Konferencja w Teheranie

Konferencja w Teheranie odbyła się w dniach od 28 listopada do 1 grudnia 1943 roku. Zasadniczym jej tematem było uzgodnienie współdziałania w dalszym prowadzeniu wojny. Churchill próbował raz jeszcze przeforsować swoją koncepcję uderzenia przez Bałkany w kierunku północnym i nadania większego znaczenia frontowi włoskiemu. Wobec stanowczych sprzeciwów Stalina i całkowicie mu uległego Roosevelta przyjęto ostatecznie plan zaatakowania Niemiec od strony Francji, z wybrzeży w Normandii. Uzgodniono też, że działania te rozpoczęte zostaną w maju następnego roku. Sprawa Polska stanęła na konferencji już pierwszego dnia jej trwania. Ignorując całkowicie żądania polskiego rządu Roosevelt i Churchill przychylili się do sugestii Stalina przesunięcia Polski na zachód i oparcia jej granicy wschodniej w zasadzie na linii uzgodnionej jako linia demarkacyjna przez Mołotowa i Ribbentropa w przededniu agresji 1939 roku. Wstępnie ustalono, że granica Polski powinna zostać przesunięta na zachód do linii Odry. Do Polski powinny być przyłączone regencja opolska i Prusy Wschodnie. Polska powinna otrzymać też szerszy dostęp do morza. Do kwestii polskiej powrócił Roosevelt ostatniego dnia konferencji, 1 grudnia 1943 roku wyrażając nadzieję na ponowne nawiązanie stosunków między Moskwą, a polskim rządem emigracyjnym w Londynie. Stalin cynicznie zarzucał rządowi Mikołajczyka rzekomą współpracę z Niemcami, znów nie wywołując tym żadnych zdecydowanych protestów zachodnich sojuszników Polski, mimo iż obaj doskonale zdawali sobie sprawę z bezzasadności tych oskarżeń. Zgodzono się też ze Stalinem, że przyszłe państwo polskie musi pozostawać w "przyjaznych stosunkach" ze swym wschodnim sąsiadem, co w praktyce oznaczać mogło tylko całkowitą zależność tego państwa od Kremla.

W Teheranie po raz pierwszy, chociaż w sposób jeszcze nie zupełnie konkretny podzielono powojenną Europę na strefy wpływów. Pozostawiając Stalinowi wolną rękę w Polsce, Rumunii, Bułgarii, na Węgrzech i w państwach bałtyckich, ignorowano tym samym prawo tych państw do suwerenności. Oddano mu połowę Prus Wschodnich i poczyniono obietnice przyznania japońskich Wysp Kurylskich, a także częściowych spływów Moskwy w Austrii i Jugosławi. Była to cena za radziecką obietnicę przyłączenia się do wojny przeciwko Japonii natychmiast po ostatecznym zwycięstwie nad Trzecią Rzeszą. Decyzje te miały charakter ustnych uzgodnień i na wniosek prezydenta Roosevelta miały pozostać tajemnicą
umawiających się stron.

Po zakończeniu konferencji z szeregu wypowiedzi zachodnich polityków polscy przywódcy mogli się zorientować, że sprawy ich ojczyzny nie zostały załatwione pomyślnie. Nikt jednak nie podejrzewał, że oficjalni sprzymierzeńcy faktycznie wyrzekli się w Teheranie obrony polskich interesów, oddając je faktycznie w ręce Stalina.