Różne zagadnienia prawne

1. Podział norm społecznych i ich rola w społeczeństwie


Normy społeczne – reguły postępowania w społecznościach, które w określonych sytuacjach wyznaczają określony sposób zachowania, tzn. normują zachowanie.

W europejskim kręgu kulturowym za naczelną cechę prawa uważa się jego normatywny charakter. Prawem są więc normy (reguły, zasady, przykazania), co oznacza, że pewne wzory zachowań uznaje się za obowiązujące, wiążące do określonego sposobu postępowania.

Wypowiedź, która wyraża skierowane do danej osoby żądanie określonego zachowania się jest wypowiedzią normatywną(powinnościową). Jeżeli wypowiedzi normatywnej towarzyszy specyficzny kontekst społeczny w postaci rzeczywistej woli jakiegoś podmiotu zrealizowania wskazanego wzoru zachowania, staje się ona normą. Gdy autorem wypowiedzi jest jednostka, będzie to norma indywidualna, tak jak w przypadku zakazu konkretnego zachowania się sformułowanego np. przez ojca wobec syna. Jeżeli natomiast wsparcie dla normy udzielane jest przez zbiorowość, mówimy o normach społecznych.

Zbiór obowiązujących norm społecznych tworzy system normatywny. Podstawowym systemem normatywnym jest system prawny.

Mówiąc, że funkcjonujące w społeczeństwie normy mają charakter społeczny, mamy na myśli 3 aspekty:

1) systemy tworzone przez ludzi (społeczeństwo je tworzy w toku rozwoju społecznego); społeczeństwo jest źródłem norm w nim funkcjonujących

2) normy mają charakter powszechny, ogólny i abstrakcyjny (tzn. iż do każdego abstrakcyjnie pojmowanego członka społeczeństwa, znajdującego się w sytuacji, której norma dotyczy-skierowany jest określony zakaz lub nakaz określonego zachowania)

3) modyfikacja norm jest rezultatem funkcjonowania społeczeństwa, dostosowywaniem się do zmieniających się stosunków społecznych


Podział norm społecznych:
· nie związane bezpośrednio z państwem
normy moralne
normy obyczajowe
normy religijne
normy estetyczne
· bezpośrednio związane z funkcjonowaniem państwa
normy prawne
normy polityczne


Normy moralne – kwalifikują zachowania ludzkie jako dobre i złe, sprawiedliwe lub niesprawiedliwe. Sankcja: indywidualna (wyrzuty sumienia, samokrytyka) zbiorowe (odrzucenie jednostki, krytyka)

Normy obyczajowe – składają się na system norm obyczajowych; rozpatrujemy z punktu widzenia kryterium „wypada – nie wypada”; utrwalenie pewnego zwyczaju postępowania, który został przyjęty jako powszechny w stosowaniu; np. nie przestrzeganie w konserwatywnym środowisku wiejskim jakiegoś święta religijnego
Sankcja – społeczna polegająca na odtrąceniu przez grupę.

Normy religijne – związane z systemem obyczajowym i moralnym. Normy określające sposób postępowania rozpatrujemy z punktu widzenia kryterium wiary. Są często zapisane, dość sformalizowane, zbliżają się w swej formie do norm prawnych (charakter heteronomiczny - narzucone).
Sankcja – np. wykluczenie ze społeczności kościelnej.
Zasada republikańskiego państwa – rozdział władzy kościelnej od władzy państwowej przy zachowaniu np. równouprawnienia. Gdy zanika granica pomiędzy władzami mówimy o zagrożeniu teokratycznym.

Normy estetyczne – wyznaczają sposób postępowania, który rozpatrujemy z punktu widzenia kryterium „piękna - brzydoty”. Szczególnie widoczne w chwili wyborów (polityka) – marketing wyborczy.

Normy polityczne – normy określające sposób postępowania osób sprawujących lub wpływających na władzę (głównie o kręgu podmiotowego – rząd, prezydent). Utrwalone normy zwyczajowe powszechne jako powtarzana praktyka.
Konwenanse konstytucyjne – reguły zwyczajowe określające sposób postępowania władzy, co staje się praktyką (np. Wielka Brytania).
Sankcja – wykluczenie z partii, dymisja ze stanowiska.

Normy prawne – są stanowione przez organy państwowe lub też normy przez państwo sankcjonowane; państwo uznaje je za „tworzone” przez siebie, stoi za nimi autorytet państwa i sankcje włącznie przymusem, w przypadku nie stosowania się do nich adresata. Są bardziej precyzyjne od innych norm (zarówno, co do adresata jak i sankcji).


2. Różnice między normą moralną a normą prawną


System moralny – system norm moralnych, które wyznaczają sposób postępowania człowieka z punktu widzenia kryterium „dobra - zła” (zmieniają się w czasie). W każdym społeczeństwie istnieje zespół norm moralnych wspólnych dla całego społeczeństwa. Podstawową zasadą państwa demokratycznego jest zasada pluralizmu (wolność, istnienie wielu moralności). Nauką zajmującą się moralnością jest etyka.

Różnice między prawem a moralnością zakładając że patrzymy na czystą normę moralną i czystą normą prawną (różnice wskazała Maria Osowska – „Podstawy nauki o moralności”):
a) inny sposób powstawania obu systemów (normy moralne – w wyniku procesu długotrwałego rozwoju społeczeństwa; normy prawne – jednorazowy akt działania władzy publicznej lub państwowej);
b) inny sposób w jaki dowiadujemy się o obowiązywaniu danych norm (moralne – przekazywanie z pokolenia na pokolenie, wychowanie, socjologizacja, proces wychowawczy; prawo – „nieznajomość prawa nie usprawiedliwia”, powszechna znajomość prawa –akty prawne: konstytucja, ustawy, rozporządzenia);
c) charakter obowiązywania ( moralne – charakter autonomiczny; aby norma nas wiązała musimy ją zaakceptować, przyjąć do własnego sumienia, wymóg zaakceptowania, jednostkowy system moralny; prawne – charakter heteronomiczny, wiąże niezależnie od tego czy ją uznajemy czy nie za słuszną, zostało wymuszone przez twórców prawa);
d) sposób sformułowania
moralne – nie jest wyrazista, niepisana, ustna z pokolenia na pokolenie, brak formalnego charakter; dyspozycja – reguła zachowania;
prawne – sformalizowana budowa, spisana w systemie prawa stanowionego (artykuł, paragraf w akcie prawnym). Składają się z 3 elementów:
- hipoteza – opis okoliczności w której może znaleźć się adresat normy prawnej;
- dyspozycja – reguła zachowania skierowana do adresata z hipotezy o ile znajduje się on w warunkach z hipotezy;
- sankcja – określenie dolegliwości która może spotkać adresata okoliczności o ile nie zachowa się zgodnie z normą (regułami) w dyspozycji, a był w warunkach hipotezy (ma zastosowanie gdy zostaną naruszone zakaz i nakaz).
e) różnica w sankcji
moralne – wyrzuty sumienia (sankcje jednostkowe), sankcje rozsiane, rozproszone, niezinstytucjonalizowane;
prawne – wyraźnie określone w normie prawnej (zwłaszcza na gruncie:
- prawa karnego – represyjne w postaci grzywny, pozbawienia wolności, ograniczenia wolności, dożywotnie więzienie;
- prawa cywilnego – odszkodowanie, powrót do stanu poprzedniego, zadośćuczynienie; nieważności czynności prawnej – dokonana czynność z mocy prawa jest nieważna, np. kupno-sprzedaż bez aktu notarialnego;
- prawa administracyjnego – egzekucja, eksmisja, nakaz rozbiórki itp.)


3. Relacje między normą moralną a normą prawną

Rodzaje relacji: systemowe, treściowe, strukturalne, funkcjonalne.

Relacje systemowe – mówią o tym jak mają się do siebie systemy, który wynika z którego.
a) s. moralny jest pierwotny względem prawnego (moralny podstawą do prawnego); szkoła prawno-naturalna – poza prawem stanowionym jest prawo wyższe, boskie, naturalne;
b) s. prawny jest pierwotny względem moralnego, prawo daje moc obowiązywania normom moralnym; szkoła pozytywizmu prawnego; prawo to rozkaz władzy a dopiero później kształtowała się moralność.
c) Oba systemy są niezależne, jeśli chodzi o moc wiążącą. Żaden nie jest podstawą dla innego, nie ma zależności systemowej, rozwijały się równolegle, niezależnie.

Relacje treściowe – próba ustalenia jak ma się treść norm moralnych do prawnych.
- model inkluzji (Jellinek) – treść norm moralnych jest szerszy od prawnych.
Prawo stanowi minimum moralności. Każda norma prawna ma wydźwięk moralny, a nie wszystkie normy moralne mają wydźwięk prawny (rys.1)
- koncepcja wzajemnego krzyżowania się treści systemu oralnego i prawnego – są to 2 systemy normatywne, które w pewnym momencie zazębiają się (rys. 2).
Kolizja norm – niezgodność treści norm, sprzeczność pomiędzy treściami; np. klonowanie, eutanazja, aborcja.

Relacje strukturalne – powiązane z treściowymi. Normy moralne są wchłaniane do systemu prawnego. Określenie techniki wchłaniania – normy moralne zapisane w formie normy prawnej w akcie prawnym.
- inkorporacja – odesłanie prawa do moralności (pośrednie – terminy wartościujące w prawie, np. rażąca krzywda; odesłania do kodeksów etyki zawodowej –sposób działania grupy zawodowej; bezpośrednie – norma prawna zawiera klauzule generalne –ściśle określony termin wartościujący, dla którego pozostawia się lukę dla stosującego prawo, np. sędziego; doktryny; zazwyczaj Kodeks Cywilny obejmujący zasady współżycia społecznego, gdzie celem społeczno – gospodarczym jest przestrzeganie prawa).
- powiązania interpretacyjne – w procesie stosowania prawa, np. wynikają z wykładni z wnioskowania przez analogię.

Relacje funkcjonalne – ustalenie funkcji systemu prawnego i moralnego i wzajemnego wpływania jednego na drugi. Odpowiadają na pytanie: czy to, jakie jest prawo ma wpływ na moralność w państwie i odwrotnie?
Petrażycki – analizując stwierdził, że złe prawo karne demoralizuje społeczeństwo i odwrotnie.

4. Język prawny i język prawniczy

Język prawny – to język, w którym formułuje się normy prawne, teksty prawa obowiązującego; posługuje się nim prawodawca tworząc przepisy prawa.
Język prawniczy – metajęzyk w stosunku do języka prawnego. To język, w którym mówi się o języku prawnym. Oceniający język prawny, komentujący go. O języku prawnym mówią profesjonaliści związani z prawem, np. adwokaci, radcy prawni itp., doktryna, naukowcy.

Język potoczny – język powszechnej komunikacji, niejednoznaczny. Jego cechy to: naturalność, nieprecyzyjność, nieostrość, często domyślamy się znaczenia w sytuacji, obecność synonimów, wieloznaczeniowość.

Jednostka językowa złożona z kilku wyrazów stanowi tzw. wypowiedź formułowaną w danym języku. Wypowiedzi mogą pełnić następujące funkcje:
funkcje deskryptywną (opisową)
funkcje ekspresywną (emocjonalną, wyrażającą)
funkcja oceniając
funkcje sugestywną (stymulującą, wpływającą)
funkcje performatywne (faktyczną)

Rodzaje wypowiedzi:
Wypowiedzi opisowe – zdania w sensie logicznym np. „słońce świeci”; można stwierdzić, że jest prawdą lub fałszem; (funkcja opisowa)

Wypowiedzi oceniające – trudno zweryfikować naukowo, nie są w sensie logicznym np. „ładna jest teraz pogoda”; (funkcja oceniająca)

Wypowiedzi normatywne – powinnościowe; wypowiedzi tego typy formułują postulaty, polecenia, sugestie, rady. Spełniają funkcję sugestywną(stymulującą, wpływającą). Nie w sensie logicznym, nie można orzec czy są prawdziwe czy fałszywe.

Wypowiedzi celowościowe – są rodzajem wypowiedzi cennych. Wyrażają aprobatę lub dezaprobatę. Przedmiotem oceny nie jest stan rzeczy, ale środek prowadzący osiągnięcia konkretnego celu; np. gimnastyka jest korzystna dla zdrowia. W sensie logicznym, można sprawdzić prawdziwość lub fałszywość

Wypowiedzi performatywne (faktyczne)– akty konwencjonalne; zmienia się rzeczywistość za pomocą słów lub gestów (np. nadanie imienia, powołanie na stanowisko, głosowanie)

Język prawny – wypowiedzi normatywne pełniące funkcje stymulującą, sugestywną polegającą na wpływaniu na zachowanie adresata prawa.

Język prawniczy – wypowiedzi opisowe (funkcje deskryptywne, oceniające).

Semantyka zwrotów (sens znaczeniowy)
- język prawny bazuje na języku potocznym, choć jest od niego precyzyjniejszy; nie może być w nim synonimów itp. dlatego wprowadza się definicje legalne – wyjaśnienie sensu znaczeniowego, rozumienia zwrotu np. powód (osoba wnosząca powództwo do sądu). Często posiada on elementy języka sztucznego. A obecnie wiele słów języka potocznego pochodzi z języka prawa np. rękojmia, wstępni.
- Język prawniczy bazuje na języku profesjonalistów, grup zawodowych, posługuje się pewnym kodem znacznym dla np. „prawników”, znawców określonego prawa.

Składania – różnica języka prawnego i języka potocznego

5. Stosunek pojęć: norma prawna - przepis prawny

„Przepis prawny” i „norma prawna” to podstawowe pojęcia nauk prawnych. Nazwa „przepis prawny” występuje zarówno języku prawnym, tzn. języku tekstów prawnych, jak i w języku prawniczym, tj. w języku środowisk prawniczych. „Norma prawna” to termin właściwy wyłącznie dla języka prawniczego.

W rozważaniach prawoznawstwa wyodrębnia się pięć aspektów rozumienia relacji obu tych pojęć:
1) Przepis prawny – norma prawna jako pojęcia równoznaczne
Pozostałe aspekty stanowią o odrębności obu pojęć:
2) Przepis prawny jako pojęcie wyłączne
3) Norma prawna jako wypowiedź konstruowana z przepisów prawa
4) Norma prawna pojęcie pierwotne względem od przepisów prawa
5) Norma prawna jako znaczenie przepisu prawa

Ad 1) Przepis prawny – norma prawna jako pojęcia równoznaczne
przepis prawny i norma prawna to reguły zachowania wyodrębnione w tekście prawnym jako artykuł lub wypowiedź wchodząca w skład artykułu. Traktuje się je jako synonim.

Ad 2) Przepis prawny jako pojęcie wyłączne
Skoro nazwy „przepis prawny” i „norma prawna” oznaczają to samo-regułę zachowania, równie dobrze można używać tylko jednej z nich, ujmując wszystkie problemy prawne w kategoriach przepisów. W tekstach prawnych spotyka się wyłącznie określenia przepisu prawa.

Ad 3) Norma prawna jako wypowiedź konstruowana z przepisów prawa.
Przepis prawny jest rozumiany jako zwrot językowy zawarty w tekście prawnym.
Norma prawna to reguła zachowania zawierająca niezbędne elementy, skonstruowana na podstawie przepisów prawa (aparat pojęciowy wprowadzony przez znawców prawa).

Ad 4) Norma prawna pojęcie pierwotne względem od przepisów prawa
Prawo obowiązujące składa się z norm prawnych, a nie z przepisów prawa. Przepisy prawa to tylko techniczny środek służący do wyrażania norm prawnych. Normy prawne są, więc samodzielnie istniejącymi regułami zachowania.

Ad 5) Norma prawna jako znaczenie przepisu prawa
Norma prawna (reguła postępowania) stanowi treść prawa (przepisu prawnego), natomiast przepis prawny stanowi jego formę (zespół znaków).

Przepis prawny – jednostka techniczna aktu prawnego.
Norma prawna – jednostka logiczna aktu prawnego; wypowiedź wynikająca z zespołu znaków.

6. Budowa normy prawnej a budowa przepisu prawnego

Norma prawna jest jednostką logiczną konstruowaną z przepisów prawa.
Skonstruować normę na podstawie przepisów – to znaczy znaleźć spójne i stanowiące logiczną całość 3 elementy konstrukcyjne normy:
1. hipoteza – część normy określająca okoliczności w jakich ma zastosowanie (fakty prawne) i krąg adresatów (cechy generalne, abstrakcyjne) do których norma się odnosi.

Adresat może być określony jako adresat powszechny bądź jako adresat należący do określonej grupy zawodowej, społecznej (pod kątem pewnych cech rodzajowych, np. wiek, płeć).
Warunki określone w hipotezie są to tzw. fakty prawne - przewidziane przez hipotezę okoliczności, z którymi prawo wiąże skutki prawne (uprawnienia i obowiązki).
Wyróżniamy tu działania wolicjonalne – czynności prawne, podstawą jest oświadczenie woli dążąc do pewnych skutków; działania niezamiarowe – czyny zgodne (znalezienie rzeczy zgubionej) i sprzeczne (przestępstwa: zbrodnia, występki, wykroczenia) z prawem; podmiot nie dąży do osiągnięcia skutków prawnych, ale sprowadza na siebie skutki poprzez swe zachowanie; zdarzenia – fakty prawne, które nie zależą od woli i zachowania ludzi, z którymi prawo wiąże określone skutki prawne (katastrofa przyrodnicza, śmierć człowieka, narodziny, upływ czasu: nabycie pełnoletności, instytucja zasiedzenia czy przedawnienia).

2. dyspozycja – reguła powinnego zachowania się skierowana do adresata o ile znajduje się on w okolicznościach z hipotezy
Sprowadza się do zachowań będących obowiązkami podmiotów prawa lub do zachowań stanowiących ich uprawnienia (nakaz i zakaz – skutkiem prawnym jest wynikający obowiązek prawny określonego zachowania; dozwolenie – skutkiem jest uprawnienie).

3. Sankcja to konsekwencje prawne zachowania niezgodnego z obowiązkiem prawnym; określa rodzaj dolegliwości, jaka dotknie osobę, która będąc adresatem normy naruszy jej dyspozycję w warunkach określonych w hipotezie. (np. w prawie cywilnym: nieważność czynności prawnej)


Rozróżniamy następujące rodzaje sankcji prawnych:
Sankcja karna (np. eliminacja ze społeczeństwa ;-)
Sankcja egzekucyjna (np. eksmisja lokatora)
Sankcja nieważności czynności prawnej (np. unieważnienie związku małżeńskiego zawartego z bigamistą)

Poglądy na budowę normy prawnej:
- struktura jednoelementowa
Normą prawną wg zwolenników tej koncepcji jest każda wypowiedź zaczerpnięta z tekstu prawnego, która wskazuje sposób powinnego zachowania się; zatem zupełnie wystarczającym elementem normy prawnej jest dyspozycja o ile zawarta jest w przepisie prawnym.

- struktura dwuelementowa
Wg tej koncepcji wypowiedź języka prawnego, aby mieć cechy normy prawnej musi składać się z dwu elementów. Rozbieżność stanowisk w określeniu, jakie to mają być elementy. W każdej normie prawnej elementem niezbędnym jest hipoteza łącznie, z którą występuje dyspozycja (prawo cywilne) lub sankcja (prawo karne)

- struktura trójelementowa (socjalizm; każdy z elementów jest traktowany jako konieczny składnik; hipoteza dyspozycja sankcja

- koncepcja norm sprzężonych
Całość tworzą 2 normy: norma sankcjonowana – jest pierwotną normą skierowaną do pewnej kategorii adresatów, określonych rodzajowo (adresat pierwotny)+warunki, w których jest mu coś nakazane, dozwolone jest określona w hipotezie; dyspozycja normy sankcjonowanej określa treść nakazu, zakazu formułuje regułę powinnego zachowania się;
Norma sankcjonująca – stanowi normę posiłkową. Skierowana jest do organów państwa (adresat wtórny). Uruchomiona zostaje tylko wtedy, gdy naruszona jest norma sankcjonowana. Hipoteza zawiera warunki naruszenia przez adresata norm sankcjonowanych a dyspozycja zawiera reguły zachowania konkretnego organu władzy w celu nałożenia określonej sankcji na tego, kto naruszył normę sankcjonowaną

Przepisy prawne są ustanawiane mocą normatywnych aktów prawnych. Są to wypowiedzi językowe, zdaniokształtnej, stanowiące całość gramatyczną, zawarte w tekstach prawnych.
Budowa przepisu prawnego:
1) poprzednik – wymienia lub określa okoliczności z którymi należy wiązać skutki prawne w sposób graficzny;
2) następnik – ustala skutki prawne, jakie powinno być wiązane z okolicznościami wymienionymi w poprzedniku. Skutki te sprowadzają się do wskazania, jak dany podmiot powinien się zachować.
3) funktor normotwórczy - to odpowiedni zwrot językowy wiążący w całość obydwa wymienione wyżej człony przepisu prawa. Zwroty te nadają wypowiedziom zawartym w aktach prawnych charakter reguł wyznaczających postępowanie.

7. Rodzaje norm i przepisów prawnych

Normy prawne wg kryterium:
a) jaka reguła jest zawarta w dyspozycji (kryterium treści przepisu prawa):
- nakazu
- zakazu;
- dozwolenia (uprawniające)
b) stopień szczegółowości:
- „lex generalis” – norma ogólna „kto zabija podlega karze...”;
- „lex specialis” – norma szczegółowa; np. zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem, z użyciem broni palnej, itd.
c) charakter obowiązywania:
- „ius cogens”- bezwzględnie stosowana, nie pozostawiają adresatowi możliwości wyboru (nakaz, zakaz);
- „ius dispositivum”- względnie stosowane, typowe dla prawa cywilnego (zasada swobody umów gdzie strony mogą ułożyć stosunek prawny dowolnie w granicach prawa; oparte na dozwoleniu).

Przepisy prawne:
Wg stopnia dokładności:
a) – konkretne – to przepis prawny, który bezpośrednio i w sposób pełny ( kompletny i wyczerpujący) określa sposób postępowania; zawarta jest w nich norma konkretna;
- odsyłające – w treści odsyłają do innych przepisów już istniejących, moralności, kodeksów etyki zawodowej;
- blankietowe – odsyłają do prawa, które jeszcze nie obowiązuje, które będą w przyszłości; powstają poprzez opóźnienie legislacyjne – opóźnia się wydanie określonego przepisu prawnego w wyniku, czego powstaje luka prawna tzw. swoista luka w prawie

b) - proste – poprzednik sformułowany jest tak, że zawarty jest jeden fakt prawny;
(np. Żołnierz, który dopuszcza się czynnej napaści na przełożonego podlega karze aresztu wojskowego lub pozbawienia wolności do 3 lat; art. 315 1 kk.)
- złożone – kilka sytuacji faktycznych;
(np., Kto podrabia lub przerabia polski lub obcy pieniądz albo dokument na okaziciela uprawniający do otrzymania sumy pieniężnej…; art. 310 1 kk.)

c) - pierwszego stopnia – pierwotne (konkretne), które z określonymi faktami wiążą bezpośrednio skutki prawne;
- drugiego stopnia – pochodne (przepisy o przypisach; odsyłające)do tej kategorii zaliczamy: przepisy przejściowe, przepisy uchylające;

8. Akt prawny - pojęcie i budowa

Akt prawny – dokument wdany przez kompetentny organ władzy publicznej złożony z przepisów prawnych wyrażających normy prawne.
Budowa aktów prawnych (według zasad racjonalnego prawotwórstwa – prawo ma być tworzone zgodnie ze schematem):
1. nagłówek - (rodzaj aktu, dzień uchwalenia, przedmiot normowania);
2. arenga, preambuła – wstęp do aktu prawnego (w aktach wyższego rzędu);
3. wskazanie podstawy prawnej (nie w konstytucji i ustawach);
4. część zasadnicza (artykuły, paragrafy):
- cz. ogólna (zasady prawa, normy najważniejsze dla całego aktu);
- cz. szczegółowa;
- przepisy końcowe (data wejścia w życie).
5. podpis osoby kompetentnej
Akt prawny uzyskuje moc obowiązującą o ile zostanie należycie ogłoszony, tj. opublikowany w specjalnie do tego celu powołanych wydawnictwach: w „Dzienniku Ustaw” albo „Monitorze Polskim”.

Obowiązujące akty prawne:
- konstytucja
- ustawy
- ratyfikowane umowy międzynarodowe
- rozporządzenia, zarządzenia
- akty prawa miejscowego.
Najważniejszym aktem prawnym jest Konstytucja.
Konstytucja – ustawa zasadnicza o cechach:
- szczególna treść – materia konstytucyjna: ustrój państwa, władze państwowe, wolności obywatelskie, symbol; nowe kwestie – konstytucjonalizacja;
- szczególna forma (sposób) uchwalania i zmiany – Zgromadzenie Narodowe za pomocą demokracji pośredniej ale poprzez potwierdzenie naszej woli jako referendum; tworzenie konstytucji za pomocą procedury kwalifikowanej 2/3 głosów i polowa posłów i senatorów);
- szczególna moc obowiązywania – normy niższego rzędu mają być zgodne z konstytucją.
Ustawy maja charakter norm samoistnych (w sposób pierwotny regulują dane kwestie).

9. Stosunek prawny - pojęcie i klasyfikacja


Stosunek prawny – specyficzny stosunek społeczny określony w przepisach prawa (normach prawnych). Zachodzi między określonymi podmiotami prawa, powodem jego powstania jest zaistnienie pewnego faktu prawnego. Ulega on modyfikacji lub wygaśnięciu w skutek nie zaistnienia, likwidacji faktu prawnego.
Między podmiotami prawa w skutek zaistnienia faktu prawnego powstaje więź prawna – kombinacja uprawnień i obowiązków dotyczących określonych podmiotów.

Elementy stosunku prawnego:
- podmioty (osoby fizyczne i prawne; strony stosunku prawnego)
- przedmioty (treść stosunku prawnego = więź prawna, uprawnienia i obowiązki; np. przeniesienie własności)




Klasyfikacja ze względu na gałąź, której dotyczy norma prawna:

a. S. cywilnoprawne – podstawą jest Kodeks cywilny (zobowiązania), kodeks rodzinny i opiekuńczy (opieka, małżeństwo). Specyfiką jest to, że podmioty są równouprawnione, równorzędność stosunków (żaden z podmiotów nie może narzucić warunków, np. umowy dla drugiej strony);

b. S. administracyjnoprawne – regulacje w ustawach i rozporządzeniach. Brak równouprawnienia podmiotów; jedną ze stron jest, bowiem zawsze organ administracji państwowej, wyposażony w uprawnienia władcze. Narzuca swą wolę jednostronnie, druga ze stron jest podporządkowana i nie ma wpływu na kształtowanie treści tego stosunku. (Np. wezwanie obywatela do odbycia obowiązkowej służby wojskowej)

c. S. prawnokarne – kodeks karny; organ władz państwowych narzuca wolę, np. jednostce, gdy zostaje naruszony zakaz lub nakaz z normy prawa karnego materialnego;

d. S. mieszane – elementy s. cywilno-prawnych i administracyjno-prawnych (na gruncie prawa pracy – kodeks pracy);
- umowa pracodawca – pracownik;
- potem s. pracy gdzie pracownik jest podporządkowany pracodawcy.

10. Fakty prawne

Fakty prawne – wszelkie okoliczności wymienione w przepisach prawa (hipoteza normy prawnej), które pociągają za sobą skutki prawne, tj. powodują powstanie, zmianę, wygasanie uprawnień i obowiązków.
Poprzez fakty prawne dokonuje się realizacja konkretnego stosunku prawnego i jednostkowa realizacja normy prawnej. Nie każdy fakt prawny powoduje powstanie stosunku prawnego, jednak każdy stosunek prawny tworzy się lub zmienia w wyniku zaistnienia takiego faktu.

Najogólniej wszelkie fakty prawne dzielimy na:
1. Zdarzenia prawne
2. Działania prawne

Ad 1) Zdarzenia prawne – określa się tak okoliczności, niezależne od zachowania podmiotów, a które wywołują określone skutki prawne. Do tej kategorii zaliczamy: śmierć, urodzenie, upływ czasu, klęski żywiołowe.

Ad 2) Działanie prane – to fakty prawne zależne od działań ludzkich i wywołujące przewidziane prawem skutki prawne. Dzielimy je na: wolicjonalne (zamiarowe) i niezamiarowe.
Działania wolicjonalne – celowe i zamierzone zachowanie podmiotów prawa nastawione na wywołanie określonych skutków prawnych; wyróżnia się 3 kategorie:
· Czynności prawne – wywołanie skutków prawnych poprzez moc prawną odpowiednich oświadczeń woli (np. testament)
· Orzeczenia sądowe – rozstrzygają spory o charakterze prawnym (kończą proces stosowania prawa przez sądy)
· Decyzje administracyjne – indywidualne akty stosowania prawa wydawane przez organy administracji państwowej.

Działania niezamiarowe – zachowanie podmiotu prawa, które rodzi skutki prawne, chociaż do ich wywołania podmiot nie dążył. Zalicza się: czyny zgodne z prawem (np. znalezienie rzeczy zgubionej) czyny niezgodne z prawem (przestępstwa, wykroczenia, tzw. delikty prawa cywilnego)

FAKTY PRAWNE


Zdarzenia prawne Działania prawne



Działania wolicjonalne Działania niezamiarowe

Czyny zgodne Czyny niezgodne
z prawem z prawem

Czynności prawne Decyzje administracyjne Orzeczenia sądowe


11. Pojęcie osoby fizycznej jako podmiotu stosunków prawnych

Osoba fizyczna – każdy człowiek od chwili urodzenia aż do śmierci. Są jednak wyjątki rozszerzające (ktoś, kto nie jest człowiekiem z punktu widzenia prawnego może być podmiotem prawa; np. prawo spadkowe mówiące o tym, że płód w łonie matki – nasciturus, może dziedziczyć o ile nie urodzi się martwe) i zawężające (uznanie osoby za zmarłą na podstawie orzeczenia sądowego – fakt zaginięcia 10 lat).
Cechy osób fizycznych:
- zdolność prawna – zdolność do bycia potencjalnym podmiotem stosunku prawnego (każdy człowiek); przyrodzona naturalna cecha człowieka; niezależnie od kondycji finansowej i umysłowej.
- zdolność do czynności prawnych – zdolność do tego aby za pomocą składanych przez siebie oświadczeń woli kształtować swoją sytuację prawną; nabywać uprawnienia, zaciągać zobowiązania swoim działaniem można modyfikować stosunki cywilnoprawne. Wyróżniamy:
· Pełna zdolność do czynności prawnych
· Brak zdolności do czynności prawnych
· Ograniczona zdolność do czynności prawnych
Pełna zdolność do czynności prawnych - warunkami są: wiek 18 oraz brak ubezwłasnowolnienia wydanego przez orzeczenie sądowe Wcześniejsze uzyskanie zdolności do czynności prawnych może uzyskać np. kobieta po zawarciu związku małżeńskiego przed 18 okiem życia.
Pełna zdolność – wszystkie czynności z wyjątkami (np. kandydowanie na posła-21, senatora-30, prezydenta-35).
Przymus adwokacki – czynności procesowe; aby dane czynności zostały wykonane mają być wykonywane przez adwokata, radcę prawnego.
Kasacja – środek zaskarżania (od wyroku; wnoszona przez adwokata itp.).

Ograniczona zdolność do czynności prawnych dotyczyć może: osób 13-18 lat i ubezwłasnowolnionych częściowo przez sąd. Jest tu duża samodzielność, nie można jednak np. spisać testamentu. Jeśli dana czynność prawna zwiększa nasze uprawnienia lub obniża obowiązki to mogą być te czynności wykonywane samodzielnie, jeśli jest odwrotnie muszą być wykonywane przez przedstawiciela ustawowego: rodzice, kurator, opiekunowie.
Czynności prawne kulejące – zastrzeżona dla osób ograniczonych w zdolności prawnej, gdzie potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego.

Brak zdolności – od urodzenia do 13 lat i ubezwłasnowolnienie całkowite przez sąd. Nie mogą samodzielnie dokonywać czynności prawnych, wszystko przez przedstawiciela ustawowego. Wyjątkiem jest to, że mogą samodzielnie dokonywać czynności prawnych życia codziennego (zakupy, zamiana, pożyczka).

Przy ograniczonej zdolności i przy jej braku obowiązuje zasada ochrony słabszych.

Osoba fizyczna nie musi działać samodzielnie i osobiście, lecz może za pomocą przedstawiciela. Przedstawicielstwo:
a) ustawowe – osoba działająca w czyimś imieniu i na jego korzyść co wynika z ustawy; zawsze osoba z pełną zdolnością do czynności prawnych;
b) pełnomocnictwo – umocowanie do działania w cudzym imieniu i na jego rzecz, wypływa z oświadczenia woli(zamiar ma dotrzeć do osoby reprezentującej nas). Forma pełnomocnictwa wynika z czynności, dla której ma być ono sporządzone. Wyróżniamy:
- p. ogólne (rodzajowe) – do dokonania pewnego rodzaju czynności prawnej;
- p. szczegółowe – szczególny rodzaj czynności (np. p. procesowe);
- p. do dokonania określonej czynności prawnej – jedna czynność.
Pełnomocnikiem może być osoba z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych.

12. Charakterystyka osoby prawnej jako podmiotu stosunków prawnych

Osoba prawna traktowana jest z jednej strony jako twór nierealny a z drugiej jako twór organizacyjny bazujący na substracie osobowym (odpowiednikiem są ludzie, całość złożona z ludzi) lub majątkowym (najważniejszy jest majątek, którym posługują się ludzie).

Osoba prawna wg ustawodawcy to:
- Skarb Państwa – wyodrębniony majątek i jednostki organizacyjne (statio fisci), które same w sobie nie mają osobowości prawnej, ale działają w imieniu państwa, na jego rzecz i państwo ponosi za nie odpowiedzialność (Rada Ministrów); autonomia finansowa państwa
- Jednostki organizacyjne, którym prawo przyznaje osobowość prawną – osoby prawne komunalne (gmina, powiat, województwo, partie polityczne, spółka np. cywilna).

Osoby prawne dzielimy na typy:
- stowarzyszenia (korporacje) – działają dla określonej liczby członków w ich imieniu i na ich rzecz (substrat osobowy);np. partia polityczna
- fundacje (zakłady) – bazuje na substracie majątkowym, założyciel wykłada majątek na pewien cel i korzystają osoby trzecie (tzw. destynatariusze); np. biblioteka, szkoła wyższa.

Sposób powstawania osób prawnych:
tryb rejestracyjny – założyciele mają obowiązek powiadomić właściwy organ o zamiarze powołania osoby prawnej, ten zaś nie może odmówić zarejestrowania takiej osoby, jeśli uwzględniono wymogi stawiane przez przepisy; w takim trybie powstają np. spółki handlowe
tryb ustawowy (erekcyjny) – osoba prawna jest powoływana do życia przez państwo, za pomocą odpowiedniego aktu prawnego np. uchwalonej ustawy (np. uniwersytet);
tryb koncesyjny – powstaje osoba prawna z inicjatywy założycieli. Koniecznym warunkiem jest jednak zezwolenie (koncesja) właściwego organu państwa. Tak powstają m.in. stowarzyszenia.

Zdolność prawna jest tu łączna ze zdolnością do czynności prawnych (w momencie bycia zarejestrowanym) – zdolność do bycia podmiotem pewnych praw i obowiązków oraz być zdolnym do pewnych czynności prawnych (ustawowe ramy uzupełnione statutem prawnym).
Pewne stosunki są wyłączone z zakresu czynności prawnych.

Osoba taka działa poprzez swoje organy lub reprezentanta (prokurent). Prokura to pełnomocnictwo dla reprezentanta spraw spółki.

13. Zasady prawa

Zasady prawa stanowią fundament całego porządku prawnego państwa. Najogólniej przez ten termin należy rozumieć normy prawne, a także uznane konsekwencje tych norm, które w danym systemie prawa mają charakter zasadniczy. Są to normy, które mają szczególne miejsce w hierarchicznej strukturze systemu prawa. Duża część z nich jest zawarta w konstytucji. Do zasad wyróżnionych w najwyższych aktach prawnych demokratycznych państw zaliczyć można zasady:
· równości prawnej
· wolności
· praworządności
· suwerenności narodu
· konstytucjonalizmu
· podziału władzy
· tolerancji
· pluralizmu
Zasady prawne odnaleźć można także w innych aktach prawnych. Są to norm ustawowe o największym stopniu generalności. Poprzedzają one i wyznaczają normy szczegółowych regulacji. Wpływają na kształt instytucji prawnych.

Zasady prawne kształtowały się stopniowe. Źródeł wielu z nich należy szukać w prawie rzymskim. Oto kilka przykładów:
1) Zasada „preasumptio boni viri” (domniemanie dobrej wiary) jest fundamentalną regułą prawa, oznaczającą przypisywanie z założenia dobrych intencji. Szczególna postacią tej zasady jest w prawie karnym domniemanie niewinności oskarżonego. Oznacza to wówczas, że oskarżonego nie można uznać winnym, dopóki nie udowodni mu się jego winy.
2) Zasada „in nubio pro reo” wskazuje na konieczność rozstrzygania na korzyść oskarżonego wątpliwości powstałych powstałych toku postępowania
3) Zasada :nullum crimen, nulla poena sine lege” to podstawowa zasada prawa karnego materialnego. Oznacza, że odpowiedzialność dotyczy jedynie czynów uznanych za przestępstwo przez ustawę obowiązującą w czasie miejscu ich popełnienia
4) Zasada „res iudicata – ne bis In idem procedatur” – nie można dwukrotnie karać za ten sam czyn
5) Zasada „ignorantio iuris nocet” – oznacza, że nie można tłumaczyć się nieznajomością prawa, nie zwalnia ona bowiem od odpowiedzialności (nieznajomość prawa szkodzi)
6) Zasada „lex retro non agit” – prawo nie działa wstecz.


14. Pojęcie systemu prawa – jeden z systemów normatywnych regulujących zachowania człowieka

Jest to najbardziej doniosły w państwie system, gdyż stoi za nim obowiązek podporządkowania państwu. To całość składająca się z norm prawnych (elementy) – abstrakcyjnych i generalnych (w sposób ramowy określają postępowanie w hipotetycznych sytuacjach do określonego adresata). To system zinstytucjonalizowany.
Nie należą tu normy indywidualne i konkretne (powstają na podstawie norm prawnych w wyniku stosowania prawa).

System prawa można sklasyfikować jako s. sztuczny i nominalny.

Systemy dzielimy na:
d) naturalne (powstają w sposób naturalny niezależnie od człowieka, np. galaktyka) i sztuczne (stworzone przez ludzi, np. maszyny);
e) realne (istniejące namacalnie w sferze bytu) i nominalne (zbudowane z pojęć; abstrakcyjne, np. system filozoficzny).

Powiązania między normami w systemie prawnym:
a) treściowe
- wskazuje się na fakt wspólnej siatki pojęciowej (wyodrębnia się uniwersalny język prawny);
- występowanie pewnych pojęć do innych systemów normatywnych (klauzule generalne);
- istnienie w systemie prawnym zasad prawa (fundamentalne normy na gruncie danego aktu, całego prawa; o charakterze nadrzędnym np. konstytucja z zasadami równości, swobody umów, procesowymi, domniemania niewinności, prawo nie działa wstecz);
b) formalne – zawsze norma niższego rzędu powinna być wydana na podstawie formalnego upoważnienia zawartego w normie wyższego rzędu (wymogi formalne)
c) powiązania hierarchiczne – materialno- formalne (treściowe i formalne).

Modele systemów prawa:
- statyczny –powiązania treściowe;
- dynamiczny – powiązania formalne;
- dynamiczno – statyczny.

Podział norm prawnych (sposób uporządkowania wg gałęzi):
- pionowa – do jakiego aktu należą;
- pozioma struktura prawa - podział prawa na gałęzie;
Z punktu widzenia zakresu regulowanego przez normy prawne (prawo karne, pracy).
W starożytności Ulpian podzielił je na:
- p. publiczne – normy prawne które dotyczą interesu wszystkich, czyli interesie państwa (ogólnego, społecznego). Regulują relacje między organami władzy publicznej i relacje między jednostką a państwem (władztwo państwowe); p. konstytucyjne, karne, podatkowe;
- p. prywatne - zespół norm regulujących relacje między jednostkami, dotyczy zakresu indywidualnego jednostkowego (równouprawnienie podmiotów); p. cywilne, rodzinne i opiekuńcze.

Podział na prawo:
- materialne – normy regulujące stosunki prawne, cywilno-prawne (k. cywilny) regulacja merytorycznej treści stosunków społecznych, uprawnień i obowiązków podmiotów prawa przez ewentualne sankcje za ich przekroczenie (charakter pierwotny)
- formalne (proceduralne, procesowe) – zespół norm regulujących sposób dochodzenia praw przed sądami (tryb postępowania) o ile dochodzi do problemu i sposób działania sądów (k. postępowania cywilnego), charakter wtórny względem prawa materialnego.

System prawny w państwie demokratycznym:
- hierarchiczny (wpływa na tzw. pionową strukturę systemu prawa)
- zupełny (tzn. każda sprawa domagająca się rozstrzygnięcia ma swój odpowiednik w normie prawnej)
- niesprzeczny (system powinien stanowić całość zachowującą wewnętrzną koherencję).

15. Zasada hierarchiczności systemu prawa

Normy prawne systemu prawa muszą być ułożone wg pewnej hierarchii:
- n. wyższego rzędu
- n. niższego rzędu – podstawą są n. wyższe, zgodność treściowa (trybunał konstytucyjny).
Hierarchiczność aktów prawnych odpowiada hierarchii źródeł prawa (konstytucja, ustawy i ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia, prawo lokalne).

Źródła prawa (systemu prawa):
- p. stanowione – Europa; tylko akty prawne są źródłem prawa;
- p. zwyczajowe (mieszane, common law)– państwa anglosaskie; obok aktów prawnych są też zwyczaje prawne, konwenanse konstytucyjne, precedensy.
Źródła prawa w sensie prawniczym – to na podstawie, czego może zapaść rozstrzygnięcie indywidualne (norma prawna z aktu prawnego).

Jest konsekwencją przyjęcia pewnych kryteriów hierarchicznych:
· podmiotowe – postulat żeby określony organ tworzył określony akt prawny(hierarchia podmiotów i organów władzy państwowej o określa kompetencje);
· przedmiotowe – określone sprawy czy obszary regulacji prawnej odnoszą się do określonych szczebli hierarchii aktów prawnych, tzn. materia spraw (ważność) wyznacza miejsce w hierarchii aktów (norm) prawnych; np. ustrój określa konstytucja.



16. Zasada niesprzeczności systemu prawa

Postulat:
1. do twórcy prawa żeby tworzył normy prawne niesprzeczne treściowo, spójne, konkretne
2. szczególnie do stosującego prawo – organu administracyjnego, sędziów w sprawie eliminacji sprzeczności w prawie, w praktyce stosowania prawa.

Rodzaje sprzeczności (kolizji norm prawnych):
a) logiczna – w treści jednej normy jest nakaz a w drugiej zakaz;
b) przeciwieństwo logiczne – dyspozycja jednej normy że zawarty jest w niej nakaz a w drugiej zawarty jest zakaz innego postępowania;
c) sp. prakseologiczna – sytuacja kiedy działając zgodnie z dyspozycją jednej normy nie możemy ustalić zaistnienia skutków przewidzianych w drugiej normie

Reguły kolizyjne – usuwanie sprzeczności:
a) I stopnia – usuwanie prostych sprzeczności
- hierarchiczności – wybieranie norm wyższego rzędu przy usuwaniu sprzeczności; „lex superior derogat legi inferiori” (norma wyższa uchyla normę niższą);
- merytoryczna (szczegółowości) – wybór normy szczególnej nad ogólną; „lex specialis derogat legi generali” (norma szczegółowa uchyla normę generalną);
- temporalna (czasowości) – wybór normy późniejszej na wcześniejszą; „lex posterior derogat legi priori” (norma późniejsza uchyla normę wcześniejszą).
b) II stopnia – metareguły kolizyjne (kolizja między regułami kolizyjnymi)

1. Konflikt między regułą hierarchiczności a regułą merytoryczną
Dochodzi do niego, gdy jedna z norm sprzecznych treściowo jest normą wyższą i jednocześnie normą ogólną, druga zaś normą szczegółową niższego rzędu. Przy rozstrzyganiu takiej kolizji ponownie dominuje reguła hierarchiczności. Norma wyższa, mimo że ogólna uchyli normę niższą, chociaż szczegółową

2. Konflikt między regułą hierarchiczności i temporalną
Wtedy, gdy mamy dwie normy prawne, z których jedna jest wyższą i została wydana wcześniej, druga zaś jest niższą i została wydana później. Normy te są sprzeczne treściowo. Przy rozstrzyganiu pierwszeństwo zawsze ma reguła hierarchiczna. Norma wyższa pomino że wcześniejsza uchyla normę niższą mino że późniejszą

3. Konflikt między regułą merytoryczna i temporalną
Konflikt między normą wydaną wcześniej a zarazem szczegółową oraz normą ogólną wydaną później (obie normy są tego samego stopnia). Należy w takim przypadku stosować regułę merytoryczną, czyli norma szczegółowa mino, że wcześniej wydana uchyla normę ogólną wydaną później.




17. Zasada zupełności systemu prawa

Polega na tworzeniu systemu prawa zupełnego, na uregulowaniu wszystkich sytuacji ważnych z punktu widzenia prawnego. Tworzenie prawa, aby nie było braków unormowań prawnych (luki prawne).
Skierowane głównie do stosującego prawo – uzupełnianie braków w prawie.
Luki w prawie są lukami pozornymi (spostrzeżona luka musi być wypełniona).

Rodzaje:
o extra legem – najbardziej wyrazista, brakuje normy prawnej bezpośredniej (która nakładałaby pewne prawa i obowiązki) a sytuacja jest ważna z punktu widzenia prawa (w prawie brak regulacji prawnej). Dochodzi do skutków negatywnych – brak uprawnień i obowiązków w związku z brakiem normy bezpośredniej. Powinno być zastąpione skutkami pozytywnymi wynikającymi z norm bezpośrednich.
o intra legem – żeby mogło być wydane rozstrzygnięcie, sąd musi doprecyzować normę bezpośrednią regulującą daną sytuację (mało precyzyjne sformułowania języka prawniczego;terminy wartościujące)
o conra legem – jest norma bezpośrednia i skutki pozytywne które w danej sytuacji wydają się być nieodpowiednie (negatywne). Dlatego dane skutki pozytywne zastępuje się innymi skutkami pozytywnymi.
o techniczna luka w prawie – zapis normy jest tak sformułowany że sędzia ma wątpliwości co do znaczenia niektórych słów, znaków itp.
o swoista luka w prawie – zbliżona do extra legem co wynika z przepisów blankietowych (odsyła do przyszłych aktów); brak normy bezpośredniej.

Rodzaje wnioskowania (rozumowania, argumentacji) prawniczego (r. inferencyjne)- usuwania luk w prawie
a) per analogiam = a simili (na zasadzie podobieństwa):
o analogia legis – na zasadzie podobieństwa z ustawą
o analogia iuns – na zasadzie podobieństwa z zasadami prawa
Stan faktyczny unormowany (prawo wiąże jakieś skutki prawne) = stan faktyczny nienormowany (podobny do unormowanego).
Skutki z sytuacji unormowanej są przenoszone na sytuację nienormowaną a podobną – powstaje norma pośrednia wydedukowana. Zakazana jest analogia w prawie karnym.
b) a contrario – z przeciwieństwa. Dość ryzykowne, wniosek może okazać się błędny. Stan faktyczny z pewnymi skutkami unormowanymi = stan z innymi cechami niż stan pierwszy. Skutki nie mogą być przeniesione z 1 na 2. Np. nie można dochodzić roszczeń majątkowych, jeżeli nie dochodzi się jednocześnie ustalenia ojcostwa
c) a fortriori („tym bardziej”)
o a maiori ad minus – z uzasadnienia mocniejszego na słabsze (jeśli wolno więcej to tym bardziej można mniej: nakaz lub dozwolenie); np. skro sąd jest uprawniony do pozbawiania kogoś władzy rodzicielskiej to tym bardziej może tę władzę ograniczyć; lub kto ma obowiązek utrzymania dziecka, tym bardziej ma obowiązek zaopatrzenia go w ubranie.
o a minon ad maius – ze słabszego na silniejsze (nie można miej to nie można więcej: zakaz); np. skoro po drodze rowerowej nie może jechać 2 rowerzystów obok siebie to tym bardziej nie może jechać t3.
Jeśli nakazany jest cel to dozwolone są środki, które do tego celu prowadzą.

18. Wykładnia prawa - pojęcie i klasyfikacja

Wykładnia prawa – proces ustalania znaczenia przepisu prawnego, interpretacja tekstów prawnych mająca na celu ustalenie rzeczywistego znaczenia przepisów i sformułowanie na ich podstawie określonej normy postępowania (traktowana jako proces interpretacji oraz jako rezultat tego procesu).

Rodzaje:
a) ze względu na podmiot:
o autentyczna – dokonuje jej twórca prawa, może ustanowić sens znaczeniowy przepisu zgodnie z wnioskowaniem „a maiori ad minus”. Posiada powszechną moc wiążącą – ustalenia obowiązują wobec wszystkich podmiotów (erga omnes).
o legalna (delegowana, z upoważnienia) – dokonują organy upoważnione do tego typu działania; podstawą do działania są tu przepisy prawne mówiące o uprawnieniach poszczególnych organów (np. Trybunał Konstytucyjny, sądy i organy administracyjne),nie posiada powszechnej mocy wiążącej, ma moc ograniczoną. Proces stosowania prawa – ma zapaść rozstrzygnięcie indywidualne, ale musi być podstawa prawna, odpowiednia norma prawna.
o Doktrynalna (naukowa) – dokonuje jej doktryna – teoretycy prawa (profesorowie itp.). formalnie nie ma żadnej mocy wiążącej.
W jej ramach dodatkowo można wyróżnić wykładnię prywatną która dokonywana jest przez nas przy czytaniu danego przepisu prawnego.
Autentyczna i legalna nazywane są wykładnią operatywną.

b) ze względu na moc wiążącą:
o powszechna moc wiążąca;
o ograniczona moc;
o brak mocy;
c) ze względu na przebieg procesu interpretacji:
o językowa – wyjaśnianie sensu znaczeniowego przepisu w oparciu o reguły językowe;
o systemowa - wyjaśnianie sensu znaczeniowego przepisu ze względu na miejsce w systemie prawnym;
o funkcjonalna - wyjaśnianie sensu znaczeniowego przepisu w oparciu o odniesienie do innych poza prawnych reguł postępowania;
d) kryterium wyniku (rezultatu) wykładni:
o literalna (dosłowna) – wynik w postaci ustalenia dokładnego, dosłownego sensu znaczeniowego zwrotów zawartych w przepisie
o rozszerzająca (sens znaczeniowy przepisu w zakresie szerszym od dosłownego) lub zawężająca (węższy sens znaczeniowy od dosłownego)
e) – sensu stricte (wykładnia językowa, systemowa, funkcjonalna – proces interpretacji)
o sensu largo – proces interpretacji + reguły egzegezy (reguły inferencyjne + reguły kolizyjne).

Metareguły wykładni (wskazówki, określony sposób przeprowadzania procesu interpretacji prawa jako całości):
o wykładnia dokonywana w określonej kolejności (językowa, systemowa, funkcjonalna);
o w przypadku ustalania różnych sensów znaczeniowych interpretator ma obowiązek przyjąć sens znaczeniowy z wykładni funkcjonalnej;
o wykładnia sensu largo może być przeprowadzana po przeprowadzeniu wykładni sensu stricte.
Teorie wykładni (kiedy dokonać wykładni, kiedy jest potrzebna):
o t. derywacyjna – w. należy dokonywać zawsze w każdym momencie, przepis to co innego niż norma prawna;
o t. klaryfikacyjna – potrzebna gdy przepis i jego zwroty budzą wątpliwości, norma nie wynika wprost z przepisu („to co jasne nie wymaga interpretacji”), synonim przepisu i normy.

19. Wykładnia językowa

Uwzględnia specyfikę języka prawniczego.
Szereg dyrektyw wykładni języka ma twórca prawa:
o domniemania języka potocznego – większość zwrotów języka prawnego ma być tożsamymi ze zwrotami języka potocznego , „interpretator powinien nadać dla danego zwrotu taki sens znaczeniowy jaki ten zwrot posiada w języku potocznym chyba że co innego wynika z przepisu prawnego” (kategorie prawne szczególne, pojęcia prawne);
o domniemania uniwersalnego języka prawnego – „interpretator ma po odrzuceniu domniemania języka potocznego nadać dla danego zwrotu taki sens znaczeniowy jaki funkcjonuje w języku prawnym chyba że co innego wynika z przepisu” (konkretny akt prawny, należy przyjąć „sens znaczeniowy zwrotu na gruncie specyficznego języka prawnego”);
o kompletności – „nakazuje interpretatorowi żeby uwzględniał w procesie interpretacji wszystkie elementy przepisu prawnego” (każdy zwrot języka prawnego coś znaczy)
o tożsamości znaczeniowej – „nakazuje interpretatorowi żeby równobrzmiące i równokształtne zwroty były jednakowo wyjaśniane w obrębie jednego aktu”.
Rezultatem jest wykładnia literalna.

20. Wykładnia systemowa

W szczególności przy interpretacji należy wziąć pod uwagę zasady prawa: niesprzeczności, zupełności, hierarchiczności.
o Dyrektywa niesprzeczności – „interpretator ma dokonać ustalenia sensu znaczeniowego przepisu, aby nie był on sprzeczny z sensem znaczeniowym innych przepisów systemów prawa”.
Zasady prawa – fundamentalne normy na gruncie prawa (w części ogólnej aktu prawnego). Powinny być odpowiednio traktowane przy interpretacji.
Instytucje prawne – zespoły norm dotyczące określonych stosunków prawnych (np. własności- zasada szczególnej ochrony własności).

Zasady są bardzo ważne, o czym świadczy waga zasad prawa przy interpretacji:
o priorytetu zasad prawa – w przypadku ujawnienia się sprzeczności między sensem znaczeniowym przepisu a adekwatną zasadą prawa do przepisu należy przyjąć sens znaczeniowy przyjęty dla zasad prawa;
o korelacji systemu prawa – w razie wątpliwości należy przyjąć sens znaczeniowy odpowiedni dla zasady prawa;
o normatywności zasad prawa – jeśli interpretator powołuje się na jakąś zasadę prawa, musi podać źródło gdzie zawarta jest norma prawna o charakterze zasady prawnej.
Dyrektywa uwzględniania systematyki wewnętrznej aktu prawnego- „interpretator ma uwzględnić położenie przepisu w systemie wewnętrznym aktu”;
jeśli leży on w części szczegółowej należy go odnieść do zasad prawa,
a jeśli leży w części ogólnej może być on zasadą prawa (należy sprawdzić).
Rezultatem jest wykładnia rozszerzająca lub zawężająca w stosunku do wykładni językowej

21. Wykładnia funkcjonalna

„Interpretator ma patrzeć na całą otoczkę systemu prawnego” (przejście do innych systemów normatywnych). Najczęściej odwołuje się interpretator do norm moralnych i obyczajowych.
Modele wykładni (jak ma być prowadzona):
o w. statyczna – „interpretator ma nadać sens znaczeniowy zgodnie z wolą historycznego twórcy prawa”;
o w. dynamiczna – „interpretacja sensu znaczeniowego przepisu tak aby uwzględnić wolę aktualnego twórcy prawa” (co chciałby dzisiaj uzyskać).
Dyrektywy:
o słuszności (uwzględnianie ocen pozaprawnych) – „Interpretator ma wyjaśnić sens znaczeniowy przepisu żeby ustalona norma była zgodna z normami obyczajowymi, moralnymi w danym państwie”;
o celu – „Interpretator ma w taki sposób ustalić sens znaczeniowy aby cel przepisu był przynajmniej zgodny z celem instytucji do której przepis należy”;
o funkcji – „Interpretator ma w taki sposób ustalić sens znaczeniowy aby funkcja przepisu był przynajmniej zgodna z funkcją instytucji do której przepis należy”.
Cel i funkcję ustala się w oparciu o systemu normatywne.

21. Schemat stosowania prawa

Stosowanie prawa jest sformalizowanym procesem realizowanym przez organy władzy publicznej, którego efektem jest wydanie rozstrzygnięcia indywidualnego (normy konkretnej) zawartego w orzeczeniu sadowym lub decyzji administracyjnej opartego na normie prawnej (abstrakcyjnej, generalnej).

Etapy stosowania prawa:
1. ustalenie stanu faktycznego (udowodnienie)
2. wybór przepisu i ustalenie normy prawnej
3. subsumpcja
Oba pierwsze są równorzędne, ale wszystkie składają się z zespołu czynności wykonywanych przez odpowiednie organy.
Jurysdykcyjne stosowanie prawa przez sądy: postępowanie cywilne (kodeks postępowania cywilnego) i karne (kodeks postępowania karnego) – są tu strony postępowania (podmioty) równorzędne. Sąd jest arbitrem niezależnym i rozstrzyga spory oraz nakłada obowiązki i uprawnienia.

Na gruncie postępowania administracyjnego nie ma równorzędności podmiotów.


Etap I Ustalenie stanu faktycznego (udowodnienie)

Zasada prawdy materialnej – należy udowodnić rzeczywisty stan rzeczy, że coś rzeczywiście miało miejsce, dana sprawa istniała. Istotą jest ustalenie obrazu faktów zgodnych z rzeczywistością w oparciu o środki dowodowe (zeznania świadków, zeznania stron, oględziny, opinie biegłych, dowody genetyczne, materiały audiowizualne, dokumenty).
Występują pewne ograniczenia środków dowodowych – zakaz przesłuchiwania adwokata z zakresu faktów, które uzyskał podczas prowadzenia sprawy oraz zakaz przesłuchiwania duchownego, co do faktów o których dowiedział się przy spowiedzi.

Odstępstwa od zasady prawdy materialnej – ustala się prawdę formalną (przy użyciu pewnych reguł proceduralnych i przesłanek).
o Notaria powszechne – przyjęcie faktu jako coś powszechnego (powszechne: faktu powszechne znane w danej okolicy w obrębie, którego rozstrzyga sad miejscowy – fakty historyczne; sądowe: znane sądowi z urzędu; przepływ informacji między instytucjami);
o fakty stwierdzone w dokumentach urzędowych (rękojmia wiary) – byłoby to podważaniem wiarygodności dokumentów;
o nie udowadnia się faktów przyznanych przez stronę przeciwną o ile nie budzą wątpliwości;
o nie udowadnia się faktów udowodnionych;
o domniemania prawne w 2 postaciach ( preasumptio facti – faktyczne i preasumptio iuris - prawne) – nie wymagają dowodów
.
Domniemanie faktyczne – wnioskowanie z innych ustalonych faktów (związki przyczynowo - skutkowe); „Sąd może uznać za ustalone fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, jeżeli wniosek taki można wyprowadzić z innych ustalonych faktów” art. 231 k.p.c.)

Domniemanie prawne– domniemanie ustanowione przez prawo, gdy nie zostały one obalone dowodem przeciwnym (wnioski, jakie wyciągamy z sytuacji wskazuje nam ustawa) Np., gdy chodzi o ochronę pewnych wartości.

Np. domniemanie niewinności oskarżonego – niewinność oskarżonego do momentu uprawomocnienia wyroku, domniemanie dobrej wiary (przyjmuje się dobre intencje danego podmiotu cywilno – prawnego), domniemanie ojcostwa.

Prawne (ochrona godności), – gdy fakt jest trudny lub nie możliwy do udowodnienia, ale bardzo prawdopodobny.

Przepis zawierający domniemanie zawiera:
o podstawę – fakty które się zdarzyły i są udowodnione;
o funktor – zawiera słowo „domniemywa się”;
o wniosek – zawiera tezę o udowodnieniu faktu nieudowodnionego.
Wszystko to ma uprościć procedurę stosowania prawa.

Etap II Wybór przepisu i ustalenie normy prawnej, czyli tzw. wykładnia

Stan faktyczny musi zostać znaleziony w odpowiedniej części przepisu (poprzednik) li hipotezie normy prawnej. Sędzia wyciąga daną regułę postępowania w celu nałożenia pewnych obowiązków i uprawnień, przeprowadza w związku z tym wykładnię prawa lub dodatkowo reguły egzegezy (interferencyjne, kolizyjne). Dedukuje normy pośrednie.

Etap III Subsumpcja

Sąd stosuje rozumowanie prawnicze – „sylogizm prawniczy”, stwierdza, że norma prawna pasuje do konkretnej sytuacji faktycznej (można nałożyć obowiązki i uprawnienia); zapada rozstrzygnięcie ostateczne na podstawie orzeczenia sądowego.

23. Domniemanie w prawie

Do faktów, które nie wymagają dowodu (nie wymagają tzw. prawdy materialnej) zaliczamy m.in. domniemanie. Ustawodawca zastępuje przeprowadzenie dowodu domniemaniem (preasumpcją). Rozróżniamy:
· domniemanie faktyczne
· domniemanie prawne

Domniemanie faktyczne (preasumptio facti) to rodzaj wnioskowania na podstawie pewnych faktów o innych, pozostających pozostających pozostających pierwszymi w logicznym związku. Przypuszczenie to opiera się na określonych podstawach. Fakt, który jest przedmiotem domniemania jest prawdopodobny. Przykład: z faktu nieobecności konkretnej osoby na miejscu przestępstwa może wysnuć wniosek, że nie był on sprawcą.

Domniemanie prawne (preasumptio iuris) ma bezpośrednie odzwierciedlenie w normie prawnej. Stanowi ustawowe dopuszczenie istnienia pewnego faktu trudnego do dowiedzenia na podstawie innego faktu udowodnionego lub bezspornego. Ustawodawca poprzez ustanowienie szczególnej normy prawnej nakazuje uznać za istniejący element stosunku prawnego, jeśli został udowodniony fakt, który z tym elementem z reguły współwystępuje.
Przykład: domniemanie chwili śmierci zaginionego; „Domniemywa się, że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego”. (Art. 31 1 k.c.)

Wyodrębnia się 3 elementy przepisu zawierającego domniemanie prawne:
1) Przesłankę domniemania (poprzednik) – zbiór sytuacji, dla których ustanowiono odpowiednie domniemanie
2) Funktor domniemaniotwórczy – „domniemywa się”, rozumiany jako nakaz przyjęcia oznaczonych we wniosku domniemania
3) Wniosek domniemania (następnik) – skutki prawne, jakie przyjmujemy za udowodnione

Domniemanie prawne można podzielić na 2 kategorie:
· Takie, które dla wywołania skutków prawnych wymagają określonej procedury przewidzianej przez prawo (np. sądowe uznanie zmarłego
· Takie, które nie wymagają da zaistnienia skutków prawnych żadnej procedury

Istotną cechą domniemania jest to, że może być ono wzruszone (obalone), tzn. może zostać wykazana mylność.

24. Obowiązywanie prawa

Konsekwencja obowiązywania prawa – uznanie norm za obowiązek skutkuj:
1) dana norma ma być stosowana w praktyce (sąd i administracja) ;
2) obowiązywanie prawa ma być przestrzegane przez organy władzy publicznej;
3) jednostki mają obowiązek stosować zakazy, nakazy z norm prawnych.

Definicja uzależniona jest od koncepcji:
a) Socjologiczna (realistyczna, behawiorystyczna) – obowiązują te normy prawne które są stosowane w praktyce, na podstawie których zapadają rozstrzygnięcia indywidualne (desuetudo – odwyknienie prawa; norma nie jest od dłuższego czasu stosowana w prawie – utrata mocy obowiązywania). Za obowiązek uznaje się tylko normy przestrzegane przez władze; jeśli jednostki łamią nakazy i zakazy odmawia się normom obowiązywania.
b) Aksjologiczna – obowiązuje tylko to prawo, które jest uznane za dobre, sprawiedliwe, respektujące normy, słuszne – uwzględnia system, normy moralne (walory jakościowe; systemy prawa zwyczajowego)
c) Formalna (tetyczna) – formalna koncepcja praworządności, (co to znaczy, że prawo obowiązuje?). Prawo jest wtedy, gdy spełnia wymogi formalne: podstawa, kompetencja organów, właściwa procedura, właściwa systematyka wewnętrzna aktu, podpis, właściwa publikacja.

Zakres obowiązywania prawa:
a) Zakres personalny, (kogo?) – Wszyscy przebywający na terytorium państwa bez względu na obywatelstwo i czas przebywania itd.
Wyjątki: - dyplomaci zagraniczni (immunitet); ambasadorzy i ich rodziny;
- można znajdować się poza granicami (podleganie prawom ojczystym i państwa, w którym się znajduje)
b) Zakres terytorialny (gdzie?) – Prawo obowiązywania na terytorium danego państwa; zasada eksterytorialności (oprócz baz wojskowych, placówek dyplomatycznych, statki)
c) Zakres czasowy (temporalny), (od kiedy, do kiedy?) – Od momentu vacatio legis (spoczynek ustawy – 14 dni od opublikowania ustawy do momentu nabycia mocy obowiązywania; w celu zapoznania się z aktem; do momentu klauzuli derogacyjnej – norma uchylająca moc obowiązywania; przepisy wprowadzające lub część końcowa)

25. Pojęcie demokracji

Lincoln – „rządy ludu dla ludu i przez lud” (nie jest wyczerpująca i zbyt uproszczona).
Stadia historyczne rozwoju demokracji:
o demokracja ateńska (starożytna) – greckie państwa-miasta (polis) z ideami wolności, równości, większości, gwarantowanymi wąskiej grupie osób – obywatelom.
o Demokracja stanowa (średniowiecze) – ograniczona do jednego stanu uprzywilejowanego (szlachta) z ideami wolności, równości, większości (w Polsce została zachwiana ze względu na jednomyślność np. w postaci Liberum Veto);
o D. Burżuazyjna (XVII-XVIII) – parlamenty wybieralne przez społeczeństwo obywateli (wszyscy członkowie danej społeczności); otwiera się scena polityczna, ale ograniczone były prawa wyborcze, człowiek rodzi się obywatelem; ograniczenia płcią itp. – rządy większości;
o D. liberalna – (pluralistyczna, XIX-XX), gdy pojawia się demokracja w której rządy większości ograniczone są prawami mniejszości, liczy się przede wszystkim jednostka poszanowanie praw mniejszości (G. Sratorii).

Płaszczyzny, do których może odnosić się pojęcie demokracji:
1. Podeście postulatywne (normatywne) – demokracja jako filozofia (filozofia demokratyczna), zespół względnie trwałych wartości określających idealny sposób funkcjonowania społeczeństwa; pod wpływem myśli liberalnej; wartości – suwerenność, pluralizm, tolerancja, konsensus, równość, wolność, większość.
2. Podejście opisowe – demokracja polityczna – konkretnie istniejący ustrój państwa, które stara się zrealizować założenia demokratyczne poprzez wiele instrumentów (zasada podziału władzy, zasada demokracji bezpośredniej lub przedstawicielskiej, zasada niezawisłości sądu itp.).

R. Dahl zaproponował, aby patrząc na dwie płaszczyzny używać pojęcia filozofia demokratyczna.
Poliarchie – konkretna demokracja polityczna, zbliżająca się jakoś do ideału.
Hegemonie- zupełne przeciwieństwa poliarchi, zbliżają się do ideałów państw totalitarnych:
o p. totalitarne – dominuje wszechwładna ideologia, władza skupiona w jednych rękach, ucisk, przemoc aby społeczeństwo przyjęło system, brak pluralizmu;
o p. autorytarne – istnieje minimalny pluralizm lub jego pozorny, społeczeństwo może wyznawać inne ideologie niż władza rządząca.

3. Demokracja konstytucyjna – funkcjonowanie państwa demokratycznego w oparciu o konstytucję w sensie formalnym (spisany jednolity akt – ustawa zasadnicza, który jest usytuowanym najwyżej aktem prawnym o szczególnej mocy ......). 1971 – Konstytucja Polski.
Konstytucja w sensie materialnym o ile akt dotyczy elementów materialnych (Wielka Brytania), np. akty ustawowe, jeśli dotyczą relacji między państwem i jednostką władzy, konwenanse, orzeczenia sądowe.
4. Demokracja społeczna – patrzymy na funkcjonowanie społeczeństwa (etos społeczeństwa, styl życia oparty o idee równości). A. Tocqueville – klasyczne pojęcie.
6. Demokracja ekonomicznej gospodarki w społeczeństwie – dąży do wyrównywania szans w sferze [poziomu życia.
Pojęcie demokracji politycznej można przenieść do społecznej i gospodarczej, podobne zjawiska istnieją właśnie w tych sferach.
Obecnie jest demokracja społeczno -demokratyczna – element dotyczy tej opcji politycznej, która myśli o przeniesieniu idei równości ze sfery politycznej do społeczno- ekonomicznej i innych.

26. Suwerenność ludu, narodu, społeczeństwa obywatelskiego a demokracja bezpośrednia i pośrednia


26. Suwerenność ludu, narodu, społeczeństwa obywatelskiego a demokracja bezpośrednia i pośrednia

Jedną z podstawowych idei, uznanych za kanon społeczeństwa demokratycznego jest zasada suwerenności społeczeństwa obywatelskiego. Bazuje ona na podstawie ustalonych w życiu politycznym pojęć:

Suwerenność monarchy – (J. Bodin, do XVII związana z państwem absolutystycznym a nie demokratycznym). Suwerenem jest monarcha, król i ona ma tą władzę niczym nieograniczoną, tworzy prawo i narzuca poddanym, odpowiadał jedynie przed historią i Bogiem.

Suwerenność ludu – J.J.Rouseau, gdzie podmiotem władzy jest lud, traktowany jako żywa organiczna całość złożona z pojedynczych ludzi, sposób bezpośredni sprawowania władzy – ideał demokracji bezpośredniej (konstytucja francuska 1793).

Suwerenność narodu – podmiotem jest naród traktowany jako abstrakcja, kategoria pojęciowa, faktycznie istnieją ludzie tworzący jakiś naród, demokracja pośrednia (przedstawicielska) wybierana przez społeczeństwo w ich imieniu (konstytucja francuska 1791).
Na gruncie współczesnej, rozwiniętej myśli demokratycznej zarówno pojęcie suwerenności narodu jak i suwerenności ludu rozumiane są wspólnie jako suwerenność społeczeństwa obywatelskiego - wszyscy członkowie społeczeństwa traktowani są jako równi, posiadający prawa polityczne; społeczeństwo obywatelskie jest źródłem władzy oraz arbitrem; (rządzi, ale nie panuje) Przyjęta w Konstytucji z 1997 r. formuła: Władza zwierzchnia w Rzeczpospolitej Polskiej należy do Narodu.

Demokracja bezpośrednia to sposób sprawowania władzy, w którym decyzje podejmowane są bezpośrednio przez ogół wyborców. Klasyczna demokracja bezpośrednia narodziła się w starożytnych Atenach, gdzie wszyscy wolni obywatele płci męskiej mieli zagwarantowane prawo uczestniczenia w odbywających się na forum zgromadzenia dyskusjach o sprawach publicznych i podejmowania decyzji dotyczących państwa oraz stanowienia prawa. Demokracja bezpośrednia trudna jest do zrealizowania w większych państwach, dlatego występuje w ograniczonym zakresie.
Podstawowe formy demokracji bezpośredniej:
1. referendum – powszechne glosowanie obywateli za lub przeciw określonemu politycznemu rozstrzygnięciu (akty prawne: konstytucja, ustawa),
o materia, przedmiot rozstrzygnięcia : r. konstytucyjne i ustawowe
o moc wiążąca, wynik obligatoryjny czy nie dla władzy: r. władcze (wiążące –abrobatywne opierające się za i abrogatywne negujące projekt) i konsultacyjne (sondażowe);
o r. fakultatywne (nie konieczne) i obligatoryjne (obowiązkowy etap procedury legislacyjnej);
Rodzaje referendum przewidziane w Konstytucji
ogólnokrajowe w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa
w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikacje umowy międzynarodowej przewidującej przekazanie organizacji lub organowi międzynarodowemu kompetencji organów władzy państwowej
w sprawie zatwierdzenia zmian w Konstytucji
referendum lokalne
2. inicjatywa ludowa – uprawniona prawem liczba społeczeństwa może wnieść projekt ustawy (100.000);
3. veto lodowe – przeciwieństwo inicjatywy, kiedy dochodzi do zanegowania aktu rangi ustawowej;
4. zgromadzenie ludowe – w kantonach zbiera się społeczeństwo i oddaje głos za lub przeciw istotnym faktom mającym wpływ na dany kanton. Osobiste wyrażanie opinii na pewien temat.
Najbardziej rozbudowane procedury demokracji bezpośredniej ma Szwajcaria. W innych państwach stosowane są tylko niektóre formy, najczęściej referendum (w Polsce istnieje tylko referendum i inicjatywa ludowa). Przyjmuje się, że instytucje demokracji bezpośredniej mają znaczenie wyłącznie pomocnicze, podstawowym sposobem rządzenia jest, bowiem demokracja parlamentarna
(art. 4 ust 1 Konstytucji stanowi, iż Naród sprawuje władzę przez swych przedstawicieli lub bezpośrednio)
Demokracja pośrednia (przedstawicielska) – społeczeństwo jako podmiot władzy wybiera swoich przedstawicieli do sejmu i senatu (parlament), którzy działają w ich imieniu.

Zasada alternacji władzy – potencjalna, cykliczna zmienność władzy, realizuje się w wolnych wyborach.
Zasada wolnych wyborów – cechy:
· wolność kandydatur,
· wolność głosowania,
· wolne tzn. swobodne warunki wyborów, (tajne, równe, powszechne, bezpośrednie, większość, proporcjonalne w zależności od technik wyborczych). Wybór ma być racjonalny. Często traktowany jest irracjonalnie.

Ostatnio głównie istnieją demokracje mieszane.

27. Wolność, równość, większość, pluralizm, tolerancja i konsens jako podstawowe idee filozofii demokratycznej

1. Wolność – Cyceron – po to jesteśmy niewolnikami ustaw abyśmy mogli być wolni, nigdy nie może być absolutna, musi być ograniczona prawem.
W ujęciu liberalnym (XVII-XVIII) to prawo naturalne, przyrodzone człowieka.
Zasadę wolności należy rozpatrywać w 2 aspektach
· Pozytywnym – oznacza ona swobodę czynienia wszystkiego, co nie jest przez prawo zakazane (domniemania wolności działania jednostki). Jednostka ma sferę wolności szeroką, może się swobodnie poruszać między nakazami i zakazami w ramach indyferencji prawa. Prawa podmiotowe – wolności zapisane w prawie.
· Negatywnym – nałożenie na jednostkę nakazu podjęcia określonego działania może nastąpi jedynie wtedy, kiedy prawo to przewiduje. Wolność do arbitralnej władzy drugiego człowieka (od przymusu). Zasada związania władzy prawem.

2. Równość to nienaturalne, gdyż każdy rodzi się inny i dochodzi do innych osiągnięć. Zasada równości określa:
Równości wobec prawa - wszyscy podlegamy w równym stopniu mocy obowiązujących przepisów prawnych; jednakowe traktowanie podmiotów i sytuacji podobnych (identycznych); równość w prawie, tzn. nakaz uwzględnienia zasady równości przy kształtowaniu treści obowiązującego prawa
Równości praw politycznych - zagwarantowane prawa polityczne takie same dla wszystkich)
Zakaz dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny

3. Większość – traktowana jako technika (procedura wyboru władz i tworzenia prawa). Jeśli założymy, że społeczeństwo jest wolne i równe to jest to najbardziej racjonalna technika
4. Pluralizm – różnorodność, wielość uznane za podstawowe pojęcie demokratyczne:
o Polityczny – wielość organizacji władzy, partii politycznych, grup nacisku, podmiotów życia politycznego;
o Społeczny – podmioty tworzące społeczeństwo, style życia, ubiór, religia;
o Ekonomiczny – podmioty gospodarcze, formy własności;
5.Tolerancja – idea polegająca na respektowaniu, poszanowaniu. W ujęciu pierwotnym – znoszenie cudzych poglądów bez użycia przemocy, a obecnie – znoszenie i akceptowanie poglądów uznając, że przyczyniają się do rozwoju społeczeństwa.
6. Konsensu – oznacza, iż rywalizujące ze sobą na równych prawach jednostki lub organizacje zgadzają się, co do respektowania reguł gry oraz co do wspólnych zasadniczych celów owej gry (konkurencji); w przeciwnym, bowiem wypadku system konkurencji czy współdziałania uległby destrukcji (np. rywalizacja partii politycznych)
Rodzaje reguł rywalizacji:
o Doktrynalne – (konstytucyjne, wyrażające istotę demokracji); np. w Konstytucja RP „zakazuje” istnienia partii politycznych lub innych organizacji, które odwołują się do totalitarnych metod i praktyk nazizmu
o Reguły prawne – normujące konkretną rywalizację, nie powinny mieć rangi niższej niż ustawa, najczęściej zawarte w ordynacji wyborczej)
o Normy polityczne – nie mają charakteru pranego, powiązane są z zasadami demokracji, bądź z tradycją czy też rzeczywistością społeczną danego kraju.

28. Państwo demokratyczne a państwo prawne, istota pojęć i mechanizm funkcjonowania

Państwo prawne jest podstawą państwa demokratycznego państwo demokratyczne zawiera w sobie istotę państwa prawnego.
Pojęcia państwa prawnego powstało w XIX na gruncie niemieckim – państwo, które musi funkcjonować wg zasad (szkoła pozytywizmu):
o Związania państwa prawem (władza publiczna ma zawsze działać na zasadzie kompetencji zawartych w normach prawnych);
o Praworządności (przestrzeganie prawa przez organy władzy publicznej – koncepcja formalna i materialna, wiąże władzę w sferze stanowienia i stosowania prawa).
Gwarancje praworządności – środki, które służą przestrzeganiu prawa przez władzę publiczną w danym państwie: materialne (środki pozaprawne, powodujące, że w danym państwie władza przestrzega prawa; decydują tu czynniki społeczne, kulturowe tj. zamożność społeczeństwa, poziom edukacji sprawujących władzę, poziom kultury, mentalność społeczeństwa – lepsze przestrzeganie) i formalne (odpowiednie regulacje prawne, środki służące gwarancji przestrzegania prawa, trybunały, rzecznik praw obywatelskich itp.);
o Integralnej podmiotowości prawnej państw – państwo jako szczególna osoba prawna, integralny podmiot praw i obowiązków; państwo traktowane jako jednolity podmiot suwerenny, możliwość zawierania umów (zewnętrzne) i bezpieczeństwo jednostek w państwie (wewnętrzne);
o Konstrukcji systemu prawnego i interpretacji systemu prawniczego (hierarchiczność, zupełność,niesprzeczności).
Państwo prawa nie musi być demokratyczne, ale państwo demokratyczne musi być prawne.

Konieczne jest podanie zasad uzupełniających pozwalających wcielić w życie idee demokracji, gdyż w/w są niewystarczające dla uznania państwa demokratycznego:
1. Zasada zwierzchnictwa konstytucji
Współczesne państwa demokratyczne funkcjonują w oparciu o konstytucję w sensie formalnym (sposób relacji między jednostką a władzą).
I fala – 1787 – USA, Polska 1791
II fala – Wiosna Ludów
III fala – po I wojnie światowej
IV fala - po II wojnie
2.IV.1997 – konstytucja Polski
Dodatkowo: demokracja konstytucyjna, specyfika ustawy zasadniczej, legalność (zmiany, tworzenie zgodne z prawem obowiązującym) i legitymizacja (oddolne poparcie społeczeństwa).
2. Zasada podziału władzy
Pierwotna była J. Lock’a – II władze: tworzenia prawa jako legislatywa (ustawodawstwo, Parlament) i realizacji prawa jako egzekutywa (wykonawstwo, Monarcha i sędziowie).
B. Constant V władz: władza Monarchy i ministrów (wykonawcza), reprezentacyjna opinii gmin i stała- lordów (ustawodawcza), sądownicza.
A. de Tocqueville – władza państwowa i lokalna na podstawie decentralizacji (pierwowzór zasady samorządności terytorialnej)
3. Zasada niezależności i niezawisłości sądów
3. Zasada samorządności terytorialnej
o z. odrębności
o z. kompetencji władz lokalnych
o z. rozstrzygania sporów
o z. autonomii finansowej
Z zasady konstytucyjnej wynika wiele zasad wynikających z zasad przedstawicielstwa.
Z zasad podziału władzy – z. samorządności, praw mniejszości itp.

29. Zasady ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego RP

Wyróżniamy 3 grupy zasad:
1) Społeczne (ustroju społeczno- gospodarczego)
2) Gospodarze
3) Polityczne (ustroju politycznego).
Ogólne idee ustroju państwowego:
o idee filozofii demokratycznej: państwa demokratycznego jako dobra wszystkich państwa demokratycznego, suwerenności narodu
o państwa prawa
o państwa sprawiedliwości społecznej,
o zwierzchności konstytucji
o podziału władzy
o społecznej gospodarki rynkowej
o przyrodzonej godności niezbywalności człowieka
o państwa jednolitego ze strukturą administracyjną (jednolite obywatelstwo, jednolity system prawa – jedna konstytucja, jednolity organizm państwowy – władza centralna i ośrodki władcze i pomocnicze, podział państwa na jednostki samorządu terytorialnego).
Dodatkowo są złożone: związki wielu państw, gdzie każdy zrzeka się swojej suwerenności (dwuwarstwowy system prawa itd.)
Zasady ustroju politycznego:
o reprezentacji politycznej
o praworządności
o przestrzegani prawa międzynarodowego –(dotrzymywanie umów),
o wolność tworzenia partii politycznych –
o wolność prasy i innych środków społecznych
o autonomii, współdziałania –
o samorządowości terytorialnej, decentralizacji
o dialogu społecznego wynikające z preambuły
o wolności jednostek
o mniejszości
o hierarchiczności systemu źródeł prawa,
o pomocniczości, subsydiarności – wstęp, (gdy jednostka nie może sobie poradzić samodzielnie przy założeniu nieingerencji państwa)
o mieszanej formy rządów (zracjonalizowanej parlamentarnej formy rządów).
Mieszana forma rządów:
o dualizm egzekutywy (Prezydent – rząd na czele z premierem),
o wybór prezydenta przez naród
o szeroki zakres uprawnień prezydenta (reprezentacja, uprawnienia władcze – prerogatywy)
o odpowiedzialność konstytucyjna prezydenta
o odpowiedzialność polityczna rządu przed parlamentem (votum nieufności)
o dymisja rządu, odwołanie (nie uchwalenie budżetu, trudności w powołaniu rządu).
Zasady społeczno – gospodarcze:
o wolności działania gospodarczego
o własności prywatnej
o gospodarstwa rodzinnego
o ochrony pracy
o ochrony opieki nad małoletnimi
o rodzicielstwa,
o mniejszości

30. Konstytucyjne gwarancje praworządności w RP

Zasada praworządności związana jest ściśle z ograniczeniem władzy państwowej prawem oraz dążeniem, żeby działalność państwa była zgodna z prawem (stanowienie i stosowanie prawa). Istnieją dwa stanowiska odnoście tego pojęcia: formalną koncepcję praworządności (przestrzeganie prawa jest dyrektywą bezwzględną, wynikającą z jego obowiązków) oraz materialną koncepcją praworządności (prawo jest prawem tylko wtedy, jeżeli nie narusza podstawowych wartości moralnych).


Gwarancje praworządności – mechanizmy, które zabezpieczają przestrzeganie prawa:
· materialne – poziom kultury prawnej społeczeństwa i elit politycznych, zależy m.in. od tradycji praworządności, sytuacji ekonomicznej
· formalne
o w sferze stosowani prawa
o w sferze stanowienia prawa
o zabezpieczające przed arbitralnym działaniem organów władzy publicznej (prawo do sądu, zasada domniemania niewinności, zasada dwuinstancyjności)
Dla zagwarantowania praworządnego systemu stanowienia prawa opartego o konstytucję, a także zagwarantowania praworządnego działania podmiotów stosujących prawo – potrzebne są instytucje czuwające nad tym (Sądy i trybunały). Dwuinstancyjność postępowania.

W krajach demokratycznych (opierających soje zasady ustrojowe o model demokracji politycznej) uznaje się powszechnie, iż potrzebny jest organ czuwający nad zgodnością stanowionego prawa z konstytucją – w Polsce działa od 1985 r. Trybunał Konstytucyjny.

W sferze stosowania prawa są instytucje, które czuwają nad tym, aby mogło być zmienione rozstrzygnięcie prawne, jeśli istotny sposób naruszyło prawo. Wymiar sprawiedliwości: sąd najwyższy, administracyjny, powszechny, wojskowy. NSA – stosowanie prawa na czele administracji (skarga na decyzje ostateczną, co przechodzi do postępowania sądowego - jurysdykcyjnego). Charakterystyczną gwarancją dla rozstrzygnięć prawnych jest dwuinstancyjność postępowania. Każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń wydanych w I instancji, poprzez apelację skierowaną do II instancji. Od orzeczeń prawomocnych (wyroków w II instancji) i decyzji ostatecznych (decyzje administracyjne) przysługuje tzw. kasacja (cywilna i karna), czyli w rzeczywistości III instancja.


Ważną instytucją czuwającą nad przestrzeganiem prawa jest Rzecznik Praw Obywatelskich (1987); ochrona praw i wolności obywateli określonej w Konstytucji i innych aktach prawnych. Inne instytucje: Najwyższa Izba Kontroli (kontroluje działalność naczelnych, centralnych terenowych organów administracji państwowej), Rada Radiofonii i Telewizji, Trybunał Stanu, Krajowa Rada Sądownictwa.

31. Miejsce prawa cywilnego w systemie prawa i jego źródła

System prawa jest to zbiór norm prawnych (abstrakcyjnych, generalnych) uszeregowanych w gałęzie prawa ze względu na stosunki, jakich dotyczą.
Prawo cywilne – zespół norm regulujących stosunki cywilno-prawne.
Ulpian wyróżnił prawo publiczne (dotyczące interesu zbiorowego) i prywatne (odnoszące się do interesu prywatnego (p. cywilne, rodzinne).

Prawo cywilne dzielimy na prawo materialne (cywilne) i prawo formalne (procesowe, postępowanie cywilne)
Ad) prawo materialne „prawo cywilne”
To zespół norm regulujących stosunki cywilno-prawne (w skutek zaistnienia faktu, tj. umowy, czynności prawnej), które wiążą się z interesami majątkowymi albo związane z majątkiem kwestie niemajątkowe. Wyznaczają je zasady prawa:
o równouprawnienia podmiotów stosunku cywilno-prawnych, tzn. że żaden z podmiotów w istniejącym stosunku prawnym nie jest podporządkowany drugiemu nie jest uprzywilejowany, dowolne wybierani stron i warunków);
o swobody umów (dowolne kształtowanie stosunków prawnych, gdzie jedynym ograniczeniem może być : właściwość stosunku, zgodność z normami prawnymi, zgodność z zasadami współżycia społecznego. Obie strony się godzą na takie warunki). Klauzula generalna – konsekwencje są bardzo ważne gdyż powodują rozwiązanie umowy.
o Umowa o niemożliwe jest z mocy prawa nieważna;
o Zasada dotrzymywania umów (pacta sung servanda) – zakaz jednostronnego odstąpienia od umowy, musi być zgoda obustronna. Są wyjątki, np. związane z negatywnym zachowaniem jednej ze stron;
o możliwość przekształcania warunków umów na drodze sądowej, (rebus sic stantibus) jeśli zmieniły się zasadniczo stosunki społeczne do tych, które były podczas zawierania umowy.

Prawa podmiotowe – uprawnienia wyraźnie sprecyzowane przez twórcę prawa w normie prawnej, co wynika z dozwolenia mocnego. Prawo podmiotowe zakreśla granice sfery możności działania uprawnionego. W tych granicach uprawniony może podejmować wszelkie działania, np. właściciel roweru może na nim jeździć lub nie, rozebrać na części, użyczyć innej osobie, wynająć. Prawo podmiotowe istnieje jednak, choćby żadne działanie nie zostało podjęte. Prawa te można podzielić na:
o bezwzględne związane z prawami rzeczowymi przewidzianymi w KC (np. własność, użytkowanie wieczyste, zastaw, hipoteka). Uprawnienie przysługujące jednej stronie wiąże się z obowiązkiem do tego, aby nie zakłócać czyjegoś prawa rzeczowego (erga omnes).
o względne wynikające z zobowiązań (stosunek obligacyjny – skutkują tylko względem jednej konkretnej osoby, dłużnika).

Roszczenie – uprawnienie do żądania przez uprawnionego określonego zachowania do drugiej strony (zobowiązanego). Przedmiotem roszczeń mogą być różne świadczenia osoby zobowiązanej. Mogą one w szczególności polegać na działaniu np. zwrot pożyczki, lub na zaniechaniu działania np. zaprzestanie głośnego słuchania muzyki w czasie ciszy nocnej
Normy prawa cywilnego – do głównych norm należą jus-dis positivum (możliwość wyboru określonego zachowania.
Zasada ignorancji (inos nocet) – nieznajomość prawa nie usprawiedliwia, sami mamy dowiedzieć się o kształtowaniu odpowiednich stosunków prawnych.

Źródła:
o konstytucja z której wynika szereg zasad z zakresu prawa cywilno-prawnego (ochrona własności);
o kodeksowe: KC z 1964 znowelizowany szczególnie w 1990 (często określany mianem Konstytucji prawa cywilnego), Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Kodeks spółek handlowych, Kodeks morski;
o pozakodeksowe: ustawy o księgach wieczystych i hipotece, o prawie bankowym; rozporządzenia

Struktura o charakterze otwartym: działy prawa cywilnego z KC (księgi):

I. Część ogólna – ogólne zasady funkcjonowania instytucji dla p. cywilnego, np. przedstawicielstwa, terminy;
II. Własność i inne prawa rzeczowe;
III. Zobowiązania (stosunki obligacyjne - umowy);
IV. Spadki (dziedziczenie, zachowek itd.);
V. Prawo rodzinne i opiekuńcze;
VI. Prawo spółek;
VII. Prawo wynalazcze;
VIII. Prawo bankowe.

B: prawo formalne (procesowe) „postępowanie cywilne” – zbiór norm regulujących sposób dochodzenia roszczeń i wyznaczania sposobu działania sądów. Źródła:

o Konstytucja, ratyfikowane umowy międzynarodowe.
o Kodeks postępowania cywilnego z 1964r. Nowelizacja w 1989 a od 1996 zasad trójinstancyjności postępowania w postępowaniu procesowym.
o Ustawy (sposób dochodzenia praw spadkowych, o postępowaniu w sprawach nieletnich, o kosztach sądowych);
o Rozporządzenia.

Struktura postępowania cywilnego. Możliwość wyodrębnienia postępowań:
o rozpoznawczego (sposób rozpoznawania spraw przed sądami powszechnymi i sposób ich rozstrzygania z innymi organami):
· sądowe – zasada ogólna (sądy powszechne: rejonowy, okręgowy, apelacyjny), gdzie można wyróżnić postępowanie procesowe ( większość spraw rozstrzyga sąd pomiędzy stronami w trybie ogólnym lub odrębnym opartym na innej regulacji);
· pozasądowe – przed organami quasi sądowymi (komisje rozjemcze, sądy polubowne), nie ma sporu a sąd ustala nasze prawa uprawnienia i obowiązki stron, np. ustalenie za zmarłego;
o wykonawcze – p. egzekucyjne, układowe, upadłościowe, przepisy przewidujące zabezpieczenie wierzyciela i jego praw (ochrona) oraz możliwość zapewnienia roszczeń;
o pomocnicze – np. odtworzenie zaginionych akt

32. Pojęcie rzeczy i ich klasyfikacja

Rzecz (art. 45 KC) – W rozumieniu prawa rzeczami są przedmioty prawne na tyle wyodrębnione w przyrodzie, że mogą stanowić dobra samoistnie w obrocie cywilnoprawnym.(Tylko dobra materialne!)
Rzeczą nie jest dobro niematerialne (utwory muzyczne, literackie), energie, złoża minerałów, kopaliny, woda morska, powietrze, ciało ludzkie i jego części.

Klasyfikacja:
a) Ruchome (ustawodawca nie podaje definicji), ale jest to wszelka rzecz materialna, która nie jest nieruchomością.
b) Nieruchome (art. 46), części powierzchni ziemskiej stanowiącej odrębny przedmiot własności (gruntowe)oraz to, co do nich przyrasta lub budynki trwale związane z gruntem lub inne np. drzewa, stadia (superficies sole cedit – to, co do gruntu przyrasta jest częścią gruntu, chyba, że coś innego wynika z przepisów). Wyróżniamy nieruchomości:
· lokalowe – gdy dany lokal jest odrębny od gruntu, przedmiotem prawa własności;
· budynkowe – budynek.
· gruntowe

c) podzielne – może być podzielona bez utraty jej właściwości;
d) niepodzielne – nie może być podzielona bez utraty jej wartości.
e) oznaczone co do tożsamości (o. indywidualne)- posiada cechę tylko dla niej właściwą (specyficzną);
f) oznaczone co do gatunku (rodzajowe) – wskazanie cech dla danego gatunku (rodzaj, marka, kolor).

Części składowe rzeczy – wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia rzeczy albo istotnej cechy tej rzeczy czy bez uszkodzenia przedmiotu odłączonego lub jego istotnej zmiany.

Przynależności:
o rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem jeśli odpowiadają faktycznej funkcji;
o prawidłowe funkcjonowanie rzeczy głównej;
o obie rzeczy muszą być tej samej osoby.
Pożytki – korzyści, które rzecz przynosi:
o naturalne (Art. 53 1 k.c.) - płody
o cywilne (Art. 53 2 k.c.) - dochody na podstawie stosunku prawnego;
o prawa (Art.. 54 k.c.) - prawo przynosi zgodne społeczno- gospodarczym przeznaczeniem
33. Prawo rzeczowe – ogólna charakterystyka

Normy – sposób korzystania z rzeczy (księga II KC).
Ma charakter praw podmiotowych bezwzględnych, co wynika z dyspozycji (skutkujące „erga omnes”). Jedna osoba jest uprawniona a reszta to zobowiązani.
Wyróżniamy tu:
o prawo własności
o prawo użytkowania wieczystego
o prawa ograniczone rzeczowe:
· użytkowanie,
· służebność,
· zastaw,
· prawa spółdzielcze (prawo do lokalu mieszkalnego, do lokalu użytkowego, do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej).

34. Rodzaje praw rzeczowych

I. Prawo własności

Prawo własności podlega szczególnej ochronie prawnej.


Występuje tzw. triada uprawnień właściciela:
1) Prawo do władania rzeczą
2) Prawo do korzystania z rzeczy – uprawnienie władania rzeczą i pobierania z niej pożytków
3) Prawo rozporządzania rzeczą – możliwość dokonywania różnych czynności prawnych

Granice, w jakich „porusza się” właściciel wyznacza:
· KC i konstytucja – prawo,
· zasadami współżycia społecznego,
· społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa.

Rodzaje współwłasności (kilka podmiotów ma prawo własności wobec jednej rzeczy):
o w częściach ułamkowych
o łączna (związana ze szczególnymi stosunkami osobistymi współwłaścicieli, np. małżeństwo czy spółka cywilna)

Sposoby nabycia i utraty własności:
a) pierwotne – sytuacja że pewna osoba nabywa prawo własności w pełnym rozmiarze niezależnie od tego w jakim rozmiarze prawo własności przysługiwało poprzedniemu właścicielowi (nie ma tzw. sukcesji prawnej, następstwa);
b) pochodne – nowy właściciel obejmuje prawo własności w takim samym wymiarze jakim przysługiwało poprzedniemu właścicielowi (następstwo), przeniesienie własności (czynność prawna).
Pierwotne to:
Zasiedzenie – wraz z upływem czasu można nabyć prawo własności.
a) Nieruchomości- dana osoba, która będzie właścicielem, ma być właścicielem samoistnym, posiadanie ma być ciągłe i nieprzerwane przez odpowiednio długi czas (20 lat – w dobrej wierze i 30 lat- władanie w złej wierze).
b) Ruchomości– posiadacz samoistny, nieprzerwanie 3 lata, dobra wiara.
Zrzeczenie się rzeczy (akt notarialny)
Porzucenie.
Zawłaszczenie
Znalezienie.
Połączenie, pomieszanie, przeistoczenie

Szczególna ochrona – możliwość dochodzenia roszczeń własności:
o Windykacyjne, wydobywcze- zwrot rzeczy, która jest naszą własnością, a znalazła się w rękach osoby nieuprawnionej do jej posiadania, władania;
o Negatoryjne– w przypadku zakłóceń o przywrócenie stanu poprzedniego o zaniechanie naruszeń.

II. Prawo użytkowania wieczystego.

Prawo pośrednie pomiędzy własnością a ograniczonymi rzeczowymi. Prawo do wykorzystania gruntów państwowych bądź komunalnych, przyznawane osobom fizycznym lub prawnym na drodze umowy. Tworzy się poprzez wpis do księgi wieczystej (wpis konstytutywny – tworzą prawo).
Podobieństwa do prawa własności są bardzo duże: użytkownik może korzystać z gruntu zgodnie z umową, rozporządzanie gruntem. Różnicą jest granica w czasie trwania prawa (na okres 99 lat, czasami krócej, ale co najmniej 40.

III. Ograniczenia rzeczowe.

a) użytkowanie – prawo do używania rzeczy i pobierania z niej pożytków (rzeczy ruchome i nieruchome oraz prawo).
o na rzecz osoby fizycznej i prawnej,
o w drodze umowy właścicieli – przyszły użytkownik,
o może być odpłatnie lub nie,
o może być na czas lub bezterminowo,
o strony ustalają sposób korzystania i spożytkowania rzeczy,
o użytkownik tak powinien tak eksploatować rzecz aby jej nie zniszczyć,
o prawo niezbywalne, związane z osobą na rzecz której zostało ustanowione.
b) służebność – prawo do korzystania z cudzej nieruchomości:
o gruntowe : nieruchomość władcza (ustalone prawo służebności na cudzej nieruchomości; działka do której nie ma dojazdu z drogi) i nieruchomość obciążona (na której ustanowiono służebność); przysługuje każdemu właścicielowi n. władnącej (akt notarialny)
o osobiste – na rzecz konkretnej osoby, ma zaspokajać potrzeby osoby fizycznej. Np. mieszkania – prawo do korzystania z niego dla konkretnej osoby.
c) zastaw i hipoteka
Prawo akcesoryjne (wtórne, pochodne od innego prawa względem uprawnień wynikających z wierzytelności).
Mają chronić prawa wierzyciela, zagwarantować możliwość zaspokojenia się z rzeczy.
Różnica polega na tym że:
o zastaw to prawo na rzeczy ruchomej (wierzyciel może dochodzić zaspokojenia się z rzeczy jako pierwszy przed wszystkimi innymi; zastaw umowny, rejestrowy – na podstawie u. Pisemnej; z. ustawowy – w niektórych sytuacjach; możliwość zatrzymania rzeczy wyrządzającej szkodę do momentu uzyskania roszczenia, zadośćuczynienia);
o hipoteka to prawo na rzeczy nieruchomej (akt notarialny z odpowiednim wpisem do księgi wieczystej, umowa lub orzeczenie sądu- h. umowna lub przymusowa, h. ustawowa – dla zabezpieczenia SP z tytułu niepłacenia podatków).
d) prawa spółdzielcze – związane z budownictwem spółdzielczym, regulowane poza kodeksem cywilnym w prawie spółdzielczym; warunkiem trwałego nabycia praw jest członkostwo w spółdzielni, wniesienie wkładu i przydział dokonywany statutowo przez organ spółdzielni; prawa te są zbywalne i podlegają dziedziczeniu

Księgi wieczyste – rodzaj dokumentu urzędowego, określający stan prawny nieruchomości. W dokumencie tym ujawnia się właściciela nieruchomości, ograniczone prawa rzeczowe i inne prawa obciążające nieruchomość. Księgi te prowadzone są przez sądy. Każda nieruchomość ma odrębną księgę. Wpis do księgi wieczystej może mieć charakter konstytutywny, tzn. przez taki wpis tworzy się prawo. Zasady:
o zasada jawności
o zasada domniemania prawdziwości wpisów – zgodne z rzeczywistością, ze stanem faktycznym,
o zasada rękojmii wiary publicznej – treść ksiąg wieczystych rozstrzyga na korzyść tego kto przez czynność prawną z osobą uprawnioną nabyła prawo rzeczowe.

35. Pojęcie posiadania

Posiadanie to nie jest prawo! Jest to stan faktyczny, który polega a sprawowaniu rzeczywistego władania nad rzeczą; władaniem dla siebie, we własnym interesie.
Elementami posiadania są:
faktyczna władza nad rzeczą (czyli stan faktyczny)
wola władania nad rzeczą

Rozróżniamy 3 rodzaje posiadania:
1) posiadanie samoistne
2) posiadanie zależne
3) posiadanie służebności

Ad 1) Posiadanie samoistne polega na tym, że posiadacz włada rzeczą jak właściciel, niezależnie od tego czy w rzeczywistości przysługuje mu prawo własności. Tak więc posiadanie samoistne jest posiadaniem samodzielnym-jakby było się właścicielem. Np. dziecko, które przyjęło nieruchomość od rodziców nie w drodze darowizny, sprzedaży czy spadu lub spadkobiercy, którzy bez aktu notarialnego dokonali podziału nieruchomości.

Ad 2) Posiadanie zależne polega na tym, że posiadacz sprawuje nad nią faktyczne władztwo, ale nie jako właściciel tylko najemca, dzierżawca, użytkownik, zastawnik lub mający inne prawo podmiotowe, z którym łączy się władztwo nad cudzą rzeczą. Do powstania posiadania zależnego dochodzi zazwyczaj drodze zawarcia umowy (np. umowa najmu, dzierżawy).

Ad 3) Posiadanie służebności polega na faktycznym korzystaniu z cudzej nieruchomości.

Z posiadaniem kodeks cywilny łączy kilka domniemań prawnych.
Po pierwsze, przyjmuje się, iż posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym
Po drugie, domniemywa się, że posiadacz jest posiadaczem samoistnym
Po trzecie, uznaje się, iż istnieje ciągłość posiadanie
Po czwarte, zakłada się dobrą wiarę (bona fides) posiadacza (tzn. zgodnie z obowiązującym prawem, np. prawem własności)

Prawo przewiduje określone środki ochrony posiadania. Posiadacz może zastosować:
Obronę konieczną
Samopomoc
Powództwo posesoryjne.

36. Charakterystyka prawa zobowiązań i pojęcie stosunku obligacyjnego

Prawo zobowiązań - jest działem prawa cywilnego, obejmujący zespól norm prawnych regulujących formy wymiany dóbr i usług. Reguluje ono stosunki obrotu majątkowego, zarówno miedzy osobami fizycznymi jak i osobami prawnymi.
Prawo zobowiązaniowe, regulowane przez przepisy kodeksu cywilnego, dzieli się na część ogólną (regulującą generalne zasady, odnoszące się do wszelkich stosunków zobowiązań), i część szczególną – normującą określone zobowiązania wynikające z umów.


Zobowiązanie jest stosunkiem cywilnoprawnym, w którym jedna strona (wierzyciel) może domagać się od drugiej strony (dłużnika) określonego zachowania się, czyli spełnienia świadczenia.

Elementy stosunku zobowiązaniowego:
1) Podmioty, między którymi powstaje stosunek zobowiązaniowy
2) Przedmiot (świadczenie)
3) Treść (uprawnienia i obowiązki stron)

Ad 1) Podmiotem uprawnionym jest wierzyciel, zaś podmiotem zobowiązania – dłużnik. Po stronach stosunku mogą znajdować się osoby fizyczne i prawne. Po każdej ze stron może występować także więcej podmiotów. Strony mogą reprezentować przedstawiciele ustawowi; strony muszą być konkretnie oznaczone.

Ad 2) Przedmiotem zobowiązania jest świadczenie. Jest to zachowanie dłużnika zgodne z treścią zobowiązania, polegające na realizacji interesu wierzyciela. Może ono polegać na działaniu lub zaniechaniu działania.
Interes wierzyciela przejawia się w korzyściach, które ma on odnieść wskutek wykonania
zobowiązania. Korzyść ta ma z reguły majątkowy charakter, ale może też mieć niemajątkowy.

Rodzaje świadczeń:
I. podział:
Świadczenia jednorazowe – jednorazowe zachowanie się dłużnika (np. spłata długu)
Świadczenia ciągłe – jego realizacja wymaga zachowania się dłużnika przez pewien czas (np. wykonanie umowy przechowania)
Świadczenia okresowe – szereg jednorazowych świadczeń, które mogą się złożyć na z góry określoną całość (np. zapłata czynszu)
II. podział:
Świadczenia podzielne – mogą być spełniane częściowo, bez zmiany ich przedmiotu (np. zapłata sumy pieniędzy)
Świadczenia niepodzielne – nie mogą być spełniane częściowo (np. wynajęcie lokalu)
III podział:
Świadczenia oznaczone indywidualnie – poprzez wskazanie tożsamości ich przedmiotu (np. przedmiotem sprzedaży jest konkretna nieruchomość)
Świadczenia rodzajowe – określone są tylko poprzez wskazanie gatunku, ciężaru, jakości, itp. (np. przedmiotem sprzedaży jest jedna tona ziemniaków)

Między wierzycielem a dłużnikiem powstaje tzw. więź prawna, która polega na kombinacji uprawnień i obowiązków. Wierzycielowi przysługuje względne prawo podmiotowe, polegające na możliwości domagania się od dłużnika spełnienia świadczenia. Uprawnienia te nazywają się wierzytelnością. Na dłużniku ciąży zaś obowiązek określany jako dług. Taki stosunek łączący strony nazywamy stosunkiem obligacyjnym.

Rodzaje zobowiązań:
o Zobowiązania podzielne i niepodzielne
o Zobowiązania przemienne (alternatywne)
o Zobowiązania solidarne
Ad), Jeśli świadczenie jest podzielne, tj. może być spełnione częściami, mamy do czynienia ze zobowiązaniem podzielnym. W przypadku przeciwnym zobowiązanie jest niepodzielne.

Ad) Zobowiązanie przemienne (alternatywne) polega na tym, że dłużnik może wykonać zobowiązanie przez spełnienie jednego zobowiązaniach kilku świadczeń ( treść zobowiązania opiewa na kilka alternatywnie oznaczonych równorzędnych świadczeń).

Ad) Zobowiązanie solidarne wynika zobowiązaniach ustawy lub zawartej przez strony umowy. Jedną zobowiązaniach cech takiego zobowiązania jest to, że występuje zobowiązaniach nim kilku dłużników lub kilku wierzycieli. Zależnie od tego, po której stronie jest większość podmiotów, mamy do czynienia zobowiązaniach tzw. solidarnością dłużników lub wierzycieli.
Solidarność dłużników polega na tym, że wierzyciel może żądać całości lub części należnego mu świadczenia od któregokolwiek z dłużników, wg swego wyboru. Spłata wierzytelności przez jednego z solidarnych dłużników powoduje wygaśnięcie zobowiązania.
Solidarność wierzycieli ma miejsce wtedy, gdy każdy z nich może domagać się spełnienia całego świadczenia. Spełnienia świadczenia do rąk np. jednego wierzyciela zwalnia dłużnika z zobowiązania względem wszystkich wierzycieli.

37. Sposoby powstawania zobowiązań

Zobowiązania powstają wskutek zaistnienia określonego faktu prawnego:
a. Czynności prawnej (np. umowy)
b. Czynu niedozwolonego
c. Prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia
d. Bezpodstawnego wzbogacenia.

Ad a) czynności prawnej
Podstawowym źródłem zobowiązania jest umowa, należy ona do czynności prawnych. Jest zgodnym oświadczeniem woli stron, zmierzającym do ustanowienia, zmiany lub zniesienia określonego stosunku prawnego. Podstawą umowy są oświadczenia woli rozumiane jako zewnętrzny przejaw powzięcia zamiaru wywołania określonych skutków prawnych. Umowę uważa się za zawartą, jeśli strony uzgodniły jej istotne postanowienia. Do zawarcia umowy może dojść poprzez przyjęcie oferty, poprzez rokowania i w drodze przetargu.

Ważna zasadą jest konieczność dotrzymywania umów (pacta sunt servanda). Wypadki jednostronnej zmiany umowy SA wyraźnie przez prawo przewidziane i stanowią reakcje na niewłaściwe zachowanie drugiej strony (np. możliwość odstąpienia od umowy na wypadek zwłoki kontrahenta). Ustawodawca przewidział możliwość sądowego przekształcenia umowy, w przypadku niezależnych zmian stosunków zewnętrznych. W przypadku nadmiernych trudności, nieprzewidzianych przy zawieraniu umowy, sąd może orzec o rozwiązaniu takiej umowy.

Klasyfikacja umów:
I podział:
Umowy nazwane – unormowane przepisami ( np. sprzedaż, najem)
Umowy nienazwane – nieokreślone wprost w kodeksie cywilnym
Umowy mieszane (np. franchising)
II podział:
Umowy jednostronnie zobowiązujące – jedna ze stron jest dłużnikiem, dłużnikiem druga wierzycielem (np. darowizna)
Umowy dwustronnie zobowiązujące – każda ze stron jest dłużnikiem wierzycielem (np. sprzedaż, najem, umowa o dzieło)
Umowy wzajemne – świadczenie jednej ze stron stanowi ekwiwalent świadczenia drugiej strony
III podział:
Umowy odpłatne, czyli za wynagrodzeniem (np. sprzedaż)
Umowy nieodpłatne, bez wynagrodzenia (np. użyczenie, darowizna)

Ad b) czynu niedozwolonego (tzw. delikt prawa cywilnego)
Zobowiązanie może powstać w skutek czynu niedozwolonego, za którego ustawa czyni kogoś odpowiedzialnym. Źródłem zobowiązania jest wtedy fakt wyrządzenia szkody poprzez dokonanie takiego czynu. Treścią stosunku jest uprawnienie pokrzywdzonego do uzyskania odszkodowania i odpowiadający temu uprawnieniu obowiązek naprawienia szkody; poszkodowany może się domagać wyrównania strat i utraconych korzyści w pełnej wysokości.

Ad c) prowadzenie cudzej sprawy bez zlecenia
Dochodzi do tego wtedy, gdy ktoś zaciąga zobowiązania za kogoś innego, mimo że strony nie zawarły w tej sprawie żadnej umowy. Może się to wiązać z dokonywaniem jakichś wydatków (np. odebranie przesyłki pocztowej czy zapłacenie rachunku pod nieobecność sąsiada). Powstanie zobowiązanie jest uzależnione od tego, czy sprawa była prowadzona w sposób korzystny dla zainteresowanego, zainteresowanego czy było to zgodne z domniemaną wolą.

Ad d) bezpodstawne wzbogacenie
Polega ono na tym, że jeden podmiot uzyskuje od drugiej strony (zubożonego) korzyść majątkową bez należytego usprawiedliwienia, niesłusznie. Do bezpodstawnego wzbogacenia może dojść np. wtedy, gdy świadczący nie był – w chwili spełniania świadczenia – w ogóle zobowiązany albo świadczył ponad swoje zobowiązanie, błędnie sądząc, że spełniane świadczenie komuś się należy; powstaje między stronami dodatkowy stosunek prawny, wzbogacony jest zobowiązany do zwrotu przedmiotu bezpodstawnego wzbogacenia.

38. Zasady wykonywania zobowiązań

Wykonywanie zobowiązania następuje przez spełnienie świadczenia, tj. przez pełne zaspokojenie interesu wierzyciela określonego w treści stosunku zobowiązaniowego.

Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego.
Wierzyciel ma współdziałać z dłużnikiem, nie może odmówić przyjęcia części świadczenia, chyba, że naruszałoby to jego uzasadniony interes.
Świadczenie może wykonać ktokolwiek, byleby działał za domniemanym przyzwoleniem dłużnika (chyba, że wierzyciel żąda osobistego świadczenia: wynika to z treści czynności prawnej, z ustawy lub właściwości świadczenia)
Świadczenie spełnione do rąk osoby nieuprawnionej nie zwalnia dłużnika ze zobowiązania

Ustawodawca określa kolejność spłaty długów. Dłużnik, który wobec tego samego wierzyciela kilka długów tego samego rodzaju może przy spełnianiu świadczenia wskazać, które zobowiązania chce wykonać jako pierwsze, (gdy nie korzysta z tego prawa, określa to wierzyciel). W przypadku braku oświadczenia dłużnika lub wierzyciela na początku ma być spełnione zobowiązanie najstarsze.

Miejsce spełnienia świadczenia powinno być określone w treści zobowiązania. Może ono wynikać z właściwości zobowiązania. Jeśli miejsce nie zostało oznaczone to w przypadku świadczeń pieniężnych (tzw. dług oddawczy) jak i świadczeniach niepieniężnych (tzw. dług odbiorczy) w miejscy zamieszkania czy siedziby dłużnika w chwili powstania zobowiązania.

Termin spełnienia świadczenia powinien być oznaczony w umowie. Jeśli ni określony termin, to świadczenie winno być wykonane niezwłocznie po wezwaniu wierzyciela (świadczenie stało się wymagalne). W przypadku zagrożenia interesu wierzyciela (np. dłużnik staje się niewypłacalny) wierzyciel może żądać spełnienia przed terminem określonym w treści zobowiązania (tzw. natychmiastowa wymagalność).
Termin może być zastrzeżony na korzyść dłużnika, wówczas dłużnik jest uprawniony do wcześniejszego świadczenia przed upływem terminu. W przypadku zastrzeżenia terminu na korzyść wierzyciela, wierzyciel nie ma obowiązku przyjąć świadczenia wcześniej, może jednak sam żądać wykonania świadczenia przed upływem terminu. Termin może być też zastrzeżony na korzyść obu stron. W takiej sytuacji dłużnik nie może spełnić świadczenia wcześniej, ani wierzyciel nie może domagać się wcześniejszego wykonania. Jeśli w umowie nie zaznaczono na czyją korzyść zastrzeżony jest termin, przyjmuje się, iż jest on zastrzeżony na korzyść dłużnika.

Dowodem spełnienia świadczenia jest pokwitowanie, którego winien żądać dłużnik, bo na nim spoczywa ciężar długu.
Skutkiem niewykonania lub niewłaściwego wykonania zobowiązania jest tzw. odpowiedzialność kontraktowa.

39. Odpowiedzialność cywilna

Odpowiedzialność cywilna polega na ponoszeniu przez podany podmiot stosunków cywilnoprawnych ujemnych konsekwencji przewidzianych przez prawo cywilne za przypisywane mu zachowanie (działanie i zaniechanie), oceniane negatywnie z punktu widzenia porządku prawnego.
Wyodrębnia się 2 rodzaje odpowiedzialności cywilnej:
Deliktową (ex delicto)
Kontraktową (ex contractu)

Ad) Odpowiedzialność deliktowa jest rodzajem odpowiedzialności odszkodowawczej, której źródłem są przepisy o czynach niedozwolonych. „Kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia”. Powstanie odpowiedzialności deliktowej uzależnione jest od spełnienia 3 przesłanek:
Powstanie szkody
Wystąpienie zdarzenia, z którym ustawa łączy obowiązek odszkodowawczy
Istnienia normalnego (adekwatnego) związku przyczynowego między zdarzeniem a szkodą.

Ad) Odpowiedzialność kontraktowa jest odpowiedzialnością za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Przesłanki:
Niewykonanie lub niewłaściwe wykonanie zobowiązania, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność
Powstanie szkody
Istnienie normalnego (adekwatnego) związku przyczynowego między zachowaniem dłużnika a szkodą (ustalonego wg obiektywnych zasad)
Dłużnik ponosi odpowiedzialność za swoje zachowanie noszące znamiona winy, a także za zachowanie osób trzecich, przy pomocy, których wykonuje zobowiązanie lub, którym jego wykonanie powierza. Zasada ryzyka, gdy wynika z treści przepisu. Jest to odpowiedzialność niezależna od winy. Wierzycielowi przysługuje prawo do żądania wykonania świadczenia w naturze albo naprawienia szkody.

Dwa rodzaje odpowiedzialności (deliktowa i kontraktowa) nie wykluczają się wzajemnie, mają wspólne zasady i założenia. Obejmuje je tzw. odpowiedzialność odszkodowawcza.
Szkoda może być definiowana jako uszczerbek dobrach lub interesach prawnie chronionych, którego poszkodowany doznał wbrew swej woli. Szkoda może mieć charakter majątkowy (zmniejszenie majątku lub utracone korzyści) i niemajątkowy.

Odpowiedzialność cywilna może być ukształtowana na zasadzie winy, ryzyka albo słuszności.
Podstawową zasadą odpowiedzialności jest zasada winy. Wina na gruncie prawa cywilnego składa się z 2 elementów: obiektywnego (bezprawności) i subiektywnego (podmiotowego). Czyn zawiniony to bezprawne zachowanie się człowieka. Winę w ujęciu podmiotowym określa się jako naganne psychiczne nastawienie człowieka odnoszące się do podjętego bezprawnego działania. Wina umyślna, ma miejsce wtedy, gdy sprawca chce wyrządzić szkodę; wina nieumyślna (lekkomyślność, niedbalstwo) prowadzące do szkody.
W pewnych okolicznościach może nastąpić wyłączenie winy, jako podstawy odpowiedzialności cywilnej:
Małoletnich
Osób działających stanie niepoczytalności
W określonych okolicznościach może mieć miejsce wyłączenia bezprawności czynu:
Obrony koniecznej
Stanu wyższej konieczności
Samopomocy
Zgody pokrzywdzonego.

Odpowiedzialność oparta na zasadzie ryzyka przewidziana została przez ustawodawcę w określonych przypadkach. Przykłady:
Odpowiedzialność za podwładnych
Odpowiedzialność zajmującego pomieszczenie za wypadnięcie, wyrzucenie przedmiotu z tego pomieszczenia
Odpowiedzialność za szkody wyrządzone ruchem pojazdów mechanicznych

Odpowiedzialność oparta na zasadzie słuszności, tj. ze względu na pewne motywy etyczne, np. za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy państwowych odpowiada Skarb Państwa.

Naprawa szkody powinna nastąpić według wyboru poszkodowanego albo poprzez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej albo przywrócenie stanu poprzedniego.

40. Charakterystyka wybranych umów


Wybrane umowy:
a. Sprzedaży
b. Najmu
c. Dzierżawy
d. Użyczenia
e. Pożyczki
f. Zlecenia
g. Umowa o dzieło
h. Leasingu
i. Franchisingu

Ad a) Typową umową, najczęściej zawieraną w stosunku cywilnoprawnym jest umowa sprzedaży. Należy ona do umów nazwanych, jest szczegółowo uregulowana w kodeksie cywilnym. W jej wyniku jedna ze stron (zbywca –sprzedawca) zobowiązuje się przenieść własność rzeczy i wydać ja drugiej stronie (nabywcy – kupującemu), a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę.
Można wyróżnić różne rodzaje sprzedaży:
Sprzedaż na raty
Sprzedaż z zastrzeżeniem prawa własności (sprzedawca zastrzega sobie prawo własności sprzedanej rzeczy aż do uiszczenia ceny)
Sprzedaż na próbę (kupujący kupuje z zastrzeżeniem zbadania, jeśli uzna za dobry to kupuje)
Prawo odkupu (zapewnienie sprzedającemu możliwości powrotnego nabycia rzeczy, do 5 lat)
Prawo pierwokupu (polega na zapewnieniu sprzedającemu możliwości pierwszeństwa nabycia rzeczy)
Sprzedawca odpowiada wobec kupującego za wady fizyczne i prawne rzeczy – jest to odpowiedzialność tytułu rękojmi. Termin na dokonanie zawiadomienia o wadach wynosi 1 miesiąc. Kupujący może żądać: obniżenia ceny, wymiany rzeczy, usunięcia wady lub odstąpić od umowy. Uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne wygasają po upływie 1 roku (licząc od chwili wydania), w przypadku budynku 3 lata. Sprzedawca jest zwolniony od tej odpowiedzialności, jeśli kupujący wiedział o wadzie w chwili zawarcia umowy.

Ad b) W wyniku umowy najmu wynajmujący zobowiązuje się oddać rzecz najemcy do użytkowania przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a najemca zobowiązuje się uiszczać wynajmującemu umówiony czynsz. Charakterystyczna dla tej umowy czasowość używania rzeczy przez najemcę. Po upływie okresu trwania najmu albo po wypowiedzeniu rzecz ma być zwrócona wynajmującemu. Koniecznymi elementami umowy najmu jest oznaczenie przedmiotu i określenie czynszu. Przedmiotem najmu mogą być rzeczy ruchome i nieruchome, lub część składowa rzeczy (np. ogrodzenie wynajęte do umieszczenia reklam); nie mogą być dobra niematerialne! Wynajmujący ma obowiązek:
Wydania rzeczy do użytkowania w stanie do tego się nadającym
Nie może przeszkadzać najemcy w używaniu rzeczy
Musi utrzymać rzecz w stanie zdatnym, tj. konieczność nakładów i dokonywanie napraw
Wynajmujący powinien zapewnić ochronę wobec współnajemców

Ad c) Podobną do umowy najmu jest umowa dzierżawy. Polega ona na tym, że wydzierżawiając zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a dzierżawca zobowiązuje się uiszczać umówiony czynsz. Dzierżawa w pewnym stopniu jest umową losową, bo obowiązek uiszczania czynszu ciąży na dzierżawcy niezależnie od uzyskanych efektów. Przedmiotem umowy mogą być rzeczy i prawa, co różni od umowy najmu; inna różnicą jest to, iż dzierżawca może rzecz użytkować, tzn. używać oraz pobierać z rzeczy pożytki (plony, zyski); pyzatym prawo nie wyklucza możliwości podnajmu, podczas gdy w dzierżawie jest to niemożliwe bez zgody dzierżawcy.

Ad d) Użyczenie jest umową, w której użyczający zobowiązuje się zezwolić drugiej stronie-biorącemu, przez czas oznaczony lub nie, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy. Przedmiotem może być każda rzecz ruchoma lub nieruchoma; dochodzi do skutku w chwili przekazania rzeczy; własność rzeczy pozostaje przez cały czas trwania przy użyczającym.

Ad e) Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy lub rzeczy oznaczonych, co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Umowa może być odpłatna lub nieodpłatna. Prawo własności pożyczonych rzeczy przechodzi na pożyczającego.

Ad f) Umowa zlecenie polega na tym, że przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Zlecenie może być odpłatne i odpłatność przyjmuje ustawowo jako regułę, lecz z umowy stron może wynikać nieodpłatny charakter. Obowiązkiem przyjmującego zlecenie jest wykonanie usługi, którą powinien wykonać osobiście; musi udzielać zleceniodawcy informacji o przebiegu sprawy, a w chwili zakończenia złożyć sprawozdanie. Dający zlecenie ma obowiązek zwrotu poczynionych kosztów, i musi uiścić wynagrodzenie. Umowa wygasa poprzez wykonanie zleconej usługi albo poprzez wypowiedzenie złożone przez którąś ze stron.

Ad g) Poprzez umowę leasingu jedna ze stron (finansujący) zobowiązuje się – w zakresie działania swego przedsiębiorstwa – oddać rzecz do użytkowania drugiej stronie (korzystającemu). Korzystającemu zamian za używanie rzeczy (środków trwałych dóbr konsumpcyjnych trwałego użytku) i pobieranie z niej pożytków korzystający uiszcza czynsz, którego wielkość ma pokryć cenę zakupu danej rzeczy oraz koszty finansowania i zysk. Istotą tej umowy jest czasowość odpłatność. Wyodrębniamy leasing:
Leasing bezpośredni (w umowie są tylko 2 podmioty: korzystający i finansujący)
Leasing pośredni ( występuje 3 podmiot – firma leasingowi)
Leasing finansowy (korzystający otrzymuje przedmiot na okres zbliżony do okresu jego gospodarczej przydatności, bez możliwości wcześniejszego rozwiązania umowy; leasing pośredni; korzystający płaci raty leasingowi leasingowi świadczenia dodatkowe (np. koszty operacyjne), Po zakończeniu umowy zwraca przedmiot
Leasing operacyjne (okres krótszy od jego używalności; ma zastosowanie w przypadku rzeczy, które mogą być wielokrotnie udostępniane kolejnym klientom; zazwyczaj leasing bezpośredni.

Ad i) Umowa franchisingu polega na tym, że jedna strona – organizator sieci, udziela drugiej stronie pozwolenia zwanego franszyzą (franchize – przywilej, korzyść) na prowadzenie w ramach sieci i pod określoną firmą konkretnej działalności gospodarczej. Organizator sieci udostępnia prawa do znaku firmowego, receptury na produkcję danego towaru, prowadzenie handlu lub świadczenie usług. Przyłączający się do sieci zobowiązuje się stosować określone technologie i metody organizacyjne, dbać o jakość i dobry wizerunek firmy, pod którą prowadzi działalność, działalność także uiścić opłatę za licencję i płacić opłay w zależności od zysku lub obrotu.

41. Zasady postępowania cywilnego

Postępowanie cywilne jest to ogół norm, określających sposób rozpoznawania i rozstrzygania spraw z zakresu prawa cywilnego materialnego przed sądami. Opiera się na fundamentalnych zasadach postępowania cywilnego. Oddziaływają one na poszczególne instytucje procesowe, uregulowane w kodeksie postępowania cywilnego, stanowią istotne wskazania interpretacyjne. Do zasad zaliczamy
1) Zasadę prawa do sądu
2) Zasadę prawdy materialnej
3) Zasadę równości stron
4) Zasadę kotradyktorojności
5) Zasadę jawności
6) Zasadę bezpośredniości
7) Zasadę ustności
8) Zasadę koncentracji materiału dowodowego
9) Zasadę formalizmu procesowego
10) Zasadę dyspozytywności

Ad 1) Zasada prawa do sądu jest naczelną zasadą całego wymiaru sprawiedliwości; została przewidziana przez konstytucje; państwo ma obowiązek zapewnić każdemu obywatelowi skuteczną możliwość skierowania swojej sprawy na drogę postępowania cywilnego. Sądy zaś są zobowiązane do rozpatrywania takich spraw w rozsądnym terminie; aby przeciwdziałać barierze kosztów sądowych, prawo przewiduje możliwość zwolnienia strony.

Ad 2) Zasada prawdy materialnej polega na tym, że rozstrzygnięcie jest możliwe dopiero po ustaleniu stanu faktycznego. Sąd ma ustalić obraz faktów zgodny z rzeczywistością. Służą temu określone środki dowodowe. Sąd ocenia je w oparciu o zasadę swobodnej oceny dowodów; sąd musi pozostawać jedynie niezależnym arbitrem, dociekanie prawdy przez ten organ winno być ograniczone do przeprowadzania dowodów zgłoszonych przez strony. Od tej zasady przewidziane są odstępstwa na rzecz prawdy formalnej i reguły proceduralne (np. domniemanie, Notaria sądowe, Notaria powszechne)

Ad 3) Zasada równości stron jest konsekwencją konstytucyjnej zasady równości. Na gruncie formalnym prawa cywilnego zasada to oznacza, że strony w postępowaniu cywilnym mają równe prawa procesowe. Każda z nich posiada możliwość korzystania z jednakowych środków prowadzących do obrony ich interesów (np. każda ze stron powinna być wysłuchana przez sąd).

Ad 4) Zasada kontradyktoryjności polega na tym, że strony w procesie prowadzą spór. Sąd rozstrzyga sprawę wyłącznie na podstawi dowodów przeprowadzonych na wniosek stron. Sam nie przejawia inicjatywy w gromadzeniu materiału dowodowego

Ad 5) Zasada jawności ma umocnienie w Konstytucji RP, która stanowi, że rozpoznawanie spraw przed wszystkimi sądami odbywa się jawni. Postępowanie cywilne jest jawne, chyba że przepis szczegółowy stanowi inaczej. Jawność może być odnoszona zarówno do uczestników postępowania, jak i osób postronnych. Strony moją prawo przglądać akta sprawy, otrzymywać odpisy i wyciągi z akt. W pewnych sytacjach może jednak nastąpić wyłączenie jawności (np. wtedy, gdy publiczne rozpoznanie zagraża moralności)

Ad 6) Zasada bezpośredniości ma odzwierciedlenie w trakcie rozprawy, kiedy sąd styka się bezpośrednio ze stronami procesowymi i materiałem dowodowym. Postępowanie dowodowe i rozprawa mają się odbywać przed tym samym sądem, który orzeka w danej sprawie.

Ad 7) Zasada koncentracji materiału dowodowego przejawia się w postulacie, aby rozstrzygnięcie nastąpiło już na pierwszym posiedzeniu sądu, jeśli jest to możliwe bez szkody wyjaśnienia sprawy. Celem jest przeciwdziałanie przewlekłości postępowania.

Ad 8) Zasada formalizmu procesowego określa, że aby czynność procesowa mogła wywrzeć określone skutki prawne, powinna być dokonana w oznaczonej formie, miejscu i czasie. Formę dla dokonania danej czynności przewidują przepisy (np. apelacja musi być wniesiona na piśmie). Miejscem dokonania jest na ogół siedziba sądu. Czynność może być dokonana, dopóki trwa postępowanie albo w terminie ustawowym.

Ad 9) Zasada dyspozytywnośći przejawia się w tym, że to strony są aktywne w procesie. Dysponują swoimi prawami lub roszczeniami, będącymi przedmiotem rozpoznania. To one rozporządzają czynnościami procesowymi. Przykładem tego jest zasada, że sąd wszczyna postępowanie na wniosek stron (a nie z urzędu)

42. Zdolność sądowa a zdolność procesowa stron

Aby postępowanie było ważne, strony musza mieć zdolność sądową i zdolność procesową.

Strona procesowa jest głównym uczestnikiem postępowania. To podmiot, na rzecz, którego lub, przeciwko któremu toczy się postępowanie cywilne, na rzecz, którego lub, przeciwko któremu ma nastąpić rozpoznanie i rozstrzygnięcie sprawy cywilnej za pomocą orzeczenia sądowego. W polskim prawie cywilnym obowiązuje zasada dwustronności, która zakłada istnienie dwóch stron procesowych: powoda i pozwanego.
Powód to osoba, która wszczyna postępowanie poprzez wniesienie do sądu pozwu, zawierającego określone powództwo> powód występuje we własnym imieniu z żądaniem udzielenia mu ochrony prawnej.
Pozwany jest osobą, przeciwko której powództwo zostało skierowane.
Powód i pozwany muszą mieć zdolność sądową, która jest podstawowym atrybutem strony sądowej. Zdolność sądowa to kwalifikacja prawna podmiotu prawnego, polegająca na tym, że może on być stroną albo uczestnikiem sądowego postępowania cywilnego. Wiąże się ona z pojęciem zdolności prawnej. Ten, kto ma zdolność prawną (może być podmiotem praw i obowiązków) ma zdolność sądową (może występować w charakterze strony. Zdolność taką mają, więc wszystkie osoby fizyczne (niezależnie od tego czy posiadają zdolność do czynności prawnych) i osoby prawne. Zdolność sądowa może być również przyznana podmiotom nieposiadającym osobowości prawnej (np. organizacjom społecznym, spółkom cywilnym).
Zdolność procesowa polega na możliwości podejmowania czynności procesowych. Jest to możliwość do działania w procesie we własnym imieniu, osobiście lub przez ustanowionego pełnomocnika. Zdolność ta odpowiada zdolności do czynności prawnych. Mają ją więc osoby fizyczne, posiadające zdolność do czynności prawnych, a także osoby prawne i określone organizacje społeczne. Osoba fizyczna posiada zdolność procesową tylko w takim zakresie , zakresie jakim posiada zdolność do czynności prawnej (os. fiz nie posiadające zdolności procesowej mogą podejmować czynności procesowe tylko przez swego przedstawiciela. Osoby prawne posiadają pełną zdolność procesową, która wynika z ich osobowości prawnej. Brak zdolności procesowej uzupełniany jest poprzez wezwanie do udziału w sprawie przedstawiciela ustawowego lub wyznaczenia takiego przedstawiciela z urzędu. W przypadku nieuzupełnienia w terminie sąd odrzuci pozew. Brak zdolności procesowej po stronie pozwanej nie prowadzi jednak do odrzucenia pozwu.

Zdolność do osobistego, samodzielnego dokonywania czynności procesowych przez dany podmiot nosi nazwę zdolności postulacyjnej. Czasem z przepisów prawa wynika tzw. przymus adwokacki – obilgatoryjność ustanowienia adwokata do reprezentowania strony procesowej, gdyż osobiste posiadanie zdolności procesowej nie odniesie skutku prawnego, np. przy składaniu kasacji (bezwzględny przymus adwokacki); z przepisów wynika też, że strona, która chce ustanowić pełnomocnika, może go ustanowić tylko w osobie adwokata lub radcy prawnego (tzw. względny przymus adwokacki)

Strona w procesie ma legitymacje procesową. Pojęcie to oznacza materialnoprawne uprawnienie do występowania w konkretnym procesie w charakterze powoda lub pozwanego. Pwód ma legitymację procesową czynną, tj. ma uprawnienia do zgłoszenia konkretnego żądania. Pozwany posiada legitymację procesową bierną, oznacza ona obowiązek spełnienia roszczenia powoda, jeśli jest zasadne. Brak legitymacji procesowej czynnej i biernej prowadzi do oddalenia powództwa.

43. Właściwość sądu i jego skład

Aby postępowanie mogło być rozpoczęte, mogło się toczyć i zostać zakończone, sąd musi uznać swoją właściwość. Wyodrębnia się następujące rodzaje właściwości:
Właściwość ustawową
Właściwość miejscową
Właściwość umowną
Właściwość rzeczową
Właściwość funkcjonalną
Właściwość delegacyjną

Właściwość ustawowa jest określona przepisami kodeksu postępowania cywilnego. Stanowi zasadę w procesie, od której wyjątkami są: Właściwość umowna i delegacyjna.

Właściwość miejscowa oznacza rozgraniczenie kompetencji pomiędzy sądami tego samego rzędu, ze względu na terytorialny zakres jurysdykcji. W zależności od sposobów określenia tej właściwości dla konkretnej sprawy wyróżniamy:
Właściwość miejscową ogólną – sprawę rozpoznaje sąd właściwy dla miejsca zamieszkania pozwanego
Właściwość miejscową przemienną (alternatywna) – w pewnych przewidzianych przez ustawę rodzajach spraw powództwo może być wytoczone według uznania powoda albo przez sąd właściwości ogólnej (miejsce zamieszkania pozwanego) lub też inny sąd wskazany w przepisach prawa (np. w sprawach o roszczenia alimentacyjne)
Właściwość miejscową wyłączną – oznacza ustalenie sądu jedynie właściwego do rozpoznania danej sprawy w sposób kategoryczny; przepisy o właściwości wyłącznej mają charakter imperatywny, nie ma od nich odstępstwa (np. powództwo z tytułu dziedziczenia czy innych rozporządzeń testamentowych – wyłącznie przed sądem ostatniego zamieszkania spadkodawcy)

Właściwość umowna dotyczy właściwości miejscowej. Zwana jest prorogacyjną. Odnosi się wyłącznie do spraw rozpoznawanych w trybie postępowania cywilnego. Strony mogą się w pewnych przypadkach umówić na piśmie o poddanie sądowi pierwszej instancji sporu już wynikłego (lub mogących wyniknąć według przyszłości), który według ustawy nie jest miejscowo właściwy.

Właściwość rzeczowa polega na podziale spraw między sądy różnego rzędu, rozpoznające sprawy w pierwszej instancji (tj. sądy rejonowe lub okręgowe). Właściwość ta kształtuje się wg zasady, zgodnie z którą do właściwości sądów rejonowych należą generalnie wszystkie sprawy z wyjątkiem tych, które należą do sądów okręgowych (do okręgowych, m.in. o prawa autorskie, o roszczenia wynikające z prawa prasowego)

Właściwość funkcjonalna polega na rozdziale funkcji w zakresie dokonywania określonych czynności procesowych prowadzenia postępowania w danej sprawie przez konkretny sąd. Do najważniejszych funkcji sądu rejonowego należy rozpoznawanie i rozstrzyganie spraw I instancji w granicach zakreślonych właściwością rzeczową i miejscową oraz przyjmowanie środków odwoławczych; sądy okręgowe rozpatrują i rozstrzygają sprawy, stanowią też II instancję dla sądów rejonowych; następnie sąd apelacyjny pełni funkcję II instancji dla okręgowego; Sąd Najwyższy rozpatruje kasacje.

Właściwość delegacyjna, gdy odpowiedzi właściwość sądu, wyznaczona poprzez wskazanie przez są przełożony (wyższy), jeśli w myśl kodeksu postępowania cywilnego nie można na podstawie okoliczności sprawy ustalić właściwości miejscowej.

Skład sądu musi być należyty, tj. zgodny z prawem. Konsekwencja niespełnienia tego warunku jest nieważność postępowania. Kodeks postępowania cywilnego określa, co znaczy właściwy skład sądu.

W pierwszej instancji rozpoznaje 1 sędzia. Wyjątek stanowią sprawy z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych oraz sprawy dotyczące stosunków rodzinnych (wtedy rozpoznaje jeden sędzia i dwóch ławników). Prezes sądu może ponadto zarządzić rozpoznanie sprawy w składzie 3 sędziów zawodowych, jeśli uzna to za wskazane za względu na szczególną zawiłość sprawy lub jej precedensowy charakter. W drugiej instancji sprawy są rozpoznawane przez 3 sędziów zawodowych. W postępowaniu kasacyjnym – jako trzecia instancja – sprawę rozpoznaje 3 sędziów zawodowych.

44. Przebieg postępowania cywilnego

Postępowanie cywilne rozpoczyna się poprzez wniesienie pozwu.
Pozew jest pismem procesowym wnoszonym przez powoda, w którym określa on swoje żądania względem pozwanego (tzw. powództwo). Każde pismo procesowe powinno spełniać wymogi formalne, m.in. musi być oznaczony sąd, do którego jest kierowane, imiona i nazwiska stron, przedstawicieli, rodzaj pisma, żądanie, dowody poparcia, załączniki, itd.
Powód nie ma konieczności wskazania podstawy prawnej w myśl zasady iura novit curia (sąd zna prawo). Obok wymogów obligatoryjnych pozew może zawierać treść formalną (np. wnioski o zabezpieczenie powództwa).
Powództwo stanowi żądanie urzeczywistnienia normy prawnej w konkretnym przypadku przez wydanie wyroku. Są 3 podstawowe rodzaje powództwa:
1) Powództwo o świadczenie (np. żądanie zapłaty, danie jakiejś rzeczy, opróżnienie lokalu, itd.
2) Powództwo o ustalenie prawa lub stosunku prawnego (np. sąd ma ustalić czy istnieje stosunek najmu)
3) Powództwo o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego (np. wyrok znoszący współwłasność majątkową małżeństwa czy wyrok rozwiązujący małżeństwo przez rozwód)

Konsekwencja wniesienia pozwu jest rozpoczęcie postępowania cywilnego. Wraz z wniesieniem pozwu sąd musi określić swoją właściwość oraz określić swą jurysdykcję krajową.
Z chwilą doręczenia pozwu pozwanemu nie można w toku sprawy wszcząć między tymi samymi stronami postępowania o to samo roszczenie. Pozew może zostać odrzucony przez sąd. Odrzucenie pozwu następuje:
W przypadku, gdy droga sądowa jest niedopuszczalna
Jeśli o to samo o to samo roszczenie, między tymi samymi stronami sprawa jest już w toku, lub została prawomocnie osądzona
Gdy jedna ze stron nie ma zdolności procesowej, a nie działa z nią przedstawiciel ustawowy
Jeżeli brak jest jurysdykcji krajowej
Jeżeli rozstrzygnięcie sprawy należy do sądy polubownego
Powód może cofnąć pozew poprzez złożenie odpowiedniego oświadczenia woli. W takim przypadku sąd umarza postępowanie.

Kiedy pozew jest wniesiony zgodnie z wymogami procesowymi stawianymi pismom procesowym – postępowanie zostaje wszczęte.

Sąd w procesie cywilnym rozpoznaje sprawy na posiedzeniach sądowych (jawnych). Najważniejsza spośród takich posiedzeń jest rozprawa. Rozprawa winna być właściwie przygotowana, zgodnie z zasadą koncentracji materiału procesowego. Przygotowaniem rozprawy zajmuje się przewodniczący.
Rozprawa rozpoczyna się od wywołania sprawy. Następnie strony zgłaszają ustnie swe żądania i wnioski oraz przedstawiają dowody na ich poparcie. Każda ze stron jest zobowiązana do złożenia oświadczenia co do twierdzeń strony przeciwnej dotyczących okoliczności sprawy.
Niezwykle istotnym stadium procesu jest postępowanie dowodowe. W jego wyniku ustala się prawdę materialną. Postępowanie to jest zespołem czynności zmierzających do stwierdzenia prawdziwości lub nieprawdziwości konkretnych twierdzeń, które mają istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Zasadą jest, że każdy fakt powinien być udowodniony (poza: faktami powszechnie znanymi, faktami znanymi sądowi z urzędu, fakty przyznane przez stronę przeciwną i domniemania). Dokonuje tego w oparciu o środki dowodowe, tj.:
Dokumenty
Zeznania świadków
Opinię biegłych
Oględziny
Przesłuchanie stron
Inne środki dowodowe
Jeśli sąd ustali stan faktyczny i zaklasyfikuje dane okoliczności pod określona normę prawną (dokona subsumbcji), możliwe jest rozstrzygnięcie finalne w postaci orzeczenia (postanowienia lub wyroku).




45. Orzeczenia sądu i środki odwoławcze

Czynności procesowe sądu, mające charakter aktów decyzyjnych, dzielą się na:
Zarządzenia (zarządzenia przewodniczącego sądu, zarządzenia sądu)
Orzeczenia (wyroki, postanowienia, uchwały)

Podział orzeczeń na wyroki i postanowienia uzależniony jest od tego, czy dane orzeczenie posiada charakter merytoryczny, czy też nie. Postanowienia nie dotyczą istoty sprawy. W postępowaniu procesowym odnoszą się do kwestii formalnych, chociaż również mogą kończyć postępowanie (np. postanowienie o odrzuceniu pozwu). Wyroki to orzeczenia kończące postępowanie w danej sprawie. Mają one merytoryczny charakter. Wyroki dzieli się na:
· Wyrok wstępny z urzędu lub na wniosek stron rozstrzygając tylko, co do zasady, gdy uzna roszczenie powoda za usprawiedliwione w zasadzie. Dotyczy to przypadków powództwo o świadczenie, gdy pomiędzy stronami istnieje spór zarówno, co do zasady, na której oparte roszczenie, jak również, co do jego wysokości.
· Wyrok częściowy zapada, gdy dostatecznie wyjaśniono jedynie część żądania lub tylko niektóre z żądań pozwu
· Wyrok końcowy zapada w sprawie po wdaniu wyroku wstępnego lub częściowego
· Wyrok zaoczny jest konsekwencja procesową bezczynności pozwanego. Sąd wydaje go z urzędu, jeżeli pozwany, któremu doręczono pozew, nie stawił się na rozprawie, lub stawił się, a nie bierze w niej udziału (chyba, że zaszły jakieś nadzwyczajne okoliczności)
· Wyrok uzupełniający wydaje się w przypadku przychylenia się do wniosku strony o jego uzupełnienie po przeprowadzeniu rozprawy (np., gdy sąd nie orzekł o całości żądania, o natychmiastowej wykonalności lub o kosztach procesowych)
· Wyrok łączny zapada w przypadku połączenia spraw, które mogły być objęte jednym pozwem lub pozostają ze sobą w związku do łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia.
Sąd przy rozpatrywaniu spraw i wydawaniu rozstrzygnięcia kieruje się ustalonymi zasadami orzekania:
Sąd jest związany żądaniami pozwu (nie może sądzić przedmiotu, który nie był objęty żądaniem
Wyrok musi zapaść na podstawie faktycznej i prawnej
Sąd orzeka sprawę w chwili orzekania.

Środki odwoławcze – wstrzymują one uprawomocnienie się orzeczenia. Generalnie można je podzielić na:
Nadzwyczajne środki odwoławcze postaci skargi o wznowienie postępowania – muszą wystąpić określone okoliczności (tzw. podstawy restytucyjne) np. oparcie wyroku na podrobionych lub przerobionych dokumentach, uzyskanie wyroku za pomocą przestępstwa, późniejsze wykrycie wyroku dotyczącego tego samego stosunku prawnego, poźniejsze wykrycie istotnych okoliczności i dowodów).

Zwykłe środki odwoławcze dzieląc je na:
a) Środki o charakterze dewolutywnym, tj. takie, które przenoszą rozpoznanie i rozstrzygnięcie sprawy do sądu wyższej instancji
b) Środki niedewolutywne tj. rozpoznawane przez tą samą instancję

Ad a) do środków odwoławczych dewolutywnych zaliczamy:
Zażalenie
Apelację
Kasację

Zażalenie jest środkiem odwoławczym, przysługującym od postanowień, tj. rozstrzygnięć nie dotyczących kwestii merytorycznych, merytorycznych wyłącznie procesowych – formalnych Jest dopuszczalne wyłącznie w przypadkach przewidzianych przez kodeks postępowania cywilnego. Powinno być wniesione w terminie tygodniowym, licząc od dnia doręczenia postanowienia. Jest to pismo procesowe, spełniające wymogi przewidziane prawem (m.in. zawierać wskazać zaskarżone postanowienie, uzasadnienie stanowiska, ewentualne nowe fakty i dowody). Składa się w sądzie, który wydał postanowienie.

Apelacja stanowi środek kontroli orzeczeń sądu pierwszej instancji. Można ją wnieść od każdego wyroku (rozstrzygnięcia merytorycznego) sądu rejonowego lub okręgowego, (jeśli ten rozpoznaje sprawę jako pierwsza instancja). Wnosi się w terminie 14 dni od doręczenia stronie skarżącej wyroku z uzasadnieniem. Należy złożyć ją w sądzie, który wydał zaskarżany wyrok. W sprawach rozpoznanych przez sąd rejonowy instancja apelacyjna jest sąd okręgowy; w przypadku, gdy okręgowy jest pierwsza instancją wówczas właściwy do rozpoznania apelacji jest sąd apelacyjny.
Apelacja winna spełniać wymogi pisma procesowego. Należy w niej oznaczyć:
zaskarżany wyrok,
podać sąd, który go wydał
sygnaturę akt, datę wydania orzeczenia
zarzuty wraz z uzasadnieniem,
wniosek o uchylenie lub zmianę wyroku w całości lub w części
wskazanie wartości przedmiotu zaskarżenia
Zarzuty, na których można oprzeć apelację, stanowią okoliczności, które wpłynęły na niekorzystne rozstrzygnięcie dla niego sądu pierwszej instancji. Strona może powołać się na:
zarzut naruszenia prawa materialnego (może polegać na błędnej wykładni prawa lub jego niewłaściwym zastosowaniu (np. zastosowanie nieistniejącej normy prawa materialnego)
zarzut naruszenia prawa procesowego (opiera się na nieważności postępowania lub naruszeniu przepisów kodeksu postępowania cywilnego (np. strona nie miała zdolności procesowej)
zarzuty faktyczne (odnoszą się do kwestionowania ustalonego przez sąd stanu faktycznego( np. niezgodność ustaleń materiałem dowodowym)
nowe fakty i dowody
zarzut nierozpoznania istoty sprawy (pominięcie przez sąd istotnych przesłanek lub oparcia rozstrzygnięcia na nietrafnej przesłance (np. przedawnionej)
Sąd drugiej instancji wydaje wyrok (w oparciu o zgromadzony materiał dowodowy w obu instancjach) w którym może:
oddalić apelację (jeśli jest bezzasadna)
zmienić zaskarżony wyrok lub orzec do istoty sprawy
uchylić zaskarżany wyrok i albo: odrzucić pozew. Alb umorzyć postępowanie lub też przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia.

Kasacja przysługuje stronie od orzeczeń sądu drugiej instancji. Kasacje wnosi się do sądu, który wydał wyrok w terminie miesięcznym od dnia doręczenia orzeczenia stronie skarżącej; jedyną instancją kasacyjna (trzecią) jest Sąd Najwyższy; zastosowanie ma tu tzw. bezwzględny przymus adwokacki.
Podstawy kasacji:
naruszenie prawa materialnego (przez błędną wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie przepisu)
naruszenie przepisów postępowania, jeśli uchybienia te mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy.
Kasacja powinna spełniać wymogi pisma procesowego (podobne wymogi jak apelacja). Sąd Najwyższy może kasacje odrzucić z przyczyn formalnych, (jeśli uległą odrzuceniu przez sąd drugiej instancji), oddalić ją z przyczyn merytorycznych, (jeśli brak uzasadnienia) lub uwzględnić (przekazać do ponownego rozpatrzenia).

Ad b) niedewolutywne środki odwoławcze to:
sprzeciw od wyroku zaocnego
zarzuty od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym
sprzeciw od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym
skarga na czynności komornika
specjalne zarzuty w postępowaniu egzekucyjnym.

46. Miejsce prawa gospodarczego w systemie prawa

Prawo gospodarcze – zespół regulacji określających wszelkie stosunki gospodarcze w państwie; wyróżnione w systemie prawnym ze względu na przedmiot regulacji – stosunki gospodarcze.
Prawo handlowe – relacje regulowane kodeksami, np. kodeks handlowy, kodeks spraw handlowych, lodeks spółek handlowych reguluje stosunki prywatnego prawa gospodarczego

Działaniami gospodarczymi, w rozumieniu tej dziedziny prawa, są czynności prawne dotyczące spraw:
- przedsiębiorstw i innych podmiotów gospodarczych,
- przeciwko podmiotom gospodarczym o zaniechanie naruszania środowiska i przywrócenia do stanu poprzedniego lub naprawienia szkody z tym związanej oraz zakazania lub ograniczenia działalności zagrażającej środowisku.
- przeciwdziałania praktykom monopolistycznym.

Przedmiotem prawa gospodarczego są więc sprawy dotyczące istnienia podmiotów gospodarczych, ich organizacji i prowadzonej przez nie działalności gospodarczej. Prawo gospodarcze nie jest skodyfikowane. Dlatego jest ono pozbawione głównego źródła, jakim dla poszczególnych dziedzin prawa są kodeksy.

Działalność gospodarcza różnych podmiotów, regulowana jest także przepisami prawa bankowego, podatkowego, administracyjnego, a także w części dotyczącej przestępstw gospodarczych przepisami prawa karnego
Zaistniałe spory wynikające z działalności gospodarczej rozpatrywane są w postępowaniu odrębnym od ogólnego postępowania w sprawach cywilnych, a właściwymi do ich rozpatrywania sądami są sądy gospodarcze, działające jako wyodrębnione wydziały w sądach rejonowych i wojewódzkich.

Podmiotami prawa gospodarczego są:
- osoby fizyczne i ich związki (spółki prawa cywilnego),
- osoby prawne (przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie, spółki handlowe i inne),
- jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, prowadzące działalność gospodarczą.



Prawo gospodarcze opiera się na 5 podstawowych zasadach:
1. Zasada wolności gospodarczej, (omówione w następnym pytaniu)
2. Zasada równości przedsiębiorców, równość formalno – prawna w sferze praw i obowiązków. Każdy przedsiębiorca niezależnie od pozycji ( państwowy, prywatny ) ma takie same prawa i obowiązki w sensie formalnym.
3. Zasada swobody zrzeszania się przedsiębiorców, (np. Izby gospodarcze, organizacje rzemieślnicze, korporacje zawodowe)
4. Zasada państwowej ochrony stosunków gospodarczych, państwo gwarantuje istnienie ustalonego porządku gospodarki
5. Zasada demokracji gospodarczej, oznacza prawo do głoszenia pluralistycznych poglądów w sferze gospodarki

47. Działalność gospodarcza i obrót gospodarczy

Ustawa o działalności gospodarczej (23 XII 1988) oraz ustawa „ prawo o działalności gospodarczej (01 I 2001)
Ustawy definiują
pojęcie działalności gospodarczej,
pojęcie indywidualnej ewidencji działalności gospodarczej,
pojęcie przedsiębiorcy ( w starej ustawie było pojęcie podmiotu gospodarczego),
główne zasady prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce
powołują nowe instytucje (ta z 2001)

Działalność gospodarcza to działalność zarobkowa: wytwórcza, handlowa, usługowa, budowlana oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatacja zasobów naturalnych wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły.
Działalnością gospodarczą nie jest działalność produkcji rolniczej w zakresie uprawy, hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa, rybactwa śródlądowego, wynajmowania przez rolników pokoi i świadczenia usług związanych z pobytem turystów, sprzedaż posiłków domowych.

Pojęcie wolności gospodarczej – podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej jest wolne dla każdego na równych prawach z zachowaniem warunków określonej przepisami prawa. Ograniczenia wynikające z przepisów w randze ustawowej:
ochrona środowiska
przepisy sanepidu
zanieczyszczenia, hałas
polityka celna
polityka podatkowa
przepisy sanitarne
ustawo o wychowaniu w trzeźwości
o stosunkach państwa do kościoła
obowiązek uzyskania koncesji lub zezwoleń

Podstawę wolności gospodarczej stanowi :
a) wolność w sferze własności , tzn. każdy może być właścicielem, a każdy właściciel ma określone prawa i możliwości ,
b) wolność osobista , np. wolność wyboru miejsca zamieszkania lub prowadzenia działalności gospodarczej , wolność wyboru zajęcia ,
c) wolność konkurencji – swoboda występowania w gospodarce jako jeden z podmiotów. Konkurencja to współzawodnictwo , każdy może współzawodniczyć z innymi.
d) wolność umów ( zasada swobody umów w KC ) – swobodne kształtowanie stosunków między przedsiębiorstwami.

Obrót gospodarczy:
a) wszelki rodzaj przemieszczania towarów spowodowane sprzedażą towarów, wyrobów i usług, eksportem, importem, tranzytem lub zawarciem umowy leasingu, darowizny, pożyczki, użyczenia albo aportem do spółki,
b) usługa pośrednictwa, doradztwa handlowego, pomocy w zawieraniu umów oraz uczestnictwo w jakiejkolwiek formie w czynnościach, o których mowa w lit.

48. Pojęcie przedsiębiorcy

Przedsiębiorca - rozumie się przez to osobę fizyczną, osobę prawną oraz nie mającą osobowości prawnej spółkę handlową, które zawodowo, we własnym imieniu, podejmują i wykonują działalność gospodarczą, posiadają miejsce zamieszkania bądź siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i nie są osobami prawnymi zależnymi od przedsiębiorcy zagranicznego
Mały przedsiębiorca – Przedsiębiorca, który w zeszłym roku zatrudniał średniorocznie mniej niż 50 pracowników oraz osiągnął przychód nett ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nie przekraczający wartości 7 mln eruo lub suma aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec poprzedniego roku obrotowego nie przekroczyła równowartości 7 mln euro.
Średni przedsiębiorca - Przedsiębiorca, który w zeszłym roku zatrudniał średniorocznie mniej niż 250 pracowników oraz osiągnął przychód nett ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nie przekraczający wartości 40 mln eruo lub suma aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec poprzedniego roku obrotowego nie przekroczyła równowartości 27 mln euro.
Duży przedsiebioraca – więcej niż 250 pracowników, wartość operacji powyżej 40 mln euro
Suwama aktywów powyżej 27 mln euro.
Przedsiębiorcą mogą być cztery kategorie podmiotów:
· osoby fizyczne
· osoby prawne ( Sp, spółka z o.o., akcyjna, stowarzyszenia, fundacje, spółdzielnie)
· nie mające osobowości prawnej spółki handlowe (spółka jawna, komandytowa, komandytowo-akcyjna, partnerska)
· wspólnicy spółki cywilnej (nie spółka!!!)

49. Zasady podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej

Aby prowadzić działalność indywidualnie należy:
· zalegalizować działalność ( uzyskać wpis do ewidencji, koncesję ,zezwolenie itd.)
· regon
· pieczątka
· bank – rachunek
· US, ZUS

Zasadą wynikające z ustawy jest założenie, że każdy przedsiębiorca zna przepisy prawa dotyczące wykonywanej przez siebie działalności gospodarczej., w szczególności przepisy dotyczące ochrony przed zagrożeniem życia, zdrowia ludzkiego i moralności publicznej a także ochrony środowiska.
Przedsiębiorca ma obowiązek oznaczyć na zewnątrz stałe miejsce wykonywania działalności gospodarczej i rodzaj wykonywanej działalności ( musi być szyld). Każdy powinien posiadać rachunek bankowy.

Rozróżnia się kilka systemów ewidencyjnych :
1. System ewidencyjny (najpowszechniejszy) obejmuje ok. 2 miliony przedsiębiorców, wpis do ewidencji jest podstawą prowadzenia działalności.
Ewidencja działalności gospodarczej jest prowadzona przez organy ewidencyjne. Ustawa o działalności gospodarczej stwierdza, że organem ewidencyjnym jest terenowy organ administracji, ale ustawa kompetencyjne przekazała je jako zadanie zlecone organom gminy.
Organ ewidencyjny prowadzi rejestr ewidencji dział. gospod.
Do ewidencji tej wpisuje się: dane, przedmiot działalności, miejsce wykonywania działalności i termin rozpoczęcia. Wpis następuje wyłącznie na wniosek osoby zainteresowanej, zwanym zgłoszeniem i winno ono zawierać ww. elementy. Wnosi się za niego opłatę skarbową
Nie podlegają wpisowi do ewidencji osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, którymi są spółki prawa handlowego ( spółki jawne i komandytowe).
2. System rejestrów sądowych
Rejestracji sądowej podlegają te jednostki , które uzyskują status osoby prawnej.
Rejestracji sądowej podlega również spółka jawna i komandytowa – nie posiadające osobowości prawnej.
Rejestracji jest tyle, ile rodzajów osób prawnych (typu instytucjonalnego i ustawowego), np. rejestr spółek akcyjnych , z o.o., przedsiębiorstw państwowych itd.
Do rejestracji nie wpisuje się banków, uczelni wyższych, gmin itp.
Rejestry prowadzą sądy rejonowe, w miastach, w których siedzibę ma sąd okręgowy.
Stowarzyszenia rejestruje się w sądzie okręgowym, zaś Fundacje – w sądzie rejonowym dla miasta stołecznego Warszawy.
Aby sąd mógł dokonać rejestracji musi zostać złożony wniosek (sąd działa wyłącznie na wniosek) wraz z odpowiednimi dokumentami
3. System koncesyjny.
Koncesja – to decyzja administracyjna, to uchylenie zakazu, odstęp od monopolu państwa, szczególnego rodzaju zezwolenie. Brak jednocześnie definicji normatywnej słowa „ koncesja ”.
Działalność wymagająca koncesji:
· Wytwarzanie i obrót materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją, wyrobami o przeznaczeniu wojskowym, lub policyjnym
· Wytwarzanie i obrót paliwami i energia
· Usługi ochrony osób i mienia
· Transport lotnizcy i wykonywanie usług lotniczych
· Wykonywanie przewozów kolejowych
· Upowszechnianie programów radiowych i telewizyjnych
· Poszukiwanie lub rozpoznawanie złóż kopalin
Organy koncesyjne –jest minister właściwy ze względu na przedmiot działalności gospodarczej podlegającej koncesjonowaniu. Organ koncesyjny przed udzieleniem koncesji i w trakcie jej trwania może kontrolować odbiorcę. Koncesji udziela się na czas oznaczony od 2 do 50 lat. Koncesje można wstrzymać lub odmówić jej wydawania, gdy np. przedsiębiorstwo nie spełnia określonych warunków koncesji, ze względu na zagrożenie ochrony środowiska lub bezpieczeństwa państwa, ze względu na ważny interes publiczny. Po zbadaniu sytuacji prawnej i faktycznej może zostać wydana decyzja koncesyjna. Przeważnie trwa to dosyć długo, dlatego organ koncesyjny może wydać promesę koncesyjną, czyli przyrzeczenie wydania koncesji (jeśli warunki się nie zmienia to wydaje koncesje)
4. System zezwoleń .
Istnieje kilka rodzajów zezwoleń :
1. zezwolenie na dokonywanie czynności prawnych
2. zezwolenie na utworzenie danego przedsiębiorcy, jest podstawą legalizacyjną prowadzenia działalności gospodarczej ( gdy chodzi o utworzenie banku, zakładu ubezpieczeń, sportowej spółki akcyjnej tzw.„klubu sportowego” ).
3. zezwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej – np. obrotu usługami z zagranicą
4. zezwolenie na funkcjonowanie w specjalnej sferze ekonomicznej – wydawane może być przedsiębiorcy już istniejącemu.
Organem udzielającym zezwolenia jest organ administracji właściwy do nadzoru nad rodzajem działalności gospodarczej
Zezwolenie od koncesji różni się czasem obowiązywania (zezwolenie na czas nieoznaczony!)
5. Rejestracja kwalifikacyjna – podlegają jej osoby wykonujące wolne zawody: lekarz, geodeta, architekt, adwokat, notariusz, radca prawny).Działalność podejmowana jest na własne ryzyko.

SYSTEMY POMOCNICZE – NIP, REGON
REGON – system statystyczny
Wpis do tego systemu dokonywany jest w oparciu o ustawę z 1995 r. o statystyce publicznej, która to przewiduje, że wpis dokonywany jest na wniosek przedsiębiorcy. Taki obowiązek musi być spełniony w ciągu 14 dni od rozpoczęcia dział. gospod. Wniosek składa się do Urzędu Statystycznego i on na podstawie wniosku nadaje numer i wydaje zaświadczenie o nadaniu numeru (jest to czynność materialno – techniczna).
Numer ten ma odpowiednie znaczenie identyfikacyjne, ( kim jest przedsiębiorca i jaką działalność prowadzi).
Jest niezbędny w systemie podatkowym celnym, ubezpieczeniowym, przy zawieraniu umów cywilno – prawnych, przy podejmowaniu czynności bankowych.
NIP – system ewidencji podatników
Każdy przedsiębiorca jest podatnikiem. Mają obowiązek uzyskania numeru NIP, który wynika z ustawy z 1995 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników. Każdy przedsiębiorca musi wystąpić z wnioskiem o nadanie NIP. Wniosek powinien zawierać nazwę , miejsce działalności , rodzaj dział. , bank , przedmiot działania , miejsce przechowywania dokumentów finansowych. NIP nadawany jest decyzją administracyjną, wydaje ją właściwy Urząd Skarbowy.
KRAJOWY REJESTR SĄDOWY – został wprowadzony ustawą z 1997 r. o KRS.
System ten wiąże się ze skonstruowaniem centralnego rejestru sądowego (od 2001 r.) trzech grup podmiotów :
1) wszyscy przedsiębiorcy ( nie będą już ewidencjonowani , nie będą wpisywani do innych rejestrów )
2) podmioty , dla których dz. gospod. nie jest celem ich istnienia ( stowarzyszenia , fundacje , partie polit. )
3) niewypłacalni dłużnicy ( niewypłacalność musi być potwierdzona przez sąd czyli przedsiębiorstwa przeciwko , którym toczy się postępowanie upadłościowe .
KRS będzie centralnie , będzie scentralizowany , natomiast wpis będzie dokonywał Sąd Rejonowy

50. Spółka jako podmiot działalności gospodarczej

Spółka – def. Nie wynika z przepisów prawa, lecz ze wspólnych cech wszystkich spółek
Cechy spółek:
każda spółka to stosunek prawny między równorzędnymi podmiotami (stosunek cywilnoprawny)
każda spółka to stosunek między dwoma lub więcej podmiotami (spółka jednoosobowa jest wyjątkiem)
s. jest stosunkiem prawnym pozbawionym świadczeń wzajemnych
jest stosunkiem umownym czyli jest kształtowana przez czynności prawne wspólników
każdą spółkę charakteryzuje współdziałanie wspólników dla osiągnięcia wspólnego celu
w każdej spółce występuje specyficzny układ praw i obowiązków oraz wynikających z nich świadczeń:
w prawie i obowiązkach wspólników do prowadzenia spraw spółki
w prawie i obowiązkach do uczestnictwa w kosztach prowadzenia spółki bezpośrednio poprzez pokrywanie kosztów administracyjnych, pośrednio – przez wnoszenie wkładów
obowiązkach prawie i obowiązkach wspólników do uczestnictwa w wynikach finansowych działalności spółki
wszystkie spółki występujące w stosunkach osobami trzecimi we wspólnym imieniu, oznacza to bezpośrednią jawność wspólników spółkach osobowych poprzez ujawnienie swoich nazwisk w firmie spółki i pośrednia jawność gdy spółka występuje pod firmą w której wspólników nie ujawniono, ale są oni ujawnieni w krajowym rejestrze sądowym

Teorii wyjaśniające charakter prawny spółki:
1) teoria umowy – za czynnik determinujący treść poszczególnych elementów spółki uważa się wolę stron umowy. Teoria ta jest lepsza w spółkach osobowych, nie nadaje się do spółek kapitałowych
2) teoria instytucjonalna – traktuje spółkę jako organizację społeczną będącą odrębnym od wspólników tworem
3) teoria majątku celowego – kładzie nacisk na istnienie w spółce wyodrębnionego majątku, którego przeznaczeniem jest umożliwienie realizacji celów spółki. Teoria ta nadaje się do wszystkich spółek, ale tylko częściowo wyjaśnia ich istotę
4) teoria mieszana – łączy elementy 3 ww warunków
Klasyfikacja spółek:
1. Normatywne – takie, których prawo jest uregulowane przez przepisy o randze ustawowej:
Partnerska
Cywilna
Jawna
Z o.o.
Komandytowa
Komandytowo-akcyjna
Akcyjna

2. A-typowe – takie, które nie mają jednolitej regulacji prawnej, a przepisy dotyczące spółek normatywnych stosuje się do tych spółek odpowiednio:
Spółka jednoosobowa
Spółka cicha

Spółki regulacji prawnej
Spółki cywilne
Spółki handlowe:
Jawna
Partnerska
Z o.o.
Akcyjna
Komandytowa
Komandytowo – akcyjna
Spółki:
Kapitałowe (nieważne, kto jest wspólnikiem, ale jaki posiada kapitał):
· Z o.o.
· Akcyjna
Osobowe (istotne jest tutaj, kto jest wspólnikiem, jaki ma potencjał, wiedzę, umiejętności):
· Pozostałe ;-)

Cechy odróżniające Spółki osobowe Spółki kapitałowe
Skład osobowy Trwały Zmienny
Osobiste cechy wspólników Istotne Bez znaczenia
Prowadzenie spółki Bezpośrednio Pośrednio przez organy
Prawa i obowiązki wspólników wobec spółki Równe Zróżnicowane w zależności od wniesionego wkładu
Majątek spółki Wspólny majątek wspólników Odrębny majątek spółki
Kapitał spółki Zmienny Stały
Osobowość prawna Brak Jest
Odpowiedzialność za zobowiązania Wspólnicy ponoszą Spółka
Reszta na ostatnim wykładzie ;-)