MORENY CZOŁOWE (I INNE)

MORENA= z fran. , forma rzeźby glacjalnej; materiał skalny transportowany i osadzany przez lodowiec. Pochodzi głównie z niszczenia stoków górskich otaczających lodowiec, a także z niszczenia podłoża lodowca.

Termin „morena” służy do określania form rzeźby zbudowanych z materiału skalnego (czyli morenowego) wytopionego z lodowca. Moreną czołową nazywamy wzgórze lub ciąg wzgórz powstających wzdłuż czoła lodowca w czasie jego stagnacji. Kształtowanie moren czołowych zachodzi zarówno w wyniku wyciśnięci bądź pchnięcia osadów podłoża (powstają wówczas moreny czołowe spiętrzone lub wyciśnięcia), jak akumulacji wytapianej moreny wewnętrznej i powierzchniowej, osadzanej przed czołem lodowca (moreny czołowe akumulacyjne). Moreny czołowe mają osie prostopadłe do kierunku nasuwania się lądolodu.

Moreny czołowe akumulacyjne powstają przy stagnującym czole lodowca, a więc gdy tempo ruchu jest równe tempu jego ablacji. Wielkość moren czołowych jest funkcją okresu ich depozycji, ale zależy także od objętości wytapianego materiału morenowego. Podparcie powstających moren czołowych z jednej strony przez krawędź lodowca powoduje, że na ogół zbocze podparte (proksymalne) moreny jest bardziej strome niż zbocze pozbawione tego podparcia (dystalne).
Moerny czołowe akumulacyjne są zbudowane z różnorodnych osadów tworzących odrębne kompleksy. W strefie kontaktu z czołem lodowca często występują wkładki i pakiety gliny lodowcowej oraz gruby materiał żwirowy osadzony przez spływ wód roztopowych z czoła lodowca. Gwałtowna depozycja oraz gruboziarnistość osadu powodują, że obserwuje się tu przeważnie ślady warstwowania i często występują uskoki osiadaniowe. Dalej od lodowca materiał moreny czołowej składa się z piasków i żwirów fluwioglacjalnych, na ogół o wyraźnym warstwowaniu skośnym. Osady te maja charakter stożków lub delt, które bocznie zazębiają się lub nakładają na siebie.
Moreny czołowe lądolodów plejstoceńskich są niekiedy utożsamiane z wałami lodowo – morenowymi występującymi powszechnie na przedpolu współczesnych lodowców. Mimo pozornego podobieństwa ,mechanizm powstawania obu tych form jest inny. Moreny czołowe są zbudowane z materiału lodowcowego i wodnolodowcowego deponowanego przed krawędzią lodowca, natomiast wały lodowo – morenowe zbudowane są z lodu lodowcowego z cienką pokrywą materiału morenowego wytapiającego się w brzeżnej części lodowca.

Przy obfitości wód roztopowych materiał jest wynoszony dość daleko od czoła lodowca. W takich przypadkach zbocze dystalne staje się bardziej połogie i przechodzi w równinę przedpola. Jest to forma marginalna , którą trudno nazwać wzgórzem. Określa się ją jako stożek marginalny lub przejściowy. Jest to forma pośrednia między morenami czołowymi akumulacyjnym a stożkami sandrowymi.

Moreny boczne powstają w analogiczny sposób jak moreny czołowe, lecz wzdłuż bocznych krawędzi lodowca. W przypadku lodowców górskich istotny udział w ich powstawaniu ma materiał wietrzeniowy ze zboczy doliny lodowcowej. Moreny boczne występują rzadziej niż moreny czołowe i są mniejsze.

Moreny martwego lodu powstają u podnóża krawędzi lodu. Ich morfologia oraz mechanizm powstawania przypomina moreny czołowe, chociaż są to na ogół formy mniejsze. Moreny martwego lodu występują zwykle zespołowo tworząc ciągi pagórków, niekiedy o charakterystycznym „wianuszkowym” przebiegu wokół obrzeżenia po wytopionej bryle martwego lodu.

Morena denna, jest nagromadzeniem gliny zwałowej. Powstaje z materiału skalnego pochodzącego ze zniszczeń podłoża i materiału wytopionego z lodowca.

Przed czołem moreny jest sandr (równina sandrowa), a na zapleczu moreny są równiny wytopiskowe; obszary zbudowane z gliny glacjalnej , z zagłębieniami bezodpływowymi.