Nauka o polityce WSE-I prof Żurowska-Wiatr

Notatki z WSE-I w Wawie prof Żurowska-Wiatr

Nauka o polityce (międzynarodowe stosunki polityczne).
Wykładowca: dr Ewa Żurowska – Wiatr.

Tematy:
1. Pojęcie państwa i polityki
2. Systemy polityczne – pojęcie systemu politycznego i typologizacja, czyli typy systemów
3. System parlamentarno-gabinetowy
4. System prezydencki i system mieszany
5. Demokracja konsacyjna. System konwentu
6. Systemy wyborcze.
7. Polskie wybory do parlamentu i prezydenckie.
8. Niedemokratyczne systemy polityczne.
9. Sposoby przejścia od systemu niedemokratycznego do demokratycznego.

I. POJĘCIE PAŃSTWA I POLITYKI
1.Porównaj system parlamentarno – gabinetowy (system w Anglii) z systemem prezydenckim (system amerykański).
System parlamentarno – gabinetowy występuje w Anglii, natomiast system prezydencki występuje w Stanach Zjednoczonych.
W systemie parlamentarno – gabinetowym władza wykonawcza odpowiada przed Parlamentem, natomiast w systemie prezydenckim władza wykonawcza nie odpowiada przed Parlamentem. W systemie parlamentarno – gabinetowym rządzi Król, natomiast w systemie prezydenckim rządzi Prezydent pochodzący z wyboru.

2.Czym jest polityka?
Polityka – jest to pojęcie (podejście) wieloznaczne, definiowane jest różnie.
Polityka – jest świadomą i celową działalnością zmierzającą do zdobycia lub utrzymania władzy i jest realizowana przez grupę większą bądź mniejszą po to aby realizować jakiś problem własny.
Polityka – jest to działalność prowadzona przez jakąś zorganizowaną grupę ludzi. Zmierza się przez tą działalność do zdobycia władzy lub utrzymania władzy, zdobycia wpływu na władzę.
Władza – wszelka władza jednej grupy ludzi nad inną grupą ludzi na zasadzie przymusu zorganizowanego.
Musi istnieć podział w społeczeństwie na tych, którzy tę władzę sprawują i na tych, którzy się jej podporządkowują. Musi być zorganizowany przymus np. normy prawne, przez istnienie wojska, policji, przez środki.
Przez władzę państwową rozumiemy wykonywanie (realizowanie) władzy przez aparat państwa.
5 podejść do polityki
a) ujęcie formalno-prawne – wg niego polityka to działalność aparatu państwowego i normy prawne regulujące tą działalność
b) ujęcie behawiuralne – wg niego polityka określana jest w kategoriach władzy w różnych płaszczyznach życia społecznego
c) ujęcie funkcjonalne – polityka rozumiana jest jako f-cja systemu społecznego
d) ujęcie racjonalne – polityka jest podejmowaniem decyzji w procesie sprawowania władzy i gry o władzę
e) ujęcie postbehawiuralne – wg niego polityka to rozwiązywanie problemów społecznych wynikających z deficytu dobrobytu

Polityka (policy) –jest to podejmowanie przez jednostkę czy też grupę ludzi decyzji, które dotyczą wyboru celów, sposobów, metod jakimi dysponuje polityka. Polityką są praktyczne działania polityczne podejmowane przez różne osoby podmioty.
Polityka (politics) –jest procesem jaki zachodzi w systemie społecznym. Proces ten polega na selekcjonowaniu, porządkowaniu celów tego systemu z różnych punktów widzenia.

3.Cechy definicyjne państwa (funkcje).
Państwo jest tą organizacją, która do sprawowania polityki i władzy jest stworzona.
Państwo – jest organizacją społeczną o kilku cechach:
1. jest organizacją polityczną – to jest ta organizacja, która zajmuje się rządzeniem, sprawuje władzę, kieruje społeczeństwem.
Państwo - jest to jedyna organizacja realizująca politykę wobec całego społeczeństwa i na całym terytorium państwa, natomiast partie polityczne realizują politykę wobec danej części społeczeństwa i na części terytorium państwa.
2. jest to organizacja przymusowa (przymusowość państwa).
Dwa aspekty przymusowości państwa (cechy właściwe dla organizacji państwowej):
a) należy się do tej organizacji nie na zasadzie dobrowolności ale na zasadzie przymusowości. Kiedy się rodzimy już jesteśmy obywatelami państwa. Przymusowość jest sformalizowana obywatelstwem.
b) państwo i tylko państwo dysponuje środkami przymusu państwowego: od norm prawnych po przemoc fizyczną (wojsko, policja, więzienia).
3. cecha charakterystyczna tylko dla państwa – państwo obejmuje całe społeczeństwo, natomiast organizacje obejmują tylko część społeczeństwa.
4. państwo jest organizacją terytorialną tzn., że jej władztwo jest zamknięte na określonym granicami terytorium i obejmuje ludność określonego terytorium. Terytorialność państwa oznacza, że może realizować swoje zwierzchnictwo w określonych granicach. Ludność zamieszkała na terytorium danego państwa nie może być władztwem innego państwa.
5. państwo jest wyposażone w swoisty (inny niż inne państwa) aparat tzn. charakterystyczny wyłącznie dla państwa.
a) jest on największy. Żadna inna organizacja nie ma tak rozbudowanego aparatu.
Aparat państwa składa się z: Prezydenta, Parlamentu, izb, itd.
b) jedyny aparat dysponujący środkami przymusu, tym fizycznego. Żaden inny aparat nie dysponuje takimi środkami.
6. państwo jest to organizacja, która spełnia określone funkcje, takie, których nie spełnia inna organizacja np.:
a) prowadzenie polityki międzynarodowej.
b) obrona państwa.
7. państwo jest organizacją suwerenną. Żadna inna organizacja istniejąca w danym kraju nie jest organizacją suwerenną.
Suwerenność państwa – oznacza to, że państwo sprawuje zwierzchność według własnych reguł. Władza państwowa nie jest pochodna od innej władzy. Pochodzi z wyboru społecznego.
Suwerenność możemy rozpatrywać w aspekcie zewnętrznym i wewnętrznym.
Aspekt zewnętrzny – państwo jest niezależne w sposób przymusowy od innych organizacji. Państwo nabywa prawo decydowania o innych.
Aspekt wewnętrzny – państwo narzuca reguły gry innym organizacjom istniejącym w danym państwie a nie odwrotnie. Państwo decyduje jakie są reguły gry a nie odwrotnie.
8. Państwo jest organizacją klasową.
Ta cecha jest sporna.
Historyczny charakter cechy:
a) państwo służy określonej klasie społecznej, czyli klasie która sprawuje władzę. W niewolnictwie, feudalizmie, wczesnym kapitalizmie możemy mówić o tej cesze.
Dzisiaj klasowość państwa jest cechą przeszłą.
Państwo jako organizacja o takich cechach jak powołanie do władzy powstała dopiero w momencie, kiedy społeczeństwo rozbiło się na klasy.
Państwo dzieli się na rządzących i rządzonych.

II. SYSTEMY POLITYCZNE – POJĘCIE I KLASYFIKACJA (TYPOLOGIA)
Nie ma jednoznacznej definicji systemu politycznego. Do lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku większość definicji „systemu politycznego” była definicjami formalno – prawnymi.
System polityczny może być przedstawiony w ujęciu instytucjonalnym.

4.David Easton (Iston) (amerykański politolog) zaproponował definicję systemu politycznego. Uznał on, że opisywanie systemu politycznego tylko instytucjami i normami prawnymi jest tylko fragmentem pewnej rzeczywistości. Trzeba dołożyć do tej definicji co najmniej dwa elementy. Trzeba brać pod uwagę masowe zachowania ludzi zakorzenione w tradycji. Trzeba analizować te organizacje i te instytucje, które wprawdzie nie są wynikiem nakazu prawnego, ale które odgrywają w życiu bardzo ważne role, np. partie polityczne.

Elementy systemu politycznego:
a) instytucje;
b) normy prawne;
c) masowe zachowania ludzi.

5.David Easton powiedział, że system polityczny (Def.) jest pewną zespoloną całością na którą się składają się 4 elementy:
a)instytucje;
b)normy prawne konstytuujące te instytucje;
c)utrwalone tradycją masowe zachowania ludzi;
d)także organizacje czy instytucje, które nie muszą powstawać w wyniku istnienia pewnej normy prawnej, ale w życiu politycznym odgrywają bardzo ważną rolę, np. partie polityczne.

6.Opisywanie systemu politycznego.
Jeżeli mówimy, że system polityczny jest zespoloną całością to zachodzi tu pytanie – w jakim stopniu system polityczny, np. Polski, Sudanu jest zharmonizowaną całością? Czy system państwa jest systemem zespolonym? Czy tam wszystko jest dobrze? Często w literaturze system państwa jest porównywany do organizmu ludzkiego.
Jeżeli te 4 elementy są dobrze zespolone to taki system nie przynosi sensacji na pierwszych stronach gazet. Natomiast, jeżeli te 4 elementy nie są za dobrze zespolone, np. jedna instytucja działa przeciwko drugiej instytucji, to trzeba powiedzieć, że to jest system polityczny słabo zespolony.
Każde państwo ma własny system polityczny. Każdy system polityczny jest otoczony innymi systemami politycznymi.
System polityczny nie wypełnia całej płaszczyzny państwa i społeczeństwa. Istnieją przestrzenie, które nie są systemem politycznym. Inne systemy polityczne determinują zachowanie danego systemu politycznego.
Systemy polityczne są zdeterminowane otoczeniem zewnętrznym (czyli innymi systemami politycznymi) i wewnętrznym.
Dla systemu politycznego Polski większe oddziaływanie ma system polityczny Niemiec, Rosji, niż system polityczny Ugandy.
Otoczenie zewnętrzne systemu politycznego– to są wszystkie inne systemy polityczne. Determinują funkcjonowanie każdego innego systemu.
Otoczenie (środowisko) wewnętrzne systemu politycznego – jest to wszystko co składa się na społeczeństwo, ale nie jest systemem politycznym (polityką).
Systemowa analiza według propozycji Davida Eastona zakłada, że trzeba badać relacje systemu politycznego do społeczeństwa.
Rozgraniczamy tą sferę na to:
a) co jest systemem politycznym;
b) co nie jest systemem politycznym.
Nie możemy powiedzieć, że zakres (rozmiary) systemu politycznego w poszczególnych krajach są identyczne, podobne. Płaszczyzna systemu politycznego się zmienia – raz się rozszerza, raz się kurczy. Robić to może również historycznie. W XIX wieku państwo ingerowało tylko wtedy, kiedy naruszało się prawo. W początkach XX wieku już jest interwencjonizm państwowy. Państwo interweniuje w przestrzeń pozaprawną (w ekonomię itp.). System polityczny rozprzestrzenił się na wszystkie dziedziny życia.
Nie ma nic takiego – jak stałe granice systemu politycznego.
Granice systemu politycznego, zarówno wewnętrzne jak i zewnętrzne są płynne. Granice systemu politycznego niektórych państw zaczynają się kurczyć. Polski system polityczny skurczył się niesamowicie.
Żeby określić jakiś system polityczny, żeby wiedzieć o nim coś bliższego trzeba analizować – czy istnieje skłonność do zakładania partii politycznych czy też nie; czy istnieje możliwość oddawania głosu małej czy większej grupy ludzi.

7.Kryteria klasyfikacji systemów politycznych.
Systemy polityczne się klasyfikuje. Grupuje się je według istotnych podobieństw. Trzeba ustalić kryterium w jakim będziemy grupować systemy polityczne.
Za kryterium klasyfikacji systemów politycznych przyjęto kryterium podziału państw na państwa socjalistyczne i państwa kapitalistyczne. Inne kryterium klasyfikacji systemów politycznych to podział systemów politycznych na systemy demokratyczne i systemy niedemokratyczne.
8.Juan Linz (hiszpański politolog) powiedział, że wszystko co nie jest demokratyczne nie jest totalitarne. Może być niedemokratyczne i nie totalitarne. Powiedział on, że są państwa autorytarne, a nadto są też państwa, które są tradycyjnie niedemokratyczne.
Systemy polityczne dzielimy na demokratyczne i niedemokratyczne.

SYSTEMY DEMOKRATYCZNE.
Podstawowe elementy, które powodują, że dany system możemy nazwać systemem demokratycznym. Jeżeli te elementy występują to dany system możemy nazwać systemem demokratycznym, a jeżeli te elementy nie występują to danego systemu nie możemy nazwać systemem demokratycznym. Możemy go nazwać systemem niedemokratycznym.
9.Podstawowe elementy demokracji:
a) wolne uczciwie przeprowadzone wybory do ciał i instytucji, które tworzą prawo lub stanowią władzę wykonawczą (wybory parlamentarne i prezydenckie). Wybory muszą być przeprowadzane cyklicznie (cykliczność wyborów);
b) musi w tych systemach istnieć jednocześnie wolność słowa i stowarzyszeń – możliwość swobodnego tworzenia organizacji, partii, wolność prasy, możliwość wypowiadania czegoś innego niż władze;
c) muszą tu być rządy prawo gwarantujące, ochronę praw mniejszości.
d) władza wybrana jest na określoną kadencję.
Czy te trzy cechy muszą występować w jakimś państwie, żeby ten system uznać za demokratyczny?
System demokratyczny jest stopniowalny. Może być w większym lub mniejszym stopniu systemem demokratycznym, np. Polska jest w mniejszym stopniu niż Anglia systemem demokratycznym. Demokratyczność jest wyposażona w cechę stopniowalności. Jeżeli występują te 3 lub 4 elementy w danym państwie to możemy mówić o systemie demokratycznym.
10.Systemy demokratyczne występują w dwóch podstawowych sprzecznych do siebie systemach – wg sposobu ukonstytuowania:
a) w postaci systemu parlamentarnego (parlamentarno-gabinetowego)
b) w postaci systemu prezydenckiego.
11.Fred G. Riggs (amerykański prof.) wprowadził ład do systemu prezydenckiego i systemu parlamentarnego. Powiedział on, że systemami prezydenckimi (def.) nazywamy systemy, w których szef władzy wykonawczej jest równocześnie głową państwa, wybierany w tym samym wyborze i kadencja głowy państwa i szefa rządu jest tą samą kadencją. Władza wykonawcza istnieje niezależnie od ustawodawczej.
System parlamentarny (def.) - to taki system, w którym władza wykonawcza tworzona jest przez Parlament (władza wykonawcza zależy od Parlamentu, jest przez Parlament kreowana, kontrolowana). W systemie parlamentarnym nie ma rządu bez Parlamentu (rząd kończy kadencję to nie ma też Parlamentu).
Poza systemami prezydenckimi i parlamentarnymi istnieją systemy mieszane (3 typ demokratycznych wyborów politycznych).
Systemy mieszane charakteryzują się wymieszaniem elementów systemu parlamentarnego i systemu prezydenckiego. System mieszany został powołany do życia w 1958r.w V Republice Francuskiej. W tym systemie istnieje podwójna władza wykonawcza (egzekutywa). Władzą wykonawczą jest Prezydent i jest też rząd. Prezydent ma rolę istotną w władzy wykonawczej, ale nie jest szefem władzy wykonawczej. Szefem władzy wykonawczej jest Premier. Prezydent jest głową państwa. Parlament nie może mianować Premiera. Prezydent tylko może mianować Premiera. Wotum zaufania Parlamentu musi uzyskać Premier (rząd). Rząd podlega Prezydentowi jako głowie państwa jak i Premierowi.
12.Systemy polityczne demokratyczne występują w 3 postaciach:
a) w postaci systemu prezydenckiego;
b) w postaci systemu parlamentarnego (parlamentarno-gabinetowy);
c) w postaci systemu mieszanego.

SYSTEMY NIEDEMOKRATYCZNE.
13.Systemy niedemokratyczne występują w 3 postaciach:
a) tradycyjne systemy (tradycyjne oligarchie) – chodzi tu o systemy, które nigdy nie były demokratyczne, które się zmieniają, ale jeszcze nie stały się demokratyczne, np. Arabia Saudyjska. W tych systemach społeczeństwo nie ma prawa głosu. Jest coś co jest namiastką Parlamentu, ale rządzi król. Władza należy do rodziny królewskiej.
b) systemy totalitarne – to jest twór XX wieku. Wcześniej ich nie było. Systemy te tworzone są w świetle nauki. W systemach totalitarnych występuje totalny monopol państwa (władzy) na wszystko (na politykę i inne dziedziny życia). Państwo jest organizatorem, kontlorelem nauki, gospodarki, środków przemocy. Władza monopolizuje w swoich rękach decyzje we wszystkich sprawach. Występują organizacje masowego poparcia dla władzy, np. partie polityczne.
System totalitarny definiuje występowanie ideologicznej doktrynacji. Władza chce, żeby jej ideologia (światopogląd) był moją ideologią (światopoglądem).
c) systemy autorytarne – to są takie systemy niedemokratyczne zadawalające się w istocie samym rządzeniem. Władza zadowala się rządzeniem. System autorytarny - to taki system, gdzie władza skupiona jest najczęściej w ręku elity (oligarchii wojskowej), rzadziej elity cywilnej. Dostęp do tej elity uzależniony jest od woli samej elity. Wyłączone są mechanizmy demokratyczne, zawieszona jest Konstytucja, rozwiązane są partie polityczne, nie ma wyborów prezydenckich. Wybory się nie odbywały w systemach autorytarnych.
Systemy autorytarne – są niedoskonałymi systemami niedemokratycznymi.

III. SYSTEM PARLAMENTARNO – GABINETOWY.
14.Parlamentaryzm (demokracja parlamentarna) – występuje we wszystkich demokratycznych systemach politycznych. To oznacza, że podstawową (główną) formą (instytucją) stanowienia prawa jest Parlament. To oznacza demokrację parlamentarną.
Najważniejszym aktem prawnym państwa jest Konstytucja.

15.Istotą demokracji parlamentarnej jest to, że prawo stanowione jest przez wybraną reprezentację, czyli Parlament. Jest to demokracja parlamentarna, dlatego gdyż Parlament tworzy prawo.

16.Istotą systemu parlamentarno – gabinetowego jest to, że władza wykonawcza od poczęcia do śmierci jest zależna od władzy ustawodawczej.
W systemie parlamentarno- gabinetowym rząd nie żyje dłużej niż Parlament ale może żyć krócej. Rząd jest emanacją Parlamentu. Rząd może być odwołany przez Parlament. Parlament kontroluje rząd.
Ten system został ukształtowany w Wielkiej Brytanii. Występuje tam w klasycznej sytuacji. Został ukształtowany w XVII w. System parlamentarno – gabinetowy taki jak dziś (obecny) istnieje od pierwszej połowy XVIII w.
Parlament tworzy ramy politycznego funkcjonowania rządu. Parlament tworzy granice funkcjonowania rządu.

17.Co jest właściwe dla systemu parlamentarno – gabinetowego (cechy)?
a) rząd pochodzi z woli Parlamentu i jest przed Parlamentem odpowiedzialny. Rząd działa na tyle na ile pozwoli mu Parlament.
b) całość lub niemal całość władzy wykonawczej skupia się w rękach rządu (całość władzy wykonawczej skupiona jest w rękach rządu).
c) są bardzo ograniczone uprawnienia głowy państwa. Głowa państwa w tym systemie nie jest szefem władzy wykonawczej.
Jakby głowa państwa mogłaby być szefem władzy wykonawczej to nie byłoby takiego systemu. W systemie parlamentarno-gabinetowym szefem władzy wykonawczej jest Premier.

Jeżeli mamy do czynienia z Parlamentem, w którym jest przewaga jednej partii to jest to Parlament monopartyjny.

18.Przewaga Parlamentu nad innymi organami (wyższość władzy ustawodawczej nad wykonawczą) w systemie parlamentarno – gabinetowym realizuje się poprzez 3 instytucje:
a) poprzez instytucję parlamentarnej inwestytury – to ta instytucja niezbędnej akceptacji Parlamentu, którą musi uzyskać powstający rząd. Jest to głosowanie nad powołaniem do życia rządu w proponowanym składzie
b) poprzez instytucję wotum zaufania. Oto wotum zaufania do Parlamentu występuje Premier. Rząd prosi Parlament, żeby Parlament wziął część odpowiedzialności za daną decyzję. Jest to instytucja, której uruchomienie leży w rękach władzy wykonawczej.
c) poprzez instytucję wotum nieufności – jest instytucją od początku do końca mieszczącą się w Parlamencie. Wotum nieufności jest proponowane przez część Parlamentu. Wotum nieufności może dotyczyć całości rządu lub tylko szefa rządu lub poszczególnego ministra. Wotum nieufności proponowane jest przez członków Parlamentu i decyzja zapada w Parlamencie. Jest to ta możliwość, w której większością głosów można odwołać rząd. Posłowie w Polsce mają prawo zgłoszenia wotum nieufności.
Wotum nieufności - jest to instytucja destabilizująca władzę wykonawczą.

19.Najczęściej wotum nieufności zgłaszane jest przez (zgłaszane jest w sytuacji):
a) poprzez mniejszość parlamentarną, czyli opozycję;
b) zgłaszane jest w sytuacji, gdy urzędujący rząd od samego początku jest rządem mniejszościowym;
c) zgłaszane jest w sytuacji, gdy istnieje większość parlamentarna koalicyjna i gdy jeden z tych koalicjantów wystąpi z tej koalicji, to wtedy można zgłosić wotum nieufności.

Decyzja zawsze zachodzi w Parlamencie, zarówno jak chodzi o wotum zaufania i wotum nieufności.

20.Ograniczenia zgłaszania wotum nieufności:
a) aby zgłosić wotum nieufności to pod wnioskiem musi podpisać się 46 posłów – wtedy zostanie on przyjęty.
b) ograniczenie częstotliwości zgłaszania wniosku o wotum nieufności (chodzi o ten sam wniosek) – w Polsce jest to 3 miesiące.
c) musi upłynąć pewien czas między zgłoszeniem wniosku o wotum nieufności a głosowaniem – w Polsce jest to 7 dni.

21.Środek ograniczający destabilizacyjną rolę wotum nieufności (na przykładzie polskiej sceny politycznej):
a) konstruktywne wotum nieufności – polega na tym, że złożony jest wniosek o wotum nieufności dla Premiera i w tym samym wniosku o odwołanie z funkcji Premiera i równoczesne powołanie osoby na stanowisko Premiera. W tym wniosku muszą być dwa nazwiska. Głosuje się przez jedno podniesienie ręki.

22.Czy w systemie parlamentarno – gabinetowym jest tak, że rząd musi składać się z parlamentarzystów, nie może składać się z parlamentarzystów, może składać się z parlamentarzystów, ale nie musi?
W systemie parlamentarno-gabinetowy może istnieć:
1. wariant ściśle parlamentarny -członek gabinetu musi być równocześnie parlamentarzystą.
2. wariant elastyczny (w Polsce) - członek rządu może być parlamentarzystą, ale nie musi być parlamentarzystą.
Rząd (władza wykonawcza).
23.Różnice między systemem parlamentarno – gabinetowym w Wielkiej Brytanii a systemem parlamentarno – gabinetowym w Polsce.
Pozycja szefa rządu różnicuje te systemy. Dla rządu Wielkiej Brytanii jest monopolityczna, a w Polsce nie.
Wniosek 1: Premier jest przewodniczącym rządu. Dba on o techniczną stronę obrad.
Wniosek 2: Premier jest czymś więcej niż tylko szefem rządu. Jest szefem Rady Ministrów.
On może podejmować decyzję jednoosobową i ponosić za to odpowiedzialność.

IV. SYSTEM PREZYDENCKI (PREZYDCENCJALNY) I SYSTEM MIESZANY.

24.Dwa typy systemów prezydenckich:
a) I wariant systemu prezydenckiego to taki, w którym istnieje ścisły podział władzy.
b) II wariant systemu prezydenckiego to taki, w którym Prezydent jest szefem władzy wykonawczej ale równocześnie zdecydowanie dominuje nad całym systemem.

25. II wariant systemu prezydenckiego.
Jeżeli Prezydent jest szefem władzy wykonawczej, ale równocześnie dominuje nad całym systemem to oznacza to, że ma on czegoś za dużo.
Są ściśle określone funkcje jakie spełniają organy tj. władza wykonawcza, władza ustawodawcza, władza sądowa.
Taki system, gdzie Prezydent góruje nad Parlamentem występuje w przypadku, gdy chodzi o państwo dopiero demokratyzujące się.

Kiedy mamy do czynienia z systemem prezydenckim i dominującą rolą Prezydenta?

a) Prezydent może rozwiązać Parlament w sytuacjach szerszych.
b) Gdzie występuje lekko wypaczony system prezydencki. To są państwa, które nie wchodzą na system demokratyczny, bo rozpada się państwo (budowanie całkowicie nowego systemu politycznego).
Ten wariant systemu prezydenckiego jest możliwy wtedy, kiedy państwa wchodzą na drogę demokracji.
Gdy w systemie prezydenckim jest funkcja Premiera to szefem władzy wykonawczej jest Prezydent.
W systemie prezydenckim nie może być funkcji Premiera.

26. I wariant systemu prezydenckiego.
Prawdziwym systemem prezydenckim jest amerykański system prezydencki, który opiera się na podziale władz.
Skąd się wziął podział władzy? - sformułował go Montesiusz.
Co przyświecało idei podziału władzy? – chodziło o taki podział władzy, który nie naruszy prawa jednostki.
Istotą tego systemu jest podział władzy, czyli ścisłe sprecyzowanie co do każdej z władz należy (sprecyzowanie kompetencji każdej z tych władz). Ścisłe sprecyzowanie podziału władzy pozwala funkcjonować dobrze systemowi.

26a.Dlaczego prezydencjonalizm amerykański (amerykański system prezydencki) funkcjonuje dobrze?
a) Jest ścisły podział władzy i ścisłe sprecyzowanie co do każdej z władz należy.
b) Jest federalizm (jest to państwo federacyjne).
Federacja – jest to podział władzy w poziomie. Federacja jest dwupoziomową suwerennością. Federacja jest odbiciem struktury stanu. Każdy stan ma swój Parlament, sądy od najniższego do najwyższego.
c) Kultura społeczeństwa jest na wysokim poziomie.
d) Szanuje się najważniejszy akt prawny (Konstytucję).
e) To społeczeństwo jest szczególnie szczęśliwym społeczeństwem.

I. WŁADZA - PREZYDENT.
26b.Funkcje Prezydenta w amerykańskim systemie prezydenckim:
a) Prezydent jest szefem władzy wykonawczej.
b) Jest głową państwa.
c) Jest naczelnym wodzem sił zbrojnych Stanów Zjednoczonych, ale też naczelnym wodzem gwardii stanowej – narodowej, gdy Prezydent mobilizuje ją dla służby federalnej.
d)
Nie istnieje tu instytucja wotum zaufania i instytucja wotum nieufności.

Władza wykonawcza realizuje budżet.Prezydent politycznie odpowiada przed Kongresem.
Prezydent ma obowiązek zrealizować budżet (Prezydent musi w 100% wydać pieniądze na przeznaczony w budżecie cel). Prezydent ma konstytucyjne prawo weta zawieszającego ustawę.

II. WŁADZA - KONGRES.
Do łącznej kompetencji Kongresu należy uchwalanie budżetu.
26c.Prezydent jest zdeterminowany całkowicie w 3 przypadkach (kompetencje Kongresu):
a) Druga furtka Kongresu na podwórko Prezydenta – Kongres ma prawo weta w stosunku do nominacji przez Prezydenta na wysokie stanowiska państwowe.
b) Trzecia furtka Kongresu na podwórko Prezydenta – do Kongresu należy prawo ratyfikowania traktatów, wypowiadania wojny.

Prezydent odpowiada za złamanie Konstytucji. Instytucja, która ma prawo sądzić Prezydenta to IMPEACHM’EN. Kongres staje się ciałem osądzającym Prezydenta. Ma on prawo pozbawić władzy Prezydenta przed upływem jego kadencji. Żeby orzec o winie Prezydenta potrzeba 2/3 głosów członków Kongresu.

III. WŁADZA - SĄD NAJWYŻSZY.
Sąd Najwyższy jest całkowicie niezależną władzą.
26d.Uprawnienia Sądu Najwyższego:
a)Kontroluje legalność norm prawnych i decyzji politycznych (czy są zgodne z prawem).

27.System mieszany łączy elementy systemu prezydenckiego i systemu parlamentarno – gabinetowego. System mieszany powstał we Francji. Polega on na tym, że rząd jest w trudnym położeniu, ponieważ istnieje podwójna władza wykonawcza. Władzą wykonawczą jest Prezydent i rząd republiki francuskiej. Istnieje podwójne podporządkowanie rządu. Jest on podporządkowany Parlamentowi i Prezydentowi. Rząd może upaść zarówno przez Prezydenta jak i przez większość Parlamentu. Prezydent może mianować tylko Premiera.
W systemie mieszanym szefem władzy wykonawczej jest tylko i tylko Premier. Rząd powstaje i istnieje dzięki Prezydentowi i woli Parlamentu. Parlament powołuje do życia rząd.
Tu istnieje instytucja wotum zaufania i instytucja wotum nieufności.
Prezydent i Parlament może być wybrany różną wolą wyborczą. Może być prawicowy Prezydent i lewicowy Parlament.
Życie rządu kończy się z końcem Parlamentu, ale nie Prezydenta, który jest wybierany na 7 lat przez społeczeństwo.
28.Koabitacja – współzamieszkiwanie, władze z różnych opcji politycznych muszą żyć zgodnie, żeby nie doprowadzić do rozłamu państwa.
29.Kompetencje Prezydenta w systemie mieszanym (co należy do Prezydenta?):
a) Jest władzą wykonawczą inną niż rząd (nie podlega on Parlamentowi jak rząd).
b) Prezydent może rozwiązać Parlament bez podania wyraźnej przyczyny, jednak nie przed upływem roku od jego powstania.
c) Jest naczelnym zwierzchnikiem sił zbrojnych.
d) Ma częściowe uprawnienia Parlamentu do stanowienia prawa (może wydawać zarządzenia, dyrektywy).
e) Wyłączne uprawnienie Prezydenta - Prezydent może rozpisać i przeprowadzić referendum (jest dysponentem instytucji referendum). Jeżeli referendum da inny wynik niż ustawa, to ustawa przestaje działać, pierwsza jest wola społeczeństwa w referendum.
f) Ma prawo weta zawieszającego ustawę.
g) Jest głową państwa.

V. DEMOKRACJA KONSACYJNA. SYSTEM KONWENTU – W SZWAJCARII – FEDERACJA.
30.System konwentu (cechy):
a) nie mieści się ani w systemie prezydenckim, ani w systemie parlamentarno – gabinetowym.
b) powstał we Francji, stworzony przez Jakobinów.
c) nie ma tu tradycyjnego podziału władzy.
d) występuje Parlament, rząd, głowa państwa.

Społeczeństwo wybiera Parlament, deputowanych Rady Narodowej, parlament dwuizbowy.
Rada – 200 –osobowa wybiera z siebie 7 osób, tzw. Radę Federalną, którzy są szefami resortów, są ministrami, są równoprawni, nie ma Premiera.
W ramach Parlamentu i z Parlamentu wyłaniany jest 7 –osobowy rząd. Wszelkie decyzje, zadania i kontrola odbywa się w Parlamencie. Izba z pośród siebie wybiera co rok na rok dwie osoby, Prezydenta i wiceprezydenta. Głowa państwa powstaje w Parlamencie, przez Parlament.
Druga izba to kantony federacji.

Demokracja konsocjacyjna w prulalistycznych społeczeństwach.
Wszystkie społeczeństwa są pluralistyczne, zróżnicowane pod względem wyglądu, wykształcenia, zamożności.
Chodzi o rozwarstwienie społeczeństwa, które uważa się za trwałe a nie nabyte. Chodzi o cechy, które otrzymujemy zanim rozwiniemy się jako osobnicy, cechy które nabywamy bez naszego udziału: religia, język, narodowość.
Narodowość – przynależność narodowa – rodzimy się przypisani jakiejś narodowości, można to później zmienić (wynarodowienie). Jest to cecha opisana późniejszym obywatelstwem. Cecha to może w sposób trudny dla demokracji dzielić społeczeństwo wyznaniowo.
Wyznanie – rodzimy się w rodzinach, które mają wyznanie i my automatycznie otrzymujemy wyznanie rodziców.
Język – język był kiedyś „tyranem” nad innymi grupami językowymi, dzieli społeczeństwo.
Przynależność regionalna również może dzielić społeczeństwo np. Śląsk żąda specjalnego statusu dla swojego regionu jak np. Katalonia w Hiszpanii.
Społeczeństwo podzielone cechami przypisanymi jest trudne dla demokracji.
Takie społeczeństwo wymaga innych decyzji niż w społeczeństwach niepodzielonych.

Demokracja rozumiana jest w normalnych warunkach jako taki system, w którym podejmuje się decyzje wolą większości przy poszanowaniu praw mniejszości.
Gdy społeczeństwo jest podzielone ciężko otrzymać większość przy poszanowaniu mniejszości. Parlament byłby odzwierciedleniem społeczeństwa, decyzje większości parlamentarnej byłyby krzywdzące dla mniejszości.
Są teorie mówiące, że nie jest możliwa demokracja w tak podzielonych społeczeństwach. Jednak są przykłady stabilnej demokracji w podzielonych społeczeństwach, np. Szwajcaria i Belgia.
31.Politolog holenderski ARREND LIJPHART i niemiecki uczony GERARD LEMBRUCH wysunęli koncepcję demokracji konsocjacyjnej jako szczególnego rozwiązania w społeczeństwach podzielonych. Jest to demokracja oparta na współdecydowaniu, a współdecydowanie oparte jest na porozumieniu. Istotną cechą demokracji konsocjacyjnej jest zgoda wszystkich grup na to, że większość nie będzie miała absolutnej przewagi nad mniejszością. Będzie działać zasada współdecydowania – uzgodnionego kompromisu. Ta zasada demokracji konsocjacyjnej musi być zawarta i opisana szczegółowo w Konstytucji i musi być umocowana w obyczajach politycznych.

32.Istnieją 4 kanony (fundamentalne rozwiązania (zasady, cechy)) demokracji konsocjacyjnej:
Wszystkie cech są równoprawne.
a) W rządzie zasiadają przedstawiciele wszystkich segmentów (grup) podziału, czy to podziału językowego, czy grup narodowościowych, czy to podziału religijnego.
b) Wszystkie segmenty (grupy) podziału korzystają z prawa weta w stosunku do decyzji większości.
c) Proporcjonalnie rozdzielane są, czy to w wyborach, czy to w decyzjach władz wszelkie korzyści, funkcje, fundusze, stanowiska, np. ambasadorów proporcjonalnie w stosunku do wielkości danej grupy podziału.
d) Zasada daleko posuniętej autonomii (suwerenności). Wydzielane są całe obszary spraw, w których decyzje podejmuje się w grupach podziału.

Aby istniała możliwość wprowadzenia tych zasad, to poza tym podziałem musi istnieć poczucie wspólnoty społeczności jako całości (wspólnota ze swoją grupą, ale również z całym społeczeństwem).

Belgia – ustabilizowana demokracja mimo podzielonego społeczeństwa. Parlament dwuizbowy. Izba Reprezentantów, Senat. Istnieją grupy lingwistyczne.

33.Pięć warunków powodzenia demokracji konsocjacyjnej:
a) To powodzenie zależy od warunków socjologicznych, od względnej równowagi grup podziału.
b) Zależy od czynników historyczno – kulturowych (poczucie wspólnoty musi być silniejsze niż poczucie odrębności).
c) Zależy od trafnych rozstrzygnięć konstytucyjnych i od dobrze zbudowanego prawa. Nie może tworzyć gwarancji odrębności paraliżujących później jedność państwa.
d) Zależy od stosunków międzynarodowych. Łatwiej o sukces w przyjaznym otoczeniu zewnętrznym.
e) Mądra polityka przywódców (mądra klasa polityczna). Zdolność do kompromisów absolutnie niezbędna.

VI. SYSTEMY WYBORCZE

WYBORY DEMOKRATYCZNE.
41.Pięć kanonów demokratycznych wyborów, takich faktów, które muszą zaistnieć, żeby wybory były demokratyczne:
1) Wybory muszą być wolne.
Wybory są wolne. Wolność wyborów należy widzieć w 2 wariantach:
a) w stosunku do czynnego prawa wyborczego,
b) w stosunku do biernego prawa wyborczego.
2) Wybory muszą być równe.
Wybory są równe oznacza to, że każdy wyborca ma tyle samo głosów co każdy inny wyborca i że każdy głos oznacza tyle samo.
3) Wybory muszą być bezpośrednie.
Idąc do wyborów wybiera się bezpośrednio swojego przedstawiciela (parlamentarzystę). Od tej zasady bywają wyjątki.
4) Wybory muszą być powszechne.
Wybory są powszechne to znaczy, że udział w tych wyborach jest dostępny dla wszystkich upoważnionych, czyli dla tych, którzy spełniają konstytucyjne warunki.
5) Wybory muszą być na określoną kadencję.

42.Trzy kategorie ludzi wyłączonych z prawa wyborów (kryteria powszechności wyborów):
a) w wyborach nie mogą brać udziału osoby, które są niepełnoletnie. Żeby wziąć udział w wyborach trzeba być pełnoletnim;
b) w wyborach nie mogą brać udziału osoby, które są skazane na pozbawienie praw wyborczych;
c) w wyborach nie mogą brać udziału ludzie ubezwłasnowolnieni prawomocnym orzeczeniem sądu.
43.O co chodzi w wyborach parlamentarnych?
Dwie rzeczy, które dokonujemy w akcie wyborczym:
a) Wyłaniamy reprezentację naszych przedstawicieli do władzy ustawodawczej na całą kadencję.
b) Wyłaniamy to ciało, które potem kształtuje władzę wykonawczą.
Idealnego systemu nie może być.
44.Istnieją dwa podstawowe różniące się od siebie systemy wyborcze:
a) Systemy większościowe.
b) Systemy proporcjonalne.

45.Istnieją dwa kryteria różnicujące te systemy:
a) Okręgi jednomandatowe czy wielomandatowe.
Jeżeli są okręgi jednomandatowe mamy wtedy do czynienia z systemem większościowym. Jeżeli są okręgi wielomandatowe mamy do czynienia z system proporcjonalnym.
W każdym okręgu jednomandatowym wybiera się jednego mandatariusza.
b) Sposób przyznawania mandatów.
W systemach większościowych (jednomandatowych) mandat otrzymuje ten kandydat, który wygrał wybory (otrzymał największą ilość głosów). W systemach proporcjonalnych (wielomandatowych) przydziela się mandaty listom wyborczym według ilości ich poparcia. W systemach większościowych mandat otrzymuje osoba, a w systemach proporcjonalnych mandat otrzymują listy wyborcze, a z listy dopiero osoby.

SYSTEM WIĘKSZOŚCIOWY.
46.Istnieją dwa podstawowe (klasyczne) warianty systemu większościowego:
a) wariant brytyjski.
b) wariant francuski.

47.Co różnicuje warianty: wariant brytyjski i wariant francuski?
To co różnicuje te warianty to jest to o jaką większość chodzi. W wariancie brytyjskim chodzi o większość względną, a w francuskim wariancie (systemie) chodzi o większość bezwzględną (więcej niż połowę).

48.Wariant brytyjski (system wyborczy względny).
Dzieli się kraj na tyle okręgów ile jest miejsc w Izbie, do której odbywają się wybory. Wybory te odbywają się do jednej izby – Izby Gmin. W Wielkiej Brytanii jest to 650 okręgów wyborczych jednomandatowych. W każdym okręgu wygrywa jeden mandat, ten który uzyskał największą liczbę głosów. W przypadku gdy dwaj kandydaci mają taką samą liczbę głosów wtedy jest losowanie. W Wielkiej Brytanii dotychczas tak się nie stało.
Ten system nie jest reprezentatywny. Parlament nie jest odbiciem struktury społecznej. Po wyborach bardzo duża część społeczeństwa nie ma swojej reprezentacji.

Zalety wariantu brytyjskiego:
a) łatwość wyłaniania Izby i taniość bo zawsze jest tylko jedna tura.
b) wyłoniona reprezentacja gwarantuje stabilną większość, to znaczy, że mamy stabilne rządzenie.
Wady wariantu brytyjskiego:
a) wybrana reprezentacja nie jest odbiciem społecznym.

49. Wariant francuski (system wyborczy bezwzględny).
Oparty jest na absolutnej większości. Francja podzielona jest na 577 okręgów wyborczych, ponieważ tyle jest miejsc w Zgromadzeniu Narodowym. W okręgach, w których kandydat otrzymał więcej niż połowę głosów przechodzi on do pierwszej tury. W pozostałych okręgach odbywa się druga tura. Prawo wejścia do drugiej tury mają ci kandydaci, którzy w pierwszej turze otrzymali przynajmniej 12,5% głosów; pozostali odpadają.
Ten system oparty jest na przedwyborczych uzgodnieniach. Do pierwszej tury kandydaci idą samodzielnie. Zawierane są porozumienia między partiami, polegające na tym, że ci którzy otrzymali niewiele głosów porozumiewają się z tymi którzy otrzymali ich więcej i oddają im swoje głosy udzielając tym samym poparcia w ramach bloków. Druga tura ma wyłonić pełen skład Izby.

Wady wariantu francuskiego:
a) trzeba przeprowadzać dwie tury.
b) drogi system.
c) jest trudniej o stabilną większość.
Zalety wariantu francuskiego:
a) wariant ten daje lepszą reprezentację z punktu widzenia wyborców – większa część społeczeństwa ma swoich przedstawicieli w Parlamencie. Scena Parlamentu jest lepszym odbiciem „gustów” społeczeństwa.
b) społeczeństwo jest bardziej zadowolone z efektu wyborczego.
c) system ten eliminuje skrajne siły polityczne. Nie uzyskują one wystarczającego poparcia.
d) jest to system niesprzyjający silnym partiom politycznym. Sprzyja różnorodności partyjnej.
50.Nazwij i opisz w punktach polski system do Parlamentu?
Odp. Pytanie jest źle sformułowane, ponieważ jest inny system do Senatu – większościowy i inny do Sejmu – proporcjonalny. Polski system do Senatu jest nietypowy (typowy), ponieważ tylko z dwóch okręgów nie wybiera się jednego senatora tylko dwóch lub trzech w zależności od liczby ludności.
SYSTEM PROPORCJONALNY:
Cały kraj jest okręgiem wielomandatowym.
51.System skrajnie proporcjonalny to taki, gdzie cały kraj jest jednym okręgiem wielomandatowym np. Izrael, Holandia, czyli, że prawie każda siła polityczna wprowadza przedstawiciela do Izby. Parlament jest rozdrobniony i uważa się, że taki Parlament jest niestabilny, nie jest w stanie wyłonić większości do stabilnego rządzenia państwem. Państwa, które przyjmują taki system starają się go złagodzić.
Zalety systemu proporcjonalnego:
a) wszyscy wyborcy mają przedstawiciela w Parlamencie;
b) rząd reprezentatywny.
Wady systemu proporcjonalnego:
a)wielkie sformalizowanie;
b)trudne wyłonienie władzy
Metody ograniczające proporcje:
1. Podział kraju na okręgi, im więcej okręgów tym bardziej ograniczona skrajność. Im są mniejsze okręgi tym bardziej ograniczona proporcja.
2. Wprowadza się próg wyborczy tzn. taki wymóg uzyskania, który uprawnia lub nie uprawnia siły do zasiadania w Parlamencie. Jest pewien procent głosów w skali kraju, który pozwala lub nie zezwala na wejście do Parlamentu. Niemcy ustali to na poziomie 5 %, Turcja na poziomie 10 % (ewenement - weszły tylko dwie siły). W Polsce przyjęte są dwa progi dla pojedynczych partii 5 % dla koalicji min. 8 % w skali kraju.
3. Przyznawanie mandatów w okręgach wg pewnych resztek np.: jeżeli w poprzednich wyborach największą liczbę głosów otrzymała AWS to tej partii dodaje się wszystkie resztki. Resztki – głosy, które oddano w wyborach na partie, które nie weszły do Parlamentu. Wszystkie resztki daje się tej liście wyborczej, która ma najwyższe resztki (poparcie) w danym okręgu.
4.Listy krajowe formułuje się. Lista krajowa nie składa się z innych nazwisk niż te w okręgach. Po co są te preferencje partyjne?
Jeśli nie weszli z listy w okręgu a mieli wysoką pozycję na liście krajowej.

VII. POLSKIE WYBORY DO PARLAMENTU I PREZYDENCKIE
WYBORY PREZYDENCKIE
Bardzo ważnym czynnikiem, od którego zależy pozycja prezydenta w państwie, jest sposób obsadzania tego urzędu. W państwach demokratycznych możliwe są trzy rozwiązania w tym zakresie:
1) wybór przez parlament
2) wybór przez specjalnie powołany w tym celu organ państwowy
3) wybory powszechne
System wyboru przez parlament uzależnia siłą rzeczy głowę państwa od organu ustawodawczego, jej legitymacja do sprawowania władzy jest wówczas pochodną legitymacji parlamentu. Głowa państwa, zwłaszcza ubiegająca się o reelekcję, musi starać się o pozyskanie deputowanych, nawet jeżeli w wykonywaniu kompetencji nie jest uzależniona od parlamentu. Parlamentarzyści nie są skłonni powierzyć urzędu prezydenta politykowi, który nie uznawałby prymatu legislatywy.
W przypadku wyboru głowy państwa przez specjalnie w tym celu utworzony organ państwowy, jej rzeczywista pozycja zależy m.in. od składu tego organu. Im bardziej ten skład pokrywa się ze składem parlamentu, tym wyższy jest stopień uzależnienia głowy państwa od deputowanych. Wybór przez specjalny organ państwowy wzmacnia jednak z reguły legityimzację prezydentury w porównaniu z wyborem przez legislatywę. Prezydent ma tu większe możliwości przeciwstawiania się innym organom.
W systemie wyborów powszechnych legitymacja prezydenta do sprawowania władzy nie jest pochodną legitymacji innego organu państwowego. Prezydent, podobnie jak parlament jest przedstawicielem suwerena, może w związku z tym nawet przeciwstawiać się legislatywie, co powinno ułatwić mu efektywne wykorzystanie swoich kompetencji. Szczególnie silną legitymizację daje prezydentowi system większości bezwzględnej, który pozwala prezydentowi powołać się na poparcie większości społeczeństwa.
Skutki wyborów prezydenckich:
1. sprzyjają wytworzeniu się dwóch dużych bloków politycznych dominujących w danym kraju
2. są niekorzystne dla partii skrajnych
3. ograniczają swobodę działania elit partyjnych, pozbawiają ich możliwości decydowania o obsadzeniu stanowiska głowy państwa i zmuszają do wystawienia w wyborach kandydatur popularnych w społeczeństwie.
Również w Polsce wybory prezydenckie mają w założeniu odmienny charakter niż wybory prezydenckie. O ile wybory parlamentarne służą określeniu kierunków polityki państwa w wyłonieniu ekipy rządzącej państwem, o tyle wybory prezydenckie mają na celu obsadzenie organu, który reprezentuje państwo i pełni bardzo specyficzne funkcje w systemie rządowym.
MANDAT PREZYDENCKI
1. Konstytucja nie określa terminu objęcia urzędu przez nowo wybranego prezydenta. Należy przyjąć, że objecie urzędu powinno mieć miejsce następnego dnia po ostatnim dniu kadencji poprzednika. Jeżeli natomiast urząd prezydenta został opróżniony przed upływem kadencji, nowo wybrany prezydent powinien objąć urząd w najkrótszym możliwie terminie po ogłoszeniu wyników wyborów. Objecie urzędu następuje po złożeniu Przysięgi wobec zgromadzenia Narodowego. Dopiero od tego momentu osoba, która wygrała wybory prezydenckie zostaje prezydentem i może wykonywać kompetencje należącego do tego organu.
2. Wygaśnięcie mandatu prezydenckiego
Kadencja prezydenta trwa pięć lat, może ona ulec przedłużeniu wyłącznie w przypadku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego, a to w związku z zakazem przeprowadzania wyborów w czasie stanu nadzwyczajnego i przez 90 dni po jego zniesieniu.
W przypadku upływu kadencji, czas przerwy międzykadencyjnej nie powinien przekroczyć kilkunastu godzin. W razie stwierdzenia nieważności wyboru prezydenta lub objęcia urzędu przez nowo wybranego prezydenta okres przerwy międzykadencyjnej może wydłużyć się.
Mandat prezydencki może również wygasnąć przed upływem pięcioletniej kadencji, w wyniku opróżnienia urzędu z powodu:
a) śmierci,
b) zrzeczenia się urzędu,
c) złożenia z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu,
d) uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, uchwałą podjętą większością 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego.

WYBORY DO PARLAMENTU

VIII. NIEDEMOKRATYCZNE SYSTEMY POLITYCZNE (SYSTEMY AUTORYTARNE I TOTALITARNE).
Systemy autorytarne i totalitarne są to systemy niedemokratyczne.
61.JUAN LINZ uporządkował płaszczyznę typów systemów politycznych szczególnie po stronie systemów niedemokratycznych. JUAN LINZ zauważył, że wśród systemów niedemokratycznych (w nauce zachodniej określa się je jako totalitarne) istnieją różnice. Powiedział on, że są niesłychane różnice, które dotyczą istoty samego systemu politycznego. Wtedy po raz pierwszy dla systemu politycznego zastosował określenie systemu totalitarnego. Nazwał on niektóre systemy autorytarnymi w odróżnieniu od systemów totalitarnych.
62.Cechy systemów autorytarnych.
a) Wspólnym mianownikiem wszystkich systemów autorytarnych jest to, że elita władzy świadomie dokonuje podziału władzy.
b) W systemach autorytarnych działalność gospodarcza jest pozostawiona do sprawowania obywatelom, którzy chcą się ją zajmować.
c) Cechą systemów autorytarnych, która odróżnia je od systemów totalitarnych jest wielka swoboda w gospodarce, nauce – to wszystko jest pod warunkiem, że obywatele nie mieszają się do polityki.
63.Cechy systemów totalitarnych.
W doskonałym systemie totalitarnym jest dokładnie odwrotnie tzn. idealną sytuacją w systemach totalitarnych jest taka sytuacja, że każdy obywatel angażuje się w politykę. Jest to cecha systemów totalitarnych.
SYSTEMY AUTORYTARNE.
64.Są współcześnie przynajmniej dwa typy systemów autorytarnych:
a) autorytarne systemy tradycyjne.
b) systemy nowoczesne.
Podstawą tego podziału jest historia.
Autorytarne systemy tradycyjne istniały w przeszłości zanim powstały systemy demokratyczne.
Systemy nowoczesne powstały w wyniku kryzysu demokracji XX wieku.
65.Cztery podstawowe strukturalne różnice między autorytarnymi systemami tradycyjnymi a systemami nowoczesnymi:
1) Pierwsza różnica dotyczy legitymizacji władzy.
W tradycyjnych systemach autorytarnych ta legitymizacja władzy związana jest z zasadą dynastyczności. W nowoczesnych systemach autorytarnych występuje charyzma wodza albo nacjonalizacja.
2) Druga różnica dotyczy formy państwa.
Te tradycyjne systemy autorytarne to są monarchie. Tradycyjne autorytaryzmy (tradycyjne systemy autorytarne) występują w formie monarchii a te nowoczesne autorytaryzmy (nowoczesne systemy autorytarne) przyjmują postać dyktatury wojskowej lub dyktatury półwojskowej.
Dyktatury półwojskowe – wojsko dzieli się władzą z jakąś cywilną władzą.
3) Trzecia różnica dotyczy stosunku do zmian społecznych.
Tradycyjne systemy autorytarne są zachowawcze w stosunku do zmian społecznych, albo w ogóle ich nie akceptują natomiast nowoczesne autorytaryzmy (nowoczesne systemy autorytarne) bywają zachowawcze albo szczególnie reformatorskie.
4) Czwarta różnica. Tradycyjne systemy autorytarne i systemy nowoczesne różnią się stosunkiem do zasady rządu prawa.
Stosunek tradycyjnych autorytaryzmów do zasady rządu prawa jest mniejszy niż w autorytaryzmach nowoczesnych.
Tradycyjne systemy autorytarne z reguły respektują pewne zasady rządów prawa. W tradycyjnej autokracji poddany wie czego się trzymać (on wie czego mu nie wolno, aby nie podpaść władzy). W nowoczesnych systemach autorytarnych rządy prawa są bardziej przestrzegane.
66.Porównanie systemów autorytarnych na podstawie dwóch przypadków: Hiszpanii i Polski.
W Hiszpanii był system autorytarny od 1936r. (od początku wojny domowej w Hiszpanii). System autorytarny w Hiszpanii był za czasów generała Franco.
W Polsce system autorytarny był od 1926r. (Od zamachu majowego) do wybuchu II wojny światowej.
Autorytarny system hiszpański był efektem wojny domowej. Był on odpowiedzią prawicy, wojska, Kościoła na taki rozwój wydarzeń, że władza przesunęła się na lewo (zwycięstwo socjalistów).
W Polsce było nieco inaczej. W Polsce zbuntowała się ta część ludzi skupionych wokół Piłsudzkiego i sam Piłsudzki wobec sejmokracji (Sejm obradował kilka tygodni i nie dochodził do stanowiska, przewracały się rządy (upadały rządy). Z powodu nieudolności rządzenia ekip rządowych był przewrót majowy.
W Hiszpanii w systemie autorytarnym generał Franco nie rządził sam. Oparł się on na dwóch silnych filarach:
1) Na partii politycznej (falandze).
2) Kościół całkowicie zaangażował się po stronie generała Franco.
W Polsce autorytaryzm poszedł w innym kierunku. Generalicja pozostała w wojsku. Pułkownicy poszli do cywila i oni stali się elitą władzy cywilnej.
Piłsudzki nie oparł się na Kościele z dwóch powodów:
a) Piłsudzki nie był idealnym kandydatem jako wzorzec, ponieważ rozwiódł się i zmienił wyznanie.
b) Piłsudzki ze swoją socjalistyczną przeszłością – to nie było dla Kościoła dobre.
Autorytaryzm hiszpański powoli się zmieniał (zwłaszcza po II wojnie światowej). Stawał się coraz łagodniejszy. Ewulował w dobrym kierunku. Można było przekształcić ten system autorytarny po śmierci generała Franco w system demokratyczny.
W Polsce autorytaryzm zakończył wybuch II wojny światowej.
67.Cechy systemu autorytarnego.
a) Najistotniejszą cechą systemu autorytarnego jest podział sfery swobodnego działania społeczeństwa pod warunkiem, że społeczeństwo nie miesza się do polityki.
b) Inną cechą systemu autorytarnego jest to, że elita władzy biorąc sobie władzę nie przedstawia wizji przyszłości społeczeństwa.
c) W systemie autorytarnym ta elita władzy nie tworzy własnej Konstytucji. Zawiesza ona Konstytucję tą co istniała.
d) Elita władzy w systemie autorytarnym nie informuje społeczeństwa o swoim światopoglądzie, ideologii.
e) Systemy autorytarne są krótkotrwałe. Cechuje je przejściowość.
SYSTEMY TOTALITARNE.
Systemy totalitarne są one wynalazkiem XX wieku od początku do końca.
Wspólną cechą systemów autorytarnych i totalitarnych jest to, że jedne i drugie są niedemokratyczne.
68.Cechy systemu totalitarnego:
1) System totalitarny jest oparty na politylizacji życia. W systemie totalitarnym nie chodzi oto, aby obywatele zajmowali się swoimi sprawami. W systemie totalitarnym obywatel powinien a nawet musi zajmować się polityką. W systemie totalitarnym wszyscy powinni angażować się w politykę.
2) Drugą cechą systemu totalitarnego jest masowość partii politycznej. W tym systemie chodzi oto, że ideałem obywatela i dążeniem obywatela powinno być działanie obywatela przez partię polityczną na rzecz systemu.
3) W systemie totalitarnym obywatel powinien mieć jedno najważniejsze marzenie, żeby przyjęli go do partii władzy.
Partia władzy - jest to masowa partia, która jest masowym poparciem władzy.
4) W systemach totalitarnych szuka się, tworzy i rozbudowuje masowe partie, które są masowym poparciem władzy.
5) Inną cechą systemu totalitarnego jest ideologia. Ideologizacja poprzez indoktrynację społeczeństwa.
6) Fundamentalną cechą systemu totalitarnego jest monopolizacja wszystkiego. Władza ma monopol na wszystko: na władzę, gospodarkę, kulturę itd., czego zupełnie nie ma w systemach autorytarnych. W systemach autorytarnych jest tylko monopol na politykę.
Teoretyczna (systemowa) analiza pojawiła się po II wojnie światowej.
Pionierką była HANNAH ARENDT, która wymieniła cechy systemu totalitarnego, ale wymieniła również jako cechy totalitarne – jednoosobowy wódz i terror polityczny.
Rozwinięto teorie HANNAH ARENDT.
ZBIGNIEW BRZEZIŃSKI i KAROL FRIDRICH napisali książkę o totalitaryzmie. Opisali w niej cechy systemu totalitarnego.
69.Cechy systemu totalitarnego:
a) oficjalna ideologia – w jakim kierunku ma iść rozwój społeczeństwa.
b) masowość poparcia władzy.
c) monopolizacja wszystkiego – władza ma monopol na wszystko.
d) dzieci rodzą się, aby służyć państwu. Kościoły istnieją, aby służyć państwu.
Teoretycznymi cechami systemu totalitarnego są:
a) Jednoosobowy wódz.
b) terror policyjny.
JUAN LINZ wtrącił się do nauki.
70.Francuski socjolog polityki MAURICE DUVERGERE powiedział, że nie możemy mówić o jednym totalitaryzmie. Przynajmniej dwa totalitaryzmy możemy mówić że są:
1) Totalitaryzm faszystowski.
2) Totalitaryzm komunistyczny.
MAURICE DUVERGERE powiedział, że systemy te łączy to, że są ideologiczne. Różni je to, że dla totalitaryzmu faszystowskiego jest „Majnkanf” a dla totalitaryzmu komunistycznego „Kapitał” Marksa.
W „Majnkanfie” było napisane, że istnieje różnica pomiędzy rasami. Istnieje podział ras na rasę gorszą i rasę lepszą.
W „Kapitale” było napisane, że będziemy walczyć, żeby świat szedł do równości społeczeństw.
Z tego wynikało, że istniała fundamentalna różnica co do odbioru jednego i drugiego totalitaryzmu.
W totalitaryzmie faszystowskim teoria i praktyka się nie rozchodziły.
W totalitaryzmie komunistycznym teoria i praktyka zaczęły się rozchodzić.
W totalitaryzmie faszystowskim wyznawców nie drażnił konflikt sumienia.
W totalitaryzmie komunistycznym powstał konflikt sumienia.

X. SPOSOBY PRZEJŚCIA OD SYSTEMU NIEDEMOKRATYCZNEGO DO DEMOKRATYCZNEGO
Systemy niedemokratyczne były bardzo silnie umocowane. Legitymizacja tych systemów była silna. Władza pochodząca od bogów jest kwestią wieków a nawet tysiącleci. Nie było bezpośredniego pomysłu, aby to zmienić.
Demokracje XX-go wieku pojawiały się skokowo (raptownie) a nie ewolucyjnie. Były gotowe wzory systemu demokratycznego i można było nawet wśród nich wybierać. Nie demokracje XX-go wieku miały krótką historię, a więc płytsze (krótsze) korzenie. Najdłuższy system niedemokratyczny - system radziecki (kilkadziesiąt lat).
Czynnik czasu w legitymizacji systemu odgrywał ważną rolę w powstaniu systemu demokratycznego. Istotne było to, że demokracje się sprawdziły:
a)można było stwierdzić, że demokracja sprzyja pomyślności ekonomicznej (ważny powód powstania systemu demokratycznego w XX wieku), mimo że są przykłady przeciwko;
b)II wojna światowa - systemy demokratyczne z wojny wyszły zwycięsko; w okresie międzywojennym istniało przekonanie, że ponieważ czasy są ciężkie system demokratyczny nie pasuje do tych czasów, potrzebny jest system silny, będący w ręku jednego wodza. Okazało się, że system demokratyczny może wygrać tę wojnę.

71.Warianty przechodzenia od dyktatury do demokracji, jakie zdarzyły się w XX wieku.
1) Transformacja pod obcą kuratelą, dokonana przy pomocy czynnika zewnętrznego - czyli niedemokratyczne państwo, przegrywa wojnę i w warunkach okupacji jest przekształcane w demokrację (wojna w USA - północ południe, południe pod okupacja północy stało się demokracją).
2) Za pomocą rewolucji (buntu) mas - (Iran 1979r., Filipiny 1986, Rumunia 1989).
Rumunia - rewolta ulicy przyczyniła się do obalenia reżimu poprzedniego, ale również wojsko w trakcie tej rewolty wystąpiło przeciwko policji, wojsko ustaliło radę ocalenia narodowego; rewolucja mas była początkiem zmian systemowych, włączały się inne elementy.
3) Przewrót wojskowy, który dokonuje się po to, aby wprowadzić system demokratyczny, (rzadko się to zdarza); Portugalia 1974 i Paragwaj - udane przewroty wojskowe. Portugalia- grupa młodych rangą wojskowych rozczarowanych do rządów generała Franco oraz do polityki dotyczącej koloni portugalskich zbuntowała się przeciwko reżimowi, zalegalizowano ............................... i doprowadzili do wolnych wyborów; dzielono się władzą przez jakiś czas, było to rozwiązanie przejściowe. Paragwaj 1989 - generał Rodrigez obalił istniejącą od 1954 dyktaturę Stresera, doprowadził do wprowadzenia systemu demokratycznego, już w roku 1992 dokonano wyborów nowego przedstawiciela kraju.
4) Kapitulacja reżimu - polega na tym, że system niedemokratyczny w obliczu katastrofy usuwa się, bo nie widzi dalszej możliwości utrzymania się u władzy; dokonuje się nagle, np. Grecja od 1974r.już od 7 lat istniała jako dyktatura wojskowa; Argentyna 1983r.- od kilku lat reżim i w 1982r. postanowili mieć jakiś nowy sukces, czyli przyłączyć Falklandy do siebie, ale Margaret Tacher nie pozwoliła na to, więc skapitulowali.
5) Reforma systemu (poprzedniego) - może odbywać się od góry bez udziału opozycji lub porozumieniu z nią.
a) bez udziału - ci, którzy rządzą stopniowo uruchamiają cechy systemu demokratycznego rozkładając je w czasie; Brazylia w 1964 wojskowi objęli władze twierdząc, że na jakiś czas, zaczęli uruchamiać inicjatywy demokratyczne, wprowadzili demokratyczne wybory w skali stanów, a nie w skali kraju, doprowadzili do wyborów gubernatorów tych stanów, do wyborów państwa, dokonywało się to skokowo;
b) porozumieniu z opozycją - Juan Linz nazwał ten sposób demokracji "Reforma Pactada", czyli reforma w postaci paktu zawartego między ówczesną władzą a opozycją; Hiszpania - po śmierci generała Franco została przywrócona monarchia, wnuk jego objął władzę i rozpoczął grę miedzy władzą a opozycją - transformacja się dokonała pewnymi kroczkami. Model hiszpański został też zastosowany w Polsce (władza komunistyczna spotyka się z opozycją przy okrągłym stole i uzgadnia, że przeprowadzone zostaną wybory i wprowadzony zostanie Senat, do którego wybory będą w pełni demokratyczne, do Sejmu - nie w pełni demokratyczne (65 % miejsc w Parlamencie dla dotychczasowej władzy reszta dla opozycji), prezydentem zostanie członek dotychczasowej władzy (gen. Jaruzelski) - po roku odszedł od władzy (w 1990)