Rewolucja francuska (1789-1799)

Rewolucja francuska (1789-1799) jest to okres rozruchów, powstań i zamachów stanu, które doprowadziły do upadku monarchii i ustroju stanowego we Francji.
Przyczyną takiego stanu rzeczy były:
• kryzys finansowy państwa,
• wieś nie była w stanie wyżywić mas ludności przyrastających w zastraszającym tempie,
• kryzys potęgowany latami nieurodzaju począł rujnować i tak przeciążoną wieś,
• słaba kondycja państwa została również odczuta przez możnych, których dochody spadły,
• rozwój racjonalistycznej filozofii Oświecenia i związane z nią aspiracje polityczne stanu trzeciego (głównie burżuazji i mieszczaństwa),
• wzrost liczby ludzi uciekających do miast za chlebem, gdzie i tak już go brakowało,
• wysokie bezrobocie i coraz liczniejsze szeregi biedoty,
• kosztowne wojny kolonialne,
• potężne wydatki państwa na utrzymanie zastępów urzędników, służby królewskiej i licznych rezydencji (z największym w Europie kompleksem rezydencyjno-ogrodowym Wersalem),
• podział społeczeństwa na trzy stany (szlachtę, duchowieństwo i stan trzecie, stanowiący 96% społeczeństwa, do którego zaliczano chłopów, mieszczaństwo, które z kolei (podobnie jak wszystkie stany) było bardzo zróżnicowane. Zaliczali się doń zarówno biedacy, jak i bogaci kupcy i bankierzy z elit burżuazyjnych Francji).
W 1787 roku Ludwik XVI zwołał Zgromadzenie Notablów (szlachta, kler) w celu wprowadzenia nowych podatków. Zgromadzenie jednak odmówiło podjęcia uchwały i zażądało zwołania Stanów Generalnych. Zwołano je po raz pierwszy od 1614 (czyli od 175 lat). Obrady rozpoczęły się 5 maja 1789 roku. Jednakże już 17 czerwca stan trzeci Stanów Generalnych uznały się za Zgromadzenie Narodowe, reprezentujące naród francuski. Był to początek tzw. rewolucji adwokatów. 9 lipca Zgromadzenie Narodowe ogłosiło się Konstytuantą (Zgromadzeniem Narodowym Ustawodawczym), w celu ogłoszenia konstytucji. Doprowadziło to do ostrego kryzysu politycznego. Zbrojne rozpędzenie Konstytuanty przez króla nie powiodło się, gdyż po jej stronie stanęła ludność Paryża, która 14 lipca 1789 zdobyła Bastylię (rewolucja municypalna czyli miejska). Data ta stała się symbolem rewolucji, jak i jej faktycznym rozpoczęciem. Król pozornie przyjął warunki Konstytuanty, Gwardia Narodowa (z La Fayettem) została zreorganizowana, chłopi zaczęli niszczyć księgi z wykazami powinności (tzw. wielka trwoga).

26 sierpnia 1789 ogłoszono Deklarację Praw Człowieka i Obywatela:
• sformułowała ona zasadę suwerenności narodu,
• prawo jednostki do wolności, własności i bezpieczeństwa, oraz do oporu przeciw złym rządom.
We wrześniu 1791 przekształcono Francję w monarchię konstytucyjną:
-likwidując powinności feudalne i przywileje kościelne,
-wprowadzono ordynację wyborczą opartą na zasadzie cenzusu majątkowego,
-przeprowadzono nowy podział administracyjny państwa.
Znaczny wpływ na bieg wydarzeń zaczęły wywierać kluby polityczne. Nastąpiła radykalizacja postulatów rewolucjonistów. Rozwinęły się kilka głównych klubów, m.in.: jakobini, kordelierzy, sankiuloci i żyrondyści.
Od października 1791 władzę sprawowali żyrondyści, którzy doprowadzili w kwietniu 1792 do wojny z Austrią, a w sierpniu uwięzili króla. Po przekształceniu zgromadzenia prawodawczego w Konwent Narodowy, 22 IX 1792 proklamowano republikę, a 21 I 1793 stracono króla, w następstwie czego powstała koalicja państw europejskich przeciw Francji, a w kraju wybuchły powstania monarchistyczne. Po dojściu do władzy jakobinów 31 V 1793 nastąpił okres dyktatury i terroru. Powołany 6 IV 1793 Komitet Ocalenia Publicznego stał się faktycznym rządem. 24 VI 1793 uchwalono nową demokratyczną konstytucję, która nie weszła w życie. Eliminacja całej opozycji (żyrondystów, hebertystów, grupy Dantona i in.), kryzys ekonomiczny (próba wprowadzenia maksymalnych cen i minimalnych płac) i pogłębienie terroru doprowadziły 27 lipca 1794 do zamachu termidoriańskiego i upadku dyktatury jakobinów. Przywrócono pełną swobodę w gospodarce i handlu, spacyfikowano próby powstań ze strony sankiulotów i rojalistów. W sierpniu 1795 uchwalono nową konstytucję, w wyniku której władzę sprawował dyrektoriat (5 dyrektorów). Wzrost znaczenia wojska, nieudolne rządy dyrektoriatu i próby spisków rojalistów oraz grupy F.N. Babeufa, doprowadziły do zamachu 18 brumaire'a (9 XI 1799), w wyniku którego rządy objął generał Napoleon Bonaparte, jako pierwszy konsul.


Jeszcze przed rewolucją, w 1795 Napoleon Bonaparte stłumił zamieszki rojalistyczne i objął dowództwo nad wojskami wewnętrznymi. W 1796 już jako generał dywizji objął dowództwo armii francuskiej we Włoszech. Pobił wojska sardyńskie, następnie austriackie, opanował Lombardię i zmusił Austrię do zawarcia pokoju w Campo Formio (1797). W tym samym roku pokonał armię papieską i wyznaczył papieżowi Piusowi VI bardzo wysoką kontrybucję. W 1798 podjął wyprawę do Egiptu, zajął Aleksandrię i Kair, jednakże klęska zadana flocie francuskiej przez flotę angielską pod Abu Kir (1798) uniemożliwiła powrót jego wojsk do Francji. W 1800, już jako pierwszy konsul odniósł zwycięstwo nad wojskami II koalicji pod Marengo. Równoczesny sukces J. Moreau pod Hohenlinden doprowadził do podpisania traktatu pokojowego z Austrią w Lunville. W 1802 zawarł traktaty pokojowe z Rosją i Anglią. Obwołany dożywotnim konsulem we Francji, ogłosił się prezydentem republiki włoskiej. W 1804 koronował się na cesarza Francji. W 1805 został królem Włoch. Toczył uporczywe walki z państwami III koalicji (Austria, Anglia, Rosja, Królestwo Neapolu). Przegrane bitwy koalicji pod Ulm i Austerlitz doprowadziły do rozbicia jedności sojuszników. W tymże roku wkroczył do Wiednia, zmuszając Austrię do pośpiesznego zawarcia pokoju w Preszburgu (Bratysławie). Utworzył Związek Reński sprzymierzony z Francją, skierowany przeciw Austrii. W 1806 pokonał Prusy pod Jeną i Auerstedt, opanował ziemie polskie znajdujące się pod zaborem pruskim. Nie mając sił na inwazję wysp brytyjskich wydał dekret o blokadzie kontynentalnej Anglii. W 1807 odniósł dalsze zwycięstwa nad siłami prusko-rosyjskimi pod Iławą i Frydlandem, które doprowadziły do podpisania pokoju w Tylży (1807). Z ziem byłego zaboru pruskiego utworzył Księstwo Warszawskie, mające stanowić zaplecze surowcowe i polityczno-militarne Francji. Przy współudziale Hiszpanii opanował Portugalię. W 1808 wprowadził na tron hiszpański swego brata, co stało się przyczyną powstania antyfrancuskiego (1808-1814).
W 1809 po ponownym wystąpieniu Austriaków pokonał armię austriacką pod Wagram i zawarł traktat pokojowy w Schnbrunn. W 1810 zdetronizował w Holandii swego brata Ludwika i włączył ten kraj do Francji. Dla pozyskania sojusznika ożenił się z Marią Ludwiką, córką cesarza Franciszka II, po uzyskaniu rozwodu z Józefiną de Beauharnais.
W 1812 rozpoczął wojnę z Rosją. Mimo zwycięstwa pod Borodino i zajęcia Moskwy wyprawa Napoleona zakończyła się odwrotem Wielkiej Armii, wkroczeniem wojsk rosyjskich na ziemie Księstwa Warszawskiego, do Prus i Niemiec. W 1813 pomimo zwycięstw armii francuskiej pod Ltzen, Budziszynem i Dreznem przewagę militarną uzyskała koalicja antynapoleońska. W bitwie narodów pod Lipskiem Napoleon poniósł decydującą klęskę. W 1814 Paryż poddał się wojskom sprzymierzonych.

Zrezygnował z tronu i zachowując tytuł cesarza udał się na wyspę Elbę. W 1815, wykorzystując niezadowolenie Francuzów z rządów Ludwika XVIII Burbona, powrócił 20 marca na czele nielicznej armii do Paryża i przejął władzę (sto dni). Pokonany przez wojska francusko-angielskie pod Waterloo 18 czerwca, zmuszony zrzec się tytułu cesarza. Internowany i zesłany na Wyspę Świętej Heleny, gdzie zmarł.
W polityce wewnętrznej wprowadził liczne reformy, mające doprowadzić do wzmocnienia władzy cesarskiej, reorganizacji i centralizacji administracji państwowej, uporządkowania finansów i uzdrowienia waluty oraz zmiany systemu prawnego. Poparł założenie Banku Francji (1800), zawarł konkordat z papieżem (1801), narzucił Francji nową konstytucję (1802) i wprowadził (1804) nowy kodeks cywilny zwany Kodeksem Napoleona. W 1832 Napoleon III ogłosił się spadkobiercą Napoleona I. W 1836 i 1840 próbował bezskutecznie przejąć władzę we Francji. Aresztowany, skazany na dożywotnie więzienie. W 1846 zbiegł do Anglii, skąd powrócił do Francji w czasie rewolucji lutowej 1848 roku. Wybrany na deputowanego do Zgromadzenia Narodowego. W tym samym roku został prezydentem Francji. Pozował na demokratę, w istocie dążył do odbudowy cesarstwa. W grudniu 1851 dokonał zamachu stanu i wprowadził stan wojenny. W 1852 narzucił Francji nową konstytucję, która oddawała władzę wykonawczą prezydentowi wybieranemu na okres dziesięciu lat i ustalała trójizbowy parlament. W tym samym roku proklamował odrodzenie cesarstwa i ogłosił się cesarzem Francuzów. Organizując roboty publiczne zyskał początkowo dość dużą popularność wśród biedniejszych warstw społeczeństwa. Uznanie burżuazji francuskiej zdobył popierając politykę rozwoju przemysłu, handlu i bankowości. Dążenie do władzy absolutnej spowodowało jednak wzrost sił opozycji demokratyczno-republikańskiej. W polityce zewnętrznej dążył do obalenia traktatów z 1815 i odzyskania przewagi Francji w Europie. Prowadził aktywną działalność dyplomatyczną, brał udział w rozstrzyganiu konfliktów międzypaństwowych, prowadził działania zbrojne angażując się w wojnę krymską (1854-1856) po stronie Turcji oraz doprowadzając do konfliktu z Austrią (1859). Dążył do zwiększenia posiadłości kolonialnych Francji. Prowadząc wojnę w Indochinach (1858-1862) zajął południową część Wietnamu. Wysyłał ekspedycje wojskowe przeciw Chinom (1860) i Syrii (1861). 1860 zaanektował Sabaudię i Niceę. 1862-1867 zbrojnie interweniował w Meksyku. Umocnił pozycje francuskie na Madagaskarze, objął protektoratem Kambodżę (1863). W 1863 udzielił dyplomatycznego poparcia Polakom (powstanie styczniowe). Zdecydowany przeciwnik mocarstwowej pozycji Prus w Europie. W 1870 wypowiedział wojnę Prusom, w bitwie pod Sedanem (2 września 1870) wzięty do niewoli. Zdetronizowany przez Zgromadzenie Narodowe w okresie rewolucji wrześniowej resztę życia spędził na emigracji w Anglii.