Encyklika "Pacem in terris" Jana XXIII- opracowanie

Do czcigodnych braci patriarchów, prymasów, arcybiskupów i biskupów oraz innych ordynariuszy zachowujących pokój i wspólnotę ze stolicą apostolską, do duchowieństwa i wiernych Chrześcijan całego świata oraz do wszystkich ludzi dobrej woli.

Encyklika o pokoju między wszystkimi narodami opartymi na prawdzie, sprawiedliwości, miłości i wolności.

PORZĄDEK WE WSZECHŚWIECIE

Pokój na ziemi, którego wszyscy ludzie pragną może być budowany tylko przez zachowywaniu porządku ustanowionego przez Boga. Człowiek posiada taką władzę, dzięki której można poznawać porządek świata i wytwarzać odpowiednie narzędzia, aby posługiwać się nimi na własny pożytek. Jednak postęp w zakresie wiedzy i wynalazków ukazuje wielkość Boga, który stworzył wszechświat i samego człowieka. Bóg uczynił człowieka na wzór i podobieństwo swoje oraz wyposażył go w rozum i wolną wolę oraz ustanowił go panem wszechrzeczy. Błędne poglądy stają się często źródłem błędnych sądów ludzi mniemających, że stosunki łączące poszczególnych ludzi z ich społecznościami państwowymi mogą rządzić się tymi samymi prawami, którym podlegają pozbawione rozumu siły i elementy wszechświata.

PORZĄDEK MIĘDZY LUDŹMI

Wszelkie współżycie ludzi misi opierać się na podstawowej zasadzie, że każdy człowiek jest osobą, jest obdarzony rozumem i wolną wolą, wskutek czego ma prawa i obowiązki. Ludzie zostali odkupieni za cenę krwi Chrystusa, stali się mocą łaski Bożej dziećmi i przyjaciółmi Boga i zostali ustanowieni dziećmi chwały wiecznej

PRAWA CZŁOWIEKA

Człowiek ma prawo do życia, do nienaruszalności ciała, do posiadania środków potrzebnych do zapewnienia sobie odpowiedniego poziomu życia, np.: żywność, odzież, mieszkanie. Człowiekowi przysługuje więc prawo do należnego mu szacunku, do wolności w poszukiwaniu prawdy oraz do wypowiadania i rozpowszechniania swych poglądów oraz swobodnej twórczości artystycznej. Ma wreszcie prawo do otrzymywania prawdziwych informacji o wydarzeniach życia publicznego oraz do korzystania z rozwoju wiedzy, tzn. do otrzymywania wykształcenia. Do praw człowieka zalicza się również możność oddawania czci Bogu zgodnie z wymaganiami własnego prawego sumienia oraz wyznawania religii prywatnie i publicznie. Ponadto ludzie mają prawo wybrać sobie taki stan, jaki im najbardziej odpowiada: albo założyć rodzinę, albo obrać stan kapłański lub też zakonny. Rodzinę uważać należy za pierwszy i naturalny związek społeczności ludzkiej, dlatego należy otoczyć ją jak największą troską, tak w sprawach gospodarczych i socjalnych, jak w dziedzinie poglądów i obyczajów. To właśnie rodzicom przysługuje prawo do utrzymywania i wychowywania własnych dzieci. Człowiek na mocy prawa naturalnego nie tylko może żądać odpowiedniej pracy zarobkowej, lecz również cieszyć się swobodą w jej poszukiwaniu. Z tymże prawem do pracy wiążą się inne prawa, mianowicie człowiek ma prawo do takiej pracy i takich jej warunków, aby siły fizyczne człowieka nie słabły, ani nie zostały naruszone jego obyczaje. Z godności osoby ludzkiej wypływa również prawo zajmowania się działalnością gospodarczą zgodnie z poczuciem odpowiedzialności. Pracownikowi należy się płaca, ustalona według nakazu sprawiedliwości. Wysokość jej dostosowana do możliwości gospodarki, musi zapewnić pracownikowi i jego rodzinie poziom życia odpowiadający ludzkiej godności. Z natury człowieka wypływa również prawo do posiadania na własność prywatną dóbr, względnie środków do jej wytwarzania. Ze społecznej natury człowieka wynika, że ludzie mają prawo zbierania się i zrzeszania w takiej formie, jaką uważają za najwłaściwszą dla osiągnięcia zamierzonego celu, działania w tych zrzeszeniach z własnej woli i na własną odpowiedzialność oraz dążenia do uzyskania jak najlepszych wyników. Te bowiem organizacje i instytucje są niezbędne dla ochrony godności i wolności osoby ludzkiej. Każdemu człowiekowi powinno tez przysługiwać prawo pozostawania na obszarze swojego własnego kraju lub też zmiany miejsca zamieszkania. Trzeba dodać, że z godnością ludzkiej osoby wiąże się prawo czynnego udziału w życiu publicznym oraz wnoszenia własnego wkładu we wspólne dobro obywateli. Człowiek ma też prawo do obrony własnych praw i do obrony skutecznej.

OBOWIĄZKI CZŁOWIEKA

Każdemu z wymienionych praw odpowiadają też obowiązki. W społeczności ludzkiej każdemu prawu naturalnemu jednego człowieka odpowiada obowiązek innych ludzi, a mianowicie obowiązek uznania i poszanowania tego prawa. Każde bowiem bardziej istotne prawo człowieka czerpie swą moc i siłę z prawa naturalnego. Współżycie ludzi wymaga, aby w równej mierze uznawali oni wzajemnie swe prawa i wypełniali swe obowiązki. Godność osoby ludzkiej wymaga, aby człowiek w działaniu postępował według własnej rozwagi z zachowaniem wolności osobistej. Społeczność posiada prawidłowy ustrój, działa skutecznie i odpowiada człowieczej godności, wówczas gdy rządzi się prawdą. Społeczność jest przede wszystkim wartością duchową. Dzięki niej ludzie współdziałając ze światłem prawdy, przekazują sobie wzajemnie swą wiedzę, mogą bronić swoich praw i wypełniać obowiązki. Źródłem istnienia społeczności ludzkiej i właściwego porządku społecznego jest Bóg. Porządek obowiązujący w ludzkiej społeczności opiera się na prawdzie, musi być realizowany według sprawiedliwości oraz ożywiony i doskonalony przez miłość wzajemną. Bóg jest najgłębszym źródłem istnienia społeczności ludzkiej, która powinna mieć właściwy i pożyteczny ustrój, dostosowany do godności ludzkiej. Ludzie, np. robotnicy, kobiety czy też ludzie mieszkający w krajach pozostających pod obcym panowaniem powoli uświadamiają sobie swoje prawa i zaczynają ich dochodzić. Jeżeli zaś jakich człowiek uświadamia sobie swoje prawa, to powinien również uświadomić sobie też swoje obowiązki. Kto bowiem posiada jakieś prawa, powinien mieć również wpojony obowiązek domagania się poszanowania ich, jako oznak swej godności.

STOSUNEK MIĘDZY OBYWATELAMI, A WŁADZAMI
SPOŁECZNOŚCI POLITYCZNYCH

Społeczność ludzka nie może być dobrze zorganizowana jeżeli nie podlega jakiejś władzy, jak mówił św. Paweł: cała władza pochodzi od Boga. Tezę św. Pawła potwierdził Jan Chryzostom, który mówił, że mądrość Boża sprawia, że istnieją władze, że jedni rządzą, a inni są im podlegli. Bóg bowiem stworzył ludzi jako istoty z natury społeczne, a żadna społeczność nie może istnieć bez żadnej władzy zwierzchniej. Porządek świata ożywionego i cel człowieka zakładają istnienie państwa jako społeczności koniecznej i wyposażonej we władzę, bez której społeczność ta nie może ani działać, ani istnieć. Wszyscy ludzie są sobie równi jeśli idzie o godność wypływającą z ich natury, dlatego nie wolno zmuszać nikogo do wykonywania czegoś, co wymaga zgody władz jego duszy, może to czynić jedynie Bóg. Ci zaś, którzy działają w imieniu państwa, mogą tylko wtedy zobowiązywać ludzi do czegoś w sumieniu, jeśli ich władza jest związana z władzą Boga i w niej uczestniczy. Jeżeli sprawujący władzę w państwie wydają prawa, względnie nakazują coś wbrew porządkowi duchowemu, a tym samym wbrew woli Bożej, to w ten sposób ustanowione prawa nie zobowiązują obywateli, gdyż bardziej trzeba słuchać Boga niż ludzi. Z tego jednak, że władza wywodzi się od Boga wcale nie wynika, że ludzie nie posiadają żadnego prawa do wybierania tych, którzy mają sprawować władzę w państwie, decydowania o formie rządów w państwie oraz do określania zasad i zakresu sprawowania władzy. Ponieważ wszyscy ludzie oraz wszelkie zrzeszenia ludzkie powinny współdziałać w realizacji dobra ogółu, wynika z tego przede wszystkim, że mają one uzgadniać własne korzyści z potrzebami innych oraz obracać swoje dobra i usługi na cele wyznaczone przez władze państwowe, zgodnie z nakazami sprawiedliwości i zasadami stanowienia praw. Ci zaś którzy sprawują władzę w państwie muszą wydawać takie akty prawne, które nie tylko są doskonałe same w sobie, lecz ponadto, bądź bezpośrednio mają dobro państwa na celu, bądź mogą do niego prowadzić. Nie można zgodzić się, aby władza państwowa działała na korzyść jednego obywatela lub też małej grupy osób, gdyż jest ustanowiona dla wspólnego dobra wszystkich. Względy sprawiedliwości i słuszności mogą niekiedy wymagać, aby władza w państwie otaczała bardziej troskliwą opieką obywateli niższych warstw społecznych, którzy sami nie mogą zabiegać o należne im świadczenia i prawa. Rządzący powinni dawać obywatelom swobodny dostęp nie tylko do dóbr materialnych, ale i duchowych. Najogólniej można powiedzieć, że wspólne dobro wszystkich obejmuje sumę tych warunków życia społecznego w jakich ludzie mogą pełniej i szybciej osiągnąć swoją osobistą doskonałość. Głównymi zadaniami ludzi rządzących wobec obywateli jest: uznanie praw, ich poszanowanie, ochronę i stały ich wzrost, strzeżenie nie naruszalnych praw człowieka, układanie i regulowanie prawa normujące wzajemne stosunki między członkami społeczeństwa. Ci, którzy stoją na czele państwa powinni również dołożyć wszelkich starań o utrzymanie takiego ładu ,który by zapewniał każdemu obywatelowi możliwość obrony swoich praw i wypełniania swoich obowiązków. Stojący na czele władzy muszą zapewnić społeczeństwu rozwój i postęp gospodarczy i możność rozwinięcia produkcji dóbr usługowych tj.: drogi, środki komunikacji, stosunki handlowe, woda, mieszkania, opieka zdrowotna, odpowiednie warunki do praktyk religijnych oraz urządzenia wypoczynkowe i rozrywkowe. Obowiązkiem władz państwowych jest również zapewnienie obywatelom zasiłków pieniężnych oraz o to, aby każdy kto chciał mieć prace i był do niej zdolny posiadał ją. Wysiłki podejmowane przez sprawujących władzę powinny zmierzać do ułatwienia obywatelom zarówno dochodzenia swoich praw, jak również wypełniania swoich obowiązków we wszelkich dziedzinach życia społecznego. Właściwy ustrój prawny państwa prowadzi na równi zasadami sprawiedliwości i słuszności i na równi z właściwym rozwojem karności w państwie- do zapewnienia wszystkim dobrobytu. Pierwszym postulatem dotyczącym prawnego ustroju państw jest skodyfikowanie w zwięzłej i jasnej formie podstawowych praw człowieka, które powinny stanowić osnowę całego ustroju państwowego. Konieczne jest również sporządzenie w każdym kraju konstytucji, ujętej w odpowiednie terminy prawnicze. Niezbędne jest wreszcie szczegółowe określenie praw i obowiązków, wiążących obywateli z władzami państwowymi oraz wyraźne stwierdzenie, że zasadniczym zadaniem tych władz jest uznawanie, poszanowanie, uzgadnianie ochrona oraz rozwijanie praw i obowiązków obywateli. W czasach obecnych ludzie uświadomili sobie swoją własną godność, a to skłania ich do brania czynnego udziału w zarządzaniu państwem, jak również do domagania się, aby ich własne i nienaruszalne prawa były szanowane przez zasady ustroju państwowego.

STOSUNKI MIĘDZY PAŃSTWAMI

Narody mają wobec siebie wzajemne prawa i obowiązki dlatego stosunki między nimi powinny się układać wedle zasad prawdy, sprawiedliwości, żywej solidarności duchowej i wolności. To samo prawo naturalne, które rządzi zasadami współżycia poszczególnych obywateli między sobą, powinno również kierować wzajemnymi stosunkami między państwami. Z porządku moralnego wynika, że dla społeczności państwowej niezbędna jest władza sprawująca w niej rządy, ale władza nie może się przeciw temu porządkowi obrócić, gdyż wkrótce upadła by sama. W odniesieniu tego do stosunków międzynarodowych należy przyjąć, że władzę należy sprawować w taki sposób, aby przyczyniać się do wspólnego dobra wszystkich. Porządek międzynarodowy winien opierać się na zasadach uczciwości oraz na prawdzie. Prawda zaś wymaga, aby w tej dziedzinie nie uznawać żadnej dyskryminacji rasowej. Dlatego też najświętszą zasadą jest ta, że wszystkie państwa są sobie z natury równe co do godności. Każde z nich ma więc prawo do istnienia, rozwoju, posiadania niezbędnych do tego środków, podejmowania na własną odpowiedzialność inicjatywy w dążeniu do nich i ich osiągania. Ma też prawo domagać się respektu swojego dobrego imienia i należnego sobie szacunku. Ludzie nie mogą wywyższać się jedni ponad drugich z racji swej natury, ponieważ wszyscy obdarzeni są tą samą przyrodzoną godnością. Należy ponadto układać stosunki między państwami wedle zasad sprawiedliwości. Wymaga to zarówno wzajemnego uznawania swych praw, jak również wypełniania wzajemnie swych obowiązków. Na państwach spoczywa również obowiązek skutecznego szanowania praw innych państw oraz unikania posunięć, które by mogły prawa te naruszać, np.: państwa nie mogą nie popełniając zbrodni dążyć do powiększania swojego stanu posiadania z krzywdą lub zbrodniczym uciskiem innych narodów. W każdym kraju żyją mniejszości narodowe, nie zawsze są one pozytywnie postrzegane, ze względu na odmienną kulturę, trzeba stwierdzić, że wszelka działalność skierowana przeciwko tym grupom narodowościowym, a mająca na celu ograniczenie ich siły i rozwoju, jest poważnym pogwałceniem obowiązków sprawiedliwości. Pogwałcenie to jest jeszcze bardziej poważniejsze, jeśli tego rodzaju nikczemne poczynania mają na celu wytępienie jakiejś narodowości. Rozwój obu współpracujących ze sobą krajów może być potęgowany przez połączenie sił i umysłów. To może nastąpić dzięki różnym formom współ[racy. Przynosi ona duże korzyści w dziedzinie gospodarczej, społecznej i politycznej oraz w dziedzinie kultury i ochrony zdrowia. Współpraca taka ma na celu dobro państwa. Tak więc społeczności państwowe, dążąc do osiągnięcia własnych korzyści, powinny nie tylko nie szkodzić innym państwom, ale zespalać swe plany i siły wszędzie tam, gdzie wysiłki jednego państwa nie mogą doprowadzić do pożądanych wyników. Powszechne dobro wspólne wymaga również, aby w każdym narodzie popierać wszelkiego rodzaju kontakty między obywatelami i stowarzyszeniami pośrednimi. W czasach obecnych od narodów wymaga się współdziałania mającego na celu ułatwienie wymiany dóbr, kapitałów, a nawet ludzi.
W wielu krajach dzieję się tak, że nie przestrzega się praw ludzi, z takich krajów wielu ludzi emigruje. Uchodźcy posiadają są godność osobową i ich osobowe prawa muszą być uznawane, nawet jeśli przebywają w innym kraju. Uchodźcy nie utracili tych praw dlatego, że zostali pozbawieni swego kraju ojczystego. Do osobowych praw ludzkich zalicza się to, że każdemu wolno udać się do innego kraju , w którym ma nadzieję łatwiejszego zaspokojenia potrzeb własnych i rodzinnych. Dlatego obowiązkiem sprawujących władzę, jest przyjmowanie cudzoziemców i przychylne ustosunkowanie się do ich prośby o włączenie w nową społeczność. Z drugiej jednak strony widać, że państwo o wyższym stopniu rozwoju gospodarczego zgromadziły wielkie ilości sprzętu wojskowego i nadal go gromadzą, poświęcając na ten cel ogromne zasoby materialne. Przyczyną takich zbrojeń jest chęć utrzymania równowagi zbrojeniowej. Z chwilą więc, gdy w jakimś kraju rośnie potencjał wojskowy, natychmiast gdzie indziej on wzrośnie. Wiele narodów żyje w strachu przed możliwością wybuchu wojny, która może wybuchnąć w każdej chwili spowodowana przypadkowym wydarzeniem. Dlatego rozum, sprawiedliwość i poczucie ludzkiej godności domagają się zaprzestania zbrojeń państw, równocześnie redukcji uzbrojenia poszczególnych państw, zakazu posiadania broni atomowej i wreszcie doskonalenia przez wszystkich odpowiedniego zbrojenia na podstawie układów. W miejsce zasady uważanej dziś za najwyższą gwarancję pokoju powinno wprowadzić się zupełnie inną, która głosi, że prawdziwy i trwały pokój między narodami musi się opierać nie na równowadze sił zbrojnych, lecz na wzajemnym zaufaniu. Wzajemne stosunki międzynarodowe należy układać nie przy pomocy siły zbrojnej, lecz według właściwych zasad rozumu, czyli wedle zasady prawdy, sprawiedliwości i czynnej solidarności duchowej. Wzajemne stosunki między państwami powinny ponadto układać się zgodnie z zasadą wolności. Na mocy tej zasady nie wolno żadnemu narodowi niesprawiedliwie uciskać innych narodów lub bezpodstawnie wtrącać się w ich sprawy. Wszystkie natomiast państwa winny nieść innym pomoc w dochodzeniu do coraz pełniejszej świadomości i ich obowiązków, podejmowaniu nowych pożytecznych poczynań oraz w samodzielnym wysiłku przyczyniania się we wszystkich dziedzinach do ich własnego rozwoju. Kraje bogatsze powinny dopomagać narodom biedniejszym w taki sposób, aby wolność ich pozostała nienaruszona i aby zdawały one sobie sprawę z tego, że same powinny odgrywać główną rolę w dziele swego gospodarczego i społecznego rozwoju, względnie, że na nich powinien spoczywać główny ciężar jego realizacji. Na ten temat bardzo mądrze wypowiedział się papież Pius XIII, mianowicie „nowy porządek oparty na zasadach uczciwości, zabrania kategorycznie naruszania w jakikolwiek sposób wolności, całości i suwerenności innych narodów, jakikolwiek byłby ich obszar i zdolność obronna. Jeśli jest rzeczą niemal konieczną, aby większe państwa ( z tytułu posiadania przez nie większych bogactw i potęgi) zrzeszając się w celach gospodarczych z mniejszymi państwami, same określały zasady tej współpracy, to jednak i tych mniejszych państw, na równi z innymi nie należy pozbawiać(chyba, że ze względu na wspólne dobro wszystkich) ani wolności zarządzania własnym własnym państwem, ani prawa zachowania neutralności w wypadku konfliktu międzynarodowego, jak to nakazuje samo prawo naturalne oraz prawo narodów. Mniejszym państwom przysługuje również prawo dbania o własny rozwój gospodarczy. Jeśli prawa te będą wszechstronnie przestrzegane, to mniejsze państwa będą mogły starać się tak o dobro wspólne wszystkich ludzi, jaki o dobrobyt swoich obywateli, czy to w dziedzinie dóbr materialnych, czy tez na polu kultury i rozwoju duchowego”. Państwa zaś, które osiągnęły wyższy stopień rozwoju, muszą przy udzielaniu różnorakiej pomocy krajom mniej zamożnym zawsze szanować szczególne właściwości tych narodów oraz cechy ich cywilizacji odziedziczonej po przodkach i wystrzegać się wszelkich zamiarów panowania nad nimi.

STOSUNEK LUDZI I SPOŁECZNOŚCI PAŃSTWOWYCH
DO SPOŁECZNOŚCI ŚWIATOWEJ

Nowoczesne osiągnięcia w dziedzinie nauki i techniki mają ogromny wpływ na międzypaństwową współprace i zrzeszanie się. Równocześnie sytuacja gospodarcza jednych krajów zaczyna zależeć coraz bardziej od sytuacji gospodarczej innych, a w ten sposób narody zaczynają tworzyć między sobą wspólnoty gospodarcze, a to w efekcie prowadzi do stworzenia ogólnoświatowego ustroju gospodarczego. Niewątpliwie więc poszczególne państwa nie mogą obecnie w oderwaniu od innych zaspokajać należycie swych potrzeb i rozwijać się w sposób właściwy. Dobrobyt bowiem i rozwój jednego kraju jest częściowo skutkiem, a częściowo przyczyną dobrobytu i postępu wszystkich innych krajów. Jeśli rozważyć naturę dobra wspólnego i istotę oraz działanie władzy publicznej, to łatwo dostrzec, że istnieje między nimi konieczna współzależność. Porządek moralny bowiem nie tylko domaga się istnienia władzy publicznej dla kierowania rozwojem dobra wspólnego w społeczeństwie, lecz także żąda, aby władza ta mogła tego rzeczywiście dokonać. Chociaż bowiem narody różnią się bardzo między sobą zasobnością w dobra materialne oraz sprzęt wojskowy, to jednak wszystkie starają się usilnie o posiadanie równych praw z innymi i o poszanowanie godności ich własnego sposobu życia. Powszechna władza publiczna musi się jak najbardziej troszczyć o uznanie praw osobowych każdego obywatela, otoczenia go należytym poszanowaniem, nienaruszanie jego praw i ich uznawanie. Zadaniem władzy powszechnej jest staranie się o wytworzenie na całym świecie takich warunków, w których nie tylko władza publiczna każdego państwa, lecz także poszczególni ludzie oraz zrzeszenia będą mogły bezpieczniej wykonywać swe zadania, wypełniać obowiązki i domagać się poszanowania dla swych spraw. Należy wspomnieć o powstałej 26 czerwca 1945 roku Organizacji Narodów Zjednoczonych, do której zadań należą sprawy gospodarcze, społeczne, naukowe, wychowania i zdrowia publicznego. Najważniejszym jednak zadaniem ONZ jest ochrona i umacnianie pokoju między narodami oraz sprzyjanie i dopomaganie im w nawiązywaniu przyjaznych stosunków, opartych na zasadach równości, wzajemnego poszanowania, oraz współpracy we wszystkich dziedzinach działalności ludzkiej. ONZ 10 grudnia 1948 ustaliła „Powszechną Deklarację Praw Człowieka”. We wstępie tej deklaracji widnieje zapewnienie, że najgorętszym pragnieniem wszystkich ludów i narodów jest rzeczywiste uznawanie i całkowite przestrzeganie wszystkich praw i form wolności w niej wymienionych.

WSKAZANIA DUSZPASTERSKIE

Papież nawołuje „Naszych Synów” do uczestniczenia w sprawach publicznych oraz do współdziałania w zwiększaniu dobrobytu całej ludzkości i swoich krajów. Powinni oni również dążyć do tego, aby instytucje gospodarcze, społeczne, naukowe i kulturalne nie tylko nie przeszkadzały ludziom, lecz dopomagały im do stawania się coraz lepszymi tak w porządku spraw przyrodzonych, jak i nadprzyrodzonych. Muszą oni ponadto wejść do instytucji kulturalnych i cywilizacyjnych oraz do wewnątrz uczestniczyć skutecznie w ich pracach. Wszystko to jednak na pewno nie wystarcza do tego, aby warunki życia codziennego układały się w sposób bardziej ludzki. Muszą one być kształtowane w oparciu o prawdę , kierowane sprawiedliwością, musza czerpać swą moc z wzajemnej miłości ludzi do siebie i rozwijać się w atmosferze wolności. Aby te zasady działały muszą się ludzie zachowywać prawie, musza przestrzegać zasad moralnych. Zdarza się często, że ludzie nie przykładają się do poznawania wiedzy religijnej, tak jak do świeckiej. Powstaje zatem konieczność zapewnienia młodzieży religijnego wykształcenia pełnego, jednolitego i udzielanego w taki sposób, aby rozwój religijny i kształtowanie charakteru odbywało się równomiernie ze wzrostem wiedzy naukowej i rozszerzającym się stale zakresem wykształcenia technicznego. Zdarza się często, że katolicy współpracują w rozmaity sposób czy to z chrześcijanami odłączonymi od Stolicy Apostolskiej, czy tez z ludźmi, którzy chrześcijanami nie są. Gdy taka współpraca ma miejsce ci którzy są katolikami muszą dbać o to, aby postępować zawsze zgodnie z własnym sumieniem i nie uciekać się do takich kompromisów, z powodu których bądź religia, bądź też nieskazitelność obyczajów mogłaby ponieść szkodę. Równocześnie jednak winni przyjąć postawę pełną obiektywnej życzliwości dla poglądów innych, nie starać się obracać wszystkiego na własną korzyść i okazywać gotowość do lojalnej współpracy w dążeniu do osiągnięcia wspólnymi siłami tego, co albo jest dobre z samej swej natury, albo też do dobrego prowadzi. Jeśli katolicy z racji spraw doczesnych obcują z ludźmi, którzy pod wpływem fałszywych zasad, bądź wcale nie wierzą w Chrystusa, bądź też wierzą w niego niewłaściwie, to może to stać się dla tych ludzi okazją lub zachętą dojścia do prawdy. Nie brak ludzi o wspaniałym umyśle, którzy gdy zetkną się ze zjawiskami albo mało zgodnymi z założeniami sprawiedliwości, albo całkowicie z nimi sprzecznymi, pragną gorąco wszystko naprawić z taką gwałtownością, że wygląda to na przewrót ustrojowy. Papież uważa, że do najważniejszych zadań ludzi wielkodusznych należy zaprowadzenie -w oparciu o zasady prawdy, sprawiedliwości, miłości, wolności-nowego układu stosunków społecznych między poszczególnymi obywatelami, między obywatelami i ich państwami, między samymi państwami oraz między poszczególnymi ludźmi, rodzinami, zrzeszeniami i państwami z jednej strony, a społecznością ogólnoludzką z drugiej. Nie będzie pokoju w powszechnej społeczności ludzkiej, jeśli nie zakorzeni się on głęboko w sercu każdego człowieka , to znaczy jeśli każdy nie zechce we własnym wnętrzu porządku nakazanego przez Boga. Należy się więc gorąco modlić do Boskiego Odkupiciela o pokój. Niech usunie on z ludzkich serc wszystko co może ten pokój naruszyć i niech uczyni wszystkich świadkami prawdy, sprawiedliwości i miłości braterskiej. Niech ponadto oświeci swym światłem umysły przywódców narodów, aby zapewnili obywatelom najwspanialszy dar pokoju. A wreszcie niech Chrystus nakłoni wolę wszystkich ludzi do zburzenia dzielącej ich zapory, do umocnienia więzi wzajemnej miłości, do zrozumienia innych, do przebaczenia wreszcie tym, którzy wyrządzili im krzywdę. Niech pod Jego działaniem i przewodnictwem wszystkie narody połączy więź braterstwa i niech wśród nich rozkwita i panuje bezustannie tak bardzo upragniony pokój