Starożytne igrzyska olimpijskie (geneza, trwanie, konkurencje)

Grecki ideał wychowawczy wykrystalizował się w haśle kolos k`agatkos (piękny i dobry); pojęcie piękna oznaczało sprwnść fizyczną, urodę i harmonię ciał, natomiast dobro wiązało się z cechami moralnymi i umysłowymi; grecka kolokagita była ideałem przyświecającym wychowaniu całej młodzieży greckiej, lecz był to ideał elitarny, bo dotyczył tylko Greków, tórzy korzystali z pełni praw politycznych.

Zarówno w Atenach jak i Spracie dzieci pozostawały do siódmego roku życia po opieką rodziców, później, w okresie od ósmego do czternastego roku życia rozpoczynało się wuchowanie w pańestrze, tak nazywano boisko sportowe. System wychowawczy w Atenach w przeciwnieństwie do militarnego wychowania w Sparcie, miał na celu przygotowanie młodzieńca do życia publicznego, obywatelskiego. 0d osiemnastego roku życia Ateńczyk odbywał tzw. efebię był to rodzaj służby obywatelsko-wojskowej. W ramach efebii uczono młodychmusztry wojskowej, jazdy konnej, żeglarstwa, władania bronią, rozwijano ogólną sprawność fizyczną. W ramach piecioboju – biegi, skoki, rzyt dyskiem, rzut dzidą, zapasy. Najwyższy rozwój wychowanie greckie sigęgało w czasach rozwoju demokracji ateńskiej za rządów Oeryklesa – to złoty wiek rozwoju kultury, nauki, sztyki i filozofii a także nauki o wychowaniu.

Jednym ze szczególnych zjawisk w kulturze strogreckiej były igrzyska. W usportowionej Grecji każde większe miasto miało własne boiska, stadiony, gdzie odbywały się lokalne zawody. Pierwsze igrzyska olimpijski miały miejsce w 776 roku p.n.e. ( z tego roku pochidzi zapis zawierajacy nazwiska zwyciezców w sportowych zmaganiach), ale igrzyska siegaja jeszcze wcześniejszych czasów.

Początek igrzysk olimpijskich odnoszony jest do wieku heroicznego – wg mitologów miał je ustanowić sam Zeus dla uczczenia swego zwycięstwa nad Kronosem. Inne wersje wiążą pocztaki igrzysk z mitem o Heraklesie. Heros pod wplywem szału zabił swą żone i potomstwo, za kare musiał wykonać 12 prac; gdy je ukończył dla upamiętnienia swych wyczynów a także dla pokuty zainaugurował w Olimpii pierwsze igrzyska ( mialo to miejsce około 1253r p.n.e.). Zebrani widzowie nie mogli podziwiać walki bo nikt nie śmiał stanąć do walki z siłaczem. Sytuację uratował Zeus, który zstąpił z góry Olimp i stoczył wspaniała walkę, ze swym synem zakończoną rmisem. To herakles zarządził, że igrzyska będą odbywały się co 4 lata na cześć boga bogów Zeusa, jedyną nagrodę dla zwycięzców w nich miał być wieniec.

Geneza igrzysk wiąże się jeszcze z inną historią. Ojnomaos, król Pisy, miał śliczna córkę Hippodamię, o której rękę ubiegało się wielu młodzieńców. Król odprawil wszystkich konkurentów, bo był do córki mocno przywiązany. Ale nie tylko dla tego. Istniała przepowiednia, która mówiała, że król zginie z ręki swego zięcia. Wreszcie urządził kandydatom zawody. Ten otrzyma rękę Hippodamii, kto wiezie ją własnym rydwanem ucieknie przed pościgiem. Król miał jednak rumaki podarowne przez Aresa, które z łatwością dopędzały uciekinierów, których król zabijał włocznią. Działo się tak do czasu, gdy do współzawodnictwa stanął Pelops. Przekupił on woźniće królewskiego rydwanu, który obluzowal szprychy w kołach, co podczas wyścigów spowodowało katastrofę. Pelops poślubił królewnę i został na tronie. Nie zapłacił jednak woźnicy za usługę, a gdy Mytrylios domagał się gratyfikacji, zrzucił go do morza. Wtedy ojciec wożnicy, hermes, rzucił straszliwą klątwę na cały ród Pelopsa, ten, by przebłagać bogów, zainaugurował w Olimpii igrzyska.

O genezie igrzysk mówi jeszcze inna legenda. W roku 820 p.n.e. wyrocznia Delficka nakazała ich restaurację Likurgowi ze Sparty i Ipultosowi ze Elidy. Jednocześnie zawarty został pomiędzy wyrzej wymienionionymi a władcą Pisy „pokók boży” który gwarantował bezpieczeństwo zawodnikom zmierzającym na zawdoy a także zawieszenie na czas igrzyszk działań wojennych.

Starogrecki igrzyska olimpijskie miały przede wszystkim program sportowy, lecz były połączone z obradami religijnymi a niekiedy za współzawodnictwem artystycznym. Podstawą ich rozwoju stały się zawody regionalne, a niektóre z nich zuskały sobie range ogólnonarodową. Taką sławę i autorytet miały przede wszystkim te, które odbywaly się na Peloponezie, w Olimpii. Ponadto ogólnonarodowym mianem cieszyły się igrzyska pytyjskie w Delfach oraz igrzyska pod Koryntem.

Igrzyska pytyjkie odbywały się na cześć boga Apolnina, co cztrey lata. W trzecim roku olimpiady. Oprócz konkurencji sportowych rywalizowany tez w sztukach pięknych- muzyce, śpiewie, tańcu – których opiekunem był boski Apollo.

Igrzyska w Nomei odbywały się co dwa lata. W drugim i czwartym roku olimpiady w konkurencjach zarówno sportowych, jak i artystycznych. Zwycięzców honorowany wieńcem z bluszczu.

Igrzyska w Isthamos odbywały się co cztery lat. Na ich program składały się konkurencje hippiczne, wioślarskie, żeglarskie, gimnastyczne i muzyczne.Tymi zawodami opiekował się władca mórz – Posejdon.

Obowiązek przygotowania igrzysk spadamó na specjalnych urzedników, których wybierano drogą losowania, oni czuwali też nad właściwym przebiegiem zawodów, zgodnie z tradycją i prawem, również decydowali o przydzieleniu zawodników do poszczególnych grup wiekowych i wymierzali kare nie przestrzegającym dyscypliny. Przed przystąpieniem do współzawodnictwa zawodnicy składali przysięgę, że będą przestrzegać obowiązujące przepisy.

Zawodnicy musieli przybywac na igrzyska w oznaczonym terminie nie były możliwe żadne usprawiedliwienia. Igrzyska były połączone z obchodami ku czci bogów, miały charakter rytualny.

Zawodnicy wystepowali nago, nie można nyło mieć na głowie okrycia (mimo upału). Były to zawody dostępne tylko dla męszczyzn, kobiety nie miały na nie wstepu. W Olimpii odbywały się jednakże co cztery lata zawody dla kobiet nazywane herejskimi od imienia boginie hery. Triumfatorki otrzy,mywały winiec z gałązek oliwnych. Miejscowości w których odbywały się igrzyska miały dwa rodzaje zabudowań: budwole skralne i urzadzenia sportowe, odpowiadaly one dwóm funkcjom tych zawodów: obrzędowej i sportowo – kulturowej. Najważniejsza budowlą sakralną była świątynia Zeusa. Stadion miał wymiary 192,28 m na 30 m, osobny teren przeznaczony był na zawody konne, zawodnicy przygotowujący się do zawodów trenowali w gimnazjach i palestrach.

Dzięki zachowanym dokumentom, pierwszym relacjom z przebiegu walk olimpijskich a także wykopaliskom archeologicznym można odtworzyc przebieg igrzys i porządek walk olimpjskich.
Pierwszy dzień - obrzędy skralne, ofiary dla Zeusa, segregowanie zawodników, przysięga olimpijska.
Drugi dzień – zawody chłopców, bieg, mocowanie się, walka na pięści.
Trzeci dzień – zawody dla męszczyzn, bieg, skok, mocowanie się, walka na pięści oraz ofiary ku czci Apollina i Pelopsa.
Czwarty i piąty dzień – zawody hipiczne pentatlon, bieg hoplitów (bieg lub marszobieg w pełnym rynsztunku bojowym)
Szósty dzien – dekoracja zwycięzców, uczta dla gości.
Instytucja olimpiad była żywa, rozwijała się dunamicznie, wprowadzano coraz to nowe konkurencje; na przykład, jak podaje współczesny badacz olimpizmu H. Bengtsen chronologiczniewyglądało to tak:
1 olimpiada (766r.p.n.e) – bieg na długość jednego stadionu
14 olimpiada (724 r.p.n.e) – bieg na 2 długości stadionu
15 olimpiada (720 r.p.n.e) – bieg długi
18 olimpiada (708 r.p.n.e) – pentatlon
23 olimpiada (688 r.p.n.e) – pięściarstwo
25 olimpiada (680 r.p.n.e) – wyścigi w woznach czterokonnych
33 olimpiada (648 r.p.n.e) – wyścigi konne
do 33 olimpiady w zasadzie ukształtowały się wszystkie podstawowoe dyscypliny olimpijskie, wprowadzone później konkurencje jedynie wzbogacały podstawowy program igrzysk.
Podstawowe konkurencje olimpijskie stanowiły:
- bieg na 1 stadion (analogiczny do dzisiejszego bieg na 200m) – zawodnicy na tym dystansie najwyższą szybkość: do 15 olimpiady biegali w luźnych strojach , poźniej nago, start ułatwiały im kamienne progi.
- bieg na 2 stadiony ( współczesne 400m) – bieg ten odbywał się wzdłuż stadiony i z powrote, wymagał od zawodnika poza szybkością także zwrotności.
- bieg długi – dystans tego biegu mógł być równy od 7 do 24 długości stadionu; powstanie tych biegów związane było z szybkimi posłańcami, których zadaniem było przenoszenie ważnych wiadomości ( najsłynniejszy z nich był ten, który przyniósł do Aten wiadomość o zwyciestwie pod Maratonem w 490 r.p.n.e nad Persami)
- piecobój (pentatlon) składał się z biegu, skoku w dal, rzutu dyskiem, rzutu oszczepem i zapasów, wymagał od zawodnika wysokiej wszechstronnej sprawności, dlatego był bardzo ceniony
- pięściarstwo – było uprawiane już w czasach achajskich, o czym nadmienia w swoich poematach Homer, zawodnicy – Pięściarze używali specjalnych psaków skórzanych chroniących ręce, walki odbywały się na otwartej przestrzeni, bez przerw aż do rozstrzygnięcia
- wyścigi rydwanów – wyścigowe rydwany były dwukołowe, miały po obu stronach zabazpieczenia, nagrodę za zwyciestwo otrzymywał nie „kierowca”, lecz właściciel koni ( podobie jak w wyścigach konnych)
- bieg hoplitów – początkowo biegi te odbywały się w pełnym uzbrojeniu, później zrezygnowano kolejno z nagolannic i włóczni i zawodnik biegł już tylko z tarczą – konkurencja ta stopniowo swój właściwy chrakter.
- pankration – połączenie zapasów z pieściarstwem, jedna z najcieższych konkurencji olimpijskich

W starożytnej Grecji ogromną popularność miały też inne konkurencje, których celem było osiągnięcie bogactwa sprawności ruchowej, takie jak; tańce pływanie, wioślarstwo, gry w piłkę.

Igrzyska olimpijskie stanowiłykontynuację tradycji achajskich rozwijały się w sposób szczególny w VI i V wieku p.n.e. w czasach świetności militarnej i kulturowej Greków (epoka Peryklejska – złoty wiek). Nastąpiło wtedy znaczne poszerzenie wpływów Grecji centralnej, co spowodowałó, że promien terytoraialnego zasięgu zasięgu był bardzo szeroki. Igrzyska stawały się wtedy nie tylko świętem sprwoności fizycznej, ale tekże okazją do prezętacji myśli filozoficznej, poglądów, zdbyczy nauki i sztuki.

Igrzyska starogreckie stanowiły wyraz kalopatii, przed IV w p.n.e, ideał ten wyrarzał się w dążeniu do sprawności fizycznej i artystycznej. Rozwój nauki i kultury greckie wprowadził istotne zmiany, zacząły tworzyć się instytucje w których realizowano programy racjonalnego kształcenia młodzieży (przypominające dzisiejsze szkoły – kształcenie wszchstronne). W miarę rowoju naukitworzenia się nowych ośrodków życia społecznego i kulturalnego, w sposób oczywisty ograniczona została dawna funkcja igrzysk jako dominującego ośrodka jednaczącego państwo greckie. Wpłyneły na to również przeobrażenia polityczne. Wtedy igrzyska tracą swą rolę w Grecji właściwej, ich wzory przynoszą się na bliski i środkowy wschó, lecz tam mają charakter bardziej widowiskowy niż sportowe.

Proces wynaturzenia starej tradycji igrzysk postępował po utracie przez Greków niepodległości. Mimo to wynaturzone igrzyska trwały do IV wieku p.n.e (w 393r cesarz Teodozjan zakazał igrzysk olimpijskich).