Historia architektury od XVII wieku do roku 1945

OKRES ODRODZENIA

W dziedzinie architektury okres odrodzenia charakteryzuje nawrót do wzorów klasycznych. Po okresie gotyckim w Italii rozwinął się nowy kierunek twórczego nawiązywania do tradycji antycznych.
Nowa, piękna forma powstała w wyniku współdziałania wielu czynników politycznych oraz ekonomicznych. W okresie odrodzenia nastąpił szybki rozwój nauk przyrodniczych i humanistycznych, rozwinęła się geografia, kartografia oraz nawigacja.
W okresie odrodzenia mury wznoszono z cegły i kamienia łupanego. Ściany ceglane pokrywano tynkami. Mury z kamienia licowano płytkami ciosowymi. Często też stosowano w tym okresie tynki naśladujące wiązania kamienia ciosowego. Rozwiązania konstrukcyjne budowli odrodzenia wzorowano na budownictwie rzymskim i bizantyjskim. Sklepienia kolebkowe półkoliste różniące się znacznie od sklepień rzymskich wyposażeniem w lunety, wykorzystywane były jako otwory okienne. Nie wprowadzono nowych układów konstrukcyjnych. Stosowano znane już rozwiązania.




OKRES BAROKU I ROKOKO

Rozwój stylu barokowego trwał od końca XVI do połowy XVII wieku. Pierwszy okres baroku charakteryzował się monumentalnością i dynamizmem formy. Monumentalność wyraża się w stosowaniu wielkiego porządku, pilastrów lub kolumn, obejmujących kilka kondygnacji naraz. Dynamizm polegał na stosowaniu nieregularnych kształtów brył budowli zamiast prostokątnych, odznaczających się spokojem układów renesansowych.
Powstały układy kościołów centralnych najczęściej wnoszonych na wielobokach, oraz układy o założeniach centralnych wzdłużnych na elipsie. Przykrycie stanowiła kopuła. Obrys budowli odchodził od linii prostych. Płaszczyzny ścian zostały przedstawione w stosunku do siebie. Powstało szereg cofnięć i wsunięć tworzących nieregularny profil przekroju poziomego. Cała fasada została wygięta. Fasady tego okresu charakteryzują wyraźne tendencje do wydobywania płynności i wypukłości z płaszczyzn. Barok wprowadza do prostych dotąd ścian powierzchnie skośne, łukowe i sfalowane.
Architektoniczne środki wnętrza zastąpiono malarstwem, gipsem i sztukaterią.
Materiał stosowany w budownictwie barokowym nie różni się od powszechnie stosowanych materiałów w okresie poprzednim. Barok nie tworzy również nowych rozwiązań konstrukcyjnych.
W pierwszej połowie XVIII w. wytworzył się nowy kierunek w architekturze barokowej, zwany Rokoko. Wszystkie silne, mocne w wyrazie kształty ustąpiły miejsca lekkim formą o delikatnym, muszlowym, wygiętym profilu. Postało wiele fabryk wyrobów porcelanowych. Moda na porcelanę wpłynęła w pewnym sensie na charakter wnętrza, w którym się je ustawiało.
Architektura ścian stała się dyskretną i harmonijną w formie oprawą wystroju wnętrz. Szeroko rozwijająca się forma rokoko, stanowiąca przede wszystkim wystrój pokoi, znajduje pełny swój wyraz w detalach wystroju zewnętrznego.



OKRES KLASYCYZMU

Klasycyzm nie wniósł żadnych nowych rozwiązań do konstrukcji, występują w tym okresie sklepienia lustrzane i beczkowe. Szerokie zastosowanie natomiast znalazły stropy belkowe i belkowo-kasetonowe.
W architekturze nie wprowadzono nowych elementów w kompozycji budynku w odniesieniu do poprzednich stylów, detal w tej architekturze charakteryzuje się płaskim opracowaniem.
Materiały, które znalazły zastosowanie w budowli okresu klasycyzmu to żeliwo i stal. Kierunek zwany neoklasycyzmem nie uznaje odstępstw od wzorów rzymskich i greckich. Wiernym naśladownictwem zamknął drogę do rozwoju własnego wyrazu w architekturze. Rozpowszechniły się budynki centralne na rzutach koła lub kwadratu. Powstały także założenia łączące formę krzyża greckiego i kopuły z wzorami antycznymi. Architekci tego okresu wzorowali się m.in. na rzymskim Panteonie, bryle grobowca Cyceli Metelli oraz małej świątyni Vesty w Tiwoli.
Zabytki :

o Propyleje w Monachium
o Panteon w Paryżu
o kościół Św. Magdaleny w Paryżu
o Brytyjskie muzeum w Londynie
o Teatr wielki w Warszawie



ARCHITEKTURA ELEKTYZMU I SECESJI

Wyrażenie "eklektyzm" pochodzi z greckiego słowa "ekletios", czyli wybierający.
W architekturze, sztuce i plastyce jest to kierunek polegający na zestawieniu poszczególnych form przeniesionych z innych okresów oraz środowisk twórczych, odrębnych od siebie w czasie i treści.
Styl klasycystyczny, prowadzący z biegiem czasu do mistrzowskiego wprost operowania formą klasyczną, nie wniósł już twórczych rozwiązań ograniczając dalszy rozwój architektury. Rozwijający się eklektyzm form polegający na kopiowaniu "modnych" wzorów historycznych tworzył budowle o charakterze odtwórczym.
Powstały, więc pod wpływem tego kierunku budowle "romańskie", "gotyckie", czy "bizantyjskie".
Takie rozwiązania były niestety zaprzeczeniem idei postępu, rozwoju formy i treści w architekturze, nie wniosły bowiem żadnych twórczych wartości, ograniczając się po prostu do mechanicznego kopiowania.
Zabytki :
· fasada katedry Św. Jana na Starym Mieście
· zdobienie mostu Poniatowskiego w Warszawie
· hotel Bristol na Krakowskim Przedmieściu
· szereg kamienic czynszowych
Kierunkiem, dążącym do uzdrowienia sytuacji powstałej w twórczości architektonicznej była secesja. Kierunek ten operując stosunkowo prostymi bryłami, wprowadził zdobnictwo o przypadkowych liniach geometrycznych.
Podjęto próbę wyjścia z impasu, w którym znalazła się architektura. Jednak często formalne traktowanie budowli i abstrakcyjna dekoracyjność w pogoni za interesującą formą doprowadziła do szybkiego upadku secesji w architekturze. Kierunek ten dążył do stworzenia nowych form stylowych, które przez swoją wartość i nowoczesność przeciwstawiły się jałowości twórczej historyzmu i akadernizmu.
Zabytki :
· sale Jamy Michalikowej w Krakowie
· fronty kamienic miejskich w Warszawie i Łodzi
· ściany frontowe kamienic miejskich



ARCHITEKTURA WSPÓŁCZESNA XX WIEKU

Ekspresjonizm poszukuje takiego wyrazu budowli, który by wywołał mocne wrażenie i emocjonalne napięcie widza patrzącego na nią.
Funkcjonalizm charakteryzuje się poszukiwaniem najwłaściwszej konstrukcji, którą powinno się zastosować do postawionego zadania budowlanego.
Prostota konstrukcji i związana z nią ekonomika rozwiązania ograniczają zarówno formę jak i funkcję, która zostaje zepchnięta na drugi plan. Funkcjonalizm dyktuje rozwiązania pod kątem celowości funkcji, jej użyteczności i wskaźników ekonomicznych.
Drugoplanowe stały się zagadnienia takie jak :
· czystość układu konstrukcyjnego
· forma bryły budynku
· techniczne możliwości wykonawstwa
Kompozycje bryłowe, pryzmaty, kule, stożki, ostrosłupy, wszystko we wspaniałym zestawieniu barw tworzy jakby fakturę rzeczywistą i dotykalną. Kompozycje barw i świateł, podkreślenie cieni, bryłowate fragmenty przekazują wrażenia stereometryczności tematu postaci ludzkiej, architektury lub krajobrazu.
Przykłady :
· kompleks gmachów Kongresu Narodowego w Brazylii
· Kaplica w Ronchamp



ARCHITEKTURA BAROKU

XVII, część XVIII w.
barocco – nieregularna perła
Włochy, Rzym
na barok duży wpływ miała kontrreformacja
świątynia Il Gesu: pierwsze odzwierciedlenie powrotu do religii

CECHY SZTUKI:
przedstawiciele widzialnego świata oraz tego, co niewidoczne, ale wyczuwalne – transcendencja
reprezentacja
wszystkie gatunki sztuki były podporządkowane architekturze
ekspansywne, krzywolinijne formy
brak przesuniętych z osi wykuszy i portali
surowość i symetria
brąz zastępowany przez złoto, malowane drewno przez marmur
pośpiech (budowano bardzo szybko)
tandetną pracę rzemieślniczą zakrywano ozdobami

PODZIAŁ BAROKU:
1570-1630: wczesny we Włoszech; Rzym: rozwinięcie? form renesansowych
2 nurty: barokowy i klasycyzujący
prekursorzy: Michał Anioł Albertii i Palladio

1610-1643: wczesny we Francji; kościoły na wzór świątyni Il Gesu
(np. fasada St. Gervais: wysunięta przed char. archit. fr.)bryłę budynku

1660-1780: Niemcy; pod wpływem architektów wł.;
(np. Kościół Teatysów w Monachium)
S - wpływ hol.-wł.
N – nowe formy archit. i dekoracyjne
1618-1780: Austria; katedra w Slazburgu
1630-1700: dojrzały we Włoszech: budowle centralne,
fasady wygięte, wklęsłe lub wypukłe
np. K. S.Maria della Salute w Wenecji
1700-1780: późny we Włoszech: np. K. Superga k/Turynu:
- okrągła budowla,
- szerokie skrzydła wieżowe
- wysoki portyk

Francja: odrzucenie korynckich kapiteli i ciężkich gzymsów z antycznym
belkowaniem; delikatna dekoracja wewnętrzna

WŁOCHY:
Bazylika Św. efekt:Piotra; Bernini nadał jej ostateczny rys; wielki plac przed bazyliką zwężenie fasady
Francesco Borromini San Carlo alle Quattro Fontane w Rzymie
Baldassore Longhena S. Maria della Salute w Wenecji:
- rzut ośmioboczny
- okrężna nawa z prezbiterium
- dwie kopuły,
- olbrzymie schody
Piazza del Popolo – przykład urbanistycznych rozwiązań
Hiszpańskie schody w Rzymie
modne fontanny; np. Trevi
kościół na rzucie prostokąta z zaznaczonym transeptem np. Il Gesu w Rzymie
Giaconno Barozzi da Vignola zaprojektował I wnętrze.
Dalla Porta wzniósł fasadę

Kościół ścienno- filarowy:
ściany boczne z symetrycznie rozmieszczonymi pilastrami, czasem zwielokrotnionymi
oddzielone kolebkowe sklepienia
gzyms rozbudowany
dużo ołtarzy i kaplic bocznych
fasada podzielona gzymsami na 2 piętra; pilastry nisze, okna na środku, liczne załamania, kanty, spływ wolutowy
mogą być wieże
działanie zintegrowaną przestrzenią: symetria podp. przestrzeni
przytłaczająca przestrzeń
plastyczna, przestronna całość
malarstwo iluzjonistyczne: np. malowano okna, pilastry, nisze

FRANCJA:
odrzuca niekonstrukcyjną formę np. półsłupy, kombinowane tympanony, woluty
budowle świeckie: pałace, rezydencje możnych rodów, przestronne mieszkania
okna: okna tzw. Francuskie : o. duże, podzielone szczeblinami
budowle sakralne: - wzorce włoskie;
- założenie centralne na krzyżu gr. z kopułą na skrzyżowaniu
- wnętrza: monumentalne rzeźby, przepych marmurów i złoceń
forma ogrodowo-pałacowa: francuski ogród:
- plan geometryczny; pałac położony centralnie z ogrodami
- formowana zieleń
- baseny, fontanny, kaskady, kanały
- rzeźby figuralne
- formy geometryczne
- dalekie plany krajobrazowe
WERSAL:
pałac Ludwika IV, architekt Luis de Van
mały zameczek myśliwski wtopiony w bryłę pałacu
ogromna elewacja z rezalitowego korpusu pałacu
ogromne wejście, liczne budynki
aleja wiodąca do Paryża, 3 dziedzińce od frontu
wewnątrz: biel, złoto
galeria lustrzana: 17 okien i 17 luster
reliefy salon wojny i salon pokoju
liczne założenia pałacowo-parkowe, np. Wilanów


POLSKA: 1620-1760:
Orientalizacja smaku artystycznego.

BUDOWLE SAKRALNE:
tradycyjne, podłużne układy, przestrzenne kościoły, bazyliki, kościoły jednonawowe,
np. kościół Św. Anny w Warszawie
wielokrotnie odbudowywany, dodawane nowe wartości artystyczne;
1658-1750: barokowa przebudowa kościoła;
poszczególne części bryły mają różne wysokości, oddzielny dach;
duże, prostokątne okna, w części nadbudowanej – kwadratowe;
nawa kościoła – wnętrze ścienno-filarowe;
ołtarz główny + 6 ołtarzy bocznych;
sklepienie: nad nawą główną kolebkowe z żagielkami,
nad krużgankiem kryształowe;
sztukaterie (gipsowe) zastąpione freskami (dziś polichromia);
fasada bezwieżowa, dwukondygnacyjna, portale

BUDOWLE ŚWIECKIE:
- Zamek Królewski w W-wie
- pałac biskupi w Kielcach
- pałac Krasińskich w W-wie
- pałac w Wilanowie

WILANÓW:
architekt August Locci
wiejska rezydencja barokowa
w formie prostokątnej podkowy
symetrycznie rozplanowany prostokąt z 4-ema narożnymi alkierzami
(wnęka, przybudówka )
Rozbudowa pałacu:
galerie ogrodowe i wieże
fasada rozczłonowana z ∆-ym frontonem wypełnionym rzeźbami
triumfalne łuki elewacje frontowe rzymskie – wejście do ogrodu
dekoracyjne wieże na końcach galerii portale, narożne opilastrowania, balustradowe attyki z posągami Muz.

Prace dekoracyjne we wnętrzach:
plafon: malowidła plafonowe ( ozdobne malowidło na suficie)
zasłona z drzwi: kotara) portiery ( gipsowe elementy „dosztukowane” do ściany tak, że wyglądają sztukaterie
(jak jej fragment)
ozdoby z Francji, Persji, Turcji
cechy baroku pełnego z rzeźbiarskim potraktowaniem ściany, nierozerwalnie łączącej dekorację plastyczną z architekturą

Nacisk na kompozycję otoczenia pałcau:
dziedziniec paradny otoczony ozdobnym ogrodzeniem z kamienną podwórze bramą
ogród przypałacowy z sadzawkami, fontannami, altanami
charakterystyczne: symetryczny układ osiowy
dostosowanie ’30 (XVIII w.) skrzydeł galerii, co nadało założeniu układ podkowy.


BAROK ROSYJSKI:1600-1760:

ciężka bryła
większość cerkwi z drewna

Ukraiński barok: smuklejsze cerkwie z pilastrami
Moskieweski barok: ciekawa i bogata forma; np. cerkiew Archanioła Gabriela
na wzór Wersalu)(Peterhof w Petersburgu
cerkiew Przemienienia Pańskiego (na wyspie Kidżi na Onedze)
piramidowa kompozycja:
·kopułka
·kokosznik (zwężenie)
·uskok

ARCHITEKTURA XX WIEKU
NEOGOTYK to kierunek w architekturze i sztukach zdobniczych nawiązujący do form gotyku. Występował od ok. połowy XVIII wieku do początków XX . Neogotyk ukształtował się pod wpływem powieści gotyckiej i badań nad sztuką średniowiecza. Najwcześniej w Anglii, gdzie tradycja budownictwa gotyckiego nigdy nie zanikła. Początkowo neogotyk znalazł wyraz w architekturze wiejskich siedzib i pawilonów w parkach krajobrazowych .W XIX wieku stosowany w gmachach użyteczności publicznej, architekturze sakralnej, a także w dekoracji wnętrz, meblarstwie, rzemiośle artystycznym, grafice użytkowej. Ze względu na silne asocjacje religijne i narodowościowe neogotyk miał różne funkcje i przyjmował odmienne formy w poszczególnych krajach, odwoływał się do wielorakich, coraz lepiej poznawanych wzorów z przeszłości. Uznany za styl narodowy w Anglii w Niemczech (ukończenie katedry w Kolonii, 1842–80), u schyłku XIX wieku także w Polsce (tzw. gotyk nadwiślański). W architekturze sakralnej neogotyku w Anglii łączył się z ruchem odnowy religijno-moralnej (działalność teoretycznej i architektonicznej Pugina), w krajach niemieckojęzycznych oddziałał głównie wzorzec katedralny . Neogotyk różnił się od gotyku m. in. układem cegieł:

EKLKEKTYZM – od greckiego słowa eklektikós czyli wybierający. Styl ten łączył więc elementy formalne i treściowe zaporzyczone z innych epok i środków artystycznych., nie prowadząc jednak do nowej syntezy artstycznej. W XIXwieku stosowany był zwłaszcza pod postacią historyzmu.

STAL – od połowy XIX wieku rozwijało się budownictwo wykorzystujące ten właśnie nowy materiał konstrukcyjny .
Joseph Paxton, angielski ogrodnik i architekt projektował założenia urbanistyczne i ogrody , budowle ogrodowe oraz liczne pałace. Głównym dziełem Paxtona był nie istniejący już pawilon wystawowy Crystal Palace, wzniesiony 1851 na Wystawę Światową w Londynie, w którym jeden z pierwszych zastosował żelazną konstrukcję szkieletową z elementów prefabrykowanych i wielkie powierzchnie przeszklone.
Gustawe Alexandre Eiffel był francuskim inżynierem i konstruktorem, specjalistą od konstrukcji żeliwnych i żeliwno-stalowych. Mosty (most Aleksandra w Paryżu 1900), wiadukty (kol. koło Garabit 1882), śluzy, konstrukcja posągu Wolności w Nowym Jorku to jego dzieła. Jedank głównym z nich była wieża Eiffla o wys. 300,5 m i masie ok. 7 tys. t, zbudowana 1887–89 na Polu Marsowym w Paryżu z okazji Wystawy Światowej stalowa konstrukcja kratowa wsparta na 4 podstawach; na szczycie anteny radiofoniczne i telew., stacja meteorol. i geofizyczna.

Całość wraz z ilustracjami w załączniku.