Jak to z Enigmą było?

Enigma


Reżyseria: Michael Apted

Scenariusz: Tom Stoppard (na podstawie powieści Roberta Harrisa)

Obsada: Kate Winslet, Dougray Scott, Jeremy Northam, Saffron Burrows

Kraj / Rok produkcji: Wielka Brytania, USA, Niemcy / 2001

[PL] Polska oficjalna strona filmu: www.monolith.pl/enigma/splash.html

Opis filmu:
II wojna światowa, marzec 1943r. Elitarny zespół kryptologów skupiony w centrum łamania szyfrów w Bletchley Park od miesięcy zajmuje się odczytywaniem korespondencji pomiędzy niemieckimi U-bootami pływającymi po Atlantyku. Dzięki złamaniu kodów Enigmy dowództwo aliantów codziennie otrzymuje setki rozszyfrowanych informacji, które umożliwiają pełną kontrolę ruchów nieprzyjaciela. Pewnego dnia okazuje się, że Niemcy niespodziewanie zmienili system szyfrów. Gigantyczny konwój statków handlowych z Ameryki właśnie przemierza Atlantyk. Jeśli nowy kod nie zostanie złamany, okręty wraz z 10-tysięczną załogą padną ofiarą U-bootów. Rzecz w tym, że nowy szyfr jest praktycznie nie do pokonania, ponieważ zmienia się przy każdym uruchomieniu. Tom Jericho (Dougray Scott) wyróżnia się w grupie wybitnych matematyków z centrum kryptologii. Jest geniuszem, jedynym, który może stawić czoło nowemu wyzwaniu. Tom rozpracowuje Enigmę, lecz równocześnie pochłania go rozwikłanie zupełnie innej zagadki: zaginięcia ukochanej kobiety, tajemniczej Claire (Saffron Burrows). Dziewczyna znika dokładnie wtedy, kiedy dowództwo centrum odkrywa, że w Bletchley czai się szpieg. Jedyną osobą, która może pomóc w odnalezieniu Claire jest jej przyjaciółka, Hester (Kate Winslet). Razem z Tomem prowadzą dochodzenie, którego wyniki wstrząsną brytyjskim kontrwywiadem.

Komentarz autora:
Film wzbudził wiele kontrowersji. Wydawało się, że będzie oparty na faktach, mimo, że opowiadał o odszyfrowywaniu Enigmy, pojawił się w nim prawdziwy ośrodek Bletchley Park a wiele działań wojenny i informacji było zgodnych z prawdą, wszyscy bohaterowie filmu byli fikcyjni. Wiele nieścisłości związanych jest właśnie z procesem odszyfrowania Enigmy, a szczególnie z brakiem informacji dotyczących polskich kryptologów, którzy rozszyfrowali jako pierwsi Enigmę. Jakby tego było mało jedyny polski bohater okazał się szpiegiem. Film można obejrzeć, jednak nie należy go traktować jako film historyczny



Marian Rejewski (1905-1980)

Matematyk, kryptolog, pracownik Uniwersytetu Poznańskiego oraz wywiadu wojskowego (Biuro Szyfrów 4). Ukończył gimnazjum klasyczne, gdzie uczył się łaciny i greki. W roku 1929 studiował na piątym roku matematyki na Uniwersytecie Poznańskim. Mając zapewnioną asystenturę w instytucie prof. Krygowskiego, zdecydował się wyjechać na roczny staż do Getyngi. Po powrocie w roku 1930 pracował w poznańskiej filii Biura Szyfrów Sztabu Generalnego rozpoznając kod morski. 1.IX.1932 wraz z J. Różyckim oraz H. Zygalskim przeniósł się do Biura Szyfrów Sztabu Głównego w Warszawie, gdzie na przełomie 32/33 roku złamał początkową wersję kodu niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Na podstawie ich prac powstała rekonstrukcja tej maszyny. Przed wybuchem wojny dzięki jego pracy regularnie odczytywano niemieckie korespondencje szyfrowane za pomocą Enigmy. W roku 1938 skonstruował maszynę zwaną bombą, która przyspieszyła dekryptaż tekstów zaszyfrowanych Enigmą. Po rozpoczęciu wojny został w połowie września ewakuowany do Rumunii. Następnie nieskutecznie próbował przedostać się do Wielkiej Brytanii. Powołując się na Bertranda został ewakuowany do Francji. We Francji był członkiem polskiej ekipy, która zajmowała się szyframi i kodami hitlerowskimi. Pracował w ośrodku "Bruno" w Gretz-Armainvillers. Po ataku Niemiec na Francję ośrodek "Bruno" wycofany został do Paryża. 10 czerwca kolejna ewakuacja poprzez La Ferte-Saint Aubin, Vensat, Agen aż do Tuluzy. Poruszając się po Francji posługiwał się zmienionym nazwiskiem - Pierre Ranaud i znany był jako profesor liceum w Nantes. 23 czerwca po podpisaniu kapitulacji przez Petaina wraz z personelem ośrodka "Bruno" przedostał się do Algierii. Następnie powrócił do Francji, gdzie pracował w nowoutworzonym ośrodku dekryptażu "Cadix" w miejscowości Uzes. Pod koniec 1941 roku wraz z J. Różyckim oraz H. Zygalskim złamał kody i szyfry używane przez okupantów w łączności telegraficznej. Cały czas zajmował się rozszyfrowywaniem wiadomości zaszyfrowanych Enigmą. 6.XI.1942 ośrodek "Cadix" został zlikwidowany a Marian Rejewski został ewakuowany. Droga jego podróży wiodła do włoskiej strefy okupacyjnej, następnie do Cannes. Powrócił do Nicei a następnie przez Marsylię, Tuluzę dojechał do Aix-les-Thermes. Przedostał się do Hiszpanii, gdzie został aresztowany. Spędził kilka miesięcy w kilku więzieniach. Uwolniony został 4.V.1943. W lipcu 1943 roku ewakuowano go do Portugalii, a następnie poprzez Giblartar do Wielkiej Brytanii, gdzie kontunuował prace kryptologiczne w polskim ośrodku radiowywiadu i dekryptażu. Ośrodek ten nosił nazwę "Pluton Eksploatacyjny" i mieścił się w Boxmoor. Od tego czasu nie zajmował się już maszynami Enigma. Całość prac przejęli Anglicy pracujący w Bletchley Park. W tych ostatnich latach wojny zajmował się szyframi i kodami SS. Po wojnie wrócił do Polski.

Jerzy Różycki (1906-1942)

Matematyk, kryptolog, pracownik Uniwersytetu Poznańskiego oraz wywiadu wojskowego (Biuro Szyfrów 4). W roku 1929 studiował na trzecim roku matematyki na Uniwersytecie Poznańskim. Jako drugi fakultet obrał sobie geografię i z tej tematyki pisał również artykuły. Wybrany z wielu studentów po serii testów, a następnie przeszkolony na kursie kryptologicznym, zatrudniony został w poznańskiej filii Biura Szyfrów Sztabu Generalnego. Jego zadaniem było rozpoznawanie kodu morskiego. 1.IX.1932 wraz z M. Rejewskim oraz H. Zygalskim przeniósł się do Biura Szyfrów Sztabu Głównego w Warszawie, gdzie na przełomie 32/33 roku złamał początkową wersję kodu niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Na podstawie ich prac powstała rekonstrukcja tej maszyny. Przed wybuchem wojny dzięki jego pracy regularnie odczytywano niemieckie korespondencje szyfrowane za pomocą Enigmy. Po rozpoczęciu wojny został w połowie września ewakuowany do Rumunii. Następnie nieskutecznie próbował przedostać się do Wielkiej Brytanii. Powołując się na Bertranda został ewakuowany do Francji. We Francji był członkiem polskiej ekipy, która zajmowała się szyframi i kodami hitlerowskimi. Pracował w ośrodku "Bruno" w Gretz-Armainvillers. Po ataku Niemiec na Francję ośrodek "Bruno" wycofany został do Paryża. 10 czerwca kolejna ewakuacja poprzez La Ferte-Saint Aubin, Vensat, Agen aż do Tuluzy. 23 czerwca po podpisaniu kapitulacji przez Petaina wraz z personelem ośrodka "Bruno" przedostał się do Algierii. Następnie powrócił do Francji, gdzie pracował w nowoutworzonym ośrodku dekryptażu "Cadix" w miejscowości Uzes. Pod koniec 1941 roku wraz z J. Różyckim oraz H. Zygalskim złamał kody i szyfry używane przez okupantów w łączności telegraficznej. Cały czas zajmował się rozszyfrowywaniem wiadomości zaszyfrowanych Enigmą. Na początku 1941 roku utworzono zamorską filię ośrodka "Cadix" w Afryce Pn. Raz na jakiś czas organizowano kilkumiesięczne wyjazdy kryptologów do tego ośrodka. W jednym z takich wyjazdów, organizowanym pod koniec 1941 roku brał udział Jerzy Różycki. Podróż powrotna z tego wyjazdu była tragiczna. 9.I.1942 roku francuski statek "Lamouricie're", którym wracał wraz z dwoma innymi Polakami, uległ katastrofie w pobliżu Wysp Balearskich. Przyczyny wypadku nie są do końca znane, prawdopodobnie statek uderzył w podwodną skałę lub minę. Jerzy Różycki zginął w katastrofie.

Henryk Zygalski (1906-1978)

Absolwent matematyki Uniwersytetu Poznańskiego. Pracował dla wywiadu wojskowego (Biuro Szyfrów 4) jako kryptolog. W roku 1929 studiował na trzecim roku matematyki na Uniwersytecie Poznańskim. Wybrany z wielu studentów po serii testów, a następnie przeszkolony na kursie kryptologicznym, zatrudniony został w poznańskiej filii Biura Szyfrów Sztabu Generalnego. Pracował rozpoznając kod morski. 1.IX.1932 wraz z J. Różyckim oraz M. Rejewskim przeniósł się do Biura Szyfrów Sztabu Głównego w Warszawie, gdzie na przełomie 32/33 roku złamał początkową wersję kodu niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Był wynalazcą techniki arkuszy perforowanych zwanych płachtami Zygalskiego. Na podstawie ich prac powstała rekonstrukcja tej maszyny. Przed wybuchem wojny dzięki jego pracy regularnie odczytywano niemieckie korespondencje szyfrowane za pomocą Enigmy. Po rozpoczęciu wojny został w połowie września ewakuowany do Rumunii. Następnie nieskutecznie próbował przedostać się do Wielkiej Brytanii. Powołując się na Bertranda został ewakuowany do Francji. We Francji był członkiem polskiej ekipy, która zajmowała się szyframi i kodami hitlerowskimi. Pracował w ośrodku "Bruno" w Gretz-Armainvillers. Po ataku Niemiec na Francję ośrodek "Bruno" wycofany został do Paryża. 10 czerwca kolejna ewakuacja poprzez La Ferte-Saint Aubin, Vensat, Agen aż do Tuluzy. Poruszając się po Francji posługiwał się zmienionym nazwiskiem - Sergent. 23 czerwca po podpisaniu kapitulacji przez Petaina wraz z personelem ośrodka "Bruno" przedostał się do Algierii. Następnie powrócił do Francji, gdzie pracował w nowoutworzonym ośrodku dekryptażu "Cadix" w miejscowości Uzes. Pod koniec 1941 roku wraz z J. Różyckim oraz M. Rejewskim złamał kody i szyfry używane przez okupantów w łączności telegraficznej. Cały czas zajmował się rozszyfrowywaniem wiadomości zaszyfrowanych Enigmą. 6.XI.1942 ośrodek "Cadix" został zlikwidowany a Henryk Zygalski został ewakuowany. Droga jego podróży wiodła do włoskiej strefy okupacyjnej, następnie do Cannes. Powrócił do Nicei a następnie przez Marsylię, Tuluzę dojechał do Aix-les-Thermes. Przedostał się do Hiszpanii, gdzie został aresztowany. Spędził kilka miesięcy w więzieniach. Uwolniony został 4.V.1943. W lipcu 1943 roku ewakuowano go do Portugalii, a następnie poprzez Giblartar do Wielkiej Brytanii, gdzie kontynuował prace kryptologiczne w polskim ośrodku radiowywiadu i dekryptażu. Ośrodek ten nosił nazwę "Pluton Eksploatacyjny" i mieścił się w Boxmoor. Od tego czasu nie zajmował się już maszynami Enigma. Całość prac przejęli Anglicy pracujący w Bletchley Park. W tych ostatnich latach wojny zajmował się szyframi i kodami SS. Po wojnie pozostał na emigracji. Otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Polskiego na Obczyźnie. Pośmiertnie udekorowany Krzyżem Wielkim orderu Odrodzenia Polski. Pamiątki po Henryku Zygalskim można oglądać w Wielkopolskim Muzeum Wojskowym na Starym Rynku w Poznaniu.