Dojrzewaniem określa się fizyczną i psychiczną przemianę dziecka w osobę dorosłą. Okres dojrzewania nie jest ściśle uzależniony od wieku kalendarzowego. Różnice w rozpoczęciu dojrzewania płciowego zależą od cech dziedzicznych, od szerokości geograficznej, a wtórnie od klimatu i wreszcie od płci. Dziewczęta wcześniej wchodzą w okres pokwitania niż chłopcy. W czasie dojrzewania dziewczyna osiąga "dojrzałość płciową" - to znaczy, że może zajść w ciążę i urodzić dziecko. Okres dojrzewania kończy się w chwili, gdy cykl jest regularny i w większości cyklów występuje owulacja. To stadium osiąga się przeciętnie w wieku 16-17 lat. Niełatwo jest rozpoznać początek dojrzewania. Wiele osób identyfikuje je u dziewcząt z pierwszą menstruacją. Lecz w rzeczywistości dojrzewanie rozpoczyna się dużo wcześniej a rozwój następuje stopniowo. U większości dziewcząt jajniki zaczynają produkować hormony płciowe już przed 10 rokiem życia - lecz fizyczne i psychiczne konsekwencje nie są jeszcze widoczne. Pierwsze zmiany fizyczne możesz zaobserwować między 11 a 14 rokiem życia.
Fazy dojrzewania płciowego
Faza dziecięca - trwa od 8. do 12. roku życia, brak wówczas wyraźnych oznak dojrzewania. Faza zwiastunów pokwitania - zaczyna się pomiędzy 8. a 14. rokiem życia (przeciętnie w 11.roku życia). Następuje wówczas gwałtowny przyrost wysokości oraz masy ciała, poszerzenie i uwypuklenie otoczki brodawki sutkowej (tzw. stadium pączka), pojawiają się delikatnewłosy na skórze zewnętrznych części warg sromowych.
Faza przedpokwitaniowa - zaczyna się między 9. a 15. rokiem (przeciętnie występuje w 12. roku życia). Nadal utrzymuje się przyrost wielkości ciała, piersi stają się okrąglejsze i pełniejsze, otoczka oraz brodawka sutkowa nabiera wyraźnej pigmentacji, powiększasię owłosienie łonowe, staje się ono również grubsze i ciemniejsze, biodra poszerzają się, pojawia się także wydzielina z pochwy - przezroczysta lub biała.
Faza pokwitania właściwego - zaczyna się między 10. a 16. rokiem życia (zwykle w 13. roku życia). Pojawia się owłosienie pachowe, wyraźnie zarysowane piersi, otoczka brodawki sutkowej i brodawka o ciemnym zabarwieniu, owłosienie łonowe zaczyna przybierać kształt trójkąta, wiele dziewcząt w tej fazie zaczyna miesiączkować.
Faza młodzieńcza - zaczyna się pomiędzy 12. a 19. (zwykle w 15. roku życia). Sylwetka staje się kobieca, piersi w pełni rozwinięte, otoczka sutkowa wtapia się w linię piersi,owłosienie łonowe ma kształt trójkąta, włosy łonowe są grube, gęste oraz skręcone, jajeczkowanie oraz miesiączkowanie występuje regularnie, osiągnięta zostaje też ostateczna
wysokość ciała.
Zmiany zewnętrzne
Skok wzrostu
Około 10.-12. roku życia można u dziewczynki zaobserwować gwałtowny skok wzrostu. Sterowane przez przysadkę hormony wzrostu pobudzają organizm do pomnażania komórek kostnych. Kręgosłup, ramiona, nogi wydłużają się. Wzrost w okresie dojrzewania nie jest stopniowym procesem, lecz odbywa się skokami. U dziewcząt zaczyna się przeciętnie w wieku 9 lat i 9 miesięcy, a kończy w wieku 14 lat i 6 miesięcy. Najszybciej rosną dwunastolatki. Punkt orientacyjny dla określenia ostatecznego wzrostu: po pierwszej miesiączce dziewczyna urośnie jeszcze około 8 cm. Zaczynają się także zmieniać proporcje twarzy i ciała: rozrasta się miednica, zmniejsza obwód talii, Z powodu rozrastających się kości policzkowych, łuków brwiowych, nosa oraz uszu twarz traci swój dziecięcy wyraz Zmiany hormonalne odbijają się również na wyglądzie skóry i włosów - zbyt intensywna działalność gruczołów łojowych może spowodować trądzik młodzieńczy. Często zmienia się też usposobienie, mogą pojawić się kłopoty z utrzymaniem równowagi emocjonalnej
Naturalne owłosienie ciała
Na początku - najczęściej na wzgórku łonowym - pojawia się parę włosków. Stopniowo owłosione miejsce powiększa się, a po około 2 latach cały trójkąt będzie pokryty włosami. Często owłosiona jest też górna część ud, a parę włosków pojawi się na linii biegnącej do pępka. Mniej więcej w tym samym czasie pojawią się włosy pod pachami, a owłosienie nóg stanie się gęstsze i ciemniejsze.
Powiększanie się piersi
Najpierw poznajemy to po brodawkach: powiększają się, a otoczka brodawki nabiera trochęciemniejszego koloru. Pod wpływem żeńskiego hormonu, estrogenu, rozwijają się gruczoły sutkowe, które od chwili urodzin były niezmieniane, i teraz dziewczęta odczuwają w cyklicznych odstępach ból, podobnie jak dojrzałe kobiety przed menstruacją. By ochronić wrażliwegruczoły, powstaje ochronna tkanka tłuszczowa - piersi powiększają się. Ich wielkość i forma zależą wyłącznie od ilości tkanki tłuszczowej i struktury tkanki łącznej, te zaś czynniki są dziedziczne. W tym okresie raz lewa, raz prawa pierś mogą być przejściowo większe. Rośnie nie tylko biust, ale cała figura zaokrągla się i nabiera kobiecych kształtów. Przede wszystkim na biodrach, pośladkach i udach gromadzi się tkanka tłuszczowa. Istniejące już komórki tłuszczowe dzielą się, a pod wpływem estrogenu powstają również nowe.
Gromadzenie się zapasu tkanki tłuszczowej jest warunkiem rozpoczęcia cyklu.
Hormony
Hormony są substancjami wytwarzanymi w rozmaitych gruczołach i działającymi na pewne organy. Substancje te, wytwarzane w wyspecjalizowanych tkankach gruczołów dokrewnych, docierają z krwią do komórek docelowych, zaopatrzonych we właściwe dla danego hormonu receptory, i regulują funkcję tkanek i narządów. Grą hormonów steruje gruczoł w mózgu (przysadka), ta zaś otrzymuje rozkazy od części śródmózgowia (podwzgórza). Tutaj, w centrum dowodzenia, produkcja hormonów jest sterowana, czyli zmniejszana lub zwiększana w zależności od potrzeb. Za zmiany w organizmie i procesy podczas cyklu odpowiedzialne są żeńskie hormony płciowe: estrogen i progesteron, produkowane w jajnikach i stamtąd wydzielane do organizmu. Ich produkcja uruchamiana jest dzięki pewnym sygnałom hormonalnym z przysadki. Rolą hormonów płciowych jest nie tylko doprowadzenie do owulacji i przygotowanie macicy do ciąży. Estrogeny i progesteron wpływają też na trofikę (odżywienie) pozostałych części narządu rodnego: jajowody i pochwę oraz na inne narządy nie związane z procesem rozmnażania: cewkę moczową i pęcherz, wątrobę
Pierwsza miesiączka
Wiek dojrzewania płciowego jest inny dla każdej dziewczyny i zależy nie tylko od klimatu, ale i od uwarunkowań społeczno ekonomicznych. Na ogół pierwsza miesiączka występuje między 12 a 14 rokiem życia, ale może również wystąpić wcześniej, na przykład w wieku 10 lat, lub później w wieku 16 lat bez najmniejszych podejrzeń o nieprawidłowości w rozwoju płciowym. Macica u nowo narodzonej dziewczynki mająca wielkość śliwki, w czasie dojrzewania zaczyna się rozwijać i osiąga wielkość gruszki. Szyjka macicy odpowiada, zatem dolnej, cienkiej części gruszki.
W czasie dojrzewania doskonali się współpraca przysadki mózgowej i jajników co umożliwia cykliczne uwalnianie gotowej do zapłodnienia komórki jajowej, przygotowanie śluzówki macicy do przyjęcia zapłodnionego jaja, a jeśli zapłodnienie nie nastąpi - złuszczenie tej śluzówki i powtórzenie całego cyklu od początku. Wydzielana przez przysadkę mózgową folikulostymulina (FSH) powoduje wzrost pęcherzyków jajnika i przygotowuje jeden z nich do uwolnienia komórki jajowej. FSH oddziałuje też na komórki jajnika produkujące estrogeny, z których najważniejszy jest estradiol. Wpływa on m.in. na rozwój śluzówki macicy, co umożliwia zagnieżdżenie zapłodnionej komórki jajowej w macicy. Po owulacji, która polega na pęknięciu dojrzałego pęcherzyka (tzw. pęcherzyka Graafa) i uwolnieniu komórki jajowej, pęcherzyk ten przekształca się w tzw. ciałko żółte produkujące drugi ważny hormon jajnika - progesteron. Zadaniem progesteronu jest dalsze przygotowanie śluzówki macicy na przyjęcie zapłodnionej komórki jajowej. W dojrzewaniu pęcherzyka Graafa i produkcji progesteronu uczestniczy przysadkowy hormon luteinizujący (LH). Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia komórki jajowej i nie rozpocznie się ciąża, ciałko żółte zanika, poziom progesteronu i estrogenów spada i następuje złuszczenie śluzówki macicy oraz wydalenie jej z krwią (miesiączka). Spadek poziomu hormonów jajnikowych powoduje wzrost wydzielania hormonów przysadkowych (FSH, LH) i pobudzenie śluzówki macicy do wzrostu (odnowy) oraz jajników do produkcji hormonów i dojrzewania kolejnego pęcherzyka, a następnie owulacji. Cykl ten powtarza się co miesiąc.