Koncepcja poznawcza - psychologia rozwojowa

Przedmiot: Psychologia rozwojowa

1. Koncepcje poznawcze
2. Struktury poznawcze
3. Teoria PIAGETA
4. Teoria Brunera


1. KONCEPCJA POZNAWCZA
W toku życia człowiek przyjmuje, przechowuje, interpretuje, tworzy i przekazuje za pomocą języka informacje (wiedza, dane) i nadaje im pewna wartość (znaczenie, sens). Zwolennicy tej koncepcji uważają, iż człowiek nie jest ani marionetką sterowaną całkowicie przez środowisko zewnętrzne ani niewydarzonym aktorem zależnym od nieświadomych sił popędowych jest raczej samodzielnym podmiotem, która w dużej mierze decyduje o własnym losie, który na ogół świadomie i celowo działa w coraz bardziej złożonym labiryncie współczesności.
Portret poznawczy nie tylko określa jak funkcjonuje człowiek ale również wskazuje jak zmieniać jego myślenie i działanie. Zwolennicy tej koncepcji odrzucają zasady inżynierii behawiorystycznej i psychoterapii dynamicznej. Ich zdaniem podstawową metodą modyfikacji ludzi jest celowe wychowanie i autokreacja czyli formowanie siebie według własnego projektu.
Centralne miejsce w tej koncepcji zajmuje korpus twierdzeń dotyczących architektury umysłu ludzkiego i jego podstawowych czynności. Umysł ten, zwany układem poznawczym lub inaczej systemem reproduktywno - generatywnym, ma względnie stałe właściwości, które można nazwać niezmiennikami antropicznymi i które niewiele zmieniły się w czasie cywilizacyjnym a więc od starożytności. Tradycyjnie zaliczamy do nich inteligencję, zdolności specjalne, systemy pamięci trwałej i świeżej, możliwości myślenia abstrakcyjnego i twórczego, kompetencje językowe, szybkość przetwarzania informacji i inne. Właściwości te są w zasadzie wrodzone, chociaż na ich rozwój wpływa środowisko społeczne i kulturowe.

2. STRUKTURY POZNAWCZE
Uzyskiwane informacje pochodzą z dwu różnych źródeł. Pierwszą z nich jest indywidualne doświadczenie, czyli system wiedzy, którą osoba zdobyła w przeszłości lub wytworzyła samodzielnie, dzięki twórczemu myśleniu. System informacji wewnętrznych, utrwalonych w pamięci nazywa się często strukturami poznawczymi lub schematami poznawczymi. Struktury poznawcze są centralnym składnikiem osobowości jednostki. Drugim źródłem informacji jest środowisko zewnętrzne a więc rodzina, szkoła, zakład pracy, instytucje kulturalne czy środki masowego przekazu. Operacaja polegająca na odbiorze i przemianie danych zewnętrznych nazwać można metabolizmem informacyjnym.
Struktury poznawcze czyli informacje zakodowane w organizmie człowieka pozwalają jednostce na poczucie własnej tożsamości oraz orientacje w świecie zewnętrznym.

Treść informacji zakodowanych w strukturach poznawczych bywa różnorodna. W strukturach tych znajdują się:
- sądy o środowisku naturalnym a więc o rzeczach, organizmach i relacjach zachodzących między nimi
- posiadanie pewnej wiedzy o kulturze która jest produktem wielu pokoleń; wiadomości te wyrastają zarówno z pnia naukowego jak i mitycznego
- dane o świecie społecznym a więc o zachowaniu osób i społeczeństw, o stosunkach międzyludzkich,
- określona wiedza o sobie zwana samowiedzą lub strukturą „ja”
Jednostka posiada dwa rodzaje wiedzy :
- deklaratywna (narracyjna) – czyli „wiem, że...” to dane o faktach (ziemia jest okrągła, frustracja wywołuje agresję
- proceduralna (operacyjna) – czyli „wiem jak...”stanowi siec danych o metodach, strategiach, programach działania
System struktur poznawczych, jako główny składnik osobowości człowieka, można charakteryzować nie tylko z punktu widzenia treści lecz również z punktu widzenia jego cech formalnych. Procesy intelektualne i zachowanie jednostki w dużej mierze zależą od formalnej organizacji tych struktur.
a) Po pierwsze struktury poznawcze charakteryzują się pewną złożonością i można je umieścić w określonym miejscu skali „proste-skomplikowane”.
b) Po drugie struktury poznawcze można scharakteryzować z punktu widzenia ich abstrakcyjności-konkretności. Człowiek, którego struktury poznawcze cechuje wysoki stopień konkretności ujmuje świat jako ciąg spostrzeganych przedmiotów, nie umie tworzyć pojęć o najwyższym stopniu ogólności. Przeciwnie człowiek, którego struktury poznawcze są w wysokim stopniu abstrakcyjne zdolny jest stworzyć sobie system o wzrastającym stopniu ogólności, czyli system hierarchiczny.
c) Po trzecie system struktur poznawczych można scharakteryzować z punktu widzenia jego otwartości co znaczy tyle, iż są zamknięte gdy człowiek nie zmienia swoich poglądów i przekonań pod wpływem nowych informacji i przeciwnie system ten jest otwartym gdy struktury ulegają zmianom pod wpływem nowych informacji, gdy człowiek modyfikuje przekonania i wyobrażenie o świecie oraz o sobie w miarę poznawania rzeczywistości.
d) Po czwarte system struktur można oceniać pod kątem ich aktywności-bierności. Przykładem jest wiedza zdobywana przez ucznia w szkole, który zdobywa wiedze z różnych dziedzin. Z reguły jednak wiedza ta – jest zakodowana w jego pamięci – jest bierna. Uczeń nie jest zdolny wykorzystać jej w określonym miejscu i czasie, zdolny jest ją mechanicznie reprodukować ale jednocześnie nie umie jej zastosować.
Deprywacja zmysłowa – odcięcie jednostki od bodźców świata zewnętrznego i dopływu wszelkiej informacji oraz jej odwrotność to przeciążenie informacyjne, w warunkach którego znaczenie posiada zjawisko selekcji , czyli asymilacji tych danych, które są użyteczne z punktu widzenia realizowanych celów i odrzucania zbędnych informacji.
Myślenie twórcze typu P i typu H
M. Boden wyróżnia dwa rodzaje twórczości
- psychologiczną – z którą mamy do czynienia wtedy, gdy w umyśle osoby powstają pomysły, idee i hipotezy, które są nowe z punktu widzenia jej indywidualnego życia
- historyczną – która prowadzi do odkryć i wynalazków technicznych, naukowych lub organizacyjnych, które dotychczas nie były znane ludzkości

Co jest zasadniczym źródłem działalności uczonego, wynalazcy czy majsterkowicza? Odpowiedzi można sprowadzić do dwóch konkurencyjnych modeli:
- model konfliktowy – źródłem wszelkiej twórczości są konflikty motywów, frustracje i wewnętrzne sprzeczności. Odkrywanie i konstruowanie nowych form jest zastępczą metodą rozwiązywania takich konfliktów. W wypadku niezaspokojenia podstawowych potrzeb czy pragnień człowiek kompensuje deficyty wartości rozwiązując problemy naukowe czy artystyczne. Jednostka stara się sublimować energię popędową chcąc uniknąć frustracji. Twórczość nie jest naturalną działalnością osoby a raczej formą obrony przed skutkami konfliktu i frustracji.
- model spełnienia – twórczość stanowi metodę aktualizacji naturalnych potencji jednostki. Jest rodzajem samospełnienia.
System wartości indywidualnych
Ludzie różnie oceniają wartości rzeczy, dzieł sztuki, osób, zjawisk społecznych i przeżyć psychicznych tworząc w ten sposób hierarchie wartości.

Do najpopularniejszego podziału hierarchii należą:
- wartości dionizyjskie – najwyżej oceniane są takie dobra jak: konsumpcja, komfort czy wygodne życie; dąży się do życia pełnego radości i satysfakcji
- wartości heraklesowe – dążenie do dominacji nad innymi ludźmi, do zdobycia władzy i sławy; nieważne są komfort i wygody, ważna jest jedynie kontrola nad otoczeniem, grupami i strukturami społecznymi
- wartości prometejskie – człowiek widzi siebie jako cząstkę wspólnoty; często podejmuje działania altruistyczne oraz prospołeczne. Walka z cierpieniem, złem, okrucieństwem czy represjami posiada dla niego najwyższą wartość
- wartości apollińskie – człowiek przypisuje najwyższe znaczenie twórczości, poznawania świata, rozwojowi nauki i sztuki
- wartości sokratyczne – najwyższym dobrem człowieka staje się poznawanie i rozumienie samego siebie oraz doskonalenie własnej osobowości

Dynamika działania: motywacja i emocje
Człowiek jest przede wszystkim sprawcą, podejmuje wielorakie działania celowe, których przebieg bywa regulowany przez wiedzę zakodowaną w umyśle i informacje płynące ze środowiska.
Zasadnicze znaczenie dla przetrwania jednostki mają działania zachowawcze (ochronne), które wypełniają codzienność i które zachodzą w stałych granicach, wyznaczanych przez naturę i kulturę. W przypadku niedostatku takich dóbr, jak jedzenie czy zdrowie; w czasach zagrożenia bezpieczeństwa lub lęku przed samotnością, powstaje pewne napięcie motywacyjne i człowiek podejmuje pospolite czynności, których celem jest zdobycie deficytowych wartości.
Działania zachowawcze są na ogół nawykowe, stereotypowe, powtarzalne i konwencjonalne. Człowiek w ciągu życia koduje w pamięci ich programy i scenariusze czy skrypty. Gdy czuje się głodny, idzie do restauracji i zachowuje się w niej zgodnie ze scenariuszem akceptowanym w danej kulturze.

Drugim rodzajem aktywności są działania transgresyjne (termin transgresja – przekraczanie, przełamywanie). Działanie to polega na celowym przekraczaniu granic dotychczasowych osiągnięć i doświadczeń. Człowiek podejmuje czynności twórcze i innowacyjne, rozszerza kontrolę nad zjawiskami natury, wprowadza reformy gospodarcze, rozszerza zakres władzy czy podejmuje nowe próby autokreacji. Tego typu czyny prowadzą do zmiany osobistej i społecznej. Dzięki nim powstaje sztuczny świat, świat technologii, kultury i cywilizacji, który jest wytworem aktów transgresyjnych wielu pokoleń.

Istnieją zasadnicze różnice pomiędzy dwoma omówionymi działaniami. Po osiągnięciu celu w czynnościach ochronnych (np. po najedzeniu się do syta) jednostka stawia opór próbom nacisku zewnętrznego; rodzi się ciekawa reakcja veta. Tymczasem w działaniach transgresyjnych występuje zjawisko „uciekających celów); po przekroczeniu pewnej granicy zwiększa się często motywacja do postawienia sobie bardziej ambitnych zadań.
Zgodnie z koncepcja poznawczą człowiek wybiera i podejmuje działania po to, aby osiągnąć pewne wartości takie jak wartości dionizyjskie (konsumpcja, komfort) czy wartości prometejskie (zmniejszenie cierpienia innych, walka ze złem). Można powiedzieć, iż jednostka jest podmiotem ukierunkowanym na określone wartości, zwane potocznie celami.

Szczególną rolę w portrecie poznawczym odgrywa pojęcie poziomu aspiracji – który jest wyróżnionym punktem na skali osiągnięć; stanowi określoną wartość pozytywną, która daje człowiekowi satysfakcję. Poziom aspiracji zwany również standardem stanu pożądanego lub indywidualnym kryterium działania, jest informacją o wartości, którą jednostka zamierza osiągnąć i która daje jej satysfakcję. Należy ona do względnie stałych właściwości człowieka, kształtujących się w toku uczenia i zdobywania doświadczenia.
Kiedykolwiek powstaje rozbieżność między aspiracjami a rzeczywistym stanem rzeczy, czyli między informacjami o pożądanych wartościach a informacjami o wartościach posiadanych rodzi się pewne napięcie energetyczne i motywacyjne, które pobudza do działania, do formułowania bardziej wartościowych rozwiązań. Głównym źródłem motywacji stają się rozbieżności i sprzeczności między informacjami.
Relacja między siłą motywacji a wielkością rozbieżności, między poziomem aspiracji a aktualnymi osiągnięciami, między tym, co chciałbym mieć a tym, co mam, jest wyraźnie nieliniowa.

Siła motywacji to wielkość rozbieżności. Człowiek posiada pewną tolerancję wobec istniejącej rozbieżności między aspiracjami a osiągnięciami. W przypadku gdy rozbieżność ta jest mała, nie podejmuje on żadnych działań, optymalna różnica między aspiracjami a osiągnięciami to punkt o, przy której siły napędowe działania są największe.
Mówiąc o mechanizmie działania nie można pominąć procesów emocjonalnych i ich roli w zachowaniu człowieka. Emocje – podobnie jak motywacja – są wywoływane przez informacje wewnętrzne i zewnętrzne. Najpierw jest więc informacja a potem dopiero uczucie.
Zgodnie z prawem Yerkesa-Dodsona istnieje nieliniowa zależność między pobudzeniem emocjonalnym a efektywnością działania; wzrost tego pobudzenia do pewnego stopnia zwiększa poziom wykonania zadania; dopiero zbyt silne stany uczuciowe zakłócają i deformują ludzkie czynności.

Prawa Jerkesa-Dotsona
I – mówi o związku między aktywacją i pobudzeniem emocjonalnym a szeroko rozumianą efektywnością działania
Wartość optymalna
Efektywność działania o aktywacja wraz ze wzrostem aktywacji wzrasta efektywność, działanie i czas reakcji

II – dochodzi stopień trudności zadania Efektywność działania
Zadanie trudne o zadanie łatwe o aktywacja przy trudnych zadaniach szybciej wzrasta aktywacja w związku z czym wzrasta efektywność działania

Emocje służą do:
- czynnik spustowy zachowania; inicjują zachowanie
- przygotowują, mobilizują organizm do działania
- pełnią funkcje informacyjne
- pośredniczą w procesach uczenia się, przez warunkowanie
- ludzie porozumiewają się poprzez emocje (jest to prymitywny język np. u dzieci)
- funkcje regulacyjne – regulują zachowanie poprzez wpływ na tempo reakcji
- wpływają na procesy poznawcze – myślenie, uczenie się, postrzeganie (zbyt silne emocje wpływają negatywnie na te procesy, słabe mają jednak znaczenie we wzroście aktywacji i efektywności działania
- przejawiają się w zmianach stanu świadomości
Frustracja – zespół negatywnych emocji związanych z przerwaniem działania; tym silniejsza im bardziej zależy nam na celu
Jest zależna od sposobu postrzegania źródeł zablokowania celowego działania;
Jeśli źródła te postrzegamy w sobie rodzi się lęk, strach lub autoagresja
Jeśli źródła te postrzegamy na zewnątrz rodzi się agresja (intencjonalne działanie człowieka) także w przypadku losowych zdarzeń.
Dawniej sądzono, że frustracja prowadzi do agresji, dzisiaj wiemy, że może ale nie zawsze, prowadzi także do apatii. Agresja ma różne przyczyny i powody. U człowieka związek frustracja-agresja zależny od sposobu postrzegania. Wyróżniamy frustrację obronną – zachowujemy się adekwatnie do sytuacji i nie rezygnujemy z celu.

Stres – zjawisko ogólnobiologiczne na poziomie organizmu – jest efektem dostrzeżenia bodźców zagrażających co powoduje aktywacje organizmu. Aby uchronić równowagę organizmu musimy się aktywować. Stres jest odczuwany jako negatywna emocja jednak organizm pozbawiony możliwości jego odczuwania „umrze” biologicznie poprzez wyczerpanie. Charakterystycznym stresorem dla człowieka jest dokonywanie wyboru i podejmowanie decyzji, rozwiązywanie problemu, przetwarzanie informacji (ich brak lub nadmiar), cechy bodźca (nowość, zmienność, złożoność), unikamy stałości bodźców
MOTYWACJA – podstawowy mechanizm ukierunkowujący, najważniejszy regulator zachowania
Motyw = potrzeba – długofalowe oraz doraźne (tu i teraz)

3. TEORIA PIAGETA – TEORIA POZNAWCZA
„Zabawa jest zjawiskiem pomagającym dziecku w wytworzeniu symboli. Właściwe zabawy symboliczne rozwijają się w wieku od 3 do 6 i 7 lat. Wg Piageta istnieją trzy wielkie typy struktur, które charakteryzują zabawy dziecięce i dokładnie wyznaczają ich klasyfikację: ćwiczenie, symbol i reguła. W okresie niemowlęcym różne zabawy – ćwiczenia wyłaniają się stopniowo na zasadzie odruchowych reakcji, będących fizjologiczną podstawą samonaśladownictwa coraz bardziej złożonych schematów czynności” – Jean Piaget

Piaget przedstawił strukturę intelektu w kategoriach schematów i operacji Schemat jest wewnętrzną reprezentacją określonych czynności fizycznych lub umysłowych. Noworodek wg Piageta wyposażony jest w szereg wrodzonych schematów, które odpowiadają reakcją odruchowym, np. schemat patrzenia, chwytania, ssania i inne. W miarę rozwoju te wrodzone schematy integrują się ze sobą i stają się bardziej rozwinięte a gdy dziecko reaguje na oddziaływanie środowiska powstają całkowicie nowe schematy. Fundamentalne dla inteligencji są schematy składające się z wiedzy o rzeczach i zdarzeniach oraz z wiedzy jak robić różne rzeczy. W każdy akcie działania obecny jest schemat – rodzaj poznawczego planu, stosowanego przez jednostkę do rozwiązania danego problemu. Operacja jest strukturą umysłową wyższego rzędu, która nie jest dana od urodzenia i zwykle nie pojawia się w myśleniu przed osiągnięciem średniego dzieciństwa – wiek szkolny. Operacje pozwalają rozumieć bardziej złożone struktury funkcjonowania otoczenia. Ich cechą charakterystyczną jest odwracalność, co oznacza, że operacje można traktować jako czynność umysłowa, która może być wykonana w kierunku odwrotnym, czyli być odwrócona.(5-latek rozumie dodawania 2+2=4 jednak nie rozumie, że operacje tą można odwrócić przez odejmowanie 4-2=2, starsze dziecko które jest zdolne do myślenia operacyjnego wie, że dodawanie jest odwracalne przez odejmowanie a mnożenie jest odwracalne perze dzielenie. Myślenie młodszego dziecka wydaje się zdominowane przedmiotem (eksperyment z kulką i kiełbaską z plasteliny) dziecko nie potrafi dokonywać odwracalności. Dziecięce struktury poznawcze zmieniają się wraz z wiekiem, dlatego Piaget mówi o schematach i operacjach jako o zmiennych strukturach poznawczych.
Piaget swą teorię zbudował na mocnych podstawach biologicznych a jej kluczowym pojęciem jest adaptacja. Rozwój intelektualny jest rozumiany jako adaptacja struktur poznawczych do wymagań środowiska. Adaptacja zachodzi poprzez procesy asymilacji i akomodacji.
ASYMILACJA to proces w którym nowy przedmiot, idea zostaje zrozumiany w kategoriach pojęć lub czynności (schematy) które dziecko już zna. Umożliwia jednostce działanie w nowych sytuacjach i wobec nowych problemów za pomocą już istniejących schematów
AKOMODACJA jest komplementarnym procesem, który umożliwia jednostce modyfikowanie pojęć i czynności tak, by pasowały one do nowych sytuacji, przedmiotów i informacji. Pozwala zmieniać istniejące schematy lub wytwarzać nowe.
Ze względu na ich niezmienną naturę asymilacja i akomodacja są niezmiennymi funkcjami.
Zanim dziecko nabędzie nową wiedzę, znajduje się w stanie równowagi - harmonii poznawczej. Kiedy ten stan równowagi zostanie zakłócony kiedy jednostka napotyka coś nowego lub wymagającego innego podejścia – procesy asymilacji i akomodacji działają w celu przywrócenia tej równowagi. Piaget mówi o procesie równowagi którego rolą jest zapewnienie, że akomodacja zostanie skonsolidowana z asymilacją oraz że zostanie zachowana między nimi równowaga. W ten sposób zmieniają się struktury umysłowe i rozwijają się zdolności poznawcze.
Piaget wyróżnił 4 stadia rozwoju inteligencji:

1. SENSOMOTORYCZNE 0-2 lata
Dziecko poznaje świat dzięki bezpośredniemu spostrzeganiu i aktywności motorycznej, bez udziału myślenia w formie znanej dorosłym. Do ósmego miesiąca dziecko nie posiada pojęcia stałości przedmiotu. Do tego czasu co znika z pola widzenia dziecka znika również z jego umysłu. Myślenie dziecka jest zdominowane przez tu i teraz. Kiedy dziecko nabywa pojęcie stałości przedmiotu i pojawiają się inne środki myślenia jak pamięć i język stadium sensomotoryczne dobiega końca. Dziecko staje się zdolne do antycypowania przyszłości i myślenia o przeszłości

2. PRZEDOPERACYJNE 2-7 lat
Okres przejściowy który kończy się pojawienie myślenia operacyjnego. Wraz z rozwojem mowy dziecko staje się zdolne do myślenia symbolicznego, jednak możliwości intelektualne nadal zdominowane są przez postrzeżenia niż przez pojęciowe uchwycenie sytuacji i zdarzeń.
Myślenie dziecka podlega ograniczeniom
- egocentryzm dziecko nie potrafi zrozumieć, że mogą istnieć inne punkty widzenia niż jego ( eksperyment z górami.
- centracja zwracanie uwagi na tylko jedną właściwość przedmiotu z pominięciem innych nawet bardzo ważnych (eksperymenty nad pojęciem stałości – kulka i kiełbaska z plasteliny)
- nieodwracalność niezdolność przedoperacyjnego dziecka do powrotu – w myślach – do punktu wyjścia rozumowania.

3. OPERACJE KONKRETNE 7-11 lat
Główne właściwości tego stadium to – nabywanie odwracalności wmyślenia dziecko potrafi odwracać operacje myślowe i – zdolność do decentracji dziecko staje się mniej egocentryczne i potrafi widzieć przedmioty i zdarzenie z różnych punktów widzenia
Inną ważną cechą tego stadium jest wzrastająca zdolność do posługiwania się takimi operacjami jak klasyfikacja - zdolność do logicznego grupowania przedmiotów wg ich wspólnych cech właściwości oraz szeregowania zdolność do porządkowania elementów wg jakiegoś porządku np. wg koloru, wielkości
W tym stadium dziecko aby rozwiązać jakiś problem w sposób logiczny potrzebuje manipulacji i eksperymentowania na rzeczywistych przedmiotach

4. OPERACJE FORMALNE 11-do końca
Dziecko nabywa zdolność do rozumowania abstrakcyjnego bez odwoływania się do konkretnych przedmiotów i wydarzeń. Dzieci potrafią rozwiązywać problemy w umyśle za pomocą systematycznego testowania zbioru hipotez i równoczesnego badania ich wzajemnych zależności. Staje się w coraz większym stopniu podobne do myślenia człowieka.

4. TEORIA ROZWOJU POZNAWCZEGO WG BRUNERA
Amerykański psycholog Jerome Bruner wniósł znaczący wkład w naszą wiedzę o rozwoju poznawczym. Jego zdaniem w nabywaniu dojrzałej formy procesów myślenia dzieci rozwijają trzy główne sposoby wewnętrznego reprezentowania świata:
• enaktywny
• ikoniczny
• symboliczny
Enaktywny – myślenie opiera się całkowicie na czynnościach motorycznych i nie wykorzystuje ani wyobraźni, ani słów. Dla dziecka bawiącego się zabawką, ruchy wykonywane w trakcie zabawy stanowią jego wewnętrzną reprezentacje zabawki. Reprezentacje enaktywne funkcjonują w ciągu całego życia i przejawiają się w wielu czynnościach motorycznych (np. w rzucaniu piłką, pływaniu, jeżdżeniu na rowerze), których uczymy się przez praktykę, które nie są wewnętrznie reprezentowane przez słowa lub obrazy
Ikoniczny – dziecko staje się zdolne do reprezentowania otoczenia po przez obrazy umysłowe. Obrazy te mogą być wzrokowe, słuchowe, węchowe lub dotykowe. Dostarczają środków, dzięki którym dziecko może wytworzyć i rozwinąć, obraz otoczenia, nawet, jeśli nie potrafi opisać go słowami.

Symboliczny – dziecko staje się zdolne do reprezentowania świata za pomocą języka, a później za pomocą innych systemów symbolicznych, takich jak liczby i muzyka. Reprezentacje symboliczne umożliwiają dziecku posługiwanie się znacznie bardziej plastycznymi i abstrakcyjnymi formami myślenia, co z kolei pozwala nie tylko reprezentować rzeczywistość, lecz również manipulować nią i przekształcać.
Umysłowy rozwój jednostki stanowi klucz do zrozumienia ogólnego rozwoju psychicznego. Poznawcza reprezentacja świata jest, bowiem mechanizmem wyjaśniającym związki miedzy człowiekiem a jego otoczeniem. Reprezentację tę determinują:
1. Treść poznania (np. obiekt, osoby, zdarzenia)
2. Kanał odbierający informacje (wzrokowy, dotykowy, słuchowy)
3. Rodzaj reprezentacji (np. działaniowa, czyli enaktywna, obrazowa – ikoniczna, znakowa – symboliczna)
Koncepcje postpiagetowskie przypisują dużą rolę procesom i operacjom symbolicznym różnego typu w rozwoju psychicznym jednostki, a pośrednio także czynnikom społeczno – kulturowym. W tym tez miejscu zbiegają się z kierunkiem kulturowo – historycznym w psychologii rozwojowej.