Opracowanie pytań na egzamin

Zestaw I

1.Na podstawie „Mitologii” opowiedz o narodzinach świata.
Starożytni Grecy wierzyli, że na początku świata był Chaos, który rozumieli jako niezmierzoną przestrzeń. Z Chaosu wyłonili się: Gaja ( bogini – matka ziemia), Tartar (otchłań, podziemie) i Eros (miłość). Z Gaji wyłonił się Uranos (bóg nieba). Gaja i Uranos byli pierwsza parą bogów greckich. Mieli wiele dzieci, ale Uranos strącał je do podziemi - Tartaru. Na ziemi pozostali tylko Tytani, którzy byli ulubieńcami Uranosa. Gaja postanowiła zemścić się na nim. Namówiła najmłodszego z Tytanów – Kronosa, żeby pozbawił ojca tronu. Kiedy Tytan to uczynił zaczął panować nad światem i razem z siostrą Reą miłą kolejnych potomków – bogów. Z tego związku urodzili się m.in. Hestia, Demeter, Hera, Hades, Posejdon. Kronos – pomny losu ojca – pożerał swoje dzieci, żeby żadne nie pozbawiło go władzy. Tak było do czasu, gdy narodził się Zeus. Wtedy Hera podała Kronosowi kamień owinięty pieluszkami, który ten połknął myśląc, że pozbywa się syna. Zeus wychowywał się w ukryciu, a gdy dorósł przejął władze i zmusił ojca do wyplucia połkniętych dzieci. Zeus wraz z rodzeństwem stoczył walkę z Tytanami o panowanie nad ziemią. Ci ostatni zostali zepchnięci do Tartaru, a Zeus zasiadł na Olimpie. Stamtąd panował nad światem razem z rodzeństwem i dziećmi.
2.Jaki obraz śmierci prezentuje literatura średniowieczna.
W czasach średniowiecza ludzkie wyobrażenia o życiu po śmierci różniły się znacznie między sobą. Powstały dwa różne ideały, dzięki którym można było zasłużyć sobie na godne życie wieczne. Był to ideał ascety i rycerza. Ludzie od zawsze próbowali wyobrazić sobie śmierć. Czynili to na wiele sposobów, ale najczęściej utożsamiano ją z rozkładającymi się zwłokami. Tak samo też na różne sposoby wyobrażano sobie przebieg śmierć, różne jej opisy możemy zaobserwować w dziełach z tamtego okresu. We wszystkich jednak występują trzy ważne motywy: „ars moriendi” - sztuka umierania, „memento mori” - pamiętaj o śmierci, „dance macabre” - taniec śmierci. Motyw "ars moriendi" najlepiej ukazany jest w utworze pt. „Pieśń o Rolandzie”.
Tekst ten obrazuje nam, w jaki sposób człowiek powinien przygotować się do nadejścia śmierci tak, aby umrzeć godnie jako chrześcijanin.
Inny obraz śmierci głównego bohatera obserwujemy w utworze „Legenda o świętym Aleksym”. Tytułowa postać umiera w osamotnieniu i skrajnej nędzy. Należy jednak zaznaczyć, iż taki los był przez Aleksego świadomie wybrany. Wychował się on w ogromnym bogactwie. W noc poślubna Aleksy postanowił jednak uciec z domu i udać się w tułaczkę by prowadzić życie pełne wyrzeczeń, ascezy i gorącej modlitwy. Po latach wrócił nierozpoznany na dwór ojca, gdzie doświadczył zaskakujących upokorzeń, odziewał się w łachmany i był zmuszony mieszkać pod schodami.
Potwierdzeniem jego świętości może być fakt, iż w momencie śmierci nagle w Rzymie zaczęły dzwonić wszystkie dzwony, a z czasem w miejscu jego zgonu ludzie doznawali nadprzyrodzonych uzdrowień.
Aleksy umiera świadomie, zgon jest dla niego wybawieniem. Jego stosunek do śmierci to idealny przykład ars moriendi, przywołujący na myśl osobę Chrystusa.
W literaturze średniowiecza obserwujemy jeszcze jeden bardzo popularny motyw śmierci, jakim jest danse macabre, czyli taniec śmierci. Jest to wyobrażenie korowodu ludzi różnych stanów prowadzone przez śmierć.
Motyw ten zauważamy bardzo wyraźnie w utworze: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią”. Owa Śmierć jest tam przedstawiona jako kobieta o odrażającej postaci z rozkładającym się ciałem. Śmierć opowiada Polikarpowi o swej potędze, wobec której wszyscy ludzie niezależnie od pochodzenia, swego majątku i stanowiska staja się sobie równi, a tym samym ukazuje marność i przemijalność doczesnego życia, jest to zarazem wyraźne nawiązanie do średniowiecznego motywu „memento mori”.
Podsumowując należy podkreślić, iż średniowiecze było epoka, w której literatura, ale także malarstwo bardzo często sięgało do motywów śmierci.
3.Wyjaśnij pojęcie archetyp, monoteizm.
Archetyp- pierwowzór postaw i zachowań, prototyp. Teoria archetypów została stworzona przez C.G.Junga. Wg niego są to wspólne dla całej zbiorowości ludzkiej pewne przekonania, wzory zachowań, wyobrażenia o świecie i przeżycia tkwiące w zbiorowej podświadomości.
Monoteizm- [gr.], religiozn. jedynobóstwo, wiara w jednego Boga;


Zestaw II

1.Kto według Mitologii jest twórcą człowieka? Opowiedz o nim.
Na początku był Chaos. Któż zdoła powiedzieć dokładnie, co to był Chaos? Niejedni widzieli w nim jakąś istotę boską, ale bez określonego kształtu. Inni - a takich było więcej - mówili, że to wielka otchłań, pełna siły twórczej i boskich nasieni, jakby jedna masa nieuporządkowana, ciężka i ciemna, mieszanina ziemi, wody, ognia i powietrza. Z tej napełnionej otchłani, kryjącej w sobie wszystkie zarodki przyszłego świata, wyłoniły się dwa potężne bóstwa, pierwsza królewska para bogów: Uranos - Niebo i Gaja - Ziemia. Oni dali początek wielu pokoleniom bogów.
Z ich małżeńskiego związku wyszedł wielki ród tytanów, wśród których najstarszy był Okeanos, bóg potężnej rzeki, co szerokim, błękitnym kręgiem opływała całą ziemię dokoła.
2.Miłość na przykładzie dziejów Tristana i Izoldy.
Poemat o Tristanie i Izoldzie jest to przede wszystkim jedno z najpiękniejszych czy też może i najpiękniejsze dzieło o miłości, jakie wydała literatura. Od momentu, kiedy Tristan I Izolda wypijają napój miłosny, wszystkie inne wydarzenia odchodzą na dalszy plan. Najważniejsza staje się sama miłość tych dwojga do siebie, pokazana jako uczucie, ale też jako pewnego rodzaju problem. Za pięknym uczuciem miłości wiążę się przecież cała gama kłamstw, oszustw, misternie plecionych intryg, upodleń i cierpienia, o ile musi się ono dokonywać w obliczy zdrady sakramentalnego związku. Kochankowie swoje wzajemne oddanie ciągle muszą ukrywać przed czujnymi oczami zawistnych i podłych ludzi. Zdrada, która nigdy nie mogłaby splamić honoru Tristana – rycerza, dosięga go jako kochanka. Podobnie przedstawione jest Izolda, królewska córka, wzór godny naśladowania, pełna cnót i zalet, a przy tym nadzwyczaj urodziwa kobieta. Podobnie jak Tristan jest jednak zbyt słaba, aby opanować siłę uczucia, które zawładnęło nią bez reszty.
Miłość Tristana i Izoldy jest tak piękna, pełna wdzięku i wzniosłości, szczera o oddana, że nikt nie śmiałby obwiniać ich za kłamstwa, których się dopuścili, aby ukryć swój afekt. Nie są zresztą winni temu, że zbieg okoliczności doprowadził ich do wypicia napoju, którego siła przerasta ludzką moc (popularny w antyku i średniowieczu wpływ fatum na bohaterów).
Poemat o Tristanie i Izoldzie, wiecznie żywy i piękny, odkrywany jest przez następujące po sobie pokolenia wciąż na nowo. Jego nieśmiertelność polega przede wszystkim na tym, że ukazuje prawdę o uczuciu miłości. Prawdziwego uczucia nic nie jest w stanie uciszyć, dlatego też może ono być równocześnie piękne, jak i tragiczne.
3.Wyjaśnij znaczenie i pochodzenie wyrażenia; hiobowe wieści.
Hiobowe wieści - tragiczne, straszne, smutne, złe wiadomości.
Pochodzi z księgi Hioba – opowieść o wystawieniu na ból i cierpienie wierności do boga


Zestaw III

1.Przedstaw „Historię wojny trojańskiej”
Wojna trojańska – 1.Bogini Eris rzuca jabłko niezgody. 2.Parys rozsądza spór trzech bogini na rzecz Afrodyty. 3.Porwanie Heleny.
4.Przygotowania Greków do wyprawy wojennej przeciw Troi. 5.Dziewięć lat walki.
6.Zaraza w obozie greckim. 7.Achilles obraża się i odmawia udziału w walce.
8.Śmierć Patroklesa. 9.Achilles zabija Hektora.
10.Śmierć Achillesa i Parysa.11.Wykradzenie posągu Ateny.12.Koń trojański i rzeź miasta.
2.Ideał średniowiecznego rycerza na przykładzie „Pieśni o Rolandzie”
"Pieśń o Rolandzie" opowiada o walkach Karola Wielkiego na terenach Hiszpanii z poganami zwanymi Saracenami w roku 778. Utwór skupia się głównie na opisie powrotu zwycięskich rycerzy francuskich i zasadzce, w jaką dostał się w skutek zdrady Ganelona oddział hrabiego Rolanda, w wyniku, czego odcięty od reszty wojsk poniósł klęskę, a Roland śmierć.
W "Pieśni o Rolandzie" ukazany jest wzór średniowiecznego, zachodnioeuropejskiego rycerza, który gotów jest oddać życie swoje i współtowarzyszy broni za szczęście własnego króla i ojczyzny. Poza tym podkreślono w utworze dążenie walecznych mężów do osiągnięcia pięknego, wzniosłego celu, jakim na owe czasy była honorowa i zacięta walka z przeciwnikami wiary. Ważne jest też to, że rycerz taki miał zapewnione miejsce w raju, co dla zwykłych śmiertelników było dużo trudniejsze do osiągnięcia.
3.Wyjaśnij znaczenie i pochodzenie znaczenia: niewierny Tomasz
Niewierny Tomasz-, czyli niedowiarek, jak sam nie zobaczy to nie uwierzy.
Znaczenie to pochodzi z Biblii opowiadające o zmartwychwstaniu Jezusa.
10Apostołów wierzy w zmartwychwstanie a tylko Tomasz nie może w to uwierzyć.

Zestaw IV

1.Przedstaw mit o wybranym przez Ciebie herosie.
Mit o Heraklesie. Herakles, heros, syn Zeusa i królowej Alkmeny, odznaczał się nadludzką siłą. Ojciec, pragnąc, aby jego sin stał się nieśmiertelny, przystawił go do piersi śpiącej Hery, ale ta odtrąciła cudze dziecko i odtąd prześladowała je. Gdy Herakles miał dziesięć miesięcy, zesłała na niego potworne węże, które on z łatwością udusił. Po latach obdarzyła go szaleństwem, w przypływie którego zabił żonę i dzieci, za co musiał zgodnie z wyrocznią zaciągnąć się na służbę u króla Euryteusa i wykonać u niego 12 niebezpiecznych prac; takich jak np: oczyszczenie stajni Augiasza, nie wymiatanej z odpadów przez trzydzieści lat, wytępienie roi ptaków żywiących się mięsem ludzkim czy uduszenie lwa. Herakles wykonał wszystkie bardzo trudne polecenia, które w efekcie uwalniały ludzi od grożących im niebezpieczeństw. Gdy postanowił ożenić się ponownie, sprzeciwili się temu bracia wybranej przez niego dziewczyny. Zabił wówczas jednego z nich, a za pokutę odbył trzyletnią służbę u królowej Omfalii, pracując przy krosnach w niewieścich szatach. Następnie Herakles ożenił się z królewną Dejanirą, którą później porwał centaur Nessos. Gdy Herakles zabił go z łuku, ten przed śmiercią ofiarował Dajenirze swą krew, jako środek zapewniający trwałą miłość męża. Zazdrosna Dejanira wyprała w niej koszulę męża. Koszula przesiąkła jadem i paliła strasznie jego ciało, wżerając się w nie. Wówczas Dejanira powiesiła się z rozpaczy, a Herakles chciał się spalić na stosie, aby skrócić swoje męki, lecz z pomocą przybył mu Zeus i zabrał go na Olimp.
2. „Bogurodzica” najstarsza polska pieśń religijna.
Jest to najstarsza pieśń polska (otwiera "Statut polski" z 1506 r. Jana Łaskiego) wzorowana jest na hymnach grecko-bizantyjskich, o czym świadczy choćby sam wyraz 'Bogurodzica' , który jest wiernym tłumaczeniem greckiego 'Theotokos'. Za czasów pierwszych Jagiellonów była hymnem dynastycznym, choć początkowo była jedynie pieśnią religijną (maryjną). Jak twierdzą ówczesne świadectwa rycerstwo polskie traktowało ją także jako pieśń bojową (była śpiewana pod Grunwaldem i Warną).
"Bogurodzica" składa się z dwóch zwrotek. Pierwsza skierowana jest bezpośrednio do Matki Boskiej z prośbą o wstawiennictwo u Syna, a druga do Syna Bożego.
Kultura : Pieśń zawiera błagania o "zbożny pobyt" na ziemi i "rajski przebyt" po śmierci, tak więc można wywnioskować, że kultura chrześcijańska była w Polsce wysoko rozwinięta i odgrywała w życiu ludzi ogromne znaczenie.
Język: Archaizmy: -leksykalne (zaimki anaforyczne : jąż, jegoż )
-fonetyczne (formy : sławiena, zwolena [bez przegłosu] ; różnica w głosowni słowa Krzciciel [Chrzciciel])
-słowotwórcze (patroni mik Bożyc [syn Boga])
-fleksyjne (celownik w formie dopełniacza oraz mianownik w formie wołacza : Bogurodzica ; inaczej też wyglądała 2 os. l.poj. trybu rozkaz.: zyszczy, spuści, raczy)
-składniowe (składnia narzędnikowa :Bogiem sławiena [sławiona przez Boga])
-językowe (znaczeniowe dziela - dla Bożyc - syn Boży zbożny - dostatni zwolena - wybrana jąż - którą jegoż - o co)
3. Wyjaśnij pojęcia: politeizm, hagiografia.
hagiografia -(z gr. „święty i pisanie”) Książki i pisma opowiadające o życiu świętych.
politeizm -wielobóstwo; religia uznająca kult wielu bogów

Zestaw V

1.Omów historię życia Edypa w oparciu o stosowny mit.
Jednym z najwybitniejszych utworów Sofoklesa jest tragedia „Król Edyp”. Opowiada ona dzieje dotkniętego klątwą bogów, syna króla Teb. Głównym problemem w utworze jest tragizm, charakterystyczny dla tragedii antycznej. Polega on na ukazaniu nierozwiązywalnego konfliktu. Starcia jednostki z siłą wyższą (fatum, bogiem, ideą). Zderzenie sprzecznych racji prowadzi do katastrofy i klęski jednostki.
Edyp będąc synem Lajosa i Jokasty, jako niemowlę został przez nich porzucony w górach. Wychowywał się wśród obcych ludzi na obcej ziemi. Najgorsze było to, iż o tym nie wiedział. Przeczuwając jednak zawiłości życia pragnie dowiedzieć się prawdy. Udał się do wyroczni delfickiej, która przestrzegła go, aby nie wracał do swojej ojczyzny, ponieważ zabije własnego ojca i ożeni się z matką. Bohater sądząc, że jego rodzinnym miastem jest Korynt, postanowił je opuścić. Nie był świadomy, że napotkany jeździec, którego zamordował był jego ojcem. Również tragedią jest to, iż będąc nieświadomym dopuszcza się czynu haniebnego żeniąc się z matką. Dopełnieniem tych nieszczęść jest fakt, iż sam na siebie wydaje wyrok.
Wezwany Tyrezjasz obwieścił prawdę: „Edyp król Teb jest winien zbrodni kazirodztwa i ojcobójstwa”. Na wieść o tym Jokasta powiesiła się. Jednak bohater doskonale zdaje sobie sprawę ze swych negatywnych czynów i dlatego stara się w jakiś sposób odpokutować swoje winy. Wykłuwa własne oczy. Świadomość złych czynów ciągle go prześladowała. Król stracił zaufanie ludzi, nie uciekł jednak od odpowiedzialności. Sumienie nie dawało mu spokoju i nakazało opuścić miasto. Spokojne życie Edypa raptownie zostało zakłócone.
2. Rodzaje archaizmów występujących w „Bogurodzicy”
Archaizmy:
-leksykalne (zaimki anaforyczne : jąż, jegoż )
-fonetyczne (formy : sławiena, zwolena [bez przegłosu] ; różnica w głosowni słowa Krzciciel [Chrzciciel])
-słowotwórcze (patroni mik Bożyc [syn Boga])
-fleksyjne (celownik w formie dopełniacza oraz mianownik w formie wołacza : Bogurodzica ; inaczej też wyglądała 2 os. l.poj. trybu rozkaz.: zyszczy, spuści, raczy)
-składniowe (składnia narzędnikowa :Bogiem sławiena [sławiona przez Boga])
-językowe (znaczeniowe dziela - dla Bożyc - syn Boży zbożny - dostatni zwolena - wybrana jąż - którą jegoż - o co)
3. Wyjaśnij pojęcia: Topos i historiografia
Topos- stały motyw lub wątek zaczerpnięty np. z mitologii wierzeń, podań, pojawiający się w dziełach literackich w różnych formach.
Historiografia, dziejopisarstwo, nauka zajmująca się historią piśmiennictwa, poszczególnymi jej okresami lub szkołami, np. wybitnymi historykami.



Zestaw VII

1.Czym charakteryzuje się epopeja ( „Iliady” Homera).
epos jest to gatunek literacki, utwór rozbudowany przedstawiający dzieje bohaterów (mitologicznych albo historycznych) na tle ważnych wydarzeń z przeszłości
epos klasyczny – epopeja (D. epopei), poemat epicki
A. Cechy szczegółowe gatunku.
1. utwór pisany heksametrem daktylicznym (w czasach nowożytnych wierszem 13 głoskowym (np. Pan Tadeusz);
2. podział na księgi, których liczba musi być podzielna przez 6. (np. Iliada – 24 księgi; Pan Tadeusz – 12 ksiąg);
3. początek utworu to inwokacja, czyli rozbudowana apostrofa do sił wyższych z prośbą od autora o natchnienie, zawierająca temat utworu;
4. podstawowe formy wypowiedzi to opowiadanoie i opis;
5. opisy szczegółowe, rozbudowane związane są z zabiegiem retardacji, czyli zawieszenia akcji; opisy miały wartość poznawczą jak również wzmacniały napięcie czytelnika;
6. Zgodność z antyczną zasadą – decorum (tzw. zasadą odpowiedzialności).
2.Matka Boża – rozpaczająca matka w „ Lamencie świętokrzyskim”
„Lament świętokrzyski” to utwór. Który nawiązuje do popularnych w średniowieczu mordogów cierpiącej Maryi pod krzyżem. Utwór eksponuje bolesne przeżycia Maryi, ma formę mordogu, skargi. Sytuacja przedstawiona w wierszu jest następująca: umierający na krzyżu Jezus i bolejąca pod krzyżem Jego matka. W kreacji Maryi dominuje ludzki aspekt Jej bólu. Na pierwszy plan wysuwa się nie cierpienie syna, ale właśnie matki, która jest przez swe przeżycia współodkupicielką. Na krzyżu dzieją się wielkie rzeczy- spełnia się wola Boża, składana jest ofiara, a pod krzyżem ofiarę ze swego cierpienia składa matka.
Wiersz kończy zwrot do wszystkich matek, aby nie dane im było oglądać męki i śmierci syna, co podkreśla ludzki aspekt przeżyć.
3.Wyjaśnij pojęcie: mit, ascetyzm
Mity to przekazywane ustnie z pokolenia na pokolenie, od czasów najdawniejszych, opowieści dotyczących powstania świata, zjawisk przyrody oraz Bogów i legendarnych bohaterów. Współcześnie ludzie nie traktują mitów jako podstawy wierzeń religijnych. Są one dla nas jakby częścią naszej świadomości i kultury, gdyż przedstawiają uniwersalne prawdy moralne, ludzkie czyny i uczucia.
Ascetyzm- jest to wyrzeczenie się dóbr materialnych, ziemskich, postawa preferująca dobra duchowe, umartwianie ciała, aby doskonalić się w cnocie. Jest także całkowitym podporządkowaniem życia ideałom moralnym, uznanym za najwyższe kryteria i normy postępowania, prowadzące do osiągnięcia doskonałości religijnej. Droga ascezy to ucieczka od uciech i wygód życia, świadome dążenie do cierpienia, umartwianie się i doskonalenie w pobożności, w celu oczyszczenia duszy, zapewnienia sobie szczęścia po śmierci i zdobycia świętości.


Zestaw VIII

1.Tragizm człowieka i władcy w „Królu Edypie” Sofoklesa.
Jednym z najwybitniejszych utworów Sofoklesa jest tragedia „Król Edyp”. Opowiada ona dzieje dotkniętego klątwą bogów, syna króla Teb. Głównym problemem w utworze jest tragizm, charakterystyczny dla tragedii antycznej. Polega on na ukazaniu nierozwiązywalnego konfliktu. Starcia jednostki z siłą wyższą (fatum, bogiem, ideą). Zderzenie sprzecznych racji prowadzi do katastrofy i klęski jednostki.
Podsumowując swoje rozważania, stwierdzam, iż tragizm Edypa polega na ciążącym nad nim fatum, jego życie już z góry było przesądzone i cokolwiek by nie czynił i tak powracał na drogę prowadzącą do tragedii. Nikt już nie miał na to wpływu.
Tragedie, których przyczyną są sprzeczne racje, nierozwiązywalne problemy, wybory i decyzje, z których każda prowadzi do klęski, są nam znane z historii i życia codziennego. Często bywa, że człowiek musi wybierać między tym, co dyktuje mu rozum i tym, co nakazuje mu serce. Od zarania dziejów, trwa bezwzględna walka o władzę, w której przestają liczyć się względy rodzinne i prawa moralne.
2.Św. Franciszek- czy tylko ideał średniowieczny.
Święty Franciszek pochodził z Asyżu, był synem bogatego kupca, toteż sądzono, iż przejmie on w przyszłości „rodzinny interes”. Stało się jednak zupełnie inaczej. Franciszek, wskutek głębokich przeżyć wewnętrznych, radykalnie zmienił swą postawę życiową, w późniejszych czasach nazwaną postawą franciszkańską. Cechowała się ona miłością do świata otaczającego, poszanowania innych i siebie, zachwytem nad pięknem natury, ciała ludzkiego, radością istnienia, pogodą ducha, skromnością, pokorą, ubóstwem oraz łączeniem miłości do Boga z miłością do świata, uwielbieniem Dzieła stworzenia, ale także nakazem Chrystusa o porzuceniu wszystkiego i podążaniu za Nim. Uważam, że niektóre z tych cech byłyby potrzebne dzisiejszym czasom.
Święty Franciszek czerpał radość z życia i istnienia, akceptował swe ciało i duszę. Jak wielu kłopotów zaoszczędziłaby nam wiara w siebie, uwielbienie tego, co mamy, a nie tego, co chcielibyśmy mieć lub tego, co mają inni. Gdybyśmy akceptowali własne ciało takim, jakim jest, nie byłoby kompleksów i wielu problemów młodego wieku, nie wytykalibyśmy palcami ludzi o odmiennym wyglądzie, kolorze skóry i nie patrzylibyśmy inaczej na ludzi niepełnosprawnych, co niestety można zauważyć wszędzie. Kolejną cechą franciszkanizmu, którą, moim zdaniem, byłaby również potrzebna, jak w średniowieczu, jest życie w zgodzie z naturą, co jest bardzo ważne. Dziś ludzie sami sobie szkodzą, niszcząc dobra i piękno przyrody, wykorzystując jej zasoby do własnych celów, kolidujących z prawami natury, mało, kto pomyśli, że przyroda też żyje. Liście, drzewa, kwiaty.
3.Wyjaśnij znaczenie i pochodzenie wyrażenia: mądrość Salomonowa
Mądrość Salomonowa – Zwrot "Salomonowa mądrość" oznacza wiedzę przewyższającą umysły zwykłych prostych ludzi. Król Salomon był władcą mądrym i sprawiedliwym. Kiedyś przyszły do niego dwie kobiety z dzieckiem, które twierdziły, że obie są jego matkami. Salomon miał rozstrzygnąć, która z nich jest prawdziwą matką. Rozkazał przynieść miecz ,rozciąć dziecko i każdej dać po połowie. Wówczas ta, która urodziła chłopca poprosiła, by nie czyniono mu krzywdy i oddano całego i zdrowego drugiej kobiecie. To przekonało króla, że ona jest prawdziwą matką i jej kazał oddać dziecko. „Salomonowy wyrok” – to wyrok niezwykle mądry i sprawiedliwy. Pochodzenie to Biblia.

Zestaw IX
1.Jak powstał teatr w starożytnej Grecji.
Powstał z uroczystości religijnych ku czci Dionizosa. W VI w. p.n.e. chór uczestniczący w obrzędach wyłonił z siebie koryfeusza, przewodnika chóru. Następnie pojawili się aktorzy (pierwszego aktora wprowadził Tespis).
W tym czasie ukształtowała się forma literacka zwana dramatem i powstały budowle zwane teatrem. Widowiska traciły stopniowo charakter kultowy, zachowały jednak cechy uroczystości powszechnych. W ciągu wieków teatr ulegał przeobrażeniom od teatru objazdowego (VI w. p.n.e.), przez klasyczny teatr z V w. p.n.e., teatr hellenistyczny (od IV w. p.n.e. na obszarach zhellenizowanych) po teatr grecko-rzymski.
Pierwotny grecki teatr składał się z kolistej przestrzeni (orchestra) z ołtarzem, leżący niedaleko świątyni, na stoku wzgórza sytuowano widownię (theatron). Z pojawieniem się aktora w widowisku powstał mały budynek sceniczny (skene), wkrótce nieodzowne tło dla przedstawienia.
2.Średniowieczne kroniki omów jedną z nich.
„Kronika” Galla Anonima.Dzieło powstało prawdopodobnie w latach 1113 – 1116. Zostało napisane po łacinie. Opiewa dzieje Piastów przodków Bolesława Krzywoustego, ale głównym bohaterem jest sam Krzywousty. Kronika składa się z trzech ksiąg. Pierwsza księga to gesta, czyli czyny polskich królów i książąt. Opisuje legendarne początki państwa polskiego i okres aż do narodzin Bolesława Krzywoustego (kreacja wzoru władcy w osobie Bolesława Chrobrego). Księga druga jest poświęcona młodości księcia, okresowi od roku 1108. Księga trzecia opowiada o latach władzy i wojen Krzywoustego do zwycięstwa pod Nakłem w roku 1113.
„Kronika” Janka z Czarnkowa, „Kronika polska” Wincentego Kadłubka.
3.Podaj kilka związków frazeologicznych z Biblii.
„Zamienić się w słup soli”- Sodomie i Gomorze z księgi Hioba
Manna z nieba-– to niezasłużone, niespodziewane dobra.
Egipskie ciemności – wielkie, nieprzeniknione.
Zakazany owoc. Hiobowe wieści - tragiczne, straszne, smutne, złe wiadomości
„Sodoma i Gomora” – to bałagan, nieporządek, miejsce rozpusty, niesprawiedliwości, zła.
Rzeź niewiniątek – rzeź bezbronnych.
Zestaw X
1.Liryka starożytna i znaczenie dla niej Horacego.
Horacy jest pewny siebie, co wyraża w wierszu; " Zbudowałem pomnik ". Twierdzi, że pozostanie po nim poezja i dzięki temu ludzie o nim nie zapomną. W swoich utworach stosuje połączenie stoicyzmu i epikureizmu, czyli tzw. " złoty środek". Jest to mądrość życiowa polegająca na zachowywaniu spokoju i równowagi ducha, opanowanie namiętności, ostrożnym przyjmowaniu sukcesów i porażek. Horacy jest również autorem bardzo znanego cytatu: " nie wszystek umrę" , często umieszczanego na nagrobkach. Skłania on nas do refleksji nad tym, co pozostanie po mnie....
Horacy mimo tego, że żył w V w.p.n.e jest twórcą ponadczasowym. Jego poezja nie przemija, jest wiecznie żywa. Jest on twórcą tzw. skrzydlatych słów, czyli takich, które weszły do ogólnoludzkiej skarbnicy kultury. Przykładami skrzydlatych słów Homera mogą być np: utile dulci- przyjemne z pożytecznym ( łączyć) lub nil desperandum- nie ( należy) rozpaczać. Są one wskazówkami na życie, w pewnym sensie również źródłem wiedzy. Horacy jest nie tylko autorem skrzydlatych słów, ale również eposów, satyr, listów poetyckich oraz pieśni (od), które przyniosły mu największą sławę. Jedną z najbardziej znanych pieśni jest pieśni, jest " Pieśń do Apollina". Poeta wyraża w niej swe pragnienia, które są rożne od pragnień innych ludzi. Horacy nie chce bogactw, przepychu, urodzajnych zbiorów, lecz prosi o szczęśliwą starość, zdrowie i o to, aby nie zabrakło mu poetyckiego natchnienia. Ceni on bardziej dobra duchowe niźli dobra materialne.
2.Człowiek wobec śmierci- „Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią”
"Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią". Owa Śmierć jest tam przedstawiona jako kobieta o odrażającej powierzchowności, jako rozkładające się zwłoki z czaszką pokrytą żółtą skóra, oczami z których cieknie krew i odpadającym nosem. Fizjonomia ta ma na celu podkreślenie niedoskonałości ludzkiego ciała, i jego znikomości wobec życia wiecznego. Śmierć opowiada Polikarpowi o swej potędze, wobec której wszyscy ludzie niezależnie od pochodzenia, swego majątku i stanowiska stają się sobie równi, a tym samym ukazuje marność i przemijalność doczesnego życia. Jest to zarazem wyraźne nawiązanie do średniowiecznej maksymy "memento mori" (pamiętaj o śmierci). Działalność śmierci w utworze "Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią" można uznać za pożyteczną, gdyż porządkuje ona normy moralne, przede wszystkim zgładzając grzeszników, wśród których wyróżnieni są mordercy, kobiety lekkich obyczajów, przekupni i niesprawiedliwi sędziowie, ludzie łamiący śluby i żyjący w pijaństwie. Warta podkreślenia jest w owym utworze również pewna dynamiczność, która cechuje tytułową Śmierć. Mimo że w trakcie rozwoju akcji nie zmienia ona swojej powierzchowności, to przerażenie jej odrażającym widokiem powoli maleje. Odbiorca zaczyna "przyzwyczajać się" do niej, dostrzega jej słabości, przywary i śmiesznostki. Rozmówczynię Polikarpa cechuje duża energia i temperament, potrafi złościć się i gniewać, wymachuje kosą, krzyczy, jest gadatliwa i lubi się chwalić swoimi „osiągnięciami” w werbowaniu nowych mieszkańców Piekła. Wszystkie te cechy neutralizują jej wizerunek, sprawiają że wydaje się postacią mniej groźną, wręcz śmieszną. Obraz Śmierci ukazany w "Rozmowie mistrza Polikarpa ze Śmiercią" ma charakter groteskowy, a w ten sposób staje się ona nieco bliższa czytelnikowi, nie budzi już początkowego strachu.
3.Wyjaśnij znaczenie i pochodzenie wyrażenia: manna z nieba.
Manna z nieba – gdy lud wybrany wędrował przez pustynię do Ziemi Obiecanej Bóg karmił go manna z nieba; dziś „manna z nieba” – to niezasłużone, niespodziewane dobra.


Zestaw XI

1.Wymień najważniejszych bogów olimpijskich i scharakteryzuj ich krótko.
ZEUS-syn Kronosa i Rei, władca Olimpu, pan świata
HERA- córka Kronosa i Rei, żona Zeusa najpotężniejsza bogini Olimpu, opiekunka małżeństw i
macierzyństwa
ATENA-bogini mądrości i wojny, wyskoczyła z obolałej głowy Zeusa
APOLLO-syn Zeusa i Latony, bóg wyroczni, patron nauki i sztuki, pan życia i śmierci, bóg słońca
HEFAJSTOS-syn Zeusa i Hery, bóg ognia i sztuki kowalskiej
AFRODYTA-bogini miłości i piękności, wyłoniła się z piany morskiej niedaleko Cypru
2.Średniowieczny ideał władcy na przykładzie „Kroniki” Galla Anonima.
Gall Anonim zawarł w swojej kronice opowieści o Bolesławie Chrobrym, którego scharakteryzował jako ideał władcy. Wśród jego zalet wymienił: sprawiedliwość, dobroć, miłość do wszystkich poddanych, mądrość, wyrozumiałość, zdolność wybaczania win, gościnność, waleczność, męstwo, stworzenie z Polski silnego państwa. W wierszowanej pieśni w tonie patetycznym Gall opłakuje śmierć Bolesława Chrobrego i wyraża niepokój o losy państwa w przyszłości. W innym fragmencie Gall opowiada o walkach Bolesława Krzywoustego z Niemcami. Podkreśla waleczność polskiego króla, jego umiejętności wojskowe i odnoszone dzięki temu zwycięstwa. W opisie bitwy pod Głogowem z 1109 r. zwracał uwagę na wielkie poświęcenie mieszczan Głogowa, którzy nie bacząc na swych bliskich wziętych jako zakładników i przywiązanych do niemieckich machin oblężniczych, atakowali wroga, wskutek czego ginęli również ich najbliżsi.
3.Wyjaśnij znaczenie i pochodzenie zwrotu: zamienić się w słup soli.
„Zamienić się w słup soli” oznacza znieruchomienie ze zdziwienia, strachu, przerażenia.
Abraham nie znalazł w Sodomie i Gomorze dziesięciu sprawiedliwych. Jednak Bóg wysłał anioła do Lota z poleceniem, by uchodził z miasta. W trakcie ucieczki żona Lota wbrew zakazowi obejrzała się i ze zgrozy zamieniła się w słup soli.

Zestaw XII

1.Co możesz powiedzieć o Biblii?
Biblia – oznacza dosłownie księgi. Jest to liczba mnoga od „Biblion”, co w języku greckim oznacza zwój papirusu – księgę. Nazwa tradycyjna Biblii to także Pismo Święte,co zostało ustalone na soborze trydenckim (XV w.). Biblia stanowi sacrum – świętość, autorytet religijny, zbiór pism sakralnych, jest świętością religijną dla chrześcijan i wyznawców judaizmu. Stary Testament (46 ksiąg). Nowy Testament – obejmuje 27 ksiąg.
Biblia pisana była w trzech językach. Teksty Starego Testamentu powstały w języku hebrajskim ( najstarsza część). Język hebrajski był językiem liturgicznym, sakralnym. Niektóre teksty zapisano w aramejskim, pełniącym funkcję języka mówionego, kilka napisano w hellenistycznej grece. Nowy Testament spisano w języku greckim, z wyjątkiem Ewangelii św. Mateusza, która prawdopodobnie została napisana w języku aramejskim.
Według kanonu katolickiego ST można podzielić na księgi:
O Historyczne (np. Rodzaju, Wyjścia, Królewska, Judyty, Estery, Księga Jozuego ,Sędziów, Samuela i Królewskie).
O Dydaktyczne (np. Księga Przysłów, Mądrości, Syracydesa, Koheleta, Hioba, Psalmów i Pieśń nad pieśniami).
O Prorockie (np. Księga Jeremiasza, Izajasza, Ezechiela i Daniela).
2.Dlaczego symbolami średniowiecza są krzyż i miecz.
Średniowiecze trwało w Europie od IV/V w n.e. do XV w , a w Polsce od X do XV wieku. W społeczeństwie średniowiecznym panowała hierarchia. Szczytowe miejsce zajmowały dwa stany, rycerstwo i duchowieństwo; miesz-czanie i chłopi tworzyli stany niższe. Stąd krzyż i miecz stały się symbolami średniowiecznej epiki. W oparciu o poznaną literaturę, można mówić o dwóch ideałach - wzorcach do naśladowania. Pierwszy to ideał rycerza - wzorem takim jest np. Roland z francuskiej " Pieśni o Rolandzie ". Drugi to ideał świętego (ascety ). Przykładem takiego wzoru osobowego może być św. Aleksy z " Legendy o św. Aleksym " .
3.Wyjaśnij znaczenie i pochodzenie wyrażenia: jabłko niezgody.
Jabłko niezgody – coś przez co wybucha kłótnia . Pochodzi z mitologii Bogini Eris rzuca jabłko niezgody które natychmiast zprowadza zamęt i kłótnie.


Zestaw XIII

1.Na podstawie Księgi Rodzaju przedstaw obraz stworzenia swiata.
Wg Biblii akt stworzenia trwał 7 dni. Bóg jest jedymym twórcą świata. Siłą sprawczą aktu stworzenia jest słowo. Na początku była pustka i nicość oraz Bóg, który władał tym wszystkim.
dzień 1: oddzielenie światła od ciemności,dzień 2:oddzielenie wody od nieba, dzień 3:oddzielenie wody od lądu, stworzenie roślinności, dzień 4: stworzenie ciał niebieskich, dzień 5:stworzenie ptactwa i ryb, dzień 6: stworzenie reszty zwierząt i człowieka, dzień 7: dzień odpoczynku
W Biblii znajdują się 2 opisy stworzenia człowieka, w drugim opisie kobieta powstaje z męskiego żebra. Bóg stworzyl czas i przestrzeń ale jest poza czasem i przestrzenią. Tworzy także system moralny, czyli rozgranicza to, co jest dobre od tego, co jest złe. * Wygnanie z Raju
W Biblii Bóg stwarza też ogród - Raj, Eden - miejsce szczęśliwe, krainę mlekiem i miodem płynącą. Miejsce to jest odpowiednikiem greckiej Arkadii. W Edenie, oprócz innych, znajdowały się 2 drzewa : drzewo życia i drzewo poznania dobra i zła (świadomości). Dalsze symbole, które pojawiają się, oprócz drzew to:
-wąż- mówiący, myślący, inteligentny, symbol Szatana
-zerwanie i zjedzenie owocu przez pierwszych rodziców- symbol złamania zakazu, bunt przeciwko boskiemu porządkowi, nieposłuszeństwo.
Konsekwencje grzechu:
- wygnanie z Raju, uzyskanie wiedzy, świadomości, pojawienie się cierpienia, śmierć, ciężka praca na dom i rodzinę, kobieta ma podlegać mężczyźnie, fizyczne pożądanie, wstyd.
2.J.Kochanowski przykładem renesansowego humanisty.
Określenie renesansowego humanisty najbardziej pasuje do Jana Kochanowskiego. Ten renesansowy poeta otrzymał wszechstronne wykształcenie. Studiował w Akademii Krakowskiej, w Królewcu a także w Padwie. Dogłębnie zgłębił tajniki epoki klasycznej. Znał jej literaturę i filozofię, poznał języki klasyczne - łacinę, grekę, hebrajski. Zgodnie z założeniami całej epoki, odwołującej się do antyku, także Kochanowski sięgał do tej epoki. Czerpał z niej nie tylko motywy (np. wojny trojańskiej, Fortuny, Muz, itp.) ale także wracał do gatunków uprawianych w tej epoce. Jego fraszki, pieśni, dramaty i elegie, by wymienić tylko niektóre gatunki, tworzone były zgodnie z antycznymi wyznacznikami. Dostrzec można co prawda pewne odstępstwa od tej reguły (np. łamanie zasady decorum w trenach), lecz zasadniczo poeta pozostał wierny klasycystycznemu ujęciu tych gatunków.Do starożytnych nawiązuje także w ujęciu poety jako indywidualności, postawionej wysoko ponad tłumem. Ma świadomość własnego talentu, własnej wartości. Doskonale zdaje sobie sprawę z własnych zasług dla literatury. Wzorem Horacego "stawia sobie pomnik" i stwierdza, iż pozostaną po nim jego dzieła (podobieństwo do horacjańskiego "non omnis moriar"). Swą wszechstronną wiedzę wykorzystuje do przedstawiania swych filozoficznych poglądów, typowych dla tej epoki. Wielbi on bowiem człowieka, głosi także wartość postawy stoickiej i epikureistycznej. Uważa świat za jedną wielką harmonię, podkreślając jednocześnie wielką wartość natury i wsi.Jak większość twórców tego okresu, był poetą dwujęzycznym. Początkowe utwory pisał po łacinie, by później tworzyć niemal wyłącznie po polsku. W swych dziełach łączy on dwie poprzednie epoki. Tematykę jednak czerpie z pierwszej. W dziełach Kochanowskiego nieustannie przewija się pojęcie człowieka, jego miejsca, wartości. Tak jak większość twórców, Kochanowski skupia się na konieczności poznania praw rządzących przyrodą, na konieczności poznania człowieka. To właśnie on stoi w centrum zainteresowania Kochanowskiego i jego epoki.
3.Wyjaśnij pojęcia: Stoicyzm, prometeizm.
Stoicyzm – kierunek filozofii starożytnej, jest nurt materialistyczny, najwyższym szczęściem człowieka jest cnota i zachowanie dystansu wobec zmienności fortuny. Twórcą tzw. Szkoły stoickiej był Zenon z Kition ( IV – III w. p. n. e.). Stoicy odrzucali dualizm ducha i ciała, Boga i świata i przyjęli że świat jest jednolity, materialny i doskonały. Rządzić człowiekiem powinien rozum, a nie namiętności. Celem istoty żywej jest zachowanie własnego ciała i świadomości. Ideałem stoików był mędrzec, żyjący rozumnie ,cnotliwie, a przez to bogaty wewnętrznie i wolny. Potocznie stoicyzmem nazywa się zachowywanie dystansu wobec radości i smutku. Kontynuowali stoicyzm: Seneka, Marek Aureliusz.
Prometeizm – charakterystyczna postawa buntu przeciw siłom wyższym, bogom, losowi, naturze, w imię zbiorowości ludzkiej, połączona z pragnieniem poświęcenia się dla tej zbiorowości. Jest to jedna z cech bohatera romantycznego. Prometeizm to postawa altruistyczna, skłonność do poświęceń dla dobra człowieka, nawet za cenę ogromnego cierpienia. Termin pochodzi od imienia mitycznego bohatera Prometeusza.



Zestaw XV

1.jakie uwagi na temat życia zawiera „Księga Koheleta”
Treścią Księgi Koheleta są rozważania nad sensem życia ludzkiego. Wynika z nich, że nic nie ma absolutnej wartości, nie jest trwałe, nie potrafi w pełni uszczęśliwiać. Ani bogactwa, ani władza, sława, nawet mądrość nie czynią człowieka pewnym i zadowolonym. Tę myśl wyrażają słowa: "vanitas vanitatum, et omni vanitas" - marność nad marnościami i wszystko marność. Jest to przekonanie o tym, że wszystko jest marnością, którą okazują się zjawiska przyrody, zabiegi człowieka zmierzające do osiągnięcia bogactwa i sławy, używanie przyjemności i mądrości. Kohelet mówi o zachłanności człowieczeństwa, marnotractwie, traceniu i omijaniu tego, co piękne, chęci korzystania z jak największych przyjemności.
Człowiek poddany jest prawom przemijania i zapomnienia. Powinniśmy czerpać z życia pełnymi garściami, wszystko to, co sprawia nam radość – tak można odczytać treść zapisaną w księdze Koheleta. Autor podkreśla, że nie należy wyczekiwać jakiegokolwiek końca, a jedynie cieszyć się z tego, co mamy i to bez względu na wszystko. W życiu jest czas na radość i na smutek, i powinniśmy zachować odpowiedni dystans do życia. Należy utrzymywać umiar i rozsądek nie tylko w szczęściu, ale także przy niepowodzeniach.
2.Fraszki jako poetycki pamiętnik J. Kochanowskiego.
Fraszki Jana Kochanowskiego charakteryzują się swobodą formalną i tematyczną. Na ich treść znacznie wpłynęło spotkanie poety z dziełami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a także dogłębne poznanie filozofii starożytnej, głównie epikureizmu i stoicyzmu, której wskazaniami starał się kierować w życiu.
Jak Kochanowski będąc przedstawicielem nowopowstałego gatunku bardzo często do tworzenia utworów czerpał inspiracje ze swego życia. Starał się poruszać wszystkie tematy z życia codziennego, co było typowe dla ówczesnych humanistów, do których niewątpliwie należał. Fraszki stały się jego życiorysem, zwierciadłem, dzięki któremu możemy się wiele dowiedzieć o refleksjach, poglądach, chwilach radości lub smutku poety. Ukazuje on przede wszystkim pragnienie spokojnego życia, bez burz, łez i mocnych wrażeń. Pragnie żyć w harmonii i w zgodzie z naturą, ceni pracować, cnotę, odpowiedzialność, czyste sumienie, odrzuca dobra materialne. Kochanowski był optymistą, akceptującym to co Bóg i los mu zsyła.
3.Wymień kilka sentencji horacjańskich.
"eurea mediokritas" - czyli "złotego środka”
"carpe diem" - czyli "chwytaj dzień".
"exegi monumentum" - czyli "stawiam sobie pomnik
"nom omnis moriar" - czyli "nie wszystek umrę". Jest to stwierdzenie bardzo podobne do "exegi monumentum", obydwa nawet pochodzą z tego samego utworu.


Zestaw XVI

1.Na dowolnym przykładzie wyjaśnij na czym polega paraboliczny sens przypowieści biblijnych.
„O miłosiernym Samarytaninie” – przedstawia człowieka, którego w drodze z Jerozolimy do Jerycha napadli zbójcy. Został pobity, okradziony i porzucony. Obok leżącego przechodzili kolejno kapłan i Lewita, ale obaj minęli go obojętnie. Przechodził też Samarytanin, który nie tylko opatrzył rany chorego, zalewając je winem i oliwą, ale zawiózł go do gospody ,nakarmił i pielęgnował. Wreszcie dał dwa denary karczmarzowi, nakazując dalszą opiekę nad rannym. Samarytanin jest wzorem cenionej przez wszystkie wieki postawy człowieka miłosiernego i litościwego. Pouczenie przypowieści jest oczywiste: bliźnim jest każdy człowiek bez względu na narodowość, rasę czy stopień pokrewieństwa. Przypowieść ta zawiera wyjaśnienie „nowego przykazania”, czyli przykazania miłości Boga i bliźniego. Poucza nas, że chrześcijanin powinien miłować i okazywać miłosierdzie wszystkim ludziom bez wyjątku, nawet swym wrogom.( Będziesz miłował Pana Boga swego z całego serca swego, z całej duszy swojej, ze wszystkich sił swoich, a bliźniego swego jak siebie samego). Pojęcie „samarytanin” nabrało też znaczenia ogólnego jako ktoś dobry, miłosierny; służba samarytańska to pomoc bliźniemu. Człowiek powinien postępować wobec innych tak jakby sam chciał być traktowanym.
2.J.Kochanowski filozofia życia na przykładzie Pieśni.
Czytając Pieśń IX dostrzeżemy beztroskę życia, każącą czerpać radość z każdego dnia, według starożytnych jeszcze zaleceń. Jawi nam się Kochanowski pod postacią mędrca przyjmującego ze stoickim niemal spokojem wyroki losu, przed którymi nie ma zamiaru schylać karku. Jeszcze w tym samym utworze słyszymy o kierowaniu się rozsądkiem jako środkiem utrzymania równowagi między pokusami świata a niekiedy tragicznymi zrządzeniami losu. Dobrym rozwiązaniem jest poświęcenie się służbie ojczyźnie (Pieśń XII), nie dla nagrody materialnej, lecz dla satysfakcji pracy nad wspólnym dobrem. Nie warto wchodzić w konflikty z własnym sumieniem zaspokajając własną dumę kosztem drugiego człowieka, gdyż zepsuje to bezcenną równowagę psychiki. Poeta, jako jeden z niewielu, miał okazję skonfrontować własne poszukiwania z brutalną rzeczywistością tak ubóstwianego życia - utratą w krótkim czasie dwu córek. W kolejnych trenach poddawane są w wątpliwość coraz to nowe fragmenty filozofii życia, których pozorna trwałość wypływa z konfrontacji ojcowskich planów i obrazu martwego dziecka. Załamuje się wiara w opatrzność, czy też szczęście towarzyszące ludziom utalentowanym, obracającym swój talent z pożytkiem dla Boga i ludzi. Niesprawiedliwość wyroków losu wprowadza poetę w stan ironicznej pogardy dla życia. Jest tu obecna gorycz człowieka wyniesionego ponad przeciętność własną pracą, a teraz zrzuconego z piedestału nieodwołalną decyzją. Tragiczne i rozpaczliwe poszukiwanie sensu życia ogranicza się właściwie do negacji kolejnych jego pierwiastków, dając nam do zrozumienia potęgę bólu ojcowskiego, potrafiącego załamać taką potęgę, jaką jest renesansowy, humanistyczny poeta. Irracjonalność zrządzenia losu załamuje wiarę nawet w ludzką mądrość, opartą na logicznym myśleniu, a więc zgodnym z dziełem Boga - naturą.
I oto pozostaje jedynie Bóg - nieprzewidywalny w działaniu, nie do ogarnięcia ludzkim rozumem. Ponieważ życie człowieka nie znosi pustki, postępowanie bez jasno określonych zasad nie jest godne myślącego człowieka. Ostateczną receptą Kochanowskiego jest uwierzenie w boski plan, jego celowość wynikającą z braku alternatywy. Doświadczony tragicznie poeta stwierdza, że nie potrzeba bez powodu martwić się, smutkiem nie zmienimy zrządzenia losu. Pozostaje jedynie zapomnienie o tragicznych wydarzeniach, naturalnie przychodzące z czasem, lecz nie wolno bynajmniej zapominać o ewentualnych przyczynach nieszczęścia ("Pieśń o spustoszeniu Podola").
3.Kim były greckie boginie losu.
Greckimi boginiami losu były wielkie prządki- Mojry. Przedstawione jako trzy sędziwe siostry, z których pierwsza to Kloto- przędła nić żywota, Lachezis- mierzyła ją, Atropos- jednym cieciem nożyc przynosiła śmierć.
Nawet bogowie musieli podporządkować się nieuchronnym wyrokom tajemniczych sióstr.


Zestaw XVII

1.Przedstaw treść wybranego mitu.
Mit o Syzyfie.
2. „Czego chcesz od nas Panie” J. Kochanowski – hymnem na cześć Boga.
Najprawdopodobniej jest to pierwszy utwór Jana Kochanowskiego napisany w języku polskim. Jest to hymn pochwalny dla Boga, chociaż autor ani raz nie używa tego wyrazu, zastępuje go tu zwrotem „Panie”. Utwór rozpoczyna się apostrofą skierowaną do Niego, która występuje tu w formie pytania retorycznego zawierającego epitety. Autor stosuje ten zabieg by uwznioślić hojność i dobroć Boga. Podmiot liryczny wypowiada się tu w imieniu zbiorowości, jednak raz w wierszu pojawia się podmiot jednostkowy „Złota też, wiem, nie pragniesz”. Wypowiada się tu człowiek w imieniu ludzi, więc jest to także wypowiedź w imieniu wszystkich. Pieśń ta przedstawia Boga jako wspaniałego i doskonałego stwórcę. Jest on wszechobecny, ogarnia całą rzeczywistość. Wszystko co istnieje należy do Niego, dlatego człowiek nic nie może Mu ofiarować, jedyne, co może zrobić to „wyznawać go wdzięcznym sercem”. W trzeciej, czwartej, piątej i szóstej strofie Kochanowski przedstawia Boga jako doskonałego stwórcę, architekta i zarazem artystę. Świat, który wyszedł z jego ręki jest idealnie dokończonym dziełem sztuki. Bóg jest tu jednak nie tylko stwórcą, ale także dobrotliwym ojcem i opiekunem „Za Twoim rozkazaniem w brzegach morze stoi”, „A z Twoich rąk wszelkie źwierzę patrza swej żywności/ A Ty każdego żywiesz w z Twej szczodrobliwości”. Poeta przy tych opisie posłużył się antropomorfizacją w celu zbliżenia Boga i człowieka. Kochanowski ukazuje przeciwny obraz Boga do antycznego i średniowiecznego.Podmiot liryczny opisuje tworzenie świata jako pracę podobną do ludzkiej. Ziemia ma tu również cechy ludzkie, jest upersonifikowana. Tyś fundament założył nieobeszłej ziemi/ i przykryłeś jej nagość zioły rozlicznemi”. W utworze tym jest widoczna harmonia i ład świata. Jest to zgodne z epokom renesansu i jej założeniami. Ostatnia strofa ma charakter pochwalny i dziękczynny, a jej zakończenie „Jedno zawżdy niech będziem pod skrzydłami Twemi” jest prośbą o nieustanną opiekę. Rymy w tym wierszu są dokładne, zawsze powtarza się w nich półtorej sylaby (np. dary-miary; Ciebie-niebie). Mamy tu także do czynienia z wierszem sylabicznym, każdy wers składa się z 13 sylab i ma średniówkę po 7 sylabie. Dzięki temu utwór jest bardzo rytmiczny.
3.Wyjasnij pojęcia: Humanizm, plankt
Humanizm - (łac. humanitas 'człowieczeństwo', 'ludzkość'), prąd umysłowy renesansu, poprzedził jakby całą epokę, był jej zwiastunem, 'świtem' - jak zwykło się mówić. Waga tego pierwszego objawienia polegała przede wszystkim na uzmysłowieniu sobie wartości własnej, jedynej, ludzkiej osobowości (humanus "ludzki"). Hasłem humanistów było hasło Terencjusza "człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce" (Homo sum et nihil humani a me alienum esse puto)
Plankt- utwór wyrażający żal po zmarłej osobie i wzywający do wspólnoty w cierpieniu


Zestaw XIX

Podaj charakterystyczne cechy stylu romańskiego i gotyckiego.
Styl romański- potężne, grube mury, wąskie okna, nad solidnymi drzwiami ozdobne portale. Drzwi były podwójne obronne i bogato rzeźbione, wewnątrz panował półmrok. Wnętrza, z arkadami międzynawowymi, dzielono na przęsła podkreślane lizenami, półkolumnami przyściennymi i gurtami wprowadzanych wówczas sklepień kolebkowych lub krzyżowych. Perłą polskiej romańskiej architektury jest kolegiata w Tumie pod Łęczycą (na zdjęciu). Jest to najlepiej zachowana budowla tego typu w naszym kraju. Rzeźba - tematyką tych kamiennych rzeźb było Pismo Święte oraz Stary Testament, a także żywoty świętych. W ornamencie dominowała plecionka, częste były również motywy zwierzęce i roślinne symbolizujące m.in. walkę dobra ze złem. Była to tak zwana „Biblia dla ubogich”, ponieważ przybliżała osobom nie umiejącym czytać (czyli większości społeczeństwa) prawdy wiary i następstwa ich nieprzestrzegania. Rzeźbiono nie tylko w kamieniu, ale także w drewnie i brązie. była ściśle związana z architekturą. Wypełniała przeznaczone dla niej miejsca na portalach, w tympanonach, w niszach i zagłębieniach muru, na kapitelach i trzonach kolumn. Jednym z najwspanialszych dzieł sztuki ludwisarskiej w Europie są Drzwi Gnieźnieńskie znajdujące się w Polsce (ok.1170r.), przedstawiające życie i męczeńską śmierć św. Wojciecha, a także pokryte płaskorzeźbami kolumny kościoła Św. Trójcy w Strzelnie (po 1175r.). Malarstwo - wiązało się z architekturą. Tam gdzie nie było rzeźb, malowano malowidła (sklepienia, fragmenty ścian). Przedstawiały one również sceny z Pisma Świętego i Starego Testamentu, jednak w dużo bardziej naturalnych i ożywionych pozach. Miały ograniczoną skalę barw (ochra żółta i czerwona, zieleń i błękit).
Styl gotycki-Jest to styl w architekturze i sztukach plastycznych panujący w Europie w okresie dojrzałego i pónego średniowiecza. Stanowi szczytowe osiągnięcie kultury rycerskiej, mieszczańskiej a także dworskiej. Rozwijał się w kilku fazach od połowy XII w. i trwał do końca XV w. Zupełnie innym stylem był gotyk. Gotyckie katedry są lekkie, strzeliste; długie, wąskie nawy przykrywa wysokie, krzyżowe sklepienie, ogromne, wypełnione witrażami okna są zakończone ostrym łukiem i zdobione witrażem. Cała budowla zdaje się być w ruchu, w jednym kierunku - ku górze. Gotycka świątynia przypomina strzałę wskazującą na niebo, czyli doskonałego Boga - jest to przykład architektonicznego teocentryzmu.Przykłady zabytków gotyku: Kościół Mariacki w Krakowie Kościół Mariacki w Gdańsku Kolegiata w Wiślicy Zamek w Malborku Katedra na Wawelu
2.Zachowanie się renesansowego optymizmu w trenach IX, X, XI.
Te trzy treny prezentują największy ból i rozczarowanie. W trenie IX filozofia stoicka, która miała dać mu poczucie bezpieczeństwa. Pyta jak dać sobie radę z wielkim cierpieniem. Cierpienie strąciło go w przepaść. W trenie X szuka Urszulkę w niebie chrześcijańskim, pogańskim w czyśćcu. Prosi Urszulkę by się pokazała i pocieszyła. Może być cieniem zjawą albo snem. W trenie XI mamy do czynienia z największym kryzysem duchowym poety. Woła z rozpacza że cnota jest figlem i nie warto być człowiekiem cnoty. Do tej pory uważał że nad światem panuje Bóg , teraz okazało się, że istnieje złowroga cisza.
3.Wyjaśnij pojęcia: sacrum i profonum.
Sacrum-dziedzina spraw religijnych, życie oparte o Boga, bez grzechu.
Proforum-uroda życia, ale grzeszna.


Zestaw XX

1.Budowa antycznej tragedii na przykładzie utworów Sofoklesa.
Obowiązuje zasada trzech jedności ( wszystko dzieje się w jednym miejscu, akcja trwa jeden dzień, tylko jeden wątek)
Na scenie najwyżej trzech aktorów ,w tytule imię głównego bohatera, Nad bohaterami ciąży fatum (zły los), co sprawia że staje on w obliczu konfliktu tragicznego( staje przed równorzędnym wyborem ale każdy jest zły i prowadzi do klęski np. Edyp. Jeśli nie wyjaśni przyczyny klątwy to zaraza zniszczy mieszkańców, a jeśli wyjaśni powody gniewu bogów, wtedy on okaże się zakałą, która trzeba wygnać.
Bohater ulega zbłądzeniu tragicznemu im bardziej chce uciec od przeznaczenia tym bardziej je przybliża.
Obowiązuje zasada decorum czyli odpowiedzialności stylu.
Celem tragedii jest Katharis czyli oczyszczenie. Jeśli jesteśmy tacy sami to sztuka powinna wzbudzić w nas trwogę a jeśli jesteśmy lepsi to miłość.
2.Kostium mitologiczny w „Odprawie posłów greckich” J. Kochanowskiego.
Historia wojny trojańskiej była powszechnie znana ludziom XVI wieku. Treść dramatu stanowi tylko kostium historyczny, maskę (pretekst), pod którą autor ukrył ważne współczesne problemy polityczne. Rozważył problem: kiedy państwo jest silne, a kiedy słabe. Sens rozważań autora ma charakter uniwersalny (dotyczy każdego państwa w każdym czasie), jednak najbardziej interesuje Kochanowskiego Polska XVI wieku, wówczas jeszcze silna i znacząca w Europie, ale już z pierwszymi przejawami słabości. Kochanowski chciał więc przestrzec rodaków przed tym, że niewłaściwa polityka może doprowadzić do upadku państwa, tak jak Troję. W tekście są fragmenty świadczące o takich intencjach autora.
1. Druga wypowiedź chóru ("Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie") jest skierowana do rządzących państwem i zawiera pouczenie, jak mają sprawować powierzoną im władzę. Winni wyrzec się myśli o osobistych korzyściach i troszczyć się o dobro publiczne. Na zakończenie poeta przestrzega, że występki rządzących prowadzą państwo do zguby. 2. Opis narady trojańskiej wzorowany na polskich sejmach (świadczy o tym polski sposób głosowania przez rozstąpienie oraz obecność marszałków stukających o ziemię laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywatę, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak odpowiedzialności za losy państwa. Przeważają posłowie podobni do Aleksandra, myślącego jedynie o własnych interesach, mało zaś jest Antenorów troszczących się o państwo. 3. Wypowiedź Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytykę zjawisk osłabiających państwo: przekupstwa, słabości rządu, braku szacunku dla prawa. W dalszej części Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia młodzież magnacko- szlachecką przyzwyczajoną do wygód, skłonną do pijaństwa i obżarstwa, a niezdolną do żadnego wysiłku, a zwłaszcza do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi się, czy tacy ludzie będą mogli w przyszłości rządzić państwem. 4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarł przestrogę przed możliwością upadku państwa rządzonego tak jak w Troi.
5. W kreacjach głównych bohaterów, Antenona i Aleksandra, poeta skupił dwie spotykane wśród ówczesnej szlachty postawy wobec spraw narodowych. Pierwszy z nich uosabia patriotyzm, szlachetność, mądrość, dalekowzroczność polityczną, drugi zaś jest synonimem prywaty, nieliczenia się z dobrem państwa, realizowania własnych celów kosztem narodu. 6. Kończąca dramat wypowiedź Antenona nawołująca do wojny, choć sprzeczna z jego wcześniejszymi próbami zapobieżenia jej, jest w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myślenia o ojczyźnie. Chodzi bowiem o to, by przez atak zaskoczyć wroga, osłabić go i nie dopuścić do wejścia w granice państwa.
3.Podaj kilka przykładów frazeologicznych pochodzących z Mitologii.
Nić Ariadny – Ariadna była kreteńską królewną , która ocaliła Tezeusza ,przybyłego na Kretę , by zabić Minotaura , potwor żyjącego w labiryncie. oznacza wyjście z trudnej sytuacji , drogę powrotną.
Pięta Achillesa – Achilles był półbogiem synem bogini Tetydy i Peleusa. Matka kąpała go w Styksie – świętej rzece bogów , by uczynić jego ciało odpornym na ciosy. Trzymała go za piętę , która była jedynym słabym punktem na ciele herosa. Zginął ugodzony przez Parysa właśnie w piętę; pięta Achillesa – słaby punkt , czułe miejsce.
Róg obfitości – małym Zeusem opiekowała się na Krecie koza Amaltea. Gdy koza złamała sobie róg , Zeus sprawił ,że napełniał się on wszystkim , o czym posiadacz rogu zamarzył; powiedzenie „róg obfitości” oznacza bogactwo , obfitość.
Puszka Pandory – przenośnie jest to „źródło wszelkich nieszczęść i kłopotów”. W mitologii greckiej Pandora – pierwsza kobieta – od każdego z bogów otrzymała w prezencie jakiś sposób na unieszczęśliwianie ludzi. Od Zeusa otrzymała właśnie tajemniczą puszkę , którą miała ofiarować swojemu mężowi. Poślubił ją brat Prometeusza. Gdy otworzył posażną „puszkę Pandory” wyfrunęły z niej wszystkie smutki, zmartwienia i nieszczęścia , które odtąd wciąż trapią ludzkość.



Zestaw XXI

1.Ziterpretuj wiersz W. Szymborskiej „Żona Lota”
Utwór jest monologiem. Podmiot liryczny, tytułowa żona Lota, rozpoczynając słowami „Obejrzałam się podobno z ciekawości...” wprowadza czytelnika w treści własnych rozważań, refleksji przeplatanych relacjami z zachodzących wydarzeń. Kim była tytułowa bohaterka? Żona Lota była mieszkanką Sodomy. Sodomczycy żyli w grzechu, cechowały ich „pycha, obfitość chleba i beztroski spokój” (1 Ezech.16,49).
Wiersz jest przykładem liryki bezpośredniej. Bohaterka wypowiada się spokojnie, jakby z nostalgią, melancholią, a wypowiadane przez nią kwestie powodują wrażenie zatrzymania czasu. Zwraca się do bliżej nieokreślonego odbiorcy, równie dobrze może mówić do całej potomności, ludzkości jak i może prowadzić swój własny monolog wewnętrzny. Autorka wypowiedź ujęła w formie ciągłej – wiersza stychicznego. Nie występuje tutaj podział na strofy, w poszczególnych wersach, raz krótszych raz dłuższych nie sposób doszukać się rymów. Zdania, z których składa się monolog to zdania złożone i proste, a przechodzenie pomiędzy nimi wprowadza dynamiczność w utworze. Za ich pomocą autorka tworzy obraz gwałtowności następstwa opisywanych zdarzeń, szybkość akcji ucieczki z Sodomy, którą perfekcyjnie łączy z osobistym spojrzeniem żony Lota na świat. Wiersz ten przywodzi na myśl piosenkę, utwór muzyczny, w którym przeplatają się między sobą dwa motywy – tutaj świata rzeczywistego i psychicznego bohaterki.
Skąd pomysł skonstruowania poezji na bazie właśnie tej historii? Wisława Szymborska jest poetką, którą najbardziej fascynują tzw.„cuda zwykłe” istnienia.
2.Problem odpowiedzialności rządzących w „Odprawie posłów greckich”
1. Druga wypowiedź chóru ("Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie") jest skierowana do rządzących państwem i zawiera pouczenie, jak mają sprawować powierzoną im władzę. Winni wyrzec się myśli o osobistych korzyściach i troszczyć się o dobro publiczne. Na zakończenie poeta przestrzega, że występki rządzących prowadzą państwo do zguby. 2. Opis narady trojańskiej wzorowany na polskich sejmach (świadczy o tym polski sposób głosowania przez rozstąpienie oraz obecność marszałków stukających o ziemię laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywatę, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak odpowiedzialności za losy państwa. Przeważają posłowie podobni do Aleksandra, myślącego jedynie o własnych interesach, mało zaś jest Antenorów troszczących się o państwo. 3. Wypowiedź Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytykę zjawisk osłabiających państwo: przekupstwa, słabości rządu, braku szacunku dla prawa. W dalszej części Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia młodzież magnacko- szlachecką przyzwyczajoną do wygód, skłonną do pijaństwa i obżarstwa, a niezdolną do żadnego wysiłku, a zwłaszcza do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi się, czy tacy ludzie będą mogli w przyszłości rządzić państwem. 4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarł przestrogę przed możliwością upadku państwa rządzonego tak jak w Troi.
5. W kreacjach głównych bohaterów, Antenona i Aleksandra, poeta skupił dwie spotykane wśród ówczesnej szlachty postawy wobec spraw narodowych. Pierwszy z nich uosabia patriotyzm, szlachetność, mądrość, dalekowzroczność polityczną, drugi zaś jest synonimem prywaty, nieliczenia się z dobrem państwa, realizowania własnych celów kosztem narodu. 6. Kończąca dramat wypowiedź Antenona nawołująca do wojny, choć sprzeczna z jego wcześniejszymi próbami zapobieżenia jej, jest w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myślenia o ojczyźnie. Chodzi bowiem o to, by przez atak zaskoczyć wroga, osłabić go i nie dopuścić do wejścia w granice państwa.
3.Wyjaśnij pojęcia : dekalog i tyrteizm.
Dekalog-Pomimo tego, że wydarzenie na górze Synaj, kiedy to Bóg zesłał Mojżeszowi tablice z dziesięcioma przykazaniami, miało miejsce w bardzo odległych dla nas czasach, to jednak niezaprzeczalnym faktem jest to, że ów zbiór na pozór prostych zasad jest dziś nadal powszechnie uznawany za podstawowe reguły moralne i etyczne. Słowem: dekalog jest niezaprzeczalnie ponadczasowy i uniwersalny.
Tyrteizm- postawa, do oddania życia z ojczyznę. Do walki.