Charakterystyka architektury Baroku

Spis treści:
I. Wstęp
II. Cechy architektury baroku
III. Zdobnictwo baroku
1. stiuk
2. intarsja
3. inkrustacja
4. rzeźba i malarstwo iluzjonistyczne
IV. Przykładowe budowle baroku
1. Bazylika św. Piotra w Watykanie
2. Kościół Santa Maria della Salute
3. Wilanów
4. Kościół św. Piotra i Pawła w Krakowie
5. Luwr
V. Bibliografia

I. Wstęp
U historycznych przyczyn powstania baroku leżą tendencje kierunku dekoracyjnego, zapoczątkowanego w renesansie przez Michała Anioła, a także zapotrzebowanie na styl, który podniósłby splendor Kościoła, monarchów i bogaczy. W czasach nacechowanych ceremonialnością i dążeniem do wystawności sięgającej przepychu forma architektoniczna uległa przerostowi. Nazwa stylu pochodzi od włoskiego słowa barocco – dziwaczny. Sztukę baroku można podzielić na trzy okresy:
1. wczesny – przypada w latach 1570-1630, architektura monumentalna i surowa stanowi wyraz idei kontrreformacji. Centralnym ośrodkiem był Rzym.
2. rozwinięty – trwający w latach 1630-1720, jest bogaty, bujny, dynamiczny, olśniewa i zaskakuje wirtuozostwem formy, silnymi kontrastami światłocienia, przepychem dekoracji i efektami malarskimi. Właśnie wtedy powstały założenia pałacowo-parkowe i miejskie. Pod koniec tego okresu wiodącą rolę w sztuce przejął Paryż.
3. późny – 1720-1770, nastąpiło pewne uspokojenie form i krystalizowanie się nowego kierunku, jakim był klasycyzm.

II. Cechy architektury baroku
Cechuje ją monumentalność, dynamika, bogactwo dekoracji i form ornamentalnych, hierarchizacja elementów kompozycyjnych kumulująca na osi środkowej. Efekty światłocieniowe uzyskiwane przez wygięcie elewacji, przerywanie gzymsów, wnętrza zdobione sztukateriami i malowidłami (często iluzjonistycznymi). Charakterystyczne dla epoki było organiczne łączenie architektury, malarstwa i rzeźby. W architekturze sakralnej najczęściej spotykany typ przestrzenny wywodzący się z rzymskiego kościoła Il Ges. Różnorodne rozwiązania elewacji i rzutów kościołów (fasady parawanowe, wieże, kopuły na skrzyżowaniu naw, plany podłużne, podłużno-centralne, eliptyczne). Monumentalne założenia klasztorne, zbliżone do pałacowych.

W architekturze świeckiej typ pałacu między dziedzińcem i ogrodem (Wersal, Vaux-le-Vicomte), zazwyczaj na osi głównej, sala i reprezentacyjna klatka schodowa, ogród o układzie osiowo-geometrycznym i promienistym (barokowy styl ogrodowy). Rozkwit urbanistyki - liczne owalne, okrągłe i prostokątne place z zasadą trójramienistego rozgałęzienia arterii (Rzym, Wersal).

Na pierwszym planie fontanna, w tle Wersal

III. Zdobnictwo w baroku
1. Stiuk: Materiał zdobiony w postaci tynku szlachetnego, nakładanego na ściany, elementy architektoniczne głównie wewnątrz. Naśladuje fakturą marmur lub inny kamień, jego zewnętrzna warstwa wykonywana jest z wapna i pyłu marmurowego, gipsu alabastrowego alabastrowego kleju kostnego z domieszką różnych barwideł. Warstwa ta po stwardnieniu jest dokładnie szlifowana i polewana.
2. Intarsja: Technika zdobnicza potęgująca na wykładanych powierzchniach przedmiotów drewnianych innymi gatunkami drewna
3. Inkrustacja: Technika zdobiennicza polegająca na wykładaniu powierzchni przedmiotu innymi materiałami.
4. Rzeźba i malarstwo iluzjonistyczne: Operuje perspektywą linearną i powietrzną. Ta synteza sztuk wzajemnie przenikana i uzupełniana prowadzi nie jednokrotnie do zaciążenia granic miedzy iluzją a rzeczywistością. Żeby figuralne przedstawiające postacie zostały uchwycone w ruchu.

IV. Przykładowe budowle baroku
1. Bazylika św. Piotra na Watykanie - najświętszy kościół katolicki, reprezentacyjny kościół papieży, miejsce największych uroczystości kościelnych i cel pielgrzymek, zbudowany nad grobem św. Piotra jako trzynawowa, renesansowo-barokowa bazylika na planie krzyża łacińskiego z kopułą ponad gł. ołtarzem. Stoi na miejscu bazyliki starochrześcijańskiej, wybudowanej około 326/344 przez cesarza Konstantyna i zburzonej 1506.

2. Kościół Santa Maria della Salute - Pod kościołem na rzucie ośmiokąta, cześć centralną otacza ośmiokątny ambit, do którego przylegają prostokątne kaplice. Budowle przykrywa kopuła z latarnią na bębnie, a poprzedzają monumentalne schody. Układ tej świątyni stał się źródłem inspiracji wielu podobnych rozwiązań w Europie, także w polskim Gostyniu.

3. Wilanów - Jan III Sobieski zakupił podwarszawski dworek wraz z terenem.
Przebudowy dokonano w 3 etapach: I etap – dobudowanie alkierzy, II etap - podwyższenie o jedną kondygnacje, III etap – dobudowanie skrzydeł bocznych, zakończonych więzami, oraz zmiany w wystroju elewacji.

4. Kościół Św. Piotra i Pawła w Krakowie: Plan kościoła sporządził zakonnik jezuicki – na przełomie XVI/XVII w. Budowę rozpoczął Berrnardoni , następnie przejął Jan Trevano, zmienił mury, fundamenty, przesklepił kościół. Sztukaterie we wnętrzu są dziełem Falconiego. Ma szeroką nawę główną, mury boczne tworzą ciąg kaplic. Na skrzyżowaniu nawy głównej wzniesiono kopułę z latarnią na żaglach i bębnie. Krótkie prezbiteria zakończone absydą.

5. Luwr, Louvr: dawny pałac królewski w Paryżu, położony na prawym brzegu Sekwany, tworzący okazały zespół budowli z kilku epok wzniesionych na miejscu warownego zamku z XII w., rozbudowany w 2. połowie XIV w., a za panowania Franciszka I przebudowany na rezydencję renesansową (od 1546 - P. Lescoti J. Goujon). Z kolei rozszerzony przez Katarzynę Medycejską, Henryka IV, Ludwika XIII i Ludwika XIV (wschodnia fasada ze słynną kolumnadą, 1667-1678, projektu L. Le Vau, Ch.Le Bruna, C.Perraulta).

6. Kościół św. Karola Boromeusza: w Wiedniu, został wzniesiony w latach 1716-1737. Nawa główna o eliptycznym rzucie jest zwieńczona wysoką kopułą na bębnie, ujętą w elewacji dwiema bocznymi wieżyczkami i dzwonnicami wzorowanymi na rzymskiej kolumnie Trajana. Kościół ten stanowi przykład zespolenia baroku z formami klasycznymi.