze, co oznacza w niedługim czasie szybki wzrost ludności w wieku poprodukcyjnym.
Cechą niekorzystną struktury zawodowej ludności jest zbyt wysokie zatrudnienie w rolnictwie, które wynosi niemal 27% ludności pracującej i dorównuje zatrudnieniu w przemyśle i budownictwie.
W większości krajów wysoko rozwiniętych rolnictwo skupia 2-3% zatrudnionych. Wysokie zatrudnienie w rolnictwie jest szczególnie charakterystyczne w Polsce Wschodniej i Południowo-Wschodniej, gdzie przeważają rozdrobnione, słabo
zmechanizowane gospodarstwa rolne.
Zmiany struktury gospodarki w latach 90-tych, związane z transformacją gospodarczą kraju
spowodowały upadek wielu zakładów pracy, w tym Państwowych Gospodarstw Rolnych.
Ujawniło się to spadkiem zatrudnienia w przemyśle i w rolnictwie.
Zmiana struktury gospodarki Polski wywiera wpływ na zmianę w zatrudnieniu w sektorze III.
Wzrost zatrudnienia w usługach najwyraźniej wystąpił w Polsce głównie w handlu, gospodarce komunalnej, bankowości. Łączne zatrudnienie w usługach sięga niemal 40% ogółu pracujących.
W związku z dokonującymi się przemianami gospodarczymi należy się spodziewać dalszego wzrostu zatrudnienia w usługach oraz zmniejszania zatrudnienia w rolnictwie i przemyśle.
Efektem przemian zachodzących w Polsce jest ujawnienie się bezrobocia.
W 1994 r. wyniosło ono 3 mln. Wielkość bezrobocia określa wskaźnik, tzw. stopa
bezrobocia. Jest to stosunek ilości bezrobotnych do ogólnej liczby zawodowo czynnych.
Stopa bezrobocia w Polsce powoli spada i w 1997 r wyniosła niecałe 13%.
Jest ona różna w poszczególnych regionach kraju. Najwyższe wartości od dłuższego czasu utrzymują się:
w Polsce Północnej i Zachodniej, gdzie za główną przyczynę bezrobocia uważa się upadek PGR-ów
w regionach, gdzie mało wydajny, przestarzały przemysł nie sprostał gospodarce rynkowej, np. przemysł lekki w Okręgu Łódzkim czy górnictwo węglowe w rejonie wałbrzyskim.




























Struktura bezrobocia w Polsce

Urbanizacja w Polsce
Miernikiem urbanizacji jest udział ludności miejskiej w ogólnej liczbie ludności kraju, czyli współczynnik urbanizacji. Wynosi on w Polsce ok. 62%. Na tle państw Europy należymy do krajów średnio zurbanizowanych.
Procesy urbanizacji przebiegały w kraju nierównomiernie; szczególnie szybkie tempo wzrostu miast nastąpiło w dziesięcioleciu 1950-1960, co wiązało się z rozwojem przemysłu. Drugi okres słabszej fali napływu ludności do miast, nastąpił w latach siedemdziesiątych. Kryzys gospodarczy lat osiemdziesiątych przyniósł zahamowanie rozwoju miast, wywołaną głównie upadkiem dużych, nierentownych zakładów pracy i wzrostem bezrobocia.
W 1995 roku było w Polsce 860 miast, przy czym przeważały miasta małe powyżej 100 tysięcy ludności były tylko 42 miasta. Do największych miast Polski należą: Warszawa (1635 tys.), Łódź (823 tys.), Kraków (745 tys.), Wrocław (642 tys.), Poznań (581 tys.), Gdańsk (463 tys.), Szczecin (418 tys.).
Rozmieszczenie miast w Polsce jest nierównomierne. Najgęstszą sieć miast posiada Wielkopolska, Pomorze oraz Śląsk, gdzie najwcześniej ukształtowały się główne ogniwa sieci osadniczej. Najsłabiej zurbanizowane są wschodnie obszary kraju. Różnice w poziomie urbanizacji odzwierciedlają dysproporcje w uprzemysłowieniu Polski, gdyż w powojennej historii Polski najważniejszym czynnikiem miastotwórczym był przemysł.
W Polsce wykształciły się układy osadnicze tworzące zespoły miast: aglomeracje, np. warszawska, łódzka, wrocławska, krakowska, oraz konurbacje - górnośląska oraz Trójmiasto Gdańsk-Sopot-Gdynia. Współcześnie wielkie aglomeracje kraju charakteryzuje odpływ ludności z obszarów centralnych do stref podmiejskich, co nazywamy dezurbanizacją.

Rolnictwo i leśnictwo
Czynniki rozwoju rolnictwa w Polsce
Warunki naturalne rozwoju rolnictwa w Polsce wykazują duże przestrzenne zróżnicowanie i
ogólnie ocenia się je jako średnio sprzyjające. Ocena warunków naturalnych rolnictwa wynika z następujących cech:
ukształtowanie powierzchni na znacznym obszarze kraju jest sprzyjające rolnictwu, ale na obszarach wyżyn i pojezierzy występują duże różnice wysokości względnych utrudniające uprawę i mechanizację prac polowych. Obszary te odznaczają się także większym zagrożeniem erozją gleb.
agroklimat odznacza się dużym zróżnicowaniem pod względem nasłonecznienia i opadów.
Dogodność warunków termicznych dla roślin określa się długością okresu wegetacyjnego.
W Polsce wynosi on maksymalnie 220 dni (na Nizinie Śląskiej, w Kotlinach Podkarpackich i zachodnich obrzeżach kraju). Na obszarach Polski Północno-Wschodniej i w górach
okres wegetacji wynosi 180 i mniej dni.
Niekorzystna jest nierównomierność opadów w poszczególnych latach i rozkład opadów w
ciągu roku. Przeważające w Polsce opady letnie cechuje burzowy
charakter, co powoduje wyleganie zbóż i podtapianie upraw.
Niskie opady w ciągu roku w Polsce Środkowej w połączeniu z
przepuszczalnością podłoża oraz silnym wylesieniem, niekorzystnie odbijają się na wilgotności gruntów. Do rozległych obszarów deficytu wody dla rolnictwa
należą m.in.: Kujawy, Wyżyna Lubelska..
niezbyt korzystna jest wartość użytkowa gleb, czyli struktura bonitacyjna.






















Typy gleb w Polsce

Gleby średnie i słabe stanowią ponad 60% powierzchni kraju.
Gleby najlepsze i bardzo dobre stanowią zaledwie 3,5% powierzchni kraju.
Najlepsze gleby występują przede wszystkim na Wyżynie Lubelskiej,
Kielecko-Sandomierskiej, na Kujawach, Żuławach Wiślanych, Równinie Pyrzyckiej.
Przestrzenne zróżnicowanie warunków naturalnych w Polsce oraz różne wymagania
roślin uprawnych wpływają na rejonizację upraw, efekty i nakłady pracy rolników.
Czynniki pozaprzyrodnicze
użytkowanie ziemi
Użytki rolne, czyli grunty wykorzystywane rolniczo, stanowią w Polsce 60% powierzchni
kraju. Wśród nich pola uprawne, czyli grunty orne obejmują 47% powierzchni kraju i większość (77%) użytków rolnych. Łąki i pastwiska - użytki zielone stanowią
13% powierzchni użytków rolnych. W Polsce w okresie powojennym nastąpił znaczny ubytek użytków rolnych, w wyniku czego powierzchnia rolna w przeliczeniu na 1 mieszkańca zmalała z 0,9 do 0,5 ha.
struktura agrarna W Polsce występują trzy formy własności użytków rolnych. Własność prywatna (76% użytków rolnych), spółdzielcza i państwowa. Gospodarka spółdzielcza ma największy udział w województwie wielkopolskim i opolskim.
Gospodarstwa państwowe obejmują przede wszystkim państwowe gospodarstwa rolne przejęte przez Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa i pozostałe państwowe gospodarstwa rolne. Mają one największy udział ziem uprawnych w północnej i wschodniej
części kraju.
Strukturę wielkości gospodarstw cechuje w kraju nadmierne ich rozdrobnienie. Aż ok. 55% ogólnej liczby gospodarstw indywidualnych stanowią gospodarstwa małe, do 5 ha. Najsilniejszym rozdrobnieniem odznacza się Podkarpacie oraz obszary wokół dużych skupisk ludności. Największe gospodarstwa występują w Polsce Północno-Wschodniej (o powierzchni 15 ha i powyżej).
Średnia wielkość gospodarstwa w Polsce wynosi 7,6 ha i jest mniejsza niż w krajach Unii
Europejskiej. Rozdrobnienie gospodarstw ogranicza specjalizację i obniża towarowość produkcji rolnej, a sprzyja spożyciu własnemu i pracochłonności.
Wyposażenie techniczne przeciętnego gospodarstwa rolnego w Polsce odbiega od standardów europejskich. Jeden ciągnik obsługuje przeciętnie w Polsce 16 ha użytków rolnych, co jest wartością dość niską, zważywszy, że większość użytków rolnych stanowią grunty orne. Najsłabiej zmechanizowane są chłopskie gospodarstwa w Polsce Wschodniej.
Zużycie nawozów sztucznych wykazało znaczny spadek na początku lat 90-tych, co związane było ze wzrostem cen nawozów, po wprowadzeniu nowych zasad gospodarki w Polsce. Obecnie w kraju przeciętnie zużywanych jest ok. 80 kg nawozów na 1 ha. Wartość ta jest trzy-, czterokrotnie niższa od średniej w krajach Unii Europejskiej.
Produkcja roślinna
Produkcja roślinna wraz z hodowlą tworzą gospodarkę rolną. W ogólnej produkcji rolnej przeważa produkcja roślinna, ale w produkcji towarowej stanowi 35%. Większość produktów rolnych dostarczanych na rynek stanowią produkty hodowli.
Zboża. W przestrzennej strukturze zasiewów dominują zboża przed ziemniakami, roślinami pastewnymi i przemysłowymi. Zboża zajmują 66% powierzchni zasiewów. Największą rolę wśród zbóż odgrywają w kolejności - pszenica, żyto, jęczmień, pszenżyto, owies i proso. Pszenica jest najbardziej plennym zbożem - średnie plony wynoszą 36 dt/ha, ma jednak duże wymagania glebowe i klimatyczne. Największe nasilenie upraw pszenicy występuje na Nizinie Śląskiej, Wyżynie Lubelskiej, Żuławach, na Kujawach i Podkarpaciu. Nadal duży udział w powierzchni zasiewów ma żyto, uprawiane głównie w Polsce Środkowej i Środkowo-Wschodniej. Na obszarach Polski Zachodniej coraz częściej uprawiane jest pszenżyto, o wymaganiach podobnie niewielkich jak żyto, ale dające wyższe plony. Jęczmień i owies to zboża głównie paszowe. Jęczmień ponadto służy do produkcji kasz i piwa.
Ziemniaki. Od lat 90-tych ich udział w strukturze zasiewów maleje. Jest to uprawa tradycyjna, pracochłonna, a przy tym w Polsce odznacza się niską wydajnością. Uprawiane są głównie w gospodarstwach indywidualnych, podobnie jak żyto, głównie w Polsce Środkowej i Wschodniej. Ziemniak, oprócz zastosowania żywieniowego, stanowi także paszę, głównie dla trzody chlewnej oraz surowiec przemysłowy (np. mąka, alkohol).
Rośliny przemysłowe. Należą do nich buraki cukrowe i rośliny oleiste, w tym o największym znaczeniu - rzepak. Burak cukrowy jest w Polsce uprawą pracochłonną, o dużych wymaganiach glebowych i klimatycznych. Pod względem rejonów upraw silnie nawiązuje do występowania pszenicy.
Rzepak ma w Polsce największe znaczenie. Uprawy koncentrują się na zachodzie i północy kraju.
Warzywa, owoce. Należą do roślin intensyfikujących, tzn. wymagających większych nakładów pracy i środków na uprawę. Zajmują ok. 4% ogólnej powierzchni zasiewów. Należą do bardzo wydajnych i opłacalnych. Największe obszary upraw występują w strefach podmiejskich ze względu na rynki zbytu, np. rejon Grójca i Sochaczewa pod Warszawą, oraz w Polsce Południowej bardziej uprzywilejowanej termicznie (np. nowosądeckie), a także w pobliżu zakładów przetwórczych. Polska jest liczącym się w świecie producentem jabłek, porzeczek, truskawek, kapusty i cebuli.
Hodowla
Chów zwierząt gospodarskich obejmuje w Polsce: bydło, trzodę chlewną, owce, konie i drób. Polska należy do krajów o średnio rozwiniętej hodowli, chociaż odznacza się ona u nas wyższą towarowością niż produkcja roślinna.
Hodowla bydła rozwinęła się najlepiej na dwóch obszarach:
na pd. - wsch. i pn. - wsch., gdzie występuje stosunkowo dużo łąk i pastwisk oraz upraw roślin pastewnych. Na Podkarpaciu na wielkość pogłowia bydła wpływa także rozdrobnienie gospodarstw indywidualnych;
w Zachodniej Polsce na obszarach odznaczających się wyższą kulturą rolną i wydajną produkcją pasz
Obszary te odznaczają się największą liczbą sztuk bydła przypadających na jednostkę powierzchni, czyli obsadą bydła na 100 ha.
Pogłowie trzody chlewnej (ok. 17 mln sztuk) znacznie przekracza liczebność bydła (7 mln sztuk). Hodowla trzody chlewnej odznacza się dużą koncentracją w Wielkopolsce i na Kujawach. Najmniej trzody chlewnej hoduje się na Pogórzu i północnym wschodzie, gdzie przeważa hodowla bydła i owiec.
Ważną rolę w uzupełnianiu dostaw mięsa na rynek odgrywa hodowla drobiu. W Polsce, pomimo istniejącego zaplecza ferm, nie jest ona jednak dostatecznie wykorzystana. Rozwojowi hodowli drobiu nie sprzyja import mięsa drobiowego oraz wahania cen pasz.
Hodowla koni i owiec nie ma w Polsce większego znaczenia. Mechanizacja rolnictwa ogranicza hodowlę koni, a spożywanie baraniny nie jest w Polsce popularne. Pogłowie owiec zmniejsza się i ogranicza do obszarów, w których obecność stada podtrzymuje wieloletnia tradycja, np. w górach i na Pogórzu
Rolnictwo Polski na tle rolnictwa krajów Unii Europejskiej
Rolnictwo Polski jest mniej wydajne od rolnictwa krajów Unii Europejskiej. Cechy, które różnią rolnictwo naszego kraju od intensywnego rolnictwa zachodnioeuropejskiego, dotyczą zarówno warunków naturalnych rolnictwa, jak i cech społeczno-ekonomicznych:
rolnictwo Polski rozwija się w mniej korzystnych warunkach naturalnych, zwłaszcza pod względem jakości gleb i ilości opadów
pod względem wskaźników wydajności rolnictwa, takich jak plony, liczba zwierząt hodowlanych, ilość mleka i mięsa od jednej sztuki hodowlanej, gospodarka rolna Polski odznacza się niską wydajnością, nawet w najkorzystniejszych warunkach naturalnych
efekty polskiego rolnictwa hamowane są dużym rozdrobnieniem gospodarstw, tradycyjną strukturą upraw ograniczających specjalizację i mechanizację gospodarstw
tradycyjny charakter rolnictwa Polski potwierdza wysokie zatrudnienie w tym dziale gospodarki - kilkunastokrotnie wyższe niż w Europie Zachodniej. Niepokojący jest także niski poziom wykształcenia ludności wiejskiej oraz starzenie się wsi, zwłaszcza w tych regionach, w których występował silny odpływ ludności młodej do miast
polskie rolnictwo odznacza się niewystarczającym powiązaniem z przemysłem przetwórczym
niekorzystne są cechy eksportu żywności - dominuje żywność słabo przetworzona, np. świeże owoce, surowe mięso, żywe zwierzęta
Pomimo wielu słabości i niesprzyjających warunków, gospodarka rolna uzyskuje w zakresie wielu płodów i produktów hodowli nadwyżki, co pozwala osiągnąć korzystne wartości produkcji na 1 mieszkańca, np. w zbiorach żyta, ziemniaków, pogłowia trzody chlewnej, produkcji mięsa i mleka. Przewaga polskiego rolnictwa nad rolnictwem Unii polega na niższych kosztach pracy. Na jednego mieszkańca przypada w Polsce więcej użytków rolnych niż w krajach Unii, dzięki czemu mogą być one wykorzystywane mniej intensywnie, z mniejszą szkodą dla środowiska naturalnego. Szansą dla polskiego rolnictwa może być więc uwzględnienie w jego rozwoju modelu rolnictwa ekologicznego, opartego na nowoczesnych metodach uprawy. Produkty polskiego rolnictwa postrzegane są jako mało przekształcone chemicznie i pod tym względem bezpieczne. Jakość produkcji jest największą szansą dla polskich wyrobów, zwłaszcza po przystąpieniu do Unii Europejskiej, obarczonej nadwyżkami żywności. Rolnictwo jest najbardziej problemowym działem gospodarki Polski wobec zjednoczenia z Unią. Najpilniejszym działaniem na rzecz rozwoju polskiego rolnictwa jest obecnie dofinansowanie przekształceń polskiej wsi z uwzględnieniem rozwiązań problemu bezrobocia.

Baza surowcowa
Surowce energetyczne
Polska jest dużym producentem surowców energetycznych i, chociaż nasz udział w światowej produkcji zmniejszył się, to nadal przekracza 1%. Pomimo znacznego udziału w światowej produkcji surowców energetycznych, więcej surowców zużywamy niż produkujemy. Polska posiada więc ujemny bilans handlu zagranicznego surowcami energetycznymi. Przyczyną tego jest wysoka energochłonność naszej gospodarki oraz nikły udział ropy naftowej i gazu ziemnego w strukturze wydobywanych surowców.
Węgiel kamienny
Wydobywany jest w zagłębiach: Górnośląskim i Lubelskim. Zasoby węgla w Polsce - 60 mld ton, stanowią prawie 4% zasobów światowych. W latach 90-tych nastąpił spadek wydobycia węgla kamiennego. Obecnie wydobywamy 134 mln ton (1996 r.) i pod tym względem zajmujemy 7 miejsce na świecie. Węgiel jest nadal ważnym artykułem eksportowym - sprzedajemy 20% wydobycia rocznego, głównie do krajów Europy Zachodniej.
Najważniejszym rejonem wydobycia jest Zagłębie Górnośląskie (96% wydobycia). Zasięg obszaru zagłębia wyznaczają miasta: Tarnowskie Góry - Skawina - Ostrawa. Zagłębie odznacza się najkorzystniejszymi pod względem geologicznym warunkami wydobycia w Polsce. Rabunkowa gospodarka naruszyła jednak równowagę górotworu, co przyczynia się do narastania szkód górniczych.
Zagłębie Dolnośląskie w rejonie Nowa Ruda - Wałbrzych. Jest mniej zasobne, choć bogatsze w bardziej energetyczny węgiel koksujący. Odznacza się bardzo trudnymi warunkami eksploatacji - pokłady są zawodnione, często zagazowane metanem. Koszty wydobycia przez to są tu trzykrotnie wyższe niż w Zagłębiu Górnośląskim.
Zagłębie Lubelskie na krawędzi Wyżyny Lubelskiej i Polesia Lubelskiego daje ponad 2% wydobycia krajowego. Pracuje tu jedna pilotażowa kopalnia w Bogdance koło Łęcznej. Zasoby węgla są tu znaczące, ale warunki wydobycia trudne. Ponadto górnictwo pozostaje tu w konflikcie z bardzo korzystnymi warunkami dla rolnictwa.
Węgiel brunatny
Jego zasoby są szacowane na 13 mld ton. Jest mniej kaloryczną postacią węgla, ale koszty wydobycia z racji eksploatacji odkrywkowej są niższe niż węgla kamiennego. W Polsce ponad 50% wydobycia pochodzi z rejonu Bełchatowa. Pozostałe zagłębia zlokalizowane są w rejonie Turoszowa i na obszarze Konin-Koło-Turek. Węgiel brunatny nie nadaje się do transportu, podczas którego traci kaloryczność. Podlega więc spalaniu w elektrowniach lokalizowanych w pobliżu eksploatacji.
Złoża ropy naftowej i gazu ziemnego w Polsce są niewielkie. Pomimo około 3 tysięcy odwiertów rocznie, eksploatuje się niecałe 300 tys. ton ropy naftowej. Głównym rejonem wydobycia jest Kamień Pomorski i od niedawna szelf M. Bałtyckiego u nasady przylądka Rozewie. Niewielkie ilości wydobywa się jeszcze w naszym tradycyjnym złożu podkarpackim. Wydobycie ropy pokrywa 2% zapotrzebowania rocznego, resztę pokrywa import w ilości 13-15 mln ton na rok. Gaz ziemny występuje wraz z ropą naftową, a niezależnie od niej w rejonie Podkarpacia (Przemyśl, Lubaczów) oraz w Wielkopolsce (Garki, Załęcze). Deficyt gazu ziemnego pokrywa import z Rosji. W 1995 r. rozpoczęto budowę gazociągu - Półwysep Jamał - Niemcy, który przecina obszar Polski.
Surowce metaliczne
Spośród surowców metalicznych w Polsce, liczącymi się są złoża miedzi oraz cynku i ołowiu. Rudy żelaza nie są już eksploatowane w Polsce. Odkryte złoże w rejonie Suwalszczyzny, mimo dużej wartości, nie podlega eksploatacji przede wszystkim z racji jego położenia.
Polska miedź wyróżnia się dużą zawartością czystego metalu (2%), ale złoże posiada wysoce niekorzystne warunki hydrogeologiczne. Opłacalność wydobycia podnosi duża miąższość pokładów. Górnictwo miedzi podejmują cztery kopalnie w rejonie Lubina i Głogowa. Rudy miedzi zawierają domieszki innych metali, zwłaszcza bogate są w srebro.
Warunki eksploatacji rud cynku i ołowiu są korzystniejsze od rud miedzi. Wydobycie koncentruje się w rejonie Olkusza, Bytomia i Zawiercia. Polskie rudy są niskoprocentowe.
Surowce chemiczne
Największe znaczenie mają tu sól kamienna i siarka. Węgle, ropa naftowa i gaz ziemny mają w Polsce głównie znaczenie energetyczne.
Złoża soli kamiennej występują na Kujawach, na Podkarpaciu - w Bochni i Wieliczce oraz na obszarze GOP-u, w rejonie Żor. Sól wydobywana jest dwoma metodami - głębinową i hydrauliczną. Hydrauliczna umożliwia przesyłanie soli rurociągami do zakładów przetwórczych. Zasoby soli w Polsce są ogromne. Najważniejszym rejonem wydobycia jest rejon Wielkopolski.
Polska siarka odznacza się wysoką czystością i dużymi zasobami. W wydobyciu zajmujemy II miejsce na świecie. Konkurencją dla polskiej siarki jest pozyskiwanie jej z odsiarczania gazu i ropy naftowej. Wydobycie siarki w stosunku do lat 80-tych spadło dwukrotnie. Złoża występują w rejonach Tarnobrzega i Lubaczowa. Eksploatacja prowadzona jest metodą podziemnego wytopu. Górnictwo siarki niezależnie od metody eksploatacji silnie degraduje środowisko.
Surowce skalne
Zasoby surowców skalnych w Polsce są bardzo bogate. Główne rejony wydobycia tworzą obszary:
Wyżyny Lubelskiej, Jury Polskiej, Wyżyny Kielecko-Sandomierskiej, rejon Opola. Koncentruje się tu wydobycie wapieni i dolomitów, wykorzystywanych głównie do produkcji cementu i wapna
Przedgórza Sudeckiego, które dostarcza m.in. granitów, np. z rejonu Strzegomia, Strzelina, bazaltów, piaskowców i marmurów stosowanych coraz powszechniej w budownictwie mieszkaniowym
rejonu Kielc, gdzie wydobywane są wapienie, glinki ceramiczne, piaskowce. Bazuje na nich miejscowy przemysł cementowy i ceramiczny
na terenie całego kraju eksploatowane są: piaski, żwiry i glina

Przemysł przetwórczy
Energetyka
Podstawowym paliwem wykorzystywanym w wytwarzaniu energii w Polsce są węgle, na które przypada 97% wytwarzanej energii. 60% energii w Polsce pochodzi ze spalania węgla kamiennego. Węgiel brunatny dostarcza prawie 37%, a pozostałą niewielką wartość, około 3% energii, wytwarza hydroenergetyka.
O rozmieszczeniu elektrowni bazujących na węglu zadecydowały:
występowanie bazy surowcowej - elektrownie skupiają się na obszarze GOP-u (np. Jaworzno, Rybnik, Łaziska Górne) w obszarze wydobycia węgla kamiennego oraz w rejonie wydobycia węgla brunatnego Bełchatów, Bogatynia - Turoszów, Pątnów, Adamów
wysokie zapotrzebowanie na energię wynikające z rynku zbytu wskutek np. występowania energochłonnego przemysłu – m.in. w Stalowej Woli, Szczecinie, Ostrołęce, Kozienicach. Z rynkiem zbytu wiąże się występowanie elektrociepłowni w dużych miastach, np. Siekierki w Warszawie, elektrociepłownie w Łodzi. Na lokalizację elektrowni wpływa w dużym stopniu dogodność zaopatrzenia w wodę, stąd wiele z nich zlokalizowano nad dużymi rzekami.
Hydroelektrownie mają niewielki udział w wytwarzaniu energii w Polsce. Przeważają elektrownie małej mocy. Największą jest Żarnowiec, inne wyróżniające się mocą to Włocławek na Wiśle, Solina na Sanie, Porąbka-Żar na Sole.
Głównym konsumentem energii w Polsce jest przemysł, potem w kolejności gospodarka komunalna. Udział przemysłu w zużyciu energii (60%) świadczy o jego wysokiej energochłonności.
Przemysł elektromaszynowy
Przemysł ten wyróżnia duże zróżnicowanie produkowanych wyrobów, wysoka ranga w gospodarce. Rola tego przemysłu polega na zaopatrywaniu w maszyny i urządzenia innych gałęzi przemysłu i działów gospodarki. Poziom rozwoju tego przemysłu wpływa na ogólny poziom produkcji i jakość wyrobów. Stąd istotne są związki tego przemysłu z dziedzinami nauki i jego zdolność szybkiego przekładania osiągnięć technologicznych na proces wytwórczy. O rozmieszczeniu ośrodków przemysłu elektromaszynowego decyduje zespół czynników:
wykwalifikowana kadra inżynieryjno-techniczna
zaplecze naukowo-badawcze
dostępność bazy surowcowej, którą w Polsce stanowią głównie wyroby hutnicze
rynek zbytu
Do najważniejszych gałęzi tego przemysłu należy przemysł środków transportu, w tym:
przemysł samochodowy - skupia się w Warszawie, w Bielsku-Białej, Tychach i Lublinie, gdzie produkowane są samochody osobowe. Samochody ciężarowe produkowane są w Lublinie, Starachowicach, Jelczu. W Jelczu i Sanoku wytwarzane są ponadto autobusy. W Polsce produkowane są także samochody dostawcze, m.in. w Nysie i Poznaniu. Żywiołowy rozwój motoryzacji w Polsce spowodował, że kraj nasz stał się jednym z ważniejszych rynków zbytu w Europie. Rozwój przemysłu samochodowego umożliwiły inwestycje kapitałowe obcych koncernów: Daewoo, Opla, GM, Fiata, Volkswagena i Forda.
przemysł taboru kolejowego - reprezentują go głównie zakłady we Wrocławiu, gdzie produkowane są lokomotywy, Poznaniu - lokomotywy, wagony, Chorzowie – m.in. wagony tramwajowe.
przemysł stoczniowy - główną stocznią Polski jest obecnie stocznia w Szczecinie, która jako jedyna nie boryka się z problemami ekonomicznymi. Stocznia w Gdańsku i Gdyni znacznie zmniejszyły swoją produkcję.
przemysł lotniczy - po rozwiązaniu Układu Warszawskiego, paktu wojskowego krajów socjalistycznych, produkcja tego przemysłu załamała się. Ośrodkami produkcji samolotów pozostają Mielec i Świdnik, w których konstruowane są helikoptery.
W produkcji przemysłu elektromaszynowego wiodącą rolę odgrywa przemysł maszynowy wywarzający w Polsce maszyny budowlane (m.in. Stalowa Wola, Wrocław), włókiennicze (np. Łódź, Bielsko-Biała), maszyny górnicze (ośrodki GOP-u), maszyny rolnicze (Ursus, Płock, Lublin, Kutno, Poznań).
Produkcją rynkowych wyrobów, takich jak kuchnie gazowe, pralki, lodówki, zamrażarki, narzędzia i drobne przedmioty metalowe, zajmuje się przemysł metalowy. W zakładach tego przemysłu wzrósł udział firm zachodnich, przez co na rynku jest dostatek sprzętu gospodarstwa domowego o wzrastającej jakości. Przemysł metalowy produkuje także konstrukcje stalowe, łożyska, narzędzia skrawające. Zakłady wytwarzające te wyroby skupiają się w pobliżu hut, głównie na Górnym Śląsku.
Stosunkowo niedużą rolę odgrywa w Polsce przemysł elektroniczny i elektrotechniczny. Centrum produkcji stanowi Warszawski Okręg Przemysłowy. Rośnie udział zainwestowania obcego kapitału w wytwórczość tego przemysłu, m.in. firm Thomson i Philips. Główne wyroby tego przemysłu stanowią telewizory, sprzęt telekomunikacyjny, kable, radioodbiorniki, komputery.
Przemysł chemiczny
Poziom rozwoju przemysłu chemicznego odzwierciedla ogólny poziom rozwoju kraju. W produkcji przemysłu chemicznego liczy się zaplecze naukowo-badawcze, wykwalifikowana kadra oraz nakłady finansowe, uwzględniające także wydatki na zabezpieczenie i ochronę środowiska.. Wśród działów przemysłu chemicznego wyróżnia się działy nowoczesne, takie jak produkcja tworzyw sztucznych, leków, i tradycyjne, nie wymagające tak dużych nakładów, np. produkcja kwasu siarkowego, nawozów sztucznych. W Polsce stosunkowo dobrze rozwinięte są tradycyjne działy:
przemysł sodowy - opiera się na soli kamiennej i wapieniach. Skoncentrował się w rejonie kujawskich złóż soli kamiennej, m.in. w Inowrocławiu oraz w Krakowie, wykorzystując sól Wieliczki i Bochni
przemysł kwasu siarkowego - wytwórnie kwasu nawiązują do zakładów nawozów fosforowych, w których jest największe zużycie tego związku
zakłady nawozów fosforowych zlokalizowano w Gdańsku i Policach koło Szczecina, ze względu na dogodną dostawę fosforytów drogą morską. Mniejsze zakłady nawiązują do rynków zbytu, np. koło Poznania i we Wrocławiu
produkcja nawozów azotowych - duże zakłady znajdują się we Włocławku i Puławach
Na bazie węgla i ropy naftowej rozwinęła się produkcja związków organicznych. Obejmuje ona:
tworzywa sztuczne - wyroby z tworzyw sztucznych wytwarzane są głównie w Pustkowie, Pionkach, Wąbrzeźnie
włókna sztuczne – syntetyczne, jak elana, anilana, stilon produkowane są odpowiednio w zakładach w Toruniu, Łodzi, Gorzowie Wielkopolskim, a sztuczne, jak wiskoza, czy jedwab sztuczny w Jeleniej Górze, Tomaszowie Mazowieckim i in.
przemysł farmaceutyczny - nawiązuje głównie do rynku zbytu, ale też do dużych miast zapewniających kadrę specjalistów i rynek zbytu, np. Warszawa, Łódź, Kraków, Pabianice, Jelenia Góra
przemysł gumowy - największe znaczenie ma produkcja opon samochodowych w Olsztynie i Dębicy. Wzrostowi produkcji posłużyły inwestycje koncernów Michelin i Uniroyal. Wyroby gumowe produkują też ośrodki: Łódź i Grudziądz.
Przemysł chemiczny odznacza się dużą wodochłonnością, stąd charakterystyczną cechą lokalizacji ośrodków jest koncentracja w dorzeczu Wisły i Odry. Ścieki, gazy i odpady tego przemysłu są agresywne dla ludzi i środowiska. Przemysł ten nie posiada w Polsce właściwych systemów zabezpieczeń przed uciążliwością, jaką stwarza.
Przemysł spożywczy
Przemysł spożywczy charakteryzuje duża liczba niewielkich i rozproszonych zakładów. Zakłady przetwórcze nawiązują do bazy surowcowej, jak np. przemysł cukrowniczy i warzywno-owocowy lub wykazują powiązania z bazą surowcową i rynkami zbytu, jak przemysł mięsny, mleczarski.
przemysł cukrowniczy - od niego zależy rozwój wielu innych branż przemysłu spożywczego. Pierwsze cukrownie powstały na Dolnym Śląsku. Do dziś Dolny Śląsk, obok Wielkopolski, jest tradycyjnym rejonem przemysłu cukrowniczego. Zakłady nawiązują głównie do rejonów uprawy buraka cukrowego. Poza wymienionym obszarem większe cukrownie pracują na Wyżynie Lubelskiej, Żuławach Wiślanych. Największe cukrownie pracują Werbkowicach, Łapach i Glinojecku.
przetwórstwo owoców i warzyw - silnie nawiązuje do rejonów upraw. Zakłady koncentrują się w rejonie:
- Warszawy – m.in. Tarczyn, Góra Kalwaria, Łowicz
- wielkopolskim - Kotlin, Pudliszki, Winiary k/Kalisza
- oraz środkowo- i południowo-wschodnim - Lublin, Milejów, Tymbark, Rzeszów
Inne branże stanowią - przemysł rybny, koncentrujący się w pasie nadmorskim, mleczarski dostosowujący się do miejskich chłonnych rynków zbytu, mięsny oparty o zakłady w rejonach hodowli zwierząt rzeźnych oraz przemysł tłuszczowy, piwowarski, młynarski.
Przemysł drzewno - papierniczy
Zakłady przemysłu drzewno-papierniczego odznaczają się dużą surowcochłonnością i zapotrzebowaniem na wodę. Stąd lokalizacja nawiązuje do dużych kompleksów leśnych i rzek. Ważne branże stanowią:
przemysł celulozowo-papierniczy, którego największe zakłady zlokalizowano w Kwidzynie, Konstancinie-Jeziornej i Świeciu nad Wisłą, w Kostrzynie nad Wartą, Ostrołęce nad Narwią
przemysł meblarski z ośrodkami w Swarzędzu, Wyszkowie, Radomsku, Jarocinie i in.
przemysł płyt pilśniowych i wiórowych z dużymi zakładami w Rucianem-Nidzie.
Okręgi przemysłowe w Polsce
Okręg przemysłowy tworzy kilka miejscowości skupiających zakłady przemysłowe. W Polsce wyróżnia się 22 okręgi przemysłowe o zróżnicowanej wielkości i randze. Niepowtarzalność warunków i historii ich rozwoju ukształtowała specyficzne cechy poszczególnych okręgów przemysłowych.
Górnośląski Okręg Przemysłowy - jest największym okręgiem w Polsce. Pod względem liczby pracujących w przemyśle zajmuje pierwsze miejsce wśród okręgów przemysłowych kraju. Odznacza się silną specjalizacją w przemyśle paliwowo-energetycznym i metalurgicznym. Jego rozwój oparty jest o miejscową bazę surowcową zdominowaną przez węgiel kamienny. Mniejsze znaczenie mają rudy cynku i ołowiu oraz sól. W skład okręgu wchodzi 47 miast, zamieszkuje go niemal 4 mln mieszkańców. Okręg boryka się z problemami ekologicznymi, deficytem wody, które podważają odwieczne podstawy jego rozwoju, gdyż zaczęły zagrażać bytowi ludzi. Okręg wymaga modernizacji i restrukturyzacji. Jest najważniejszym okręgiem problemowym w kraju.
Krakowski Okręg Przemysłowy - produkcja przemysłowa skupia się głównie w Krakowie. Dominującym jest przemysł hutniczy i elektromaszynowy, skupiające połowę zatrudnionych. Znaczącą rolę odgrywa przemysł chemiczny, w tym farmaceutyczny i sodowy. Koncentracja przemysłu w Krakowie, a zwłaszcza lokalizacja huty są sprzeczne z historycznym charakterem miasta i jego wartościami kultury materialnej.
Okręg Sudecki - W jego genezie ważną rolę odegrało rzemiosło tkackie, a później przemysł włókienniczy. Obecnie do głównych gałęzi należy przemysł energetyczny oparty o węgle (Turoszów, Wałbrzych), włókienniczy, mineralny (surowce skalne), drzewno-papierniczy, farmaceutyczny (Jelenia Góra). Okręg jest rozproszony, największe ośrodki tworzą Wałbrzych i Jelenia Góra.
Staropolski Okręg Przemysłowy - o starych tradycjach górniczych związanych z pozyskiwaniem żelaza, miedzi, surowców skalnych. Przemysł skupia się w kilku ośrodkach - Kielcach, Skarżysku Kamiennej, Starachowicach i Ostrowcu Świętokrzyskim. Dominuje przemysł elektromaszynowy, w tym środków transportu, metalowy, ponadto mineralny (cementownie, przemysł ceramiczny), hutniczy (Ostrowiec Świętokrzyski), przemysł tworzyw sztucznych (Pionki), energetyczny (Kozienice). Tradycyjna struktura przemysłu sprawia, że, podobnie jak okręgi sudecki i łódzki, zagrożony jest on wysokim bezrobociem.
Warszawski Okręg Przemysłowy - oparty o funkcje stołeczne stolicy, chłonny rynek zbytu potencjał ludności i zaplecze naukowo-badawcze. W strukturze dominuje przemysł elektromaszynowy, w tym przemysł wielkomiejski, jak produkcja samochodów osobowych, aparatury i urządzeń pomiarowych, elektronika konsumpcyjna. Towarzyszą im - poligrafia, przemysł farmaceutyczny, kosmetyczny, filmowy, fonograficzny i inne. W strukturze przemysłu wyróżnia się również produkcja obrabiarek, maszyn budowlanych, papieru, środków piorących, odzieży i obuwia. Silnie rozwinięty jest przemysł spożywczy. Wadliwą lokalizację ma huta stali. Pod względem liczby pracujących w przemyśle zajmuje drugie miejsce wśród okręgów.
Okręg Łódzki - jest wyspecjalizowany w przemyśle lekkim. Należy do okręgów problemowych - zagrożony bezrobociem, wymaga restrukturyzacji przestarzałego przemysłu włókienniczego. Ma liczne ekologiczne bariery rozwoju, w tym deficyt wody pitnej. Odznaczał się silną kooperacją gałęzi przemysłu - do włókiennictwa nawiązywał przemysł barwników, odzieżowy i maszyn włókienniczych. Nadal duży udział ma produkcja odzieży, wyrobów dziewiarskich. Do rynku zbytu nawiązuje przemysł spożywczy, farmaceutyczny. Pod względem liczby zatrudnionych zajmuje trzecie miejsce.
Okręg Gdański - związany z gospodarką morską. Przemysł stoczniowy, przetwórstwo ryb, usługi portowe są specjalizacją okręgu. Funkcje portowe pozwoliły na rozwój rafinerii i wytwórnię nawozów fosforowych. Przemysł skoncentrowany jest w ośrodkach - Gdańsk, Gdynia, Sopot.
Okręg Poznański - okręg odznacza się wysoką rangą przemysłu spożywczego w strukturze przemysłu. Silnie rozwinięty także przemysł elektromaszynowy - produkcja lokomotyw, wagonów kolejowych, samochodów dostawczych, obrabiarek. W nawiązaniu do wysoko postawionego rolnictwa Wielkopolski rozwinięto produkcję nawozów sztucznych i maszyn rolniczych.

Transport i łączność
Położenie geograficzne Polski w Europie Środkowej sprawia, że Polska ma znaczące położenie komunikacyjne w Europie. Na obszarze Polski krzyżują się szlaki tranzytowe wiodące z Europy Zachodniej do Europy Wschodniej i w kierunku Azji Wschodniej oraz szlak z Europy Północnej do obszarów basenu Morza Śródziemnego. Dostęp do Morza Bałtyckiego podnosi znaczenie położenia Polski dla śródlądowych krajów Europy Środkowej. Polska nie wykorzystuje w pełni walorów centralnego położenia komunikacyjnego w Europie, głównie ze względu na niski poziom infrastruktury, w tym właściwie brak autostrad, słabo rozwiniętą sieć moteli, hoteli, magazynów.
Transport kolejowy
Transport samochodowy
Żegluga morska
Żegluga śródlądowa
Transport lotniczy
Transport kolejowy w Polsce
Transport kolejowy w Polsce charakteryzuje się dużym przestrzennym zróżnicowaniem gęstości sieci, odzwierciedlającym dziedzictwo historyczne zaborów oraz różnice w uprzemysłowieniu kraju. Najsilniej rozbudowaną sieć kolei posiadają tereny byłego zaboru pruskiego oraz obszar GOP-u. Pod względem ogólnej gęstości sieci kolejowej Polskę wyprzedza w Europie zaledwie kilka krajów:
Kraj Linie kolejowe na 100 km ²
Czechy 12, 0
Niemcy 11, 4
Belgia 11, 2
Węgry 8, 3
Polska 7, 3

Mimo tego, różnice w gęstości linii kolejowych na obszarze Polski są duże - wartość ta jest kilkakrotnie mniejsza w Polsce Północno-Wschodniej w porównaniu z obszarem Górnego Śląska.
W latach 90-tych nastąpił spadek długości linii kolejowych w Polsce w wyniku likwidowania nierentownych tras. Ograniczenie przewozów kolejowych spowodowane zostało spadkiem wydobycia surowców, zmniejszeniem wielkości produkcji przemysłu, wzrostem bezrobocia, a także dużym tempem motoryzacji i większą elastycznością transportu samochodowego.
Do najważniejszych szlaków kolejowych odznaczających się największym natężeniem ruchu należą: linie łączące GOP z portami Polski, Zgorzelec-Medyka, Kunowice-Terespol. Głównymi węzłami kolejowymi są miasta GOP-u, takie jak Katowice, Chorzów, Gliwice, Zabrze oraz Warszawa, Kraków, Wrocław, Poznań.
Przejawem modernizacji linii kolejowych w Polsce jest wprowadzanie połączeń InterCity i EuroCity. Prowadzone są prace przygotowujące do włączenia Polski w system superszybkich połączeń europejskich, np. linia francuska TGV Paryż-Moskwa.
Transport samochodowy w Polsce
Sieć dróg kołowych jest najgęstszą siecią transportową. Średnia gęstość dróg kołowych w Polsce na 100 km2 wynosi 74 km i jest dwukrotnie niższa niż we Francji, Holandii i Niemczech. Przestrzenne rozmieszczenie dróg kołowych wykazuje dużą rozpiętość - obszary Polski Północno-Wschodniej odznaczają się dużo niższymi wskaźnikami gęstości
dróg w stosunku do obszarów Polski Południowej i Centralnej.
Pod względem obecności autostrad i dróg szybkiego ruchu Polska jest wybitnie opóźniona w stosunku do państw Europy Zachodniej. Łączna długość autostrad w Polsce wynosi ok. 400 km. W 1994 roku uchwalono plan budowy następujących autostrad:
A1, połączy poprzez Polskę Skandynawię z Europą Południową
A2, stanowić będzie drogę tranzytową z Europy Zachodniej do Rosji
Ponadto przewiduje się budowę dróg szybkiego ruchu, w tym m.in.
Via Baltica – połączy Tallin - Suwałki - Białystok z trasą autostrady A2
Via Hanzeatica – połączy miasta portowe: Tallin – Kaliningrad - Gdańsk - Szczecin –
Hamburg
Transport samochodowy jest obecnie najszybciej rozwijającą się gałęzią transportu w Polsce. W końcu lat 90-tych polskie drogi użytkowane były przez niemal pięciokrotnie większą liczbę pojazdów niż w 1980 roku. Żywiołowy rozwój motoryzacji jest w Polsce
niewspółmiernie wysoki w stosunku do wielkości dochodu narodowego.
Chęć posiadania własnego samochodu jest w Polsce nie tylko przejawem wzrostu
zamożności społeczeństwa, ale także jest zjawiskiem socjologicznym.
Żegluga morska w Polsce
Kryzys gospodarczy w końcu lat 80-tych spowodował spadek wydobycia surowców, spadek produkcji, zmniejszenie obrotów handlu zagranicznego w kraju. Trudności te niekorzystnie wpłynęły także na gospodarkę morską kraju, w tym na żeglugę morską. Znacznie zmniejszył się udział portów polskich w obrocie ładunków. W nowej sytuacji rynkowej porty zmuszone zostały do prowadzenia samodzielnej polityki inwestycyjnej i remontowej. Najszybciej pokonał trudności zespół portowy Szczecin-Świnoujście i jest obecnie największym portem Polski pod względem wielkości przeładunków. Poszczególne porty specjalizują się w obsłudze określonych towarów:
w Szczecinie-Świnoujściu dużą rolę odgrywa węgiel kamienny, fosforyty, rudy żelaza
w Gdańsku węgiel, siarka, ropa naftowa
Gdynia obsługuje głównie drobnicę i handel zbożem
W ogólnej ilości przewożonych ładunków, ponad 60% stanowią ładunki obce, tj. przewożone w ramach usług i tranzytowe. Silną konkurencją dla polskich portów są porty niemieckie odznaczające się większą sprawnością i przejmujące wiele ładunków tranzytowych Czech, Słowacji i Węgier.
Żegluga śródlądowa w Polsce
Żegluga śródlądowa odgrywa niewielką rolę w polskim systemie transportowym. Udział transportu śródlądowego w ogólnej ilości przewożonych towarów wynosi poniżej 1%. Przewozy wykazują tendencję spadkową. W strukturze przewożonych towarów największy udział mają surowce skalne (piasek, żwir), węgle, nawozy i rudy.
Czynnikami ograniczającymi rozwój żeglugi śródlądowej w Polsce są:
duże wahania poziomu wód w polskich rzekach w ciągu roku
brak regulacji największych rzek Polski i ich dopływów; Wisła jest największą nieuregulowaną rzeką Europy
stosunkowo długi okres zlodzenia, zwłaszcza rzek Polski wschodniej
niedorozwój zaplecza portów
Wiele argumentów przekonuje jednak, że transport ten mógłby odgrywać w naszym kraju większą rolę.
Czynnikami sprzyjającymi rozwojowi żeglugi śródlądowej są:
korzystny układ dróg wodnych pokrywający się z głównym kierunkiem przewozu masy towarów w Polsce
spójność sieci rzecznej
nadrzeczne położenie wielu okręgów przemysłowych kraju
Głównym wodnym szlakiem śródlądowym w Polsce jest Odra powiązana kanałem Gliwickim z GOP-em, a także powiązana kanałami z systemami rzecznymi Środkowej i Zachodniej Europy.
Transport lotniczy w Polsce
Transport lotniczy stopniowo podlega modernizacji - wymianie podlegają starsze typy samolotów, na początku lat 90-tych oddano na Okęciu w Warszawie nowy terminal lotniczy. PLL “LOT” obsługują ponad 50 linii zagranicznych i 6 krajowych. Poza Warszawą, do aktywniejszych portów lotniczych należą Kraków (Balice) i Gdańsk (Rębiechowo), posiadające także połączenia międzynarodowe. Słabością krajowej sieci jest brak połączeń lotniczych z miastami wschodniej części państwa.

Handel zagraniczny
Udział Polski w handlu zagranicznym świata jest niewielki w stosunku do liczby ludności i wielkości terytorium. W porównaniu do krajów Unii Europejskiej udział handlu zagranicznego w tworzeniu PKB w Polsce jest kilkakrotnie niższy. Słabość handlu zagranicznego w Polsce wynika z cech naszej gospodarki, a zwłaszcza:
przestarzałej struktury przemysłu
niskiej konkurencyjności wyrobów
braku specjalizacji produkcji, co utrudnia jej promocję
W wyniku przemian politycznych i gospodarczych w Polsce w latach 90-tych w handlu zagranicznym nastąpiły poważne zmiany polegające na reorientacji geograficznej - po rozwiązaniu RWPG osłabły więzi gospodarcze z byłymi krajami socjalistycznymi, a wzrosły obroty handlowe z krajami Europy Zachodniej. Udział tego regionu w obrotach z Polską wynosi 70% całego naszego handlu zagranicznego. Głównym partnerem handlowym Polski są Niemcy, kolejne miejsca zajmują Holandia, Włochy i Rosja. Nadal handel zagraniczny kraju cechuje dominacja krajów europejskich w obrotach handlowych oraz tradycyjna struktura towarowa w eksporcie, odznaczająca się dużym udziałem towarów o przeciętnym stopniu przetworzenia. Poza kontynentem europejskim najważniejszymi partnerami Polski są USA, Japonia, Kanada, Chiny.

Główni partnerzy Polski w handlu zagranicznym wg % udziału w obrotach w 1996 r.:

Niemcy Włochy Holandia Rosja
Import 26, 6 8, 5 6, 7
Eksport 38, 8 5, 6 5, 6

W strukturze towarowej importu i eksportu na pierwszym miejscu znajdują się wyroby przemysłu elektromaszynowego. W eksporcie duży udział mają też wyroby hutnicze, tkaniny, surowce i płody rolne, a w imporcie wyroby przemysłu chemicznego. Obecnie Polska ma ujemny bilans handlowy, co oznacza przewagę importu nad eksportem.

Struktura towarowa handlu zagranicznego wg głównych partnerów Polski:

Niemcy Włochy Holandia Rosja
Główne pozycje eksportu Meble, produkty hutnictwa żelaza, miedź i wyroby z miedzi, cement, samochody osobowe samochody osobowe, żywe zwierzęta (konie, bydło), węgiel Odzież i konfekcja, węgiel Żywność i żywe zwierzęta, wyroby przemysłowe, sprzęt transportowy
Główne pozycje importu Samochody osobowe, tworzywa sztuczne, tkaniny, papier, leki Samochody osobowe, silniki spalinowe, akcesoria samochodowe, armatura sanitarna, chłodziarki, zamrażarki Tkaniny z włókien sztucznych, tworzywa sztuczne i wyroby z tworzyw, pasza, przetwory spożywcze Paliwa mineralne, surowce, chemikalia