Pływy morskie
Pływy morskie polegają na okresowy, wznoszeniu się i opadaniu powierzchnie oceanu i zbiorników z nimi połączonych, wynikającym z oddziaływania pola grawitacyjnego Księżyca i Słońca. Oddziaływanie Księżyca – pomimo jego niewielkiej, w porównaniu ze Słońcem, masy – jest ponad 2 razy silniejsze. Przyczynia się do tego niewielka odległość dzieląca Ziemię od jej satelity. W większości akwenów oceanicznych można obserwować dwukrotnie regularnie wznoszenie się i opadanie powierzchni wody w ciągu 24 h i 54 min., czyli w ciągu doby księżycowej. Jedna z fali pływowych regularnie „podąża za Księżycem”, tzn. utrzymuje się w strefie, gdzie w danym czasie Księżyc góruje. Druga znajduje się po przeciwnej stronie kuli ziemskiej. Na powstanie drugiej wpłynęła siła odśrodkowa układu Ziemia – Księżyc. Siła ta jest największa dokładnie po przeciwnej stronie Ziemi, gdyż te dwa ciała poruszają się wokół wspólnego środka ciężkości, położonego nie w środku Ziemi, lecz przesuniętego o około 5000 km w stronę Księżyca (punkt ten leży wewnątrz Ziemi w obrębie płaszcza).
Wielkość pływów uzależniona jest od położenia Słońca i Księżyca w stosunku do Ziemi. Kiedy wszystkie trzy ciała niebieskie znajdują się w przybliżeniu na jednej linii (ma to miejsce w nowiu lub w pełni Księżyca), ich przyciąganie sumuje się i pływy osiągają największą amplitudę. Są to tzw. pływy syzygijne. Najmniejsze pływy określana jako kwadraturowe występują, gdy Księżyc jest w II lub IV kwadrze. Kierunki oddziaływania sił grawitacji Księżyca i Słońcu są wtedy do siebie prostopadłe. Na równiku fala przypływu kwadraturowego jest prawie trzy razy mniejsza niż przypływu syzygijnego.
Na otwartym morzu fala pływowa jest stosunkowo niska i zwykle nie przekracza 1 m. dopiero w pobliżu wybrzeży, a zwłaszcza w zatokach i cieśninach ulega ona spiętrzeniu, osiągając maksymalnie nawet do 18 m wysokości – Zatoka Fundy na atlantyckim wybrzeżu Kanady. W morzach zamkniętych pływy osiągają zaledwie kilka do kilkunastu cm wysokości. W południowym Bałtyku och amplituda nie przekracza 5 cm, co praktycznie uniemożliwia ich dostrzeżenie. W ujściach i dolnych odcinkach rzek pływy mogą zaznaczać się nawet kilkaset kilometrów od morza. Szczególny przypadek stanowi Amazonka, w której falę przypływu obserwuje się 1400 km od Atlantyku.
Pływy morskie mają duże znaczenie gospodarcze. Przede wszystkim wpływają na warunki żeglugi. Podczas odpływu utrudniony jest dostęp do portów, zwiększeniu ulega zagrożenie osadzeniem statku na mieliźnie lub rozbiciem o podwodne skały. Strefa międzypływowa jest zupełnie wyłączona z działalności gospodarczej. Zasolenie gleb, zagrożenie zalaniem podczas pływów syzygijnych uniemożliwia zarówno działalność rolniczą, jak i osadnictwo. Podczas odpływu w strefie międzypływowej prowadzi się jedynie zbiór jadalnych bezkręgowców: małży, ślimaków, skorupiaków.
Prądy morskie
Prądy morskie są to poziome, strumieniowe ruchy wód w obrębie oceanów i mórz. Ich powstawanie związane jest najczęściej z oddziaływaniem stałych wiatrów, różnicami głębokości wód oceanach i zróżnicowanym położeniem poziomu wody w sąsiadujących akwenach. Kierunki prądów morskich wzbudzanych przez stałe wiatry są często znacznie odchylone na skutek działanie siły Coriolisa – niekiedy nawet do 45 w stosunku do kierunku wiatru. Duży wpływ na ich przebieg wywiera także rozmieszczenie lądów i mórz. Na półkuli północnej aż po umiarkowane szerokości geograficzne prądy morskie tworzą wielkie komórki cyrkulacyjne, w woda porusza się w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara. Na półkuli południowej i w wysokich szerokościach geograficznych półkuli północnej ruch wody odbywa się w przeciwnym kierunku. Wyjątek stanowi północna część Oceanu Indyjskiego, gdzie kierunki prądów morskich zmieniają się sezonowo wraz z monsunową cyrkulacją powietrza.
Prądy morskie transportują olbrzymie ilości wody. Oceania się, że rocznie przenoszą ponad 22 mln km3 wody, co ponad pięćdziesięciokrotnie przewyższa ilość wody uczestniczącej w cyklu hydrologicznym.
Podział prądów morskich przeprowadzany jest na podstawie porównania temperatury niesionych przez nie wód z temperaturą wód otaczających. Prądy ciepłe niosą wody cieplejsze od otaczających, zaś zimne przenoszą wody chłodniejsze. Inny podział opiera się na obserwacji rocznej zmienności przebiegu prądów i pozwala wyróżnić prądy stałe (związane ze stałymi wiatrami) i prądy sezonowe (uwarunkowane cyrkulacją monsunową). W cieśninach może występować bardzo charakterystyczny, piętrowy układ prądów. Przykładowo w Bosforze górą przepływają wysłodzone wody Morza Czarnego do Morza Marmara, a pod nimi w przeciwnym kierunku płyną wody bardziej zasolone.
Prądy morskie stanowią jeden z podstawowych czynników wpływających na klimat na kuli ziemskiej. Przenoszą one olbrzymie ilości ciepła w wyższe szerokości geograficzne, przyczyniając się do zmniejszenia różnic temperatury pomiędzy strefami międzyzwrotnikowymi i polarnymi. Ciepłe prądy morskie wpłynęły na poprawę warunków klimatycznych w Europie i innych regionach świata. Europa Środkowa leży w tych samych szerokościach geograficznych, co półwysep Labrador o znacznie chłodniejszym klimacie. Ogrzewanie przez prądy morskie ułatwia dostęp do portów w strefie chłodnej, np. Murmańsk, dzięki ciepłemu Prądowi Norweskiemu, jest najdalej na północ położonym niezamarzającym portem morskim Europy. Od starożytności starano się poznać przebieg prądów morskich i wykorzystywać je w żegludze. Nawet pobieżna analiza tras pokonanych przez średniowiecznych żeglarzy – odkrywców pozwala wykazać, że były one ściśle związana z prądami morskimi. Z punktu widzenia rybołówstwa szczególnie cenne są strefy mieszania się zimnych, bogatych w tlen wód z wodami o wysokiej temperaturze. Warunki termiczne i tlenowe w takich strefach szczególnie korzystne dla rozwoju planktonu i odżywiających się nim organizmów wyższych – zwłaszcza odławianych przez człowieka ryb.
Ostatnio próbuje się wykorzystać prądy morskie do produkcji energii elektrycznej. Eksperymentalną elektrownię zbudowano u wybrzeży Florydy w nurcie bardzo szybkiego Prądu Zatokowego.
