Piastowie

Bolesław III Krzywousty (1085-1138), syn Władysława I Hermana i jego drugiej żony, księżniczki czeskiej Judyty. Dwukrotnie żonaty: z księżniczką ruską Zbysławą, po jej śmierci z Salomeą, córką hrabiego Bergu.
Po śmierci ojca (1102) bracia podzielili państwo między siebie. Każdy z książąt rywalizując o przewagę w kraju, starał się pozyskać poparcie któregoś z sąsiadów. W 1106 Bolesław Krzywousty pozbawił Zbigniewa Wielkopolski i Mazowsza, zmuszając go do opuszczenia kraju. Interwencyjna wyprawa cesarza Henryka V (sojusznika Zbigniewa) zakończyła się (1109) klęską wojsk cesarskich pod Głogowem i na Psim Polu.
W 1122 uzyskał zwierzchnictwo nad Pomorzem Szczecińskim, a w 1123 zdobył Pomorze Gdańskie. Bunt wojewody Skarbimira w 1117 i niepomyślna wojna z Węgrami w 1132 nie pozwoliły mu koronować się na króla. W 1135 został zmuszony złożyć cesarzowi Lotarowi hołd i trybut z Rugii i Pomorza Zachodniego.
W 1138 testamentem podzielił Polskę między trzech pełnoletnich synów, usiłując zapobiec przyszłym wojnom domowym. Najstarszy syn Władysław otrzymał tytuł seniora, dzielnicę senioralną z Krakowem i Śląsk jako dzielnicę dziedziczną, Bolesławowi Kędzierzawemu przypadło Mazowsze, a władzę w Wielkopolsce objął Mieszko. Wdowa Salomea z małoletnimi synami Henrykiem i Kazimierzem otrzymała ziemię sieradzko-łęczycką.
Podział ten zapoczątkował okres rozbicia dzielnicowego.
Władysław II Wygnaniec (1105-1159), najstarszy syn Bolesława III Krzywoustego i Zbysławy, córki księcia kijowskiego Świętopełka II. Książę zwierzchni Polski i książę śląski 1138-1146. Po śmierci ojca w 1138, objął w dziedziczne posiadanie Śląsk, nie podlegającą dziedziczeniu dzielnicę senioralną z Krakowem oraz przejął prerogatywy władzy księcia zwierzchniego, m.in.: zwierzchnictwo nad lennikami, książętami pomorskimi, nad młodszymi braćmi, prawo mianowania urzędników państwowych i kościelnych.
1144, po śmierci Salomei, drugiej żony Bolesława III Krzywoustego i matki przyrodnich braci Władysława II Wygnańca, wybuchła wojna pomiędzy braćmi o ziemię łęczycką, wydzieloną z dzielnicy senioralnej jako dożywocie zmarłej księżnej. Podczas wojny, przeciwko Władysławowi II Wygnańcowi opowiedział się jego dotychczasowy sojusznik Piotr Włostowic, który z rozkazu księcia został pojmany, okaleczony, pozbawiony urzędów i dóbr. Okrucieństwo okazane Włostowicowi umocniło opozycję możnowładców i dostojników kościelnych przeciw księciu, który musiał szukać schronienia w Niemczech (1146).
Władcy niemieccy kilkakrotnie podejmowali interwencje w sprawie powrotu Władysława Wygnańca, które spowodowały umocnienie wpływów cesarstwa w Polsce (1146 najazd zbrojny Konrada III, 1157 wyprawa Fryderyka I Barbarossy zakończona układem w Krzyszkowie). W 1147 Władysław II Wygnaniec uczestniczył w krucjacie do Ziemi Świętej. Synowie księcia, Bolesław Wysoki i Mieszko Plątonogi, 1163 odzyskali Śląsk, zapoczątkowali śląską linię Piastów.
Bolesław IV Kędzierzawy (1120-1173), syn Bolesława III Krzywoustego i Salomei z Bergu. Ożeniony z księżniczką ruską Wierzchosławą. Książę mazowiecki i kujawski od 1138. Po wygnaniu z kraju brata, Władysława II, objął władzę nad dzielnicą senioralną z Krakowem, nad Śląskiem i dzielnicą sandomierską jako opiekun nieletniego księcia Henryka.
W 1146 powstrzymał na linii Odry najazd cesarza Konrada III, który chciał przywrócić na tron Władysława II. W 115, pokonany przez cesarza Fryderyka Rudobrodego, złożył mu hołd w Krzyszkowie, zobowiązał się zwrócić Władysławowi II (Wygnańcowi) zagarniętą dzielnicę i uznał zwierzchnictwo niemieckie nad Polską. W 1163 pod groźbą nowego najazdu niemieckiego oddał Śląsk synom Władysława II. W 1166 podjął nieudaną próbę podboju Prus.
Zmarł w 1173 jako nie koronowany władca, w dobie pogłębiającego się rozbicia dzielnicowego.
Mieszko III Stary (ok. 1126-1202), syn Bolesława Krzywoustego. Książę wielkopolski od 1138, krakowski 1173-1177 i 1191. Będąc księciem w dzielnicy senioralnej dążył do wzmocnienia swej władzy, co wywołało bunt możnych i wybór na tron krakowski Kazimierza Sprawiedliwego w 1177. Wygnany z kraju, powrócił ok. 1182 przejmując władzę w Gnieźnie, następnie w całej Wielkopolsce. W 1191 przejściowo powrócił na tron krakowski. Od 1198, w imieniu małoletniego Leszka Białego, faktycznie sprawował rządy w Krakowie. Podejmował próby podporządkowania sobie innych dzielnic.
Kazimierz II Sprawiedliwy (1138-1194), książę wiślicki od 1166, sandomierski i krakowski od 1177, kujawski i mazowiecki od 1186. Pominięty przez Bolesława Krzywoustego w testamencie, nie otrzymał żadnej z dzielnic. Dopiero po śmierci Henryka Sandomierskiego (1166) wykrojono dla Kazimierza Sprawiedliwego część ziemi sandomierskiej z Wiślicą.
Po buncie możnowładców krakowskich przeciwko Mieszkowi III objął dzielnicę krakowską jako princeps, czyli najstarszy spośród książąt. Przejęcie władzy w Krakowie wiązało się ze złamaniem zasady pryncypatu ustalonego przez Bolesława Krzywoustego. Po śmierci Leszka, syna Bolesława Kędzierzawego rozszerzył swą władzę na Mazowsze i Kujawy. Interweniował w sprawy książąt ruskich, przywracając na tron Rusi Halickiej księcia Włodzimierza (1191).
Opierał swą władzę na duchowieństwie i podporządkowaniu się cesarzowi. W 1180 na zjeździe w Łęczycy zrzekł się, przysługującego dotychczas panującym, prawa zagarniania spadku po zmarłych biskupach oraz zobowiązał się do ograniczenia obciążeń nakładanych na dobra kościelne. W ostatnich latach panowania prowadził walkę z możnowładcami i Mieszkiem III o tron krakowski.
Leszek Biały (1186 lub 1187-1227), syn Kazimierza Sprawiedliwego, książę sandomierski i krakowski w latach 1194-1199, 1201 i od 1202, powołany ostatecznie na tron krakowski po śmierci Mieszka Starego i usunięciu Władysława Laskonogiego.
Oparcia dla swojej polityki szukał wśród duchowieństwa, w Stolicy Apostolskiej i w Kościele polskim. Poparł reformę kościelną arcybiskupa H. Kietlicza, wyrażając m.in. zgodę na pierwszy kanoniczny wybór W. Kadłubka na biskupa w Krakowie (1207), za co oficjalnie uznany został przez papieża Innocentego III księciem krakowskim. Zwolnił duchowieństwo od odpowiedzialności przed sądami świeckimi i dał klerowi prawo sądzenia ludności wsi kościelnych.
W polityce zagranicznej kontynuował linię ojca, przez wiele lat angażując się w sprawy ruskie. W 1205 pokonał księcia halicko-włodzimierskiego pod Zawichostem, ale nie potrafił wykorzystać tego zwycięstwa i utracił swe wpływy na rzecz Węgrów. W celu uregulowania sprawy Pomorza zwołał zjazd książąt dzielnicowych do Gąsawy (1227), w którym uczestniczyli Władysław Laskonogi i Henryk Brodaty.
W trakcie zjazdu podstępnie zabity wskutek spisku księcia pomorskiego Świętopełka. Po śmierci Leszka Białego Pomorze Gdańskie uniezależniło się, a w Polsce przestała funkcjonować zasada pryncypatu.
Władysław III Laskonogi (między 1161 a 1166-1231), najstarszy syn Mieszka III Starego, książę gnieźnieński i poznański od 1202. Dwukrotnie (1202 i 1228) panował w krakowskiej dzielnicy senioralnej.
Powołany po raz pierwszy na tron krakowski, jako przeciwnik emancypacyjnych dążeń Kościoła i zwolennik wzmocnienia władzy książęcej szybko zraził do siebie możnowładców duchownych i świeckich. Wygnany z dzielnicy krakowskiej w 1202 lub 1206, wdał się 1206 w ostry spór z biskupem gnieźnieńskim H. Kietliczem. W tym samym roku rozpoczął walkę z bratankiem, Władysławem Odonicem o Wielkopolskę.
Wygnani z Wielkopolski, obaj przeciwnicy znaleźli schronienie na dworze wrocławskim Henryka I Brodatego. 1208 Władysław III Laskonogi został zmuszony do wydzielenia Władysławowi Odonicowi dzielnicy z Kaliszem. 1228 powtórnie powołany na tron krakowski. Na zjeździe w Cieni (1228) potwierdził przywileje dla duchowieństwa. Nie zdołał umocnić się na tronie i w 1229 został wygnany przez możnowładców. Wypędzony z Wielkopolski przez Odonica, z