Wykłady z metodologii

Wykład I dnia 10.10.03 Metodologia
METODOLOGIA
M. S. Ossowscy
JĘZYK (nauka o nauce)
Nauka Nowożytna wiek przełom XVI / XVII
Galileusz ,F.Bocon „Nowm Organum” Loke, Hume, Kartezjusz podstawy poznania, Kant
Epistemologia teoria poznania Neuton

Wartościowanie Nauki
1 Pozytywizm XIX połowie wieku (filozofie Comte, Mill
Socjologia
2 Empiriokrytycyzm E.Mach
3 Neopozytywizm ( Koło Wiedeńskie Koło VIED)
jej zawdzięczamy powstanie współczesnej Metodologii

1 Pozytywizm XIX połowie wieku (filozofie Comte, Mill
2 Empiriokrytycyzm E.Mach
3 Neopozytywizm ( Koło Wiedeńskie Koło VIED) jej zawdzięczamy powstanie współczesnej Metodologii
FILOZOFIA NAUKI METODOLOGIA
Dwie dziedziny nakładają się
Cele nauki
Idea nauki
Wartości nauki

Metodologia
Przedmiotowy – (opisujący rzeczywistość dana nauka posługuje się nauką)
JĘZYK
Metajęzyk – (opisujemy język przedmiotowy)
metajęzyk (meta- + język) językozn., nauk. język, który służy do formułowania wypowiedzi na temat określonego języka przedmiotowego, np. język używany do opisu zjawisk językowych
Metajęzyk (angielskie metalanguage), język używany do opisu innego języka, operujący kategoriami gramatycznymi lub logicznymi (np. takimi jak rzeczownik i podmiot w opisie języków naturalnych lub instrukcja i wyrażenie w opisie języków sztucznych).

Celem Metodologii –opis rzeczywistości
Metodologia Opisowa
Metodologia Normatywna
Nauka jest to co w danej epoce społeczność uczonych z definiuje jako naukowe/ nauką

NAUKA - SPEŁNIA PEWNE CELE ( FUNKCJE)

FUNKCJE NAUKI Zadaniem nauki
Poznanie świata
Funkcje Nauki
1 Poznawcze:
a] DEKRYTYWNA (opisowa)
b] EKSPLANCYJNA (wyjaśniająca) najważniejsza
c] PROGNOSTYCZNA (przewidystyczna)
2 Pozapoznawcza:
a] PRAGMATYCZNA (zastosowanie techniczna)
b] IDEOLOGICZNA (uzasadnianie poznanaukowych systemów w oparciu o autorytet nauki)

EKSPLANACYJNA
NAUKA

FORMALNA EMPIRYCZNA

(liczby, symbole, abstrakcyjne jednostki, matematyka logika formalna,IT technika informatyczna formalne językoznawstwo) HUMANISTYCZNE PRZYRODNICZE
(o świecie człowieka
i jego idee)

METODOLOGIA NAUK EMPIRYCZNYCH
Nauka formalna narzędziem dla nauk empirycznych do opisu rzeczywistości
Nauki empiryczne mają nam pokazać wyjaśnić DLA CZEGO?

Pojęcie :PRZYCZYNA
Wyjaśnienie – Typy przyczyn
[wg ARYSTOTELESA „Analityki wtórne”]
1 PRZYCZYNA FORMALNA
schemat pewnego procesu , podanie warunków, w jakich zachodzi (np.: w jakich okolicznościach kameleon zmienia barwę skóry)
2 MATERIALNE
fizyczne podstawy procesu(np.: substancji chemiczne powodujące zmianą barwy)
3 SPRAWCZE
zdarzenie wywołujące zjawisko (np.: skok kameleona na gałąź o innej barwie)
4 CELOWE (TELEOLOGICZNE)
cel (telos) który uzasadnia wyjaśnienie zjawiska („po co?”), np.: uniknięcie pożarcia przez drapieżnika poprzez zamaskowanie.

TYPY WYJAŚNIEŃ W NAUCE
[ wg Ernesta Nagel „Struktura Nauki”]
1 DEDUKCYJNE
Wniosek (q) jest konieczną logiczną konsekwencją przesłanek (p). Implikacją
p  q
jeżeli zdarzy się p to nastąpi q
2 PROBABILISTYCZNE
Założenie statystycznego charakteru zjawiska – przesłanki czyni ą wniosek bardziej prawdopodobnym
p  1
p    q
nie jesteśmy pewni czy nastąpi q
3 FUNKCYJOANALNA ( TEOLOGICZNE)
Przesłanki stwierdzające, jaką rolę („funkcję”) element pełni całości systemowej
4 GENETYCZNE (HISTORYCZNE)
Podane szeregu zdarzeń poprzedzających wyjaśniany fakt , które przyczyniły się do jego wystąpienia
DLA CZEGO?

PRAWA NAUKI
Czym jest prawo nauki?
Każde zadanie twierdzące ogólne (występują terminy uniwersalne ogólne)
PRAWA NAUKI  ZDANIA O ZDARZENIACH JEDNOSTKOWYCH
CELEM NAUKI EMPIRYZCZNYCH jest sformułowanie praw nauki
PRAWA NAUKI  to TEROIA NAUKOWA

STRUKTURA TEORII NAUKOWEJ
[ wg Ernesta Nagel „Struktura Nauki”]

1 Język – rachunek abstrakcyjny
 Terminy deskryptywne ( pierwotne i zdefiniowane);
 Twierdzenia (aksjomaty i teorematy);

Twierdzenia możemy udowodnić
które przyjmujemy
bez dowodu
na wiarę
 Reguły syntaktyczne (logiczne, matematyczne, gramatyczne .........)
2 Reguły korespondencji – powiązanie teorii ze światem empirycznym - operacjonalizacja terminów nieobserwalnych
Modele – INTERPRETACJA – MATERIAŁ WYOBRAŻENIOWY
FUNKCJE MODELU TEORETYCZNE
teorie często zawierają odniesienie do MODELU - METAFORY
Model teoretyczny jest prawie zawsze nie doskonały
Analogia – podobieństwo
- Umożliwia to lepsze zrozumienie (odwołanie do zjawiska lepiej znanych);
- Oparty jest na ANALOGI – zestawienie ze zjawiskami innego porządku;
-Uwypukla wybrane aspekty badanej rzeczywistości;
-Choć ma charakter nie pełny, posiada nadwyżkę treści (redundancja);
-Nie jest ani wierną kopią rzeczywistości (realizm naiwny), ani cystą fikcją, podporą umysłu (instrumentalizm), lecz częściowo adekwatnym odwzorowaniem rzeczywistości (realizm krytyczny)

Realizm naiwny  modele są dosłownie prawdziwe
Realizm krytyczny - teorie są fikcja nie odnoszą
PRZYKŁADY MODELI TEORETYCZNYCH
- FIZYKA : planetarny model atomu (Niels Bohr)
- FIZYKA: gaz jako zbiór cząstek zachowujących się jak kuleczki (kinetyka teoria gazów);
- SOSCJOLOGIA: - społeczeństwo jako organizm (organicyzm i funkcjonalizm)
-SOCJOLOGIA: rozwój społeczeństw zgodnie z ogólnymi prawami rozwoju w przyrodzie (ewolucjonizm H.Spencera)
-SOCJOLOGIA: życie społeczne jako scena teatru (E.Goffman)
-SOCJOLOGIA: społeczeństwo jako wolny rynek ( teoria wymiany np. Homans, Blau)

Funkcjonalizm, w socjologii i etnografii, kierunek powstały w opozycji do ewolucjonizmu na początku XX w., dążący do wyjaśniania zjawisk, faktów i procesów społecznych poprzez funkcje jakie spełniają w kulturze danego społeczeństwa. Twórcą kierunku był B. Malinowski.
REDUKCI TEORII
1 REDUKCI TEORII
- Wyjaśnienie niektórych praw nauki wtórnej (NW) poprzez prawa nauki pierwotnej (NP.);
- Terminy deskryptywne nauki pierwotnej i wtórnej wiążą Reguły Redukcyjną Opowiedniości (RPO)
- Schemat wnioskowania: (TWIERDZENIA NP : RPO)  PRAWO NAUKI
Wykład II dnia 28.11.03 Metodologia
Jak sprawdzić Prawomocność Teorii?
1. Stanowisko „Koła Wiedeńskiego „ WERYFIKACJONIZM”
- Kryterium Demokracji;
- Oddzielenie nauk empirycznym od nienaukowych system wiedzy;
- Sens w nauce mają wyłącznie zadania odnoszące się bezpośrednio do doświadczenia (zdania protokolarne) lub dające się do nich sprawdzić;
- Kryterium demokracji jest WERYFIKOWALNOŚĆ TEORII czyli możliwość wykazania, czy jest ona prawdziwa czy fałszywa
- Schemat weryfikacji
[(t  p)  p ]  t
jest zawodny !!!
i wymaga przyjęcia INDUKCJI, bo:
p – wynika doświadczeniu jest zdaniem o zdarzeniu
t – jest prawem nauki, czyli zdaniem ogólnym.

2. Stanowisko K.R.POPERA
FALSYFIKACJONIZM
 MODEL HIPOTETYCZNO-DEDUKCYJNY
- Choć nie potrafimy empirycznie stwierdzić prawdziwości teorii (jako zdanie ogólnego), możemy stwierdzić jej FAŁSZYWOŚĆ;
- Naukowcy mają z teorii DEDUKCYJNIE wyprowadzać przewidywania odnoszące się do wyników doświadczenia (zdanie bazowe);
- Jeśli wynik eksperymentu jest:
 Zgodny z teorią – przyjmujemy tymczasowo teorią tak jakby była prawdziwa aż do czasu, gdy dalsze doświadczenia ja obalą, pozostaje ona HIPOTEZĄ;
 Sprzeczny z teorią – odrzucamy teorie, ponieważ jest fałszywa
- Kryterium demarkacji jest FALSYFIKOWALNOŚĆ TEORII czyli podatność na stwierdzenie, czy jest ona fałszywa
- Schemat falsyfikacji
[(t  p)  p ]  t
jest poprawny !!!
i opiera się na DEDUKCJI.

Dedukcja <łac. deductio = wyprowadzenie>, 1. filoz. a) rozumowanie polegające na wyprowadzeniu z pewnych zdań (prawdziwych przesłanek) wynikającego z nich logicznie następstwa (prawdziwego wniosku). b) rozumowanie polegające na dobieraniu następstwa do danej racji logicznej. c) rozumowanie polegające na uzasadnieniu następstwa za pomocą prawdziwej racji logicznej. d) dawniej: wyprowadzenie sądów szczegółowych z sądów ogólnych, przechodzenie od ogółu do szczegółu; przeciwieństwo indukcji. 2. daw. rozumowanie, myślenie; wywód.

Indukcjonizm, w metodologii - stanowisko, zgodnie z którym rzeczywistą wartość poznawczą mają tylko twierdzenia ogólne sformułowane drogą indukcji, na podstawie obserwacji jednostkowych faktów, opisywanych przez tzw. zdania spostrzeżeniowe. Przeciwieństwo dedukcjonizmu.

Falsyfikowalność - jako metoda demarkacji nauki
Pozytywiści logiczni jako kryterium rozróżnienia poglądów naukowych od nie-naukowych przyjęli zasadę weryfikowalności teorii. Upraszczając jeśli jakaś teoria ma potwierdzenie w faktach, to jest prawdziwa, a jeśli nie, to jest fałszywa. Zdaniem pozytywistów, teorie naukowe raz zweryfikowane będą już zawsze prawdziwe. Popper nie zgodził się z tym poglądem, twierdząc, że ostateczne zweryfikowanie teorii faktami nie jest nigdy możliwe. Nawet jeśli będziemy mieli zbiór miliona faktów potwierdzających daną teorię, może się w każdej chwili zdarzyć, że ktoś zarejestruje fakt nr. milion jeden, który nie będzie z teorią zgodny.

Falsyfikowalność teorii polega na tym, że jej struktura jest taka, że można zaproponować eksperyment, którego wynik jednoznacznie zaprzeczy słuszności teorii. Eksperyment ten nie musi być koniecznie technicznie wykonalny w danym momencie - ważne jest tylko, że dana teoria w ogóle dopuszcza możliwość obalenia siebie samej w wyniku jakiegoś, dającego się pomyśleć, eksperymentu.
powoduje ono, że żadna teoria naukowa nigdy nie może być uznana za 100% pewną - każda pozostaje więc tylko bardziej lub mniej prawdopodobną hipotezą. Dla Poppera sama struktura logiczna teorii nie była tak ważna jak dla pozytywistów logicznych - nie musiała być matematyczna, do końca spójna wewnętrznie, ani być wolna od założeń metafizycznych. Popper wskazywał, że wiele teorii fizycznych, wbrew poglądom pozytywistów, zawiera w sobie silne założenia metafizyczne, (np. continuum czasoprzestrzeni, niezniszczalność ogólnego bilansu masy i energii, czy założenie racjonalnej struktury materii). Ważne tylko, żeby teoria dawała się falsyfikować. Jak pisał sam Popper "Teoria naukowa jest jak słup wbity w ruchomy piasek, na którym buduje się całą konstrukcję, gdy słup zgnije albo się zawali pod naporem faktów, trzeba go zastąpić nowym".
Wykład II dnia 12.12.03 Metodologia Wiedza Naukowa będzie hipotetyczna
Model HIPOTETYCZNO-DEDUKCYJNY

Indukcja

Koncepcja Poperra
KONTEKSTY ODKRYCIA I UZASADNIENIA
1. Jak sprawdzamy teorię
Kontekst uzasadniania:
-dedukcyjnie (wnioskowanie logiczne w oparciu o aksjomaty i dowiedzione teorematy
-empiryczne (testując przewidywania wyników obserwacji i doświadczeń wydedukowane z teorii)
2.Jak dochodzimy do teorii
Kontekst odkrywania:
-dedukcyjne (w oparciu o wnioskowanie logiczne)
-indukcyjne (uogólnieni zdarzeń jednostkowych)
-HEURYSTYCZNIE (dowolnie, bez ścisłych reguł, metodą skojarzeń analogii)
heurystyczne

FAZY ROZWIĄZANIA PROBLEMU NAUKOWEGO
1 PRZYGOTOWANIE
Po próbach rozwiązania tradycyjnymi sposobami, często problem wydają się na tym etapie nie rozwiązywany
2 INKUBACJA
Podświadomy proces dochodzenia do rozwiązania, generowanie pomysłów,
3 ILUMINACJA
Nagłe „olśnienie”, czasami wywołane przez pozornie całkowicie nieistotny czynnik (np. złudzenie, sen, skojarzenie itp.)
Np.: A.Kekule C6H6
4 UZASADNIENIE
Podanie logicznego dowodu weryfikacji zgodność hipotezy faktami. Nadaje odkryciu taką strukturę jaką poznajemy w publikacjach i podręcznikach

PARADYGMATY – KONCEPCJA METODOLOGICZNE
Wg. T.S.Kuhn: „Struktura rewolucji naukowych”
Jest to uznane prze społeczność uczonych dzieło stanowiące wzorcową podstawę praktyki naukowej w danej epoce, które jest:
-na tyle ORYGINALNE I ATRAKCYJNE by umożliwić powstanie szkoły myślenia zdolnej wyprzeć dotychczasowe sposoby uprawiania nauki
-na tyle OTWARTE aby pozostawić nowej szkole rozmaite problemy do rozwiązania
przykład
Ptolemeusz „ALMAGEST”
Kopernik „De revolutionibus”
Newton „Principia Mathematica”
Darwin „O pochodzeniu człowieka”

Akceptacja społeczności uczonych decyduje o istnieniu paradygmatu
Anomalie empiryczne


Rewolucja naukowa muszą zaistnieć pęknięcia w paradygmacie i istnienie nowej teorii aktualnej

FAZY ROZWOJU NAUKI wg Kuhna
(przyrodniczych)
1 Okres PRZEDPARADYGMATYCZNY – wielośc poglądów i sposobów wyjaśnień, chaos, brak obowiązującej teorii.
2 Wyłonienie się paradygmatu powszechnie akceptowanej teorii i metody, które stanowią wzorzec dla dalszych dociekań.
3 Nauka normalna – okres stabilnej kumulacji wyników uzyskanych w oparciu o paradygmat. „ rozwiązywanie łamigłówek”.
4 Pojawienie się anomalii – faktów niezgodnych z teorią paradygmatyczną.
5 Próby ratowania obiegowej teorii np. ignorowanie danych, hipotezy ad hoc.
6 Rewolucja w nauce – pojawienie się konkurencyjnego paradygmatu/ów.
7 Zwycięstwo jednej z teorii – nowy paradygmat i nowa faza nauki normalnej

PARADYGMAT – KONSEKWECJE
 Stworzenie obowiązującego wzorca uprawiania danej dziedziny nauki; określa on zakres prawomocnych problemów i metod badań;
- upadek dotychczasowych szkół;
 odrzucenie alternatywnych teorii uznanych za sfalsyfikowane;
- wytworzenie nowego sposobu widzenia świata;
 uniformizm myślowy – elementy dogmatyzmu
 stworzenie REGUŁ GRY
- założenia quasi – metafizyczne
- podstawowe nadrzędne prawa i pojęcia
- założenia wartościujące (etyczne)
- techniki i instrumenty badawcze
- reguły prawomocność i uzasadniania sądów

WIELOPARADYGMATCZNE
dopuszczamy możliwość że nauki społeczne są wieloparadygmatyczne

?PARADYGMATY I TEORIE W NAUKACH SPOŁECZNYCH
1 Dzieło paradygmatyczne zwykle zawiera teorię i stymuluje dalsze dociekanie teoretyczne
2 Teoria w naukach przyrodniczych musi spełnić kryteria metodologicznej poprawności i jest poddawana procedurze empirycznej falsyfikacji
3„Teorie” w naukach społecznych nie spełniają w/w warunków (2) – są to zbiory wszelkich stwierdzeń nie będących o faktach empirycznych
4 Koegzystencje wielu paradygmatów
5 Brak konkluzywnych kryteriów akceptacji – odrzucenia
6 Inkorporacja elementów dawnych koncepcji (nowy termin- stare pojęcia)

SPECYFIKA NAUK SPOŁECZNYCH
1 Podwójna metryka współczesnej socjologii
 TRADYCJA POZYTYWISTYCZNA:
a.Come, E.Durkeim, amerykańska socjologia ilościowa
 Pojęcie „faktu społecznego” której należy badać „jak rzeczy” [Durkeim]
 Założenie istnienia praw rządzących zachowaniem społecznym (socjologia jaki nauka NOMOTETYCZNA)
nauka idiograficzna (historia , geografia)
 Założenia statystyczne charakteru zjawisk społecznych
 Przyjęcie dla badań społ. Metodologiczny wzorca nauk przyrodniczych
 TRADYCJA HUMANISTYCZNA:
 Przełam antypozytywistyczny:
Nauki przyrodnicze vs. Nauki o kulturze (humanistyczne ) : Wilhem Dilthey
 Nauki nomotetyczne (uogólniające) vs. Nauki idiograficzne (historyczno- indywidualizujące)
O kulturze : H.Rickert (1915)

SPECYFIKA NAUK SPOŁECZNYCH”
SOCJOLOGIA HUMANISTYCZNA
2. Podstawowe koncepcja
 Max Weber – socjologia „rozumująca”
 Rzeczywistość społeczna ma charakter „znaczący”
 Sens (np. działaniom) nadaje system „idei wartość”
 Zadaniem badacza jest odsłonięcie owych idei wartości = rozumienie (interpretacja humanistyczna)
 Narzędziem systematyzacji są TYPY IDEALNE – analogiczne do praw przyrody – fikcyjne idealizacje kategorii zjawisk społecznych (zamiast praw przyrody formujemy prawa TYPY IDEALNE)
 FLORIAN ZANNIECKI – współczynnik humanistyczny
 Fakty społ. Są „czyjeś” tj. posiadają znaczenie nadane im przez ludzi.
 Postulat badania rzeczywistość społ. Przez pryzmat świadomości uczestników danej zbiorowości kulturowej – odniesienie (relaktywizacja) do ich wartość i przekonań ma charakter „znaczący”
 CLIFFORD GEERTZ „gęsty opis” w antropologii
 Kultury – społeczeństwa są systemami semiotycznymi (charakter „zanczący”
 Opis faktu kulturowego ma być zapisem zdarzeń: kontaktu badaczem z elementem kultury, zawierający interpretacją kontekstu zdarzeniem

PARADYGMATY WSPÓŁCZWSNEJ SOCJOLOGI
1. paradygmaty „faktu społecznego” [założenia pozywistyczne]
- funkcjonalizm
- teoria konfliktu
-teoria wymiany społecznej
- strukturalizm
- teoria wyboru racjonalnego
- empiryczne badania ilościowe (socjologia stosowana)
2. paradygmat „sytuacji społecznej”
- interakcjonizm symboliczny
- etnometodologia
- socjologia fenomenologia
- perspektywa dramaturgiczna
- postmodernizm