Kształtowanie się systemu politycznego RFN

Plan pracy:

Wstęp
Rozwinięcie:
1. Ustawa Zasadnicza z 1949r.
2. Era Adenauera.
3. Okres przejściowy 1966-1969.
4. Okres rządów socjaldemokratyczno- liberalnych(1969-1982).
Zakończenie

Wstęp
Początkiem drugiego w historii Niemiec eksperymentu z demokracją jest rok 1945. Pierwszy, który miał miejsce w okresie Republiki Weimarskiej nie powiódł się. Również i tworzeniu demokracji po 1945 towarzyszył brak entuzjazmu. Istniały demokratyczne struktury jednakże kultura polityczna Niemców nie sprzyjała procesowi „wymuszonej demokratyzacji”. 8 maja 1945 nastąpiła całkowita i bezwarunkowa kapitulacja Niemiec. Deklaracją berlińską rządy czterech mocarstw sprzymierzonych: ZSRR, USA, Wielkiej Brytanii i Francji przejęły władzę w Niemczech. Została powołana niemiecka administracja lokalna oraz zaczęły się tworzyć partie polityczne. Od 1947 przedmiotem rozważań rozmaitych sił politycznych stała się konstytucja. Opracowanie projektu konstytucji przebiegało dość szybko( uznanie federalizmu jako podstawy organizacji państwa; rozbieżności dotyczące kształtu ustroju federalnego, charakter drugiej izby parlamentarnej).Konstytucję zw. Ustawą Zasadnicza opisze w pierwszym punkcie mojej pracy, ponieważ uważam, że konstytucja tworzy swego rodzaju podstawy polityczne państwa. Można zastosować różne kryteria podziału okresu kształtowania się systemu politycznego RFN, jeśli np. będziemy rozpatrywać jej status międzynarodowy i uzyskanie pełnej suwerenności. Ja jednak postanowiłam pozostać przy periodyzacji według zmieniających się koalicji rządowych, bowiem ona jest najbardziej dogodna dla mojej pracy. W historii politycznej RFN można wyróżnić trzy okresy, które odpowiadają zmieniającym się koalicjom rządowym. Okres pierwszy, zwany erą Adenauera, obejmuje lata dominacji chadecji, która sprawowała rządy osobiście lub z mniejszymi partiami(1949-1966). Okres drugi (przejściowy) to lata rządów wielkiej koalicji: chadecji i SPD(1966-1969). Natomiast okres trzeci do 30 września 1982 to rządy koalicji socjalliberalnej.

Rozwinięcie
1 Ustawa Zasadnicza z 1949r.

Szereg czynników wpłynął na kształt konstytucji bońskiej: stara niemiecka tradycja ustrojowa, negatywne doświadczenia Republiki Weimarskiej i okresu hitleryzmu a także postulaty i dyrektywy mocarstw okupacyjnych. Ogólne i ramowe są przepisy dotyczące rządu federalnego i najwyższych organów administracji federalnej. Konstytucja bońska przyjmuje zasadę republikańskiej formy państwa i federalizmu, zasadę demokracji reprezentacyjnej, podziału władz, liberalnie ukształtowany katalog praw wolnościowych oraz zasadę socjalnego państwa prawnego. Wprowadzała sądową kontrolę konstytucyjności ustaw przez Federalny Trybunał Konstytucyjny. Często w literaturze model boński zwany jest jako „państwo partii politycznych”, w którym partiom przyznano szereg uprawnień i przywilejów. Zasada demokracji służy przede wszystkim legitymizacji ustroju, chce pokazać, że władza państwa pochodzi od narodu i może być wykonana tylko za jego zgodą i zgodnie z wolą większości. Zasada państwa prawnego może być interpretowana w dwa różne sposoby. Dla mnie oznacza ona podniesieni do rangi konstytucyjnej reguły praworządnego działania państwa.

2. Era Adenauera

Pierwsze wybory do Bundestagu miały miejsce 14 sierpnia 1949. Mimo tego, że brało w nich udział 14 partii tylko 3 miały istotna rolę były to CDU/CSU, SPD I FDP. Teodor Heuss został wybrany 12 września 1949 na prezydenta RFN. Trzy dni później Konrad Adenauer został wybrany na pierwszego kanclerza RFN. Chadecja w tym okresie kształtowała polityczne i społeczne oblicze RFN-u. Można zaobserwować, że w pierwszym Bundestagu w układzie sił partyjnych dominowały dwie wielkie partie CDU/CSU i SPD. Obie partii różniły się poglądami na podstawowe sprawy państwa.
Dla SPD centralnym celem było zjednoczenie Niemiec należy unikać wszystkiego, co pogłębia i utrwala podział Niemiec. Niechętni byli współpracy z aliantami, przede wszystkim propagowali taktykę nacisku na mocarstwa okupacyjne. Adenaeur miał inne cele polityczne- zmierzał do najściślejszego zespolenia RFN z blokiem państw zachodnich właśnie na tej drodze uzyskania pełni praw suwerennych dla RFN. W polityce wewnętrznej był za odbudowaniem gospodarki wolnorynkowej i zwalczaniem wpływów komunistycznych. Czytając o Adenauerze nasuwała mi się myśl porównania go do takiego władcy absolutnego. Jest on typem jednoosobowej, osobistej władzy kanclerza, który narzucał autorytet i rozstrzygnięcia zarówno swojej partii, jaki i gabinetowi. Podejmował ważne kroki dyplomatyczne i istotne decyzje bez konsultacji z gabinetem czasami nawet w tajemnicy przed nim.
5 maja 1955 wszedł w życie zawarty w 1952 Układ Ogólny, który normował stosunki trzech mocarstw. Został uchylony stan okupacji Niemiec, rozwiązano Wysoka Komisję Aliancką i podległe jej organy okupacyjne. RFN uzyskała status suwerennego państwa. Jednakże w Układzie Ogólnym były zastrzeżenia dotyczące uprawnień dla trzech mocarstw- sprawy Berlina, zjednoczenia Niemiec, traktatu pokojowego.
Lata 1954-1958 to apogeum rządów Adenauera. 25 marca 1957 podpisano Układ Rzymski powołujący do życia Europejską Wspólnotę Gospodarczą. Zatem cele polityki kanclerza zostały w jakimś stopniu osiągnięte- RFN uzyskała prawnie i faktycznie niezależne stanowisko w Europie. Czytając o tym zauważyłam, że mimo tego, iż wydawałoby się, że Adenauer prowadzi dość dobrą politykę pojawia się pewna świadomość w RFN, że jego polityka zaprowadziła kraj w zaułek i ma już anachroniczny charakter. Uważam, że zajęcie się przez Adenauera wyłącznie polityką zewnętrzną nie mogło mieć bardzo dobrego wpływu na państwo, ponieważ zostały zaniedbane sprawy wewnętrzne państwa. Nastąpił ogromny wzrost wpływów wielkich grup interesów. W administracji nastąpił wzrost biurokracji i formalizmu. Pod rządami CDU/CSU nasiliło się zjawisko klerykalizacji aparatu państwowego. Polityka wewnętrzna Adenauera bazowała na otwartym antykomunizmie wspieraniu wpływów i nastrojów prawicowych w społeczeństwie. Zmiany w układzie sił politycznych zaczęły zachodzić pod koniec lat 50-tych.Odbiły się one najwcześniej na wewnętrznej sytuacji w partiach politycznych. Reorientacją zostały objęte trzy partie systemu- SPD, chadecja ora FDP. W 1957 SPD poniosła klęskę wyborczą to właśnie zadecydowało o zmianie programu i kursu politycznego tej partii. Zmieniła się wyraźnie w partie pragmatyczną, zmierzała do poszerzania swoich wpływów w warstwach urzędniczych i drobnomieszczańskich. Do władzy w SPD doszła nowa generacja polityków, na czoło wysunęła się osoba Willego Brandta. W samej chadecji nasilała się krytyka sprawowania władzy przez kanclerza. Adenauer jednak nie zamierzał rezygnować ze swojej władzy.
W 1959 przypadały wybory nowego prezydenta - Adenauer zdecydował się w nich startować, jednak, gdy zorientował się, że urząd ten nie daje mu wpływów politycznych takich jakby chciał wycofał swoją kandydaturę. Prezydentem został Heinrich Lubke.
Wybory z 1961 przyniosły chadecji spadek wpływów i zmuszały do rządów koalicyjnych. Doszło do zawarcia umowy koalicyjnej warunek był jednak taki, że Adenauer zrezygnuje ze stanowiska kanclerza przed upływem kadencji. Po raz pierwszy w historii RFN doszło do podpisania formalnego układu koalicyjnego, ustalającego zasady współdziałania między partiami CDU/CSU-FDP w sprawach rządowych. W październiku 1963r. Erhard stanął na czele rządu chadecko- liberalnej koalicji, a Adenauer zachował stanowisko przewodniczącego CDU. Erhard stal się pierwszym kanclerzem, który reprezentował tendencje technokratyczne. Sformułowana została wówczas koncepcja ”uformowanego społeczeństwa”, czyli państwa, w którym zlikwidowane zostały egoistyczne konflikty klasowe, a grupy interesów jak i parlament kierowane są przez zdyscyplinowaną władzę wykonawczą. Idea wielkiej koalicji została oparta na przekonaniu, że narastający kryzys wewnętrzny można załagodzić tylko przez rząd „jedności narodowej”.
Symptomy kryzysu są coraz wyraźniejsze- zaczynają się pojawiać pierwsze oznaki recesji gospodarczej, rośnie ferment społeczny. Od 1964 rozpoczęły się strajki studentów także kampania polityczna przeciw prezydentowi. Uważam, że duży wpływ na całą sytuację jak mającą miejsce w tym okresie miała obojętność społeczeństwa, które do tej pory nie reagowało w żaden widoczny sposób na to, co się dzieje. Jesienią 1964 powstała nowa partia NPD o skrajnie nacjonalistycznym programie działania. 1 grudnia 1966 powstał rząd wielkiej koalicji CDU/CSU-SPD z Kurtem Kiesingerem jako kanclerzem i W. Brandtem na stanowisku wicekanclerza. Pierwszy okres w historii RFN został zamknięty.


3.Okres przejściowy 1966-1969

Wielka koalicja była rozwiązaniem przejściowym. Sojusz ten miał doprowadzić chadecję do odzyskania przez nią wewnętrznej zwartości. Trzyletni okres wielkiej koalicji wykazał możliwość współpracy ze sobą obu wielkich partii. Przyniosła pewne przesunięcie w konstytucyjnym układzie sił. Osłabieniu uległa pozycja kanclerza. Udało się przezwyciężyć recesje gospodarczą, która była widoczna za rządów Erharda i została umocniona pozycja RFN w gospodarcze światowej. Została przeprowadzona przez rząd poprawka konstytucyjna reformująca system finansowy i wzmacniająca federalne kierownictwo w tej dziedzinie. Jeśli chodzi o politykę zagraniczną SPD naciskała na normalizacje stosunków ze Wchodem. Reformy wewnętrzne natrafiły jednak na opór. Kontrowersje wybuchły przy takich trzech reformach wewnętrznych- zmiana ustawodawstwa o przedawnieniu zbrodni wojennych, poprawki konstytucyjnej wprowadzającej instytucje ustawodawstwa wyjątkowego oraz reformę szkolnictwa wyższego.
W 1964r. rząd RFN obwieścił, że po 20 latach od zakończenia wojny przedawnieniu ulegną wszystkie zbrodnie wojenne i władze RFN zaprzestają ścigania tych osób, które dopuściły się takich zbrodni. 26 kwietnia 1969 uchwalono nowelę do kodeksu karnego- przewidywała ona przedłużenia okresu przedawnienia do lat 30. RFN nie przystąpiło do uchwalonej przez ONZ w 1968r. konwencji o nieprzedawnieniu zbrodni ludobójstwa. 16 lipca 1979 ustawa uznała, że nie ulegają przedawnieniu zbrodnie dokonane umyślnie i z premedytacją. Konieczne było także wprowadzenie przepisów o stanie wyjątkowym w przypadku wojny lub poważnych wewnętrznych zaburzeń.
Rok 1968 był kulminacją fali rozruchów studenckich. System nauczania na uczelniach był przestarzały i autorytarny, uniwersytety nie były w stanie pomieścić wszystkich chętnych. Do działalności została dopuszczona partia komunistyczna- w 1969 została utworzona Niemiecka Partia Komunistyczna. Zauważyłam, że w miarę zbliżania się nowego terminu wyborów wzrastał antagonizm, zwłaszcza chadecja nastawiała się w swojej kampanii na ostrą konfrontację z socjalistami. Zarys nowej koalicji ukształtował się podczas wyborów prezydenta federalnego. W marcu 1969 odbyły się wybory nowego prezydenta, w których Gerhard Schroder pokonał Gustawa Heinemanna. Wybory z końca września 1969 przyniosły sukces SPD, a największe straty ponieśli liberałowie. Do władzy doszła nowa koalicja socjalliberalna (SPD-FDP),a kanclerzem został Willi Brandt.


4. Okres rządów socjaldemokratyczno- liberalnych(1969-1982)

Trzynaście lat rządziła koalicja socjaldemokratyczno- liberalna- był to konfiguracja trwała i skuteczna w działaniu. Zobowiązana była do ogłoszenia nowych wyborów do Bundestagu.
W rządach socjaldemokratyczno- liberalnych można zauważyć dwa okresy. Pierwszy to okres, którego szczytem były wysoko wygrane przedterminowe wybory do Bundestagu zakończył się kryzysem energetycznym w 1973. Okres drugi to pogłębiająca się recesja, a nawet kryzys gospodarki kapitalistycznej. Rządy koalicja rozpoczynała pod dobrymi auspicjami. Została zaakceptowana przez związki zawodowe i przedsiębiorców polityka rządowego sterowania koniunkturą.
Koalicja SPD/FDP zdecydowana była na przeprowadzenia szeregu reform politycznych i modernizacje zaniedbanych dziedzin życia. Udało jej się przez ten program reform zyskać szerokie poparcie społeczne. Wchłonęła także na krótki czas opozycję pozaparlamentarna(APO). Decydująco na społeczne poparcie miała wpływ polityka wschodnia – wynegocjowanie i podpisanie układów z ZSRR Polską. 19listopada 1972r. podczas wyborów koalicja odniosła wielkie zwycięstwo. Ten sukces wyborczy ożywił nadzieje lewicy partyjnej w SPD na daleko idące reformy systemu polityczno- społecznego. Sytuację utrudnił kryzys gospodarczy, który był następstwem trudności energetycznych wywołanych w 1973r. polityką naftową państw arabskich.
W SPD zmienił się skład członkowski a także baza wyborcza tej partii. Wzrosła w niej liczba młodzieży studiującej i urzędników, zwiększyły się wpływy drobnomieszczaństwa i inteligencji. Studenci domagali się walki z kapitalizmem.
Zmiany dokonały się również w FDP. Rządy objęła młodsza generacja, nastawiona bardziej liberalnie i lewicowo. Ukształtowały się również dwie organizacje młodzieżowe FDP: Judo-radykalnie demokratycznych „młodych demokratów” i Juli- konserwatywno- liberalnych „młodych liberałów”.
Chadecja również nie była silna i spoista, osłabiały ją wewnętrzne spory i brak nowoczesnego programu, który byłby w stanie przyciągnąć rzesze wyborców. W 1971 na miejsce Kiesingera wybrano Rainera C. Barzela, ten ustąpił w 1973 Helmutowi Koglowi. Zaostrzyła się walka wewnętrzna między CDU a CSU.
Willi Brandy eksponował dążenie do zasadniczych reform. W 1971 Bundestag uchwalił ustawę o popieraniu budownictwa w mieście. Podjęte też zostały pierwsze kroki zmierzające do reformy szkolnictwa. Koalicja socjaldemokratyczno- liberalna sukcesy największe osiągnęła w polityce zagranicznej. 12 sierpnia 1970 został podpisany w Moskwie układ z ZSRR o wzajemnych stosunkach( wyrzekały się w nim oba państwa użycia siły i zobowiązały do poszanowania naturalnych granic wszystkich państw europejskich). 7 grudnia 1970 w Warszawie podpisano układ z polską, gdzie została uznana nasza granica zachodnia. Zostały również rozpoczęte rozmowy z NRD aby uregulować wzajemne stosunki. Podpisano układ z NRD 21 grudnia 1972- rząd RFN uznał samodzielność NRD i wyrzekł się roszczeń do wyłącznego reprezentowania Niemiec.
W 1972 egzystencja koalicji została zagrożona. Wybory do parlamentów krajowych 1969-1972 przyniosły sukces chadecji. Zyskała ona przewagę w Radzie Federalnej mogła blokować wiele poczynań reformatorskich. W kwietniu został postawiony przez nią wniosek o votum nieufności dla kanclerza Brandta- jednak upadł ten wniosek. W 1974 ujawniono, że osobisty sekretarz W. Brandta był szpiegiem- Brandt ustąpił ze swego stanowiska. Kanclerzem został wybrany Helmut Schmidt.
Ewolucji uległa sytuacja w łonie chadecji. Porażka w sprawie ratyfikacji układów wschodnich, porażka w kwestii votum nieufności dla Brandta i klęska wyborcza w listopadzie 1972 r. pogłębiła kryzys wewnętrzny tego ugrupowania. Nawet wybór Kohla na lidera partii nie zmienił i poprawił sytuacji. W wyborach parlamentarnych w 1980 r chadecja zdecydowała się zaproponować Straussa jako kandydata na kanclerza. CDU udało się wypracować i przyjąć nowy obszerny i szczegółowy program partyjny.
W 1973 ratyfikowano układ z NRD, także w tym roku oba państwa niemieckie zostały przyjęte do ONZ. Podpisane zostały układy normalizujące stosunki z Czechosłowacją w grudniu 1973i nawiązano stosunki dyplomatyczne z Węgrami i Bułgarią.
Uważam, że jeśli chodzi o politykę zagraniczną to układała się ona całkiem nieźle jednakże sprawy wewnętrzne, na które nacisk kładziony był w mniejszy sposób rujnowały wszystko, do czego dana partia chciała dojść. Zapominanie w jakimś stopniu o tym, że to ludzie, naród, decyduje o tym, kto będzie rządził, przypominanie sobie o nim w ostatniej chwili nie prowadzi do niczego dobrego. Dlatego właśnie w stosunkach wewnętrznych w RFN możemy zaobserwować problemy wyjątkowo trudne.
Z roku na rok osłabiał się potęga gospodarcza RFN. Wśród społeczności zaczęły narastać nastroje niepewności jutra. Kryzys wywołał falę bezrobocia, zwłaszcza wśród młodzieży. Zaczęto się domagać skutecznych reform, na które rząd niestety nie posiadał środków.
Nasilał się terror ze strony lewackiej i prawicowej. Frakcja Czerwonej Armii dokonała szeregu spekularnych, udanych zamachów, porwań i zabójstw wysokich urzędników, polityków. Rząd opanował sytuację w krótkim czasie rozbił najgroźniejsze grupy terrorystyczne- powołano specjalne jednostki anty-terrorystyczne, zaostrzono niektóre przepisy kodeksu karnego i postępowania karnego. Kontrowersje wybuchły przy tzw. „dekrecie o ekstremistach”, czyli inaczej zakazie zatrudnienia. Jeszcze bardziej kontrowersyjne było zastosowanie tej zasady w praktyce. Odmawiano zatrudnienia absolwentom uczelni, którzy w czasie studiów brali udział w manifestacjach czy działalności lewicowej organizacji. Ten zakaz wywołał wielka fale protestów kół postępowych w RFN, ale także za granicą.
Następnym problemem, który wywołał wiele niepokojów były formy walki o ochronę środowiska, zwłaszcza przeciw budowie elektrowni atomowych. SPD i rząd federalny widziały konieczność przeciw budowaniu elektrowni jądrowych. Przeciw temu organizowano marsze protestu, okupację terenów, ale także atakowano place budowy. Miały miejsce starcia z policją. Ruch ochrony środowiska został wsparty przez lewicową młodzież. Powoli ruch „Zielonych” przemieniał się w partię polityczną walczącą o dostęp do Bundestagu.
Te warunki wpłynęły na to, że rząd socjaldemokratyczno- liberalny był nastawiony na to, aby opanować kryzys. Przeprowadzono szereg zaprojektowanych przez SPD reform. Ulepszono system rent, wprowadzono dodatkową ochronę rodziny, młodocianych. Inne reformy to: obniżenie wieku pełnoletności na 18 la, reforma prawa małżeńskiego, ustawa o szkołach wyższych, wielka reforma podatkowa.
Mimo tych wszystkich reform kryzys dawał się we znaki. Zahamowany został wzrost gospodarczy i pogarszała się sytuacja finansowa państwa. Kierownictwo FDP podjęło decyzję o „wymianie partnera”. Zerwała FDP koalicję z SPD, pozbawiając rząd H. Schmidta większości parlamentarnej. Uzgodniono warunki nowej koalicji. Chadecja postawiła w Bundestagu wniosek nieufności dla Schmidta i wskazując jednocześnie na H. Kohla jako przyszłego kanclerza. 1 października wniosek uzyskał większość głosów.

Zakończenie

Ta druga próba ustanowienia demokracji liberalnej powiodła się. Ustrój przyjęty w konstytucji został zaaprobowany przez większość Niemców. System ten przetrwał nawet poważne zagrożenia wewnętrzne drugiej połowy dekady lat 70-tych. Do tego, że ustrój się ustabilizował przyczyniły się przemiany systemu partyjnego, koncentracji opinii wokół tych dwóch partii, które miały podobne zasady podstawowe. W RFN utrwalił się ustrój kapitalistyczny. Dokonano szeregu poważnych i znaczących reform wewnętrznych w kierunku państwa opiekuńczego. Ustrój RFN ukształtował się. Po burzliwym okresie kształtowania się systemu partyjnego na dzień dzisiejszy ten system jest wyjątków stabilny i umiarkowany porównując go do systemów partyjnych innych państw Europy Zachodniej.

BIBLIOGRAFIA:


Nowak Edward Kazimierz, Straussowski wariant polityki zagranicznej RFN, Warszawa, 1978.

Proces demokratyzacji Niemiec po 1945 roku: wybrane zagadnienia / pod red. Elżbiety Stadtmller-Wyborskiej. Wrocław, 1992

Ruchniewicz Krzysztof, Adenauer a Europa: polityka europejska pierwszego kanclerza RFN (1949-1963), Warszawa, 2001.

Stare i nowe elementy w tzw. [tak zwanej] polityce niemieckiej RFN [Republiki Federalnej Niemiec]: praca zbiorowa / pod red. Rudolfa Buchały, Wrocław, 1988

Wuttke Henryk, RFN [Republika Federalna Niemiec] i NRD [Niemiecka Republika Demokratyczna] wobec problemu niemieckiego: (1949-1982), Katowice, 1987