Nietoperze

Nietoperze mogą wydawać się brzydkie, nawet przerażające, są jednak wyjątkowe. Wśród ssaków tylko one potrafią latać. Te kosmate stworzonka krążą w powietrzu na bezwłosych, skórzastych skrzydłach. Można je spotkać wszędzie, z wyjątkiem Arktyki i Antarktyki. Polują przeważnie nocą. Wiele z nich żywi się owadami, ale są też takie, które jedzą owoce, ryby, żaby, myszy i inne drobne zwierzęta. Nietoperze śpią we dnie wisząc głową w dół

OWOCOŻERNE NIETOPERZE

Odżywiające się owocami nietoperze to głównie rudawki, zwane też lisami latającymi, gdyż z pyszczków są podobne do lisów. Żyją w gorącym klimacie międzyzwrotnikowym Azji Południowo-Wschodniej i północnej Australii. Zjadają soczyste, dojrzałe owoce, a z kwiatów wylizują słodki nektar.

KOSTNE WZMOCNIENIE

Długie kości „rąk” nietoperza wzmacniają cienką, elastyczną błonę lotną jego skrzydeł. Kości te są niezwykle lekkie, dlatego też może on latać.

GROŻNE „TWARZE”

Różne dziwne wyrostki i fałdki skórne na pyszczku nietoperza modulują jego głos. Każdy gatunek nietoperza wydaje odmienny dźwięk podczas polowania i nocnego lotu.

NOCNI MYŚLIWI

Nietoperz żywiący się owadami zgarnia je w locie skrzydłami lub łapie wprost do pyszczka. Nietoperze latają wolniej niż ptaki, ale są zwrotniejsze – mogą w powietrzu skręcać i zawracać, by upolować coś upatrzonego.

Podkowiec mały (Rhinolophus hipposideros)
Jeden z najmniejszych krajowych nietoperzy. Futro na grzbiecie jasnobrązowe, na brzuchu jaśniejsze, szarawe. Błony lotne bardzo ciemne, ucho i pyszczek jaśniejsze. Skrzydła szerokie. Błona skrzydłowa przyczepiona pomiędzy piętą a nasadą palców. Osobniki wiszące są otulone szczelnie błonami lotnymi. Przedramię długości 37-42,5 mm.
Występuje w południowej i środkowej Europie. Skrajnie północne stanowiska znane są z Irlandii, południowej Anglii, Niemiec, Polski, Ukrainy. W Polsce występuje w pasie gór oraz na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej.


Podkowiec duży (Rhinolophus ferrumequinum)
Gatunek podobny do poprzedniego, jednak dużo większy (przedramię długości 54-60 mm). Głównymi cechami charakterystycznymi są szczegóły budowy narośli: równy (nie falisty) brzeg podkowy i przewężony w połowie grzebień. Osobniki wiszące otulają się skrzydłami, jednak nie tak szczelnie jak u podkowca małego.
Występuje w zachodniej i południowej Europie, jednak północna granica jego występowania jest przesunięta o kilkaset km w kierunku południowym. W Polsce stwierdzony był dwukrotnie

Nocek duży (Myotis myotis)
Jeden z trzech największych krajowych nietoperzy. Futro na grzbiecie szarobrązowe, końcówki jasnobrązowe, na brzuchu białawe. Błony lotne ciemne, ucho i pyszczek jaśniejsze. Skrzydła szerokie. Ucho duże, na wewnętrznej stronie z 8-10 poprzecznymi fałdami. Koziołek nożowaty, równomiernie zwężający się ku końcowi, sięgający połowy długości ucha. Błona skrzydłowa przyczepiona pomiędzy piętą a nasadą palców. Ostroga sięga do połowy odległości między piętą a ogonem. Płatka brak. Koniec ogona wystaje poza błonę ogonową na 1-2 mm. Przedramię długości 54-67 mm.
Występuje w południowej i środkowej Europie. Skrajnie północne stanowiska znane są z południowej Anglii i Szwecji. W Polsce występuje licznie w południowej i środkowej części kraju, natomiast z północnej jego części znane są tylko pojedyncze obserwacje.

Nocek Bechsteina (Myotis bechsteini)
Nietoperz średniej wielkości. Futro na grzbiecie brązowe, na brzuchu białawe. Skrzydła szerokie. Cechą charakterystyczną tego gatunku są duże uszy, sięgające około połowy długości przedramienia; przyłożone do policzka wystają ponad 10 mm poza koniec nosa. Koziołek nożowaty, sięgający połowy długości ucha. Błona skrzydłowa dochodzi do nasady palców stóp. Ostroga sięga do połowy odległości między piętą a ogonem. Płatka brak. Przedramię długości 39-44 (47) mm
Nocek Bechsteina występuje w zachodniej i środkowej Europie. Polska znajduje się na północno-wschodniej granicy zasięgu tego gatunku. Wyznacza ją Roztocze oraz południowa część Niziny Mazowieckiej i Pojezierza Pomorskiego. Wszędzie jest bardzo rzadki.

Nocek Natterera (Myotis nattereri)
Gatunek średniej wielkości. Futro na grzbiecie jasnobrązowe, na brzuchu białawe, ucho i brzuch jasne. Skrzydła szerokie. Ucho długie, dość szerokie, do ponad połowy długości równowąskie, dalej zwężające się; jego koniec jest wywinięty w kierunku grzbietu. Koziołek nożowaty, sięga 2/3 długości ucha. Błona skrzydłowa dochodzi do nasady palców stopy. Ostroga sięga do połowy odległości między piętą a ogonem. Cechą charakterystyczną jest to, że brzeg błony ogonowej między ostrogą a ogonem jest zgrubiały i porośnięty dwoma rzędami sztywnych, haczykowato zagiętych włosów. Płatka brak. Koniec ogona nie wystaje z błony ogonowej. Przedramię długości 35-42,3 mm.
Występuje w Europie z wyjątkiem środkowej i północnej Skandynawii. W Polsce stwierdzony w całym kraju.


Nocek orzęsiony (Myotis emarginatus)
Nietoperz średniej wielkości. Futro na grzbiecie brązowe, włosy są trójbarwne, a na brzuchu jasne z szarobrązowymi lub brązowymi końcówkami. Skrzydła szerokie. Cechą charakterystyczną tego gatunku jest wyraźne wycięcie na zewnętrznym brzegu ucha, sięgające połowy jego długości. Koziołek nożowaty, jego długość osiąga ponad połowę długości ucha. Błona skrzydłowa dochodząca do nasady palców stopy. Ostroga sięga do połowy lub dwóch trzecich odległości między piętą a ogonem. Brzeg błony ogonowej między ostrogą a ogonem jest porośnięty nielicznymi miękkimi, długimi włosami. Płatka brak. Koniec ogona wystaje z błony ogonowej na około 1 mm. Przedramię długości 36-40,5 mm.
Występuje w południowej i zachodniej Europie. W Polsce jest bardzo rzadko obserwowany. Głównym miejscem jego występowania jest Jura Krakowsko-Częstochowska
Nocek wąsatek (Myotis mystacinus)
· Jeden z najmniejszych krajowych gatunków nietoperzy. Futro na grzbiecie ciemnokasztanowe lub prawie czarne, o zmiennym kolorze, z jaśniejszymi końcówkami, na brzuchu jaśniejsze. Ucho, pyszczek i błony lotne ciemne. Na zewnętrznym brzegu ucha znajduje się wycięcie, słabiej zaznaczone niż u nocka orzęsionego. Koziołek nożowaty, sięgający połowy długości ucha. Błona skrzydłowa przyczepiona do nasady palców. Ostroga sięga do połowy lub dwóch trzecich odległości między piętą a ogonem. Poza ostrogę może wystawać mały fałd skórny (nibypłatek), mający zwykle nie więcej jak 1 mm. Koniec ogona wystaje poza błonę ogonową na 2 mm. Przedramię długości 31-37 mm.
Wraz z nockiem Brandta stanowią parę gatunków bardzo trudną do rozróżnienia. Występuje w całej Europie z wyjątkiem północnej Skandynawii. W Polsce stwierdzany był w całym kraju, jednak informacje o rozmnarzaniu się tego gatunku są bardzo nieliczne.

Nocek Brandta (Myotis brandti)
Jeden z najmniejszych krajowych gatunków nietoperzy. Futra na grzbiecie brązowe z jaśniejszymi końcówkami, w kolorze zmienne, na brzuchu jaśniejsze. Ucho, pyszczek i błony lotne ciemnobrązowe lub czarniawe. Na zewnętrznym brzegu ucha znajduje się wycięcie, słabiej zaznaczone niż u nocka orzęsionego. Koziołek nożowaty, sięgający połowy długości ucha. Błona skrzydłowa przyczepiona do nasady palców. Ostroga sięga do połowy lub dwóch trzecich odległości między piętą a ogonem. Poza ostrogę może wystawać mały fałd skórny (nibypłatek), mający zwykle nie więcej jak 1 mm. Koniec ogona wystaje poza błonę ogonową na 1 mm. Przedramię długości 32,2-37,7 mm.
Wraz z nockiem wąsatkiem stanowią parę gatunków bardzo trudną do rozróżnienia. Cechy umożliwiające ich rozpoznanie podane są przy opisie nocka wąsatka.
Występuje we wschodniej i północnej Europie, na południe sięgając Rumunii, Węgier, Austrii, Szwajcarii a na zachód wschodniej Francji i południowej części Wielkiej Brytanii. Nie występuje w północnej Skandynawii. W Polsce stwierdzany był w całym kraju, jednak informacje o rozmnażaniu się tego gatunku są bardzo nieliczne.

Nocek łydkowłosy (Myotis dasycneme)
Jeden z większych krajowych nietoperzy. Futro na grzbiecie szarobrązowe, na brzuchu szarawe. Pyszczek i ucho ciemne. Skrzydła szerokie. Koziołek nożowaty, równomiernie zwężający się ku końcowi, sięgający połowy długości ucha, delikatnie wygięty w kierunku pyszczka. Błona skrzydłowa przyrasta do pięty. Ostroga zajmuje ok. 2/3-3/4 odległości między stopą a ogonem. Stopy bardzo duże. Koniec ogona wystaje poza błonę ogonową na 3 mm. Przedramię długości 44,1-49,2 mm.
Występuje we wschodniej i środkowej Europie. W Polsce stwierdzony w całym kraju z wyjątkiem rejonów najsłabiej zbadanych (Pojezierze Pomorskie, Wyżyna Lubelska, Kotlina Sandomierska, wschodnia część Karpat). Większość stanowisk pochodzi z okresu zimowego, a latem spotykane są wyłącznie dorosłe samce - rozrodu w naszym kraju nie stwierdzono.

Nocek rudy (Myotis daubentoni)
Nietoperz mały. Futro na grzbiecie brunatne lub płowe, na brzuchu szarawe. Pyszczek i uszy delikatnie pigmentowane; spod pigmentacji widać wyraźnie kolor cielisty (różowy). Skrzydła szerokie. Ucho małe, trójkątne. Koziołek nożowaty, sięgający połowy długości ucha. Błona skrzydłowa przyczepiona pomiędzy piętą a nasadą palców. Stopy duże. Ostroga sięga ok. 3/4-4/5 odległości między stopą a ogonem. Płatka brak. Koniec ogona wystaje z błony ogonowej na ok. 3 mm. Przedramię długości 35-40,8 mm.
Występuje w całej Europie z wyjątkiem północnej części Skandynawii i Półwyspu Bałkańskiego. W Polsce stwierdzony w całym kraju.

Mroczek posrebrzany (Vespertilio murinus)
Nietoperz średniej wielkości. Futro na grzbiecie dwubarwne: nasada jest ciemna, a końcówki srebrzyste. Futro na brzuchu najczęściej jest jasne - białe lub jasnoszare, chociaż zdarzają się osobniki o ciemnoszarym futrze na brzuchu. Obie barwy są ostro rozgraniczone na bokach ciała, zwłaszcza w okolicy szyi. Błony lotne, pyszczek i ucho bardzo ciemne. Skrzydła wąskie. Ucho małe. Koziołek krótki, gruby, zaokrąglony równomiernie, sięgający połowy długości ucha. Błona skrzydłowa przyczepiona do nasady palców stopy. Ostroga sięga do połowy odległości między piętą a ogonem. Poza nią wystaje płatek wzmocniony poprzeczną chrząstką. Koniec ogona wystaje poza błonę ogonową na 3-5 mm. Przedramię długości 39,6-48,2 mm.
Występuje w środkowej i wschodniej Europie. W Polsce wykazany z całego kraju, jednak rozród stwierdzono jedynie na Wyżynie Wschodniomałopolskiej (Roztocze), w Puszczy Białowieskiej i Bieszczadach.

Mroczek pozłocisty (Eptesicus nilssoni)
Nietoperz średnich rozmiarów. Futro bardzo długie, nasady włosów ciemnobrązowe, zakończenia na grzbiecie złociste a na brzuchu jasnobrązowe. Ucho, pyszczek i błony lotne ciemne. Skrzydła szerokie. Ucho krótkie, szerokie. Koziołek krótki, zaokrąglony, wygięty do przodu, najszerszy w środkowej części. Błona skrzydłowa przyczepiona da nasady palców. Ostroga sięga do połowy odległości między piętą a ogonem. Poza nią wystaje płatek skórny dochodzący do stopy. Jest on pozbawiony poprzecznej chrząstki, jednak można dostrzec przechodzące przez niego, prostopadłe do ostrogi. Najczęściej jednak nie występują one pojedynczo i nie są umieszczone na środku płatka. Koniec ogona wystaje na 2-6 mm z błony ogonowej. Przedramię długości 37-43,5 mm.
Zasięg tego gatunku obejmuje środkową i wschodnią Europę oraz północną i środkową Azję. Jest jedynym europejskim gatunkiem występującym poza kołem polarnym.




Mroczek późny (Eptesicus serotinus)

Jeden z największych krajowych gatunków nietoperzy. Futro na grzbiecie ciemnobrązowe z jaśniejszymi końcami, na brzuchu nieco jaśniejsze. Ucho, pyszczek i błony lotne ciemne. Skrzydła szerokie, tępo zakończone. Ucho długie. Koziołek tępy, najszerszy w 1/3 wysokości, wygięty do przodu, nie sięgający połowy długości ucha. Błona skrzydłowa dochodzi do nasady palców stóp. Ostroga sięga do połowy odległości między piętą a ogonem. Poza nią wystaje płatek skórny dochodzący do stopy. Jest on pozbawiony poprzecznej chrząstki, jednak można dostrzec przechodzące przez niego, prostopadłe do ostrogi. Najczęściej jednak nie występują one pojedynczo i nie są umieszczone na środku płatka. Koniec ogona wystaje na 6-8 mm z błony ogonowej. Przedramię długości 48-56 mm.
Mroczek późny zasiedla całą Europę z wyjątkiem północnej i wschodniej jej części. W Polsce występuje pospolicie w całym kraju.

Karlik malutki (Pipistrellus pipistrellus)
Najmniejszy krajowy gatunek nietoperza. Futro na grzbiecie brązowe z jaśniejszymi końcówkami. Błony lotne, ucho i pyszczek ciemne. Skrzydła wąskie. Ucho krótkie. Koziołek zaokrąglony, dość gruby, wygięty do przodu, nie sięgający połowy długości ucha. Błona skrzydłowa przyczepiona. Ostroga sięga do połowy odległości między piętą a ogonem. Poza nią wystaje płatek skórny wzmocniony poprzeczną chrząstką. Koniec ogona wystaje z błony ogonowej na ok. 1 mm (połowa ostatniego kręgu). Przedramię długości 26-33.2 mm, piąty palec dłoni (wraz z kośćmi śródręcza i nadgarstkiem) długości 36,0-38,9 (42) mm.
Występuje w całej Europie (bez północnej Skandynawii), północnej Afryce oraz środkowej i zachodniej Azji. W Polsce rozmieszczony jest bardzo nieregularnie. Rozmnaża się powszechnie w północno-wschodniej (łącznie z Mazurami) i wschodniej części kraju.

Karlik większy (Pipistrellus nathusii)
Nieco większy od karlika malutkiego. Futro na grzbiecie ciemnobrązowe z jaśniejszymi końcówkami, na brzuchu nieco jaśniejsze niż na grzbiecie. Błony lotne, ucho i pyszczek ciemne. Skrzydła szersze niż u poprzedniego gatunku. Ucho małe. Koziołek zaokrąglony, dość gruby, wygięty do przodu, nie sięgający połowy długości ucha. Ostroga sięga do połowy odległości między piętą a ogonem. Poza nią wystaje płatek skórny wzmocniony poprzeczną chrząstką. Koniec ogona wystaje z błony ogonowej na ok. 1 mm (połowa ostatniego kręgu). Przedramię długości 31,5-37 mm, piąty palec dłoni (wraz z kośćmi śródręcza i nadgarstkiem) długości ok. 46 mm.
Występuje w całej Europie z wyjątkiem Półwyspu Iberyjskiego, na północ sięgając południowej części Wysp Brytyjskich i Skandynawii. W Polsce rozmieszczony jest bardzo nieregularnie. Rozmnaża się powszechnie w północno-wschodniej (łącznie z Mazurami) i wschodniej części kraju, gdzie miejscami należy do gatunków dominujących

Borowiec olbrzymi (Nyctalus lasiopterus)
Największy z nietoperzy europejskich. Cechami charakterystycznymi tego gatunku są: przedramię długości 63-67 mm, bardzo szerokie ucho, rudo- lub słomkowobrązowe ubarwienie grzbietu.
Występuje w zachodniej i południowej Europie. W Polsce stwierdzony jeden raz - w zrzutkach płomykówki z miejscowości Królików (Nizina Wielkopolsko-Kujawska). Najbliższe rejony, na których stwierdzono rozród to południowa Słowacja i Ukraina.
Latem jego kryjówkami są dziuple. Samica rodzi dwa młode. Odbywa duże wędrówki sezonowe.


Borowiec wielki (Nyctalus noctula)
Jeden z największych krajowych gatunków nietoperzy. Futro gęste, o krótkich włosach, jednobarwne, na grzbiecie i brzuchu rudobrązowe, niekiedy ciemnobrązowe. Błona lotna, ucho i pyszczek ciemnobrązowe. U osobników dorosłych błona skrzydłowa wzdłuż tułowia i przedramienia pokryta gęsto włosami. Skrzydła wąskie. Ucho krótkie, zaokrąglone. Koziołek krótki, na końcu płatowato rozszerzony (jego szerokość w górnej części większa przynajmniej dwukrotnie niż w dolnej), przypominający grzybka. Błona skrzydłowa przyczepiona do pięty. Ostroga sięga do połowy odległości między piętą a ogonem. Poza nią wystaje płatek skórny z poprzeczną chrząstką. Koniec ogona wystaje poza błonę ogonową na 2-3 mm. Przedramię długości 50-58,5 mm.
Występuje w całej Europie z wyjątkiem Półwyspu Iberyjskiego, na północ sięgając południowej części Wysp Brytyjskich i Skandynawii. W Polsce znany jest z całego kraju.

Borowiaczek (Nyctalus leisleri)
Podobny do poprzedniego gatunku, lecz wyraźnie mniejszy. Futro szarobrązowe, ciemne, na końcach jaśniejsze. Skrzydła wąskie. Ucho krótkie, zaokrąglone. Koziołek krótki, na końcu płatowato rozszerzony, przypominający grzybka. Błona skrzydłowa przyczepiona do pięty. Ostroga sięga do połowy odległości między piętą a ogonem. Poza nią wystaje płatek skórny z poprzeczną chrząstką. Koniec ogona wystaje poza błonę ogonową na 1-2 mm. Przedramię długości 40-46 mm.
Występuje w południowej i wschodniej Europie oraz na Wyspach Brytyjskich. W Polsce występuje bardzo nierównomiernie; w zachodniej części kraju jest bardzo rzadko spotykany, we wschodniej dużo częściej, lokalnie może nawet być nietoperzem licznym.
Gacek brunatny (Plecotus auritus)
Nietoperz mały. Futro na grzbiecie żółtobrązowe lub brązowe, na brzuchu białawe. Błony lotne brązowawe, ucho bardzo duże, długości przedramienia, szerokie. Uszy stykają się (nie zrastają!) u nasady. W czasie spoczynku najczęściej są ukryte pod skrzydłami, a widoczne pozostają jedynie koziołki. Koziołek nożowaty, od połowy zwężony o 1/2, o długości do 18 mm. Błona skrzydłowa przyczepiona u nasady palców stopy. Ostroga sięga do połowy odległości między piętą a ogonem, czasem nieco bliżej. Płatka brak. Koniec ogona wystaje poza błonę ogonową na ok. 3 mm. Przedramię długości 35-42 mm..
Występuje w całej Europie z wyjątkiem północnych i południowych jej krańców. W Polsce znany jest z całego kraju.

Gacek szary (Plecotus austriacus)
Gatunek bardzo podobny do poprzedniego. Cechami pozwalającymi je rozróżnić są: długość kciuka do 6 mm, a jego pazura poniżej 2 mm; pierwszy za kłem górny przedtrzonowiec prawie niewidoczny (aby go dostrzec trzeba najczęściej użyć lupy); koziołek szarawy z wyraźnym zagęszczeniem pigmentu na szczycie; nozdrza prawie nie rozdęte; pyszczek ciemny, futerko grzbietu u dorosłych osobników popielate lub popielatobrązowe; u młodych szarawe; średnica brodawek położonych koło oczu porównywalna ze średnicą oka. Przedramię długości 35-43,2 mm.
Występuje w południowej i środkowej Europie do południowej Anglii, środkowych Niemiec, Polski, Białorusi. Dwa osobniki były obserwowane w południowej Szwecji. południowych jej krańców. W Polsce obserwowany do linii Kostrzyń - Drezdenko - Ciechocinek - Łomża - Terespol.


Mopek (Barbastella barbastellus)
Nietoperz średniej wielkości. Futro bardzo długie i gęste, ciemnobrązowe lub czarne, końce włosów srebrzyste, na brzuchu jaśniejsze. Błony lotne brązowawe, skrzydła wąskie. Ucho zrośnięte u nasady, niezbyt długie, bardzo szerokie. Koziołek nożowaty, sięgający połowy długości ucha. Ostroga sięga do połowy odległości między piętą a ogonem. Poza nią wystaje płatek skórny z czy bez chrząstki. Koniec ogona wystaje poza błonę ogonową na ok. 1 mm. Przedramię długości 31-42,5 mm. Występuje w Europie z wyjątkiem jej północnych krańców, południowej części Półwyspu Iberyjskiego oraz Bałkanów. W Polsce występuje w całym kraju, chociaż nie był stwierdzony na Wybrzeżu Bałtyku.