Charakterystyka rozwoju w okresie prenatalnym

„Stały postęp uniemożliwiający powrót do stanu wyjściowego nazywamy rozwojem”. – prof. Malinowski

Rozwój to nic innego jak szereg procesów prowadzących do przemiany struktur, przemiany form materii, na skutek, których powstają nowe formy i nowe struktury. Rozwój człowieka ocenia się na podstawie pokoleń (filogeneza), która warunkuje ontogenezę, czyli charakter rozwoju osobniczego.

Ontogeneza są to wszelkie procesy zmierzające do przemiany organizmu, które zaczynają się od chwili poczęcia (zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik - powstanie zygoty) aż po kresu życia w starości (śmierci). Zmiany, które zachodzą dotyczą rozwoju biologicznego, fizycznego, motorycznego, somatycznego, cielesnego cielesnego morfologicznego.

Mówiąc o rozwoju człowieka możemy przyjąć podział:
- wewnątrzłonowy (prenatalny)
- zewnątrzłonowy (postnatalny).

Rozwój prenatalny

Cała „historia”, początek życia każdego z nas zaczął się w momencie zapłodnienia, W tym momencie powstało, bowiem życie ludzkie. Prawidłowość przebiegu tego procesu ma olbrzymi wpływ na cały późniejszy rozwój człowieka. Czynniki, jakie mają wpływ na moment zapłodnienia to:




W momencie zapłodnienia nowe życie otrzymuje zestaw genów obojga rodziców, czyli od każdego z nich po około 40-60-tyś.genów – łącznie 80-120-tyś.genów. Nie można ustalić, jaka to będzie kombinacją genów, gdyż jest to tylko sprawą przypadku, a każdy człowiek jest indywidualny pod każdym względem. Nie jest nigdzie jednak powiedziane, że będą to chromosomy tylko rodziców, duży wpływ na dziedzicznie mają także geny przekazane przez przodków. Dziecko nabywa takie cechy jak kolor oczu, włosów, skóry, rysy twarzy, proporcje ciała, a także tendencje do popadania w choroby, do otyłości, a także cechy psychiczne jak inteligencja i temperament. Duży wpływ na rozwój genów płodu ma matka, poprzez zapewnienie przez nią optymalnych warunków np. żywieniowych, oraz nie uleganie nałogom.
Innym obok genów ważnym elementem następującym przy zapłodnieniu jest ilość chromosomów X i Y. Od nich, bowiem zależy płeć dziecka. Komórka rozrodcza żeńska posiada zawsze chromosom X, a męska X lub Y, tak, więc o płci dziecka decyduje, jaki chromosom będzie posiadała komórka męska łącząca się z komórką jajową w czasie zapłodnienia.

Przyjmuje się proste równanie:
X + X = DZIEWCZYNKA

X + Y = CHŁOPIEC

Płeć na rozwój dziecka nie ma zasadniczego wpływu, bezpośredni jest w okresie prenatalnym a pośredni w postnatalnym. Bezpośredni wpływ uwarunkowany jest czynnikami hormonalnymi, czyli związany z ilością wytwarzanych hormonów (androgeny- hormony męskie, estrogeny- hormony żeńskie).

Reasumując:
podstawowe czynniki determinujące w okresie prenatalnym:
- wyposażenie dziedziczne: cechy fizyczne i psychiczne oraz płeć;
- szybki wzrost i rozwój: w tym okresie następuje największy przyrost masy ciała i wzrostu, oraz utrwalają się cechy fizyczne,
- warunki środowiska prenatalnego: korzystny wpływ na rozwój płodu mają warunki stworzone przez matkę i działają one pobudzająco na rozwój cech dziedzicznych, natomiast złe warunki wpływają hamująco, a nawet mogą zakłócić prawidłowy rozwój;
- wpływ ludzi znaczących: postawy członków rodziny

Tak jak pisałam wcześniej życie zaczyna się w momencie poczęcia, tzn., gdy jajo (komórka rozrodcza żeńska) zostanie zapłodniona przez plemnik (komórka rozrodcza męska). Otrzymuje ona 23 chromosomy od matki i tyleż samo od ojca, czyli łącznie 46 chromosomów. Jeżeli ta prawidłowość zostanie zachwiana i nastąpi różnica w ilości chromosomów zachodzi wówczas odmienność w zachowaniu i wyglądzie (np. mongolizm).
Jeżeli zapytamy się człowieka na ulicy ile trwa ciąża - odpowie nam, iż 9 miesięcy. Naukowcy jednak określając ten czas używają miesięcy księżycowych (28 dni) co zgadza się to z cyklem menstruacyjnym u kobiety. Ciąża trwa, zatem 280 dni księżycowych od momentu zapłodnienia. Termin nie jest jednak ścisły, rodzą się bowiem np. wcześniaki, jak i dzieci przenoszone.

Rozwój Prenatalny dzielimy na następujące stadia:

Etap rozwoju wewnątrzłonowego (wewnątrzmacicznego):
1) zygota (jajo płodowe) — trwający od zapłodnienia do ok. 7-10 dnia ciąży;
2) zarodkowy (embrionalny) — od 7-10 dnia do końca 8 tygodnia ciąży (do chwili utworzenia łożyska).
3) płodowy (fctalny) — trwający od 9 tygodnia do urodzenia.

Okres zygoty jest to pierwszy etap prenatalnego rozwoju dziecka. Zygota składa się z plemnika i komórki jajowej. Zbudowana jest z cytoplazmy i jądra. Po zapłodnieniu następuje wielokrotny podział zapłodnionej komórki jajowej, jej zagnieżdżenie i intensywne przemiany. Do pierwszych podziałów zapłodnionej komórki jajowej dochodzi zaraz po poczęciu. Podziały następują średnio, co 12 – 15 godzin. Każdy z nich następuje w jajowodzie, czyli przewodzie łączącym jajnik z macicą. Zapłodniona komórka jajowa wędruje w kierunku macicy jeszcze około 3 - 5 dni, po czym już na miejscu zagnieżdża się w miękkiej wyściółce (endometrium). Kiedy osiągnie macicę ma wielkość główki szpilki. Przez kilka dni jajo pozostaje w macicy nieprzyczepione. Około 10 dnia następuje zagnieżdżenie poprzez wypustki (łożysko) łącząc się ze ścianą macicy przez nią z krwioobiegiem, skąd też czerpie pożywienie. W drugim tygodniu życia następuje także powstanie owodni, czyli bardzo wytrzymałej tkanki. Tkanka ta tworzy pęcherz z płynem owodniowym, w którym to dziecko będzie rozwijało się przez najbliższe miesiące. Worek wypełniony płynem ma zabezpieczać dziecko urazami mechanicznymi, wstrząsami oraz zapewnia stałą temperaturę.
W tej pierwszej drodze nowo poczętego życia mogą nastąpić pewne zagrożenia groźne dla życia matki, kiedy to zapłodniona komórka jajowa nie wniknie do jamy macicy, a zagnieździ się np. w jajowodzie lub w jamie otrzewnej. Sytuację taka nazywamy ciążą pozamaciczną.

Drugi okres rozwoju nowo poczętego dziecka jest to okres zarodkowy inaczej zwany embrionalnym. Trwa on od drugiego tygodnia do końca drugiego miesiąca księżycowego. Około trzeciego tygodnia od poczęcia, rozwijający się nowy człowiek osiąga wielkość 2,5 mm. Zaczyna tworzyć się jego kręgosłup (powstają zaczątki 33 kręgów), powstają również zawiązki układu nerwowego. W czwartym tygodniu dziecko ma już około 4mm. Można już zauważyć głowę tydzień tułów. Pojawiają się zawiązki rąk, nóg a także oczu, uszu, nosa, oraz organów wewnętrznych. Powstają zawiązki mózgu i rdzenia kręgowego. Pojawia się otwór ustny. Komórki zaczynają się wykształcać i specjalizować. Pojawia się skóra, paznokcie, włosy. Kształtuje się cały układ nerwowy, główne elementy układu pokarmowego, oraz mięśnie, szkielet, krew.
W piątym tygodniu zarodek ma kształt litery C i mierzy ok. 2mm. Jego rozwój jest bardzo intensywny, dziennie rośnie 1mm. Zaczynają być widoczne oczy, nos i usta. Tworzy się przysadka mózgowa.
W szóstym tygodniu dziecko ma już 5-6 mm długości. Rozwój jest nadal bardzo intensywny. Kształtują się narządy, powstają zawiązki płuc, żołądka, wątroby, trzustki, jelit, nerek. Wielkość serca i wątroby jest nieproporcjonalnie duża, w porównaniu z resztą ciała. Na zawiązkach kończyn są widoczne małe pączki dłoni i stóp. W miejscach, gdzie mają pojawić się kolana i łokcie, można zauważyć lekkie zgięcia. Rozpoznać można zawiązki gruczołów płciowych dziecka. W 28 dniu życia zaczyna bić serce pompujące krew do nowo rozwijających się komórek. W tymże też okresie można przeprowadzić badanie USG za pomocą, którego można dokonać dokładnych pomiarów rozwijającego się dziecka. Dzięki temu badaniu możemy określić wstępnie czy płód rozwija się prawidłowo czy tez nie. Jego długość określana jest jako "długość ciemieniowo - siedzeniowa" (nie uwzględnia długości nóżek).
W siódmym tygodniu można już zobaczyć szyje dziecka. Dziecko mierzy około 2 cm. Maleństwo zaczyna reagować na dotyk. Dziecko potrafi sprawić wrażenie ssania palca. Dobiega końcowi rozwój soczewki oka. Powstają zawiązki zębów, oraz zawiązki palców dłoni i stóp. Paluszki u dłoni i u stóp pokrywa cieniutka błona. Zauważalny staje się rdzeń kręgowy. Zaczynają się formować śledzona i tarczyca, oraz kości i mięśnie. Rozwija się serce tworząc komory, serduszko bije z szybkością 160 uderzeń na minutę.
W ósmym tygodniu masa ciała w porównaniu do stanu od zapłodnienia zwiększyła się aż 2 mln razy. Dziecko mierzy około 17 mm. Potrafi ono wykonywać spontaniczne ruchy, określane jako „falowanie”. Z końcem tego tygodnia dziecko przestaje być embrionem i zaczyna być płodem.
Okres zarodkowy to okres bardzo szybkiego wzrostu, pod koniec tego okresu embrion zaczyna przypominać miniaturkę człowieka. Komórka jajowa przy połączeniu z macicą dzieli się na trzy warstwy: ektodermę, entodermę i mezodermę. Ektoderma to: naskórek, włosy, paznokcie, gruczoły potowe, układ nerwowy, komórki czuciowe, narządy zmysłów, soczewki oczne, nabłonek ust, nosa i odbytu, oraz szkliwo zębów.
Entoderma to : nabłonek jelita, nabłonek tchawicy, oskrzeli i płuc, trzustka, wątroba, nabłonek woreczka żółciowego, tarczyca, przytarczyca, pęcherz moczowy.
Mezoderma to : mięśnie gładkie szkieletowe i sercowe, skóra, tkanka łączna, kostna, chrzęstna, zębina, krew i naczynia krwionośne, nerki, jądra i jajniki.
W macicy tworzy się łożysko oraz pępowina, przez którą dostarczane są składniki odżywcze oraz tlen. Embrion rozwija własny układ krążenia niezależny od łożyska. Zaczyna bić serduszko.


Trzeci okres rozwoju dziecka to okres płodowy, który trwa od 9 tygodnia do narodzin. Dziecko rozwija się harmonijnie, dużo się ruszą stymulując rozwój narządów ruchu. Maleństwo na początku tego okresu waży 5,5gr i mierzy około 5 cm. Skóra staje się stopniowo różowa. Lepiej wykształcają się narządy wewnętrzne, występują ruchy oddechowe. Plecy zaczynają się prostować. Rozwija się zmysł dotyku. W dziesiątym tygodniu dobiega końcowi kształtowanie się płuc, trzustki i tarczycy. Zaczyna funkcjonować system odpornościowy.
W jedenastym tygodniu rozwijają się struny głosowe. W dwunastym tygodniu osiąga ono wzrost 7,5 centymetra i waży około 30 gramów. Żebra i kręgi kostnieją, a nerki rozpoczynają produkcję moczu. Aktywność dziecka jest coraz bardziej zróżnicowana - otwiera usta, rusza nóżkami i rączkami oraz głową, łącznie z mimicznymi ruchami mięśni twarzy.
Z początkiem czwartego miesiąca, dziecko waży 120 gramów i mierzy 15 centymetrów. Dziecko nadal bardzo intensywnie się rozwija. Trwa rozwój mózgu, wykształcają się bruzdy i zwoje, które są przykryte korą mózgową. Układ kostny twardnieje, a nogi wydłużają się. Na głowie dziecka zaczynają wyrastać pierwsze włosy, pojawiają się też rzęsy, oraz paznokcie. Układ rozrodczy jest ukształtowany, można odróżnić dziewczynkę od chłopca. Na przełomie czwartego – piątego miesiąca matka wyczuwa już ruchy swojego dziecka.
W piątym miesiącu ma ono już 25 cm długości i waży 400 gramów. Dziecko zaczyna słyszeć. Komórki nerwowe w mózgu osiągnęły maksymalną ilość. Zaczynają teraz tworzyć osłonkę, czyli mielinę, dzięki której sygnały przesyłane z mózgu i do mózgu mogą biec dalej i szybciej. Dziecko odczuwa samopoczucie matki i identyfikuje się z nim. Wpływ na zachowanie dziecka mają hormony, które z krwioobiegiem przedostają się do łożyska. U dziecka rozwija się ponadto zmysł równowagi, zmysł smaku czy zmysł słuchu. Dziecko rozróżnia smak słodki, słony, kwaśny i gorzki.
W szóstym miesiącu dziecko waży 500-700 gramów i ma około 35 cm długości. W dalszym ciągu rozwija się układ nerwowy. W płucach rozwijają się naczynia krwionośne, przygotowując je do oddychania powietrzem W układzie kostnym również zachodzą zmiany. Szkielet twardnieje pojawiają się wiązadła stawowe. Ruchy dziecka stają się bardziej wyczuwalnie i mocniejsze. Skóra zaczyna wytwarzać podściółkę tłuszczową, a gruczoły produkują maź płodową.
W siódmym miesiącu mózg dziecka szybko rośnie i przybiera pofałdowaną formę. Dokonują się tam przemiany jakościowe. Układ oddechowy jest już w stanie samodzielnie oddychać.
W ósmym miesiącu dziecko ma już prawie 50 cm długości i waży około 2 kilogramów. Jest już w pełni ukształtowany, wykształcone są wszystkie układy, choć w dalszym ciągu trwa ich dojrzewanie. Dziecko w razie wcześniejszego porodu jest w stanie przeżyć. Dziecko jest już na tyle duże, iż nie ma zbytnio miejsca, aby się poruszać.
W połowie dziewiątego miesiąca dziecko przestaje się już rozwijać, jest już gotowe do przyjścia na świat.
Końcem okresu prenatalnego jest poród.

ZAGROŻENIA OKRESU PRENATALNEGO

Spokojny i prawidłowy rozwój dziecka nie jest zawsze dany. Czasami dochodzi do różnego typu zaburzeń, które powodują przedwczesne zakończenie ciąży. W fazie jajowej może dojść do poronienia np. w wypadku, gdy zapłodnione jajo nie ma wystarczającej racji pożywienia, potrzebnej do odżywiania w drodze przez jajowód aż do zagnieżdżenia się w ścianie macicy. Może dojść do poronienia, jeśli ścianka macicy nie będzie na to przygotowana i jeżeli dojdzie do zagnieżdżenia się jaja poza macicą. W fazie embrionalnej poronienie może nastąpić wskutek złego odżywiania, niedoboru witamin, zaburzenia hormonalnego, stresów emocjonalnych, choroby matki, niezgodność grupy krwi ojca i matki, używek, wieku rodziców, nieprawidłowości rozwojowych. W fazie płodowej może nastąpić przedwczesny poród, może on być wynikiem tych czynników, które wymieniałam przed chwilą. Jeżeli uszkodzenie płodu jest duże, przeważnie dochodzi do śmierci noworodka.

Podsumowując należy pamiętać, iż to, jakie otoczenie i jakie warunki stworzymy naszemu dziecku tak będzie się ono rozwijało. Cechy genetyczne, zdrowe odżywianie matki, mało zanieczyszczone środowisko to bardzo ważne czynniki determinujące rozwój dziecka. Są też oczywiście i inne czynniki, o których już wspominałam, a także np. czy rodzice byli z rodzin wielodzietnych, którym dzieckiem byli z kolei, czy przed tą ciążą były inne ciąże, czy były poronienia, wiek biologiczny rodziców….

Trzeba pamiętać, iż dziecko to żywa istota od pierwszych swoich chwil, od momentu zapłodnienia. Zdrowe życie prenatalne zaowocuje zdrowiem u naszego dziecka od chwili urodzin.