Gospodarka a środowisko - wykład

1.POJECIE ŚRODOWISKA I OCHRONY ŚRODOWISKA:
ŚRODOWISKO: system złożony, obejmujący elementy naturalne (przyrodnicze) oraz sztuczne, powstałe w wyniku działalności człowieka (antropogeniczne). Naturalne środowisko podlega ciągłym przemianom pod wpływem zarówno oddziaływania człowieka jak i sił przyrody. Wszystkie elementy środowiska geograficznego są ze sobą ściśle powiązane. Stan środowiska geograficznego jest wynikiem ciągłych przemian zachodzących pod wpływem sił tkwiących w ziemi, czynników kosmicznych oraz działalności człowieka. Zmiany dokonujące się pod wpływem sił endogenicznych i egzo. obejmują wszystkie elementy środowiska przyrodniczego (budowę geologiczną, ukształtowanie terenu, warunki klimatyczne, nawodnienie, gleby, szatę roślinną i świat zwierzęcy.
OCHRONA SRODOWISKA: zespół polityk i środków praktycznych ukierunkowanych na zachowanie środowiska w możliwie nienaruszonym stanie lub na przywróceniu utraconej równowagi w tym środowisku.
Obiektywnym dążeniem człowieka powinno być przywracanie równowagi w środowisku.
NATURALIZM BILOGICZNY polega na powstawaniu organizacji, społecznych ruchów ochrony przyrody, które niekiedy są niezinstytucjonowane, którym przyświeca dobra intencja- ochrona środowiska jako wartość nadrzędna.
SPOŁECZNE RUCHY EKOLOGICZNE są postępowe, forma bardziej lub mniej wyrazista, mobilizują opinię publiczną, znajdują zrozumienie i potwierdzenie utożsamiania się. Ich rozwój jest podporządkowany równowadze środowiska.
2. GOSPODARCZE FUNKCJE SRODOWISKA:
1) dostarczanie bogactw naturalnych, służących do tworzenia dóbr ekonomicznych – surowców i energii (zasobów odnawialnych i niedonawialnych). Zasoby naturalne: minerały, rudy, woda, gleba, energia naturalna, inne.
2) przyjmowanie (asymilowanie) odpadów- pochłanianie ubocznych skutków działalności społecznej i gospodarczej człowieka,
3) dostarczanie „natury” tzn krajobrazu, zróżnicowanych ekosystemów.
3. ŹRÓDŁA ZAGROŻEŃ EKOLOGICZNYCH ZWIAZANE Z CZYNNIKAMI ROZWOJU GOSPODARCZEGO:
I) geograficzno- demograficzne: wynikają głównie z koncentracji geograficznej działalności gospodarczej np. węgiel i koncentracji ludności. Większa liczba mieszkańców prowadzi do rozwoju procesów urbanizacyjnych, koncentracji śmieci. Zanieczyszczenia z przemysłu papierowego, energetycznego, chemicznego. Nadmierny rozwój aglomeracji miejskich, niekontrolowany rozwój przemysłu samochodowego, gł. towarowego, zbytnia koncentracja ruchu turystycznego.
II) Techniczno-ekonomiczne: jest wynikiem stosowania przestarzałych technik czy technologii produkcji, oraz z konstrukcji uciążliwych dla otoczenia wynalazków. Tj. detergenty, niewłaściwa alokacja zasobów, wynikająca z r-ku ekonomicznego, który nie uwzględnia kosztów środowiska, nieracjonalne wzorce konsumpcji, negatywne oddziaływanie człowieka.
III) kulturowo- społeczne: kierunki rozwoju i charakter potrzeb indywidualnych, poziom konsumpcji, charakter historycznie ukształtowanych norm kulturowych, przyzwyczajeń, nawyki, obyczaje; stopień ekologicznego zdyscyplinowania społeczeństwa, zainteresowania ekologią.

4. TECHNICZNO-EKONOMICZNE ŹRODŁA ZANIECZYSCZZENIA ŚRODOWISKA:
Zanieczyszczenie środowiska – stan, w którym skażenie substancjami szkodliwymi (obce lub zbędne) przekracza ich średnią zawartość w środowisku, będącym w równowadze, tj. środowisku czystym.
Bezpośrednie przyczyny:
1) nieracjonalne gospodarowanie zasobami
2) przekształcanie powierzchni, zmiany krajobrazu,
3) meriolacja rzek,
4) degradacja rzek,
5) wytwarzanie i składowanie odpadów komunalnych i przemysłowych
6) zanieczyszczanie ściekami zbiorników wód powierzchniowych,
7) zanieczyszczanie powietrza atmosferycznego pyłami i gazami,
8) rozprzestrzenianie się substancji toksycznych nie dających się biologicznie rozłożyć – chemicznych lub radioaktywnych(odpady i smieci),
9) niszczenie lasów i zakwaszanie akwenów wodnych przez trucizny przemysłowe(kwasne deszcze)
10) zanieczyszczenie górnych warstw atmosfery przez chlorofluorowęglowodory, które powodują uszkadzanie warstwy ozonu(dziura ozonowa) i na skutek tego wzrost przenikania szkodliwych promieni ultrafioletowych,
11) efekt cieplarniany.
12) proces stepowienia gleb oraz zanieczyszczanie wód, gdzie rzeki naturalnie oczyszczają się płynąć 4km.,
13) brak perspektyw rozwojowych nośników energii innych niż węglowe,
14) wyczerpanie się wielu zasobów np. rud FE
15) zanik sprawności gleby w miarę wzrostu nawożenia,
16) zubożenie ekonomiczne mieszkańców = dochód na 1 osobę
17) gwałtowne załamanie przyrostu naturalnego,
18) rosnące zjawisko bezrobocia
19) uciążliwy hałas i wibracje emitowane przez wiele zakładów,
20) oddziaływanie na niszczenie roślin i zwierząt, niszczenie unikatowych systemów.
5.POJECIE STRATY EKOLOGICZNEJ I KLASYFIKACJA WG ZAKRESU I CHARATK. ODDZIAŁYWANIA:

STRATA EKOLOGICZNA: to społecznie zbędne zużycie czynników wytwórczych w wyniku nieracjonalnego gospodarowania (a także klęsk żywiołowych), w tym ubytek środków rzeczowych oraz zmniejszanie zasobów i walorów środowiska nie dające efektu gospodarczego oraz ograniczenie efektów gospodarczych na skutek działania w zanieczyszczonym środowisku. Ustalenie ich jest konieczne do właściwego sterowania procesami ochrony środowiska, ponieważ umożliwia podejmowanie efektywnych przedsięwzięć ochronnych.
KLASYFIKACJA:
1. straty spowodowane obciążeniem stopnia samoreprodukcji środowiska i utraty określonych możliwości wytwórczych ekosystemów,
2. straty w majątku narodowym na skutek uszkodzenia lub zniszczenia różnego rodzaju dóbr trwałych (produkcyjnychm kulturalnych itp.) wywołanego zanieczyszczeniem środowiska,
3. straty wynikające ze zmniejszenia możliwości wytwórczych, spowodowane spowolnieniem procesów produkcyjnych w zanieczyszczonym środowisku oraz utraty surowców i półfabrykatów, powstałe na skutek emisji do otoczenia w formie zanieczysczeń,
4. starty wynikające z korzystania ze skażonych elementów środowiska oraz spowodowane deficytem surowców
5. straty wynikające z pogorszenia warunków zdrowotnych i warunków życia ludności,
6. inne straty społeczne (estetyczne, naukowe, oświatowe itp.)
Wycenia się za pomocą metody obliczeń bezpośrednich, która wymaga wcześniejszego przeprowadzenia oceny skutków danego antropogennego oddziaływania na środowisko, na podstawie której wycenia się poszczególne starty.
6. ELEMENTY SYSTEMU OCHRONY ŚRODOWISKA W POLSCE:
SYSTEM = struktura zarządzania +formy ochrony +zobowiązania międzynarodowe
FORMY OCHRONY: parki narodowe, parki krajobrazowe, obszary chronionegoo krajobrazu, ochrona gatunkowa roślin i zwierząt, ochrona indywidualna tj: pomniki przyrody, użytki ekologiczne, zespoły przyrodnicze krajobrazu, stanowiska dokumentacyjne.
ORGANY doradcze i opinioznawcze:
1) Państwowa Rada Ochrony Środowiska – instytucja ochronna, która przygotowuje opinie, wnioski o poprawę stanu środowiska – „program zrównoważonego rozwoju”
2) Państwowa Rada Ochrony Przyrody – komisja do spraw oceny oddziaływania na środowisko. Ocenia stan przyrody, opiniuje akty prawne dotyczące przyrody,
3) Komisja Ochrony Przyrody – organ doradczy, wydający opinię o cenie oddziaływania na środowisko. Monitorowanie systemu oceny oddziaływania na środowisko, opiniowanie metodologii, opiniowanie projektów, aktów prawnych wspólnie z innymi ogniwami i komisjami do tych spraw.
4) Inspekcja Ochrony Środowiska, Główny Inspektor Ochrony Środowiska – wazny organ powołany do kontroli i badania stanu środow.
- Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska – działają w imieniu wojewody. Zadania: kontrola przestrzegania przepisów, racjonalnego wykorzystania odpadów, udział w postępowaniu zagospodarowania terenów, które mogą oddziaływać na środowisko; kontrola instalacji chroniących przed zanieczyszczeniami. Wstrzymuje działania niezgodne z o.ś. Kontrolują i egzekwują zadania, nakładają kary pieniężne
5) Inspekcja Sanitarna – Główny Inspektor Sanitarny- kontrola czystości gleby, powietrza, substraty chemiczne.
6) Prezes Krajowej Gospodarki Wodnej – jest nadzorowany przez Państwową Radę Ochrony Środowiska, zajmuje się problemami związanymi z całą gospodarką wodną kraju, plany ochrony przeciwpożarowej, ochrony wód.
ORGANY ADMINISTRACJI RZĄDOWEJ:
Minister właściwy do spraw środowiska wykonuje zadania naczelnego organu administracji państwowej w zakresie przyrody przy pomocy Głównego Konserwatora Przyrody,
Wojewoda wykonuje zadania organu administracji rządowej w zakresie ochrony przyrody przy pomocy wojewódzkiego konserwatora przyrody.
Rada gminy – kierunki zagospodarowania przestrzennego
Zarząd gminy – opracowanie programów ochrony środowiska, zarządzanie opadami, terenami zdegradowanymi, odpadami komunalnymi, wydaje pozwolenia na odbiór odpadów komunalnych czy na usuwanie drzew i krzewów.
Starosta – sprawy wyłączenia gruntów rolnych z dotychczasowego używania, ustala należne opłaty, zmiana przeznaczenia gruntów, rekultywacja gruntów leśnych, pozwolenie wodno-prawne na terenie powiatu
Sejmik Wojewódzki – opiniuje projekt polityki państwa, orzeka w sprawach melioracji, kontroli przestrzegania przepisów o.ś.
SPOŁECZNE RUCHY EKOLOGICZNE- postępowa forma, bardziej lub mniej wyrazista, mobilizują opinię publiczną do ochrony środowiska, jest to ich celem i wartością nadrzędną.
7. ŚRODKI ADMINISTARCYJNO-PRAWNE OCHRONY ŚRODOWISKA:
v instrumenty regulacji bezpośredniej: zalicza się akty prawne, które określają system zarządzania oraz normy dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń, emisji, zrzutu lub składowania odpadów, a ponadto normy regulujące ważniejsze procesy produkcyjne, normy monitoringu środowiska, a także akty prawne regulujące korzystanie z powierzchni i przestrzeni.
v regulacje pośrednie dotyczą instrumentów ekonomicznych, przepisów importowych,, procedur, zaleceń i narzędzi partycypacji społecznej. Odrębną formą regulacji pośrednich są negocjacje i umowy cywilnoprawne.
1) normy o charakterze ogólnym: przepisy dotyczące użytkowania i ochrony środowiska, w tym odnoszące się do organizacji systemu zarządzania środowiskiem, systemu monitoringu ekologicznego, sprawozdawczości z zakresu ochrony środ. Itp.
2) normy ekologiczne szczegółowe: dotyczą ochrony poszczególnych komponentów środowiska: kopalin, powierzchni ziemi, powietrza atmosferycznego, wód, lasów, roślin i zwierząt, krajobrazu i przestrzeni.
Normy imisji (jakości środowiska), charakteryzujące pożądany stan środowiska: woda (3 klasy czystości i 57 wskaźników), gleba (dopuszczalna zawartość metali ciężkich), powietrze (44 substancje zanieczyszczające).
Normy emisji – określają maksymalne dozwolone do wprowadzenie do środowiska ilości zanieczyszczeń.
Normy techniczno-technologiczne, określające parametry procesu produkcji zmniejszającego uciążliwość dla środowiska,
Normy produktowe – określające parametry lub cechy produktów, głównie zanieczyszczających środowisko.
Normy regulujące zachowanie, właściwe wykorzystanie oraz reprodukcję roślin i zwierząt oraz kompleksów przyrodniczych i ekosystemów.
System norm prawnych regulujących zasady prowadzenia gospodarki leśnej,
System norm prawnych regulujących zasady ochrony gatunków rolnych i leśnych,
Ustanowienie urzędowego wykazu odpadów niebezpiecznych, których nie można sprowadzać do kraju,
Wprowadzeni obowiązku stosowania niektórych polskich norm, co w konsekwencji powoduje eliminowanie produktów o niewłaściwych parametrach z pkt widzenia ochrony środowiska.
BRAK:
- wymogów ekologiczno-technologicznych, określających standardy, licencje lub normy emisji, zwłaszcza prawnego usankcjonowania technologii uznawanych za najbardziej efektywne, racjonalne lub nie powodujące nadmiernych kosztów oraz standardowych technologii ochrony,
- zintegrowanych wskaźników zanieczyszczeń i prawnej regulacji zintegrowanego ograniczania zanieczyszczeń.
8. EKONOMICZNE INSTRUMENTY OCHRONY ŚRODOWISKO:
v OPŁATY: są to na ogół przymusowe świadczenia bezzwrotne, pobierane w celu pokrycia wydatków państwa związanych z niektórymi czynnościami i świadczeniami ze strony organów państwowych. Opłaty ekologiczne traktuje się jako płatności ponoszone przez użytkownika środowiska przyrodniczego. Przeważnie zasilają fundusze specjalne.
1) opłata za emisję, tj świadczenie za emisję zanieczyszczeń do środowiska, w ujęciu ekonomicznym są one traktowane jako ekwiwalent wartości start gospodarczych i społecznych, ponoszonych wskutek zanieczyszczeń środowiska,
2) opłaty za korzystanie ze środowiska, czyli świadczenie za wydobywanie ze środowiska zasobów naturalnych (w tym wody) oraz wycinanie drzew i krzewów.
3) Opłaty produktowe czyli świadczenia za wprowadzenie do publicznego obrotu lub korzystanie z produktów, który powodują zanieczyszczenia środ. W fazie produkcji, konsumpcji, lub utylizacji; mogą być związane z pewnymi cechami produktu lub z samym produktem.
4) Opłaty administracyjne: czyli płatności za czynności urzędowe, tj: opłaty za przygotowanie i wydanie licencji. Opłaty za przeglądy i autoryzację, za rejestrowanie chemików, itp.
5) Opłaty usługowe: płatności za zbiorowe lub publiczne unieszkodliwianie zanieczyszczeń.
v PODATKI: są to świadczenia o charakterze przymusowym, powszechnym i bezwrotnym na rzecz podmiotów publicznych, pobierane na podstawie przepisów prawnych, określających w sposób ogólny warunki, wysokość oraz formy i techniki tych świadczeń. Zróżnicowanie podatkowe polegają na zmniejszeniu stawki podatku na produkty przyjazne środowisku i jej zwiększeniu na produkty tej samej grupy, ale uciążliwe dla środowiska. Zróżnicowanie wprowadza się na pewien okres w taki sposób, aby sumaryczna wartość zmniejszenia wpływów do budżetu z tytuły zmniejszania podatku została pokryta wpływem ze zwiększenia.
v SUBWENCJE: jest to pomoc finansowa przyznawana podmiotom prawnym podejmującym działania proochronne, szczególnie gdy koszty krańcowe redukcji zanieczyszczeń są znacznie wyższe od sumy opłat i podatków uiszczanych z tytułu emisji tych zanieczyszczeń lub gdy realizowane jest przedsięwzięcie ochronne służące wielu podmiotom. FORMY:
1. dotacje, bezzwrotna, jednorazowa forma pomocy podmiotom realizującym określone przedsięwzięcia ochronne,
2. kredyty preferowane o oprocentowaniu niższym od rynkowej
3. ulgi podatkowe formie pozwoleń na przyśpieszoną amortyzację lub w postaci zwolnień lub rabatów podatkowych z tytułu podejmowania określonych przedsięwzięć ochronnych lub produkcji służącej wyłącznie bądź głównie ochronie środowiska,
4. subwencje właściwe: stałe (w określonym czasie) wspomaganie finansowe określonej działalności proochronnej.
v BODŹCE FINASOWE DO EGZEKUCJI PRAWA: uznaje się z reguły za narzędzia prawne. K.EKOGICZNE: kary za nieprzestrzeganie norm korzystania ze środowiska w postaci sankcji administracyjnej. Kary za przekroczenie warunków odprowadzania ścieków, kary za pobór wody w ilości większej niż ustalona w pozwoleniu, kary pieniężne za naruszenie wymogów środowiska w zakresie ochrony powietrza, kary za składowanie odpadów w nie wyznaczonych na ten cel miejscach lub niezgodnych z wymogami określonymi w decyzji właściwego organu. Kary za naruszenie wymogów w zakresie ochrony przed hałasem, kary pieniężne za usuwanie drzew i krzewów
v REGULACJE BEZPOSREDNIE: opierają się przede wszystkim na systemie norm prawnych oraz zasad planistycznych i postępowania administracyjnego, dotyczących korzystania ze środowiska naturalnego, w tym zakazy i nakazy z reguły powszechnie obowiązujące. Regulacje bezpośrednie w klasyfikacjach OECD są zaliczane do instrumentów ekonomicznych, chociaż z istoty w większości są instrumentami prawnymi bądź administracyjnymi.
9. ISTOTA OPŁAT EKOLOGICZNYCH I ICH FUNKCJE:
Są to:
v Opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian:
a) opłaty za zanieczyszczanie powietrza atmosferycznego w tym, podstawą naliczania jest prowadzona przez jednostkę ewidencja rodzajów i ilości zanieczyszczeń wydalanych do powietrza.
b) opłaty za składowanie odpadów obejmują: opłaty za umieszczanie odpadów na składowiskach,
c) opłaty za usuwanie drzew i krzewów
v Opłaty za szczególne korzystanie z wód i urządzeń wodnych, obejmują:
a) opłaty za pobór wód powierzchniowych i podziemnych
b) opłaty za odprowadzanie ścieków do wód powierzchniowych i do gleby zależą od rodzaju ścieków i zawartych w nich zanieczyszczeń
c) opłaty za korzystanie z wód i urządzeń wodnych do celów żeglugi i spławu, ustala się w zależności od masy przewożonych towarów, długości trasy itp.
v Opłaty eksploatacyjna za wydobywanie kopalin: pobierane od podmiotu gospodarczego, wydobywającego kopalinę, wysokość ustala kwartalnie organ koncesyjny.
v Opłaty z tytułu przeznaczenia gruntów na cele nierolnicze i nieleśne: jednostka organizacyjna lub osoba fizyczna, która uzyska zezwolenie na wyłączenie gruntów z produkcji, jest obowiązana uiścić jednorazową należność i wnieść opłaty roczne.
v Opłaty za świadczone usługi komunalne: pobierane za dostawę wody, odprowadzanie ścieków do urządzeń kanalizacyjnych, wywóz odpadów.
v Opłaty miejscowe (klimatyczne) pobierane od osób fizycznych przebywających czasowo w celach wypoczynkowych, zdrowotnych lub turystycznych w miejscowościach mających korzystne właściwości klimatyczne, walory krajobrazu. Rada gminy ustala wysokość dziennej opłaty miejscowej, do granicy ustalonej ustawowo.
FUNKCJE OPŁAT:
* BODŹCOWA: zachęcają do racjonalnego gospodarowania,
* DOCHODOWA: opłata jako źródło środków, które można przeznaczyć na ochronę).
10. OBOWIĄZKI PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH W ZAKRESIE OCHRONY SRODOWISKA
Racjonalne wykorzystanie zasobów przyrodniczych (korzystanie tylko w sytuacjach uzasadnionych)
Niepogarszanie stanu środowiska
Obowiązek przestrzegania norm dopuszczalnych obciążeń środowiska
Obowiązek prowadzenia pomiarów zanieczyszczeń przenikających do środo.
Obowiązek budowania, instalowania urządzeń chroniących środow.
Stosowanie technologii stwarzającej najmniejsze zagrożenia dla środowiska, technologie małoodpadowe i bezodpadowe,
Przywracanie zdegradowanych elementów środ. do stanu właściwego,
Obowiązek przedstawienia na żądanie właściwych organów oceny oddziaływania na środowisko,
Obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego dotyczącego produkcji
Obowiązek dbałości o walory krajobrazowe i przyrodnicze.
11. NOWE RYNKOWE INSTRUMENTY OCHRONY ŚRODOWISKA
v SYSTEMY DEPOZYTOWE: opłata, którą musi ponieść nabywca produktu potencjalnie szkodliwego dla środowiska przyrodniczego, zwrotna pod warunkiem odstawienia wyeksploatowanego produktu lub jego pozostałości do miejsca utylizacji. FORMA: ZASTAWY EKOLOGICZNE: stosowane w krajach wysoko rozwiniętych w stosunku do inwestorów podejmujących budowę zakładów szczególnie uciążliwych dla środowiska. Pozwolenie wydaje się na ściśle określony czas, po jego upływie zakład powinien być zlikwidowany.
v RYNKI UPRAWNIEŃ to sztucznie (administracyjnie) kreowanymi przedsięwzięciami handlowymi. Na takich rynkach podmioty gospodarcze mogą sprzedawać i kupować pozwolenia na bieżące lub przyszłą emisję zanieczyszczeń lub na wytwarzanie odpadów.
v UBEZPIECZENIA EKOLOGICZNE: obejmują ubezpieczenia od ryzyka ekologicznego, głownie od skutków awaryjnego zanieczyszczenia środowiska oraz systemy rekompensat za szkody zdrowotne spowodowane zanieczyszczeniami środowiska.
12. KIERUNKI DOSKONALENIA EKONOMICZNEGO SYSTEMU OCHRONY ŚRODOWISKA:
v Wprowadzenie opłat produktowych od substancji, które w procesie spalania lub przetwarzania produktu są emitowane do powietrza atmosferycznego.
v Powiązanie opłat z normami emisji (opłaty za emisję jednostki zanieczyszczenia poniżej dopuszczalnej emisji powinny się zmniejszać proporcjonalnie do stopnia obniżenie)
v Wprowadzenie systemu negocjacyjnego sposobu ustalania jednostkowych stawek w ramach określonego przedziału i ich wysokości oraz określonych kryteriów zróżnicowania stawek.
v Utrzymanie możliwości odliczania od podstawy opodatkowania podatkiem dochodowym od os.fiz. wydatków związanych z ochroną środowiska w gosp. dom.
v Wprowadzenie preferencyjnej stawki VAT na produkty mające atest lub znak ekologiczny (szczególnie normy ISO 14020 albo UE)
v Większe zróżnicowanie podatku akcyzowego na produkty w zależności od ekologicznej uciążliwości ich użytkownika.
13. ZALETY I WADY SYSTEMU OPŁAT EKOLOGICZNYCH:
ZALETY:
v Spełnienie funkcji funduszowej opłat (wpływy z opłat pozwoliły na finansowanie 40% nakładów na ochronę środowiska, uruchomienia preferencyjnego kredytowania i dotowania komunalnych oczyszczalni ścieków, zakładów odsiarczania węgla czy urządzeń do wychwytywania spalin)
v Bodźcowe oddziaływanie opłat za emisję pyłów, za wycinanie drzew i krzewów oraz za szczególne korzystanie z wód.
WADY:
v Zbytnie skomplikowanie sposobu naliczania opłat, szczególnie za zanieczyszczanie powietrza i za odprowadzanie ścieków do wód powierzchniowych lub do ziemi
v Brak powiązania opłat za pobór wody z jakością ujmowanych wód powierzchniowych, a opłat za składowanie odpadów z kosztami budowy, utrzymania i rekultywowania wysypisk.
14. INWESTYCJE W OCHRONIE ŚRODOWISKA I ICH RODZAJE:
INWESTYCJE są to nakłady na stworzenie nowych, powiększenie istniejących lub odtworzenie zużytych obiektów majątku trwałego. Stanowią je wydatki na prace budowlano-montażowe, na zakup urządzeń i pierwszego wyposażenie nie zaliczanego do środków trwałych. Dzielimy na:
v Inwestycje ochronne „końca rury”, do których zalicza się inwestycje w całości służące środowisku; nie wpływają one na procesy produkcyjne, a jedynie redukują zanieczyszczenia powstałe w procesie produkcji,
v Inwestycje zintegrowane, do których zalicza się przedsięwzięcia, które zmieniają zależności pomiędzy procesem produkcji a emisją zanieczyszczeń (stałych, ciekłych, gazowych), produkcja staje się czystsza.
KOSZTY BIEŻĄCE:
W urzędach rządowych i samorządowych na:
Zarządzanie użytkowaniem, ochronę i kształtowaniem środowiska
Edukację ekologiczną i szkolenia problemowe
Badania i rozwój
Usługi związane z szeroko rozumianą ochroną środowiska
W jednostkach gospodarczych:
Koszty eksploatacji urządzeń służących o.ś.
Koszty wywozu i składowania odpadów, koszty działalności laboratorium oś, koszty monitoringu środowiska
Koszty badań i rozwoju
Koszty szkolenia i edukacji
Koszty zarządzania o.ś. lub zarządzania środowiskiem,
Opłaty ekologiczne
W gospodarstwach domowych wydatki na:
Usługi związane z o.ś. (oczyszczanie ścieków, wywóz odpadów, montaż lub budowa urządzeń służących bezpośrednio o.ś.)
Zakup produktów oraz urządzeń służących bezpośrednio o.ś. (pojemniki lub worki na śmieci, dźwiękoszczelne okna lub ekrany akustyczne, instalacje oczyszczające gazy kominowe)
15. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA NAKŁADÓW NA O.Ś. I ICH STRUKTURA:
ŹRÓDŁA:
a) Środki budżetowe państwa: określane są w corocznej ustawie budżetowej (ok. 3% wydatków). Wydatki na ten cel są rozproszone po różnych działach i częściach budżetu państwa, znajdują się w częściach: śr. w układzie ministerstw i urzędów centralnych, śr. z rezerw celowych, śr. z funduszy celowych, śr. z budżetów wojewodów, inwestycje centralne (finansowane z dotacji celowych na zadania własne gmin), śr. z ekokonwersji długów zagranicznych
b) Fundusze celowe: parabudżetowa forma finansowania o.ś. Środki przeznaczane są na finansowanie w całości lub w części przedsięwzięć związanych z o.ś. i gospodarką wodną.
c) Środki budżetów gmin, których środowisko jest intensywnie użytkowane przez przemysł w znacznym stopniu są zasilane z tytułu opłat ekologicznych. Wydatkują ok. 2-5%
d) Środki własne jednostek gospodarczych: to wydatki bieżące związane z realizacją zadań dot. o.ś. lub z zapewnieniem funkcjonowania zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwie. Ponoszone ze środków bieżących, kredytu obrotowego oraz nakładów inwestycyjnych (specjalnie wydzielone środki inwestycyjne bezzwrotne i zwrotne – kredyty bankowe, pożyczki, wpływy z emisji p.w., leasingu itp.)
e) Środki własne ludności: wydatki ponoszone przez gosp. dom. na usługi i przedsięwzięcia proochronne realizowane we własnym zakresie lub na dopłaty do inwestycji komunalnych
f) Środki społeczne: wydatki na o.ś. ponoszone przez fundacje lub organizacje specjalne powołane do celowego pozyskiwania i gromadzenia środków
g) Środki pomocy zagranicznej: wydatki na o.ś w Polsce ponoszone przez podmioty zagraniczne w ramach: *pomocy bilateralnej, *pomocy UE (PHARE),* ekokonwersji (poprzez Fundację „Ekofundusz”), * pomocy w ramach Globalnego Funduszu Ekologicznego, * pomocy międzynarodowych fundacji.
16. ŹRÓDŁA DOCHODÓW POSZCZEGÓLNYCH FUNDUSZY EKOLOGICZNYCH:
NFOŚiGW oraz funduszy wojewódzkich:
1) udziały w spółkach, 2) emisja obligacji, 3) zaciąganie kredytów i udzielanie oprocentowanych pożyczek na realizację zadań o.ś i gw, 4) oprocentowanie r-ków bankowych, 5) zyski z finansowanych przedsięwzięć, 6) wpływy i środki z innych funduszy, 7)inne dochody określone przez RM
FOGR: dzieli się na terenowy i centralny. Środki przeznaczane są na zagospodarowanie nieużytków, budowę oraz renowację stawów rybnych, użyźnianie gleb i na budowę dróg (ok. 2-3%.środków fe):
1) należności i opłaty z wyłączeniem gruntów z produkcji, 2) kwoty uzyskane ze sprzedaży próchniczej warstwy gleb, 3) kwoty uzyskane jako różnica należności za grunty wyłączone z produkcji i rekultywowane, 4) różne rodzaje opłat i kary przewidziane w ustawie.
FUNDUSZ LEŚNY:środki przeznaczane na finansowanie zalesień, usuwanie szkód w lasach, budowę dróg leśnych itp.:
1) odpis podstawowy obciążający koszty nadleśnictw, 2) dochody z udziału jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych w spółkach, 3) dotacje budżetowe, 4) należności wynikające z odszkodowań:
- cywilnoprawnych (za szkody powstałe w wyniku oddziaływania gazów i pyłów przemysłowych),
- za przedwczesny wyrąb drzewostanów na podstawie przepisów Ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych,
- za szkody powstałe w wyniku pożarów, prac górniczych i geologicznych.
17. CECHY SYSTEMU FINASOWANIA OCHRONY ŚRODOWISKA W POLSCE:
1. trwałe, prawnie zagwarantowane źródła środków pieniężnych na finansowanie o.ś. (opłaty i kary o stawkach indeksowanych z tytułu inflacji),
2. znaczny udział środków pozabudżetowych,
3. stały wzrost efektywności wykorzystania środków finansowych w wyniku stosowania mechanizmów rynkowych,
4. ważna rola podsystemu finansowania w systemie zarządzania środowiskiem,
5. istotne związki merytoryczne, informacyjne oraz rosnąca koordynacja poszczególnych segmentów podsystemu finansowania przejawiająca się we współdziałaniu przy kształtowaniu oraz doskonaleniu zasad i kryteriów finansowania, wspólnym finansowaniu strategicznych projektów ekologicznych, podejmowaniu wspólnych inwestycji lub zawiązków kapitałowych.
Ukształtowanie się podsystemu finansowania o.ś. sprzyjały przede wszystkim:
- olbrzymie potrzeby w zakresie finansowania przedsięwzięć ekologicznych, spowodowane wieloletnimi zaniedbaniami w o.ś.
- rosnąca świadomość ekologiczna, zwłaszcza wynikająca ze stanu środowiska, zagrożeń zdrowia, przyrody i dóbr materialnych
- coraz większa zgodność instytucji rządowych, pozarządowych i naukowych w sprawie istotnego zwiększenia środków finansowych, przeznaczanych na poprawę stanu środowiska w Polsce.
18. BUDŻETOWE SUBWENCJONOWANIE OCHRONY ŚRODOWISKA:
Udzielne przez donatora (fundusze ekologiczne, fundacje, budżet państwa i gmin, org. Zagr.) dotacji jest zawsze obwarowane określonymi wymaganiami merytorycznymi i formalnymi. Co może przyczynić się do wdrażania lepszych i efektywnych technologii, rozwiązań organizacyjnych itp. Dotacje można podzielić na:
1) jawne – dofinansowanie konkretnego przedsięwzięcia ze środków budżetowych, funduszy specjalnych, fundacji lub innych środków społecznych.
2) ukryte – mogą mieć charakter dopłaty do różnicy oprocentowania kredytu przy kredytach preferencyjnych, ulgi w podatku, zwolnienia z opłat, umorzenia pożyczek itp.
Sponsorowanie przedsięwzięć ekologicznych i ekorozwojowych jest uzależnione od:
- atrakcyjności sponsorowanego partnera (gminy, organizacji) lub przedsięwzięcia
- przywiązania sponsora do danego terenu lub organizacji
- możliwości przekazywania i zakres oddziaływania informacji z przedsięwzięcia znaczącego dla sponsora
- możliwości uzyskania ulgi podatkowej
- atrakcyjnych ofert i zdolności do ich realizacji.
KREDYTY I POŻCYZKI PREFERENCYJNE: udzielane przez NFOŚiGW oraz BOŚ, tym podmiotom które podejmują proochronne przedsięwzięcia inwestycyjne o specjalnym przeznaczeniu, kapitałochłonne, długookresowe. Oprocentowanie, okres karencji, czas spłaty i wysokość rat są korzystniejsze niż w bankach komercyjnych. Największe preferencje miały inwestycje związane z utylizacją wód zasolonych oraz na zadania pilotażowe o dużym stopniu ryzyka lub mające charakter eksperymentalny.
ULGI PODATKOWE:
1) zmniejszenie podatku doch. o kwoty darowizn na cele o.ś. do wysokości nie> niż 10% dochodu,
2) odliczenie wydatków inwestycyjnych na o.ś. od podstawy naliczania podatku, jeżeli udział dochodu w przychodach był nie mniejszy niż 4% lub 8% zależy od dz.g.
3) zwolnienie od pod. doch. z tytułu sprzedaży lub nieodpłatnego udostępniania nieruchomości na cele o.ś.
4) możliwość tworzenia funduszu rekultywacji terenów
5) zwolnienie z podatku VAT usług: rozpoznawanie wody, badawczo-rozwojowe, architektonicznego kształtowania krajobrazu, badań i analizy wód technicznych, ścieków, wywozu i zagospodarowania śmieci
6) preferencyjna stawka VAT (7%) dla robót budowlano-montażowych związanych z o.ś.
7) niższa stawka podatku akcyzowego dla benzyny bez Pb, olejów napędowych o mniejszej zawartości siarki,
8) zwolnienie z podatku od nieruchomości budowli służących bezpośrednio do wytwarzania energii, rurociągów gazowych, cieplarnianych, paliwowych itp.
9) ulgi w podatku rolnym z tytułu położenia gruntów w pasie drogi granicznej, rolnych użytków klasy V-Viz, gruntów powstałych z zagospodarowania nieużytków, z tytułu wydatków na budowę lub modernizację środowiska oraz zakup deszczowni,
10) zwolnienie z podatku leśnego drzewostanów w wieku do 40lat, lasów wchodzących w skład rezerwatów przyrody i parków narodowych, lasów ochronnych lub wpisanych do rejestru zabytków.
19. POLITYKA EKOLOGICZNA UE: podstawą jest Jednolity Akt Europejski (Traktat z Maastricht) – wg niego zadaniem UE jest:
v popieranie harmonijnego i zrównoważonego rozwoju gospodarczego
v popieranie trwałego i nieinflacyjnego wzrostu gospodarczego z poszanowaniem środowiska,
v zachowanie, ochrona i poprawa środowiska
v ochrona zdrowia człowieka
v rozważne i racjonalne zużywanie zasobów naturalnych
v zmniejszenie lub wyeliminowanie transgranicznych przepływów zanieczyszczeń.
Dyrektywy dotyczą zawierania i realizacji umów międzynarodowych dot. odpadów, trangranicznych zanieczyszczeń powietrza, standardy jakości środowiska, emisji zanieczyszczeń, ścieków a także standardy techniczne i produktowe.
ZASADY:
1) zanieczyszczający płaci – rozumiana jako podstawa internalizacji kosztów odnowy i prewencji,
2) pomocniczości – oznacza możliwość ingerencji na poziomie Uni tylko wówczas, gdy taka ingerencja będzie bardziej korzystna niż pozostawienie rozwiązania poszczególnym państwom członkowskim,
3) prewencji – podejmowania działań w celu uniknięcia nieodwracalnych szkód w dziedzictwie przyrodniczym krajów członk.
4) Ekonomicznej efektywności kosztowej rozwiązań dot. o.ś.
5) Sprawiedliwości- wg której koszty danej strategii lub polityki o.ś. powinny bardziej obciążać kraje bogate niż biedne członkowskie

20. KOSZTY I KORZYŚCI WDROZENIA ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKOWEGO W PRZEDSIĘBIORSTWIE:
KOSZTY:
określić cele polityki ekologicznej oraz środki jakimi cele te mają zostać osiągnięte,
przeprowadzić audyt środowiskowy swojej działalności, produktów i usług,
wprowadzić system zarządzania środowiskiem,
przeprowadzać regularne audyty środowiskowe,
złożyć, zatwierdzone przez niezależnego weryfikatora, oświadczenie o spełnianiu wszelkich wymogów EMAS,
podać zatwierdzone oświadczenie do wiadomości publicznej.

KORZYŚCI:
potwierdzana przez niezależnego weryfikatora zgodność postępowania przedsiębiorcy z wymogami ochrony środowiska,
korzyści finansowe związane ze spełnianiem wymogów ochrony środowiska (brak kary i podwyższonych opłat),
szansa wejścia na rynki wymagające "czystej produkcji",
zwiększona wiarygodność biznesowa i środowiskowa,
oczywiste korzyści marketingowe.
redukcja kosztów: energii, surowców i kosztów ponoszonych za zaistniałe sytuacje awaryjne,
szybsze wykrywanie i usuwanie nieprawidłowości,
polepszenie stosunków z władzami i grupami zainteresowanymi,
racjonalne skalkulowanie kosztów ubezpieczeń,
motywowanie pracowników,
oszczędność czasu i ludzkiego wysiłku,
ułatwienia w otrzymywaniu odpowiednich zezwoleń i uprawnień,
poprzez prezentację właściwego stosunku do spraw ochrony środowiska, promocja ochrony środowiska na własnym przykładzie,
możliwość wprowadzenia działań zapobiegawczych, zanim wystąpią szkodliwe efekty środowiskowe itd.

System EMAS jest to wyodrębniony, uporządkowany system, związany z zarządzaniem, użytkowaniem środowiska naturalnego. Jest to część ogólnego systemu zarządzania w przedsiębiorstwie. System oparty na ISO 14 001.Cele systemu:
v kontrola jakości i ilości emitowanych zanieczyszczeń
v badanie odpadów u źródeł ich powstawania
v recykling
v inwestycje ochrony środowiska naturalnego
Celem zarządzania środowiskowego jest:
1) minimalizacja złego wpływu na środowisko
2) produkowanie wyrobów przy minimalnym zastosowaniu środków
3) systematyczne zmniejszanie ryzyka bomby ekologicznej

ROZWÓJ ZRÓWNOWAZONY ekorozwój-
1) środowisko rozumiane jest jako wartość. Wartościowe jest zarówno zurbanizowane środowisko życia ludzi, środowiska kulturowe jak i naturalne środowisko. W stosunku do klasycznego pojęcia rozwoju, gdzie zwraca się uwagę na takie cele jak: wzrost płac realnych czy wzrost poziomu technicznego wyposażenie ludzi, rozwój zrównoważony kładzie nacisk na wartość środowiska naturalnego. Staje się ono elementem szerszej jakości życia.
2) rozwój zrównoważony zakłada rozciągnięcie horyzontu czasowego poza krótko czy średnio terminowy. Bierze się tutaj pod uwagę interes wnuków. Jest to znaczna różnica względem klasycznego pojęcia rozwoju, gdzie kierowano się perspektywą manifestów politycznych o zasięgu czasowym 4-10 lat.
3) w pojęciu rozwoju zrównoważonego mieści się pojęcie sprawiedliwości, rozumiane zarówno w odniesieniu do różnych grup społecznych i różnych krajów, jak i w odnesieniu do przyszłych generacji.
Występuje problem z określeniem wartości środowiska, bowiem korzyści uzyskiwane za pomocą dóbr środowiskowych często można otzrymać za darmo, nie mają one ceny, ponieważ nie istnieje rynek, który takie ceny byłby w stanie ustalić. Np. wartość estetyczna krajobrazu, ochrona przeciw powodziowa jaką zapewniają mokradła i bagna.


wykład prof. Zalewa umcs, wydział ekonomiczny