Edward Dembowski

Edward Dembowski urodził się 25 kwietnia 1822 roku w Klementońcach, koło Puław. Jego ojciec – Leon Dembowski, kontelan i senator Królestwa Polskiego, zapewnił mu wychowanie w duchu patriotycznym. Kształcił się pod kierunkiem historyka i matematyka A. Krzyżanowskiego. W roku 1840 odbył podróż po Niemczech, Włoszech i Francji. To właśnie wówczas zetknął się z lewicowym nurtem Wielkiej Emigracji – Towarzystwem Demokratycznym Polskim: poznał takich działaczy niepodległościowych jak J. Lelewel, T.Kręponicki i inni. W tym okresie ukształtowały się też jego poglądy filozoficzne. W 1841 roku powrócił do kraju i poślubił A Chłędowską, z którą łączyło go nie tylko uczucie, lecz także wspólna działalność samokształceniowa w środowisku warszawskiej młodzieży. W tym samym roku zadebiutował jako publicysta, w dzienniku „Czas”. Od 1842 roku wspólnie z H.Skimborończem wydawał „Przegląd Naukowy”, wokół którego skupił grupę bliskiej mu ideowo młodzieży. W tym samym czasie współpracował z odłamem Stowarzyszenia Ludu Polskiego, przygotowującym trójzaborowe powstanie. Wstąpił do Związku Narodu Polskiego i jako emisariusz tej organizacji kontynuował działalność agitacyjną na rzecz walki o niepodległość. Sądził, że dla sukcesu powstania niezbędne jest, przyciągnięcie do niego chłopów. Dlatego też nawiązał kontakt ze Związkiem Chłopskim Ks. Ściegiennego i ze Związkiem Plebejuszy. Poszukiwany przez policję pruską musiał opuścić Wielkopolskę. Udał się do Galicji, gdzie kontynuował działalność spiskową jako emisariusz Centralizacji Poznańskiej.

Powstanie w Galicji zaplanowano na 20 lutego 1846 roku. Niestety władze austriackie przekonały chłopów, że ruch niepodległościowy skierowany jest przeciwko nim. Dlatego chłopi wystąpili przeciw Szlachcie. Ruch ten zwany rabacją galicyjską uniemożliwił działanie polskim spiskowcom. Jedynie w Krakowie powstał Rząd Narodowy, który w swym manifeście zdecydował się oddać ziemię chłopom. Ziemianie wysunęli przeciwko niemu J.Tysowskiego. Ten konserwatywny polityk hamował rozwój powstania. Wówczas do Krakowa przybył Edward Dembowski i opierając się na oddziałach wielickich górników objął stanowisko sekretarza dyrektora. W odezwie „Do wszystkich Polaków umiejących czytać” zapowiedział reformy społeczne (w tym zniesienie pańszczyźniany). Aby uratować powstanie Dembowski postanowił rozszerzyć je na teren całej Rzeczpospolitej Krakowskiej. Zginął z rąk żołnierzy austriackich 27 lutego 1846 roku krocząc na czele procesji w przebraniu księdza. Pochowano go na cmentarzu na krakowskim Podgórzu. Mimo tego, iż żył tylko 24 lata wywarł doniosły wpływ na kształt polskiego ruchu spiskowego lat czterdziestych XIX wieku. Pozostawił też po sobie kilka tomów dzieł z dziedziny filozofii, historiozofii, krytyki literackiej i estetyki.