Typologia jezior

Jeziora są to naturalne zagłębienia terenu (misy jeziorne) wypełnione w sposób naturalny wodą i pozbawione swobodnej wymiany wód z morzem. Badania jezior i innych zbiorników wód stojących na powierzchni Ziemi stanowią przedmiot zainteresowań limnologii.
Jeziora są formami krótkotrwałymi. Większość jezior powstała w czwartorzędzie (ok. 2 mln lat temu). Tylko nieliczne jeziora wywodzą się ze schyłku trzeciorzędu. Do szybkiego zaniku jezior prowadzi zasypanie materiałem naniesionym przez dopływające rzeki, zdrenowaniem przez rzekę wypływającą z jeziora, wypełnienie materiałem organicznym w efekcie zarastania przez roślinność lub wyschnięcie. Najdłużej mogą przetrwać jeziora tektoniczne, duże i głębokie.

Jeziora okresowe (periodyczne) – to takie które wypełniają się wodą tylko w określonej porze roku lub wykazują duże zmiany poziomu wód i zasięgu linii brzegowej oraz jeziora epizodyczne – funkcjonują bardzo krótko – wyłącznie po rzadkich opadach
Jeziora odpływowe – odprowadzają one część swoich wód w postaci cieku powierzchniowego (rzeki, strumienia). Typowym jeziorem odpływowym jest Tana w Afryce, dające początek Nilowi Błękitnemu
Jeziora przepływowe – rzeka od niego odpływająca dostarcza mniej więcej tyle samo wody, ile jej odprowadza rzeka wypływająca z jeziora (Gopło, Hańcza, Niasa)
Jeziora bezodpływowe – występuje wtedy, kiesy z jeziora nie wypływa żadna rzeka (Bałchacz, Czad, w Polsce oczka wytopiskowe). Pomimo braku rzek odprowadzających wody, może istnieć znaczący odpływ odbywający się drogą podziemną.
Jeziora oligotroficzne – posiadają błękitne, przejrzyste wody, ubogie w składniki pokarmowe (z wyjątkiem wapnia). Są one zwykle głębokie, o wodach aż do dna nasyconych tlenem. Wysoka zawartość tlenu sprzyja szybkiemu rozkładowi materii organicznej. Typowym osadem jest kreda jeziorna.
Jeziora eutroficzne – są żyzne, bogate w związki wapnia, fosforu, azotu. Ich wody są mętne i zabarwione na zielonkawy kolor. Stwarzają dogodne warunki do rozwoju organizmów roślinnych i zwierzęcych. W strefie przydennej dominują procesy gnilne prowadzące do niedoboru tlenu. Są one stosunkowo płytkie, szybko ulegają zarastaniu i wypełnianiu osadami organicznymi. Eutrofizację przyspiesza zrzut nawozów rolniczych i ścieków napływających do jeziora
Jeziora dystroficzne – zawierają mało soli mineralnych, brak w niech zwłaszcza związków wapnia, co sprzyja zakwaszaniu. Są źle przewietrzane, o żółtych i brunatnych wodach. To nietypowe zabarwienie wody jest spowodowane wysoką zawartością substancji humusowych zarówno w wodzie, jak i w osadach dennych. Są one charakterystyczne dla obszarów leśnych i bagiennych, życie organiczne w nich jest ubogie.

Typ genetyczny
Charakterystyka Przykład
j. tektoniczne Misy stanowią zapadnięte części skorupy ziemskiej w formie rowów lub rozległych zapadlisk W rowie: Bajkał, Martwe, Nias; w płaskim zagłębieniu: Wiktorii, Łagoda, Górne
j. wulkaniczne W kraterach i kalderach wygasłych wulkanów, w dolinach przegrodzonych spływającą lawą Crater Lake w Oregonie, Sewan w Armenii
j. meteorytowe W kraterach powstałych w skutek upadku meteorytów Ungava w Quebek w Kanadzie
j. reliktowe Stanowią część dawnego morza Kaspijskie, Aralskie, Ilmen
j. polodowcowe Powstałe dzięki erozyjnej i akumulacyjnej działalności lądolodów i lodowców górskich
Rynnowe Wąskie, długie, o stromych brzegach, głębokie Hańcza, Jeziorak, Gopło
Morenowe W zagłębieniu moreny dennej, zwykle płytkie i rozległe Mamry, Śniardwy
Morenowe dolinne (podgórskie) W dolinie odciętej przez morenę Como, Garda, Maggiore
Wytopiskowe (oczka) W zagłębieniach po wytopionych bryłach lodu (w morenie dennej) Małe jeziora, często bez nazwy
Karowe (cyrkowe) Zajmują dawne cyrki lodowcowe Czarny Staw nad Morskim Okiem w Tatrach, Wielki i Mały Staw w Karkonoszach
j. krasowe W zapadliskach lub lejach krasowych Na Półwyspie Bałkańskim i Polesiu Lubelskim
j. meandrowe (starorzecza) W odciętych odcinkach dolin rzek Jezioro Czerniakowskie
j. deltowe W deltach dużych rzek Dąbie, Drużno
j. osuwiskowe W dolinach zablokowanych osuwiskiem Duszatyńskie w Bieszczadach, Sareskie w Pamirze
j. eoliczne (deflacyjne i wydmowe) W nieckach deflacyjnych i w obniżeniach pomiędzy wydmami Eyre, Czad, liczne okresowe i epizodyczne jeziora pustyń
j. przybrzeżne W oddzielonych od morza zatokach, lagunach lub w obniżeniach zatopionych przez wody gruntowe na skutek podnoszenia się poziomu morza Maracaibo, Sarbsko, Łebsko, Gardno, Jmno
j. biogeniczne Np. w dolinach zatamowanym przez bobry
j. antropogeniczne Zbiorniki zaporowe, zalane wyrobiska kopalniane Brackie, Mead, Nasera, Wolta, Solińskie, Rożnowskie


Nazwa
Powierzchnia Głębokość Geneza
Morze Kaspijskie 374000 1025 Tektoniczne, reliktowe
Górne 82680 406 Tektoniczno – lodowcowe
Wiktorii 69000 92 Tektoniczne
Huron 59800 229 Tektoniczno – lodowcowe
Michigan 58100 281 Tektoniczno – lodowcowe
Aralskie 33600 50 Tektoniczne, reliktowe
Tanganika 32900 1435 Tektoniczne
Bajkał 31500 1620 Tektoniczne
Niasa 30900 706 Tektoniczne
Wlk. Niedźwiedzie 30200 137 Tektoniczno – lodowcowe
Wlk. Niewolnicze 27200 156 Tektoniczno – lodowcowe
Erie 25700 64 Tektoniczno – lodowcowe
Winnipeg 24600 19 lodowcowe