Parlament

1. Geneza parlamentu

Parlament- z fr. parler = mówić

Francja XIIIw. Parlament du Roi sąd najwyższy; termin ten jako oznaczenie ciała reprezentacyjnego debatującego nad sprawami publicznymi został użyty w tym samym wieku w Anglii na określenie wspólnych zjazdów panów duchownych i świeckich oraz reprezentantów miast i hrabstw; „miejsce do mówienia”

Polska- Sejm w Piotrkowie Trybunalskim w 1496r.
II Rzeczpospolita- powołany przez Konstytucję Marcową w strukturze dwuizbowej
Po II wojnie światowej- referendum 30 czerwca 1946r. zniosło Senat, jego przywrócenie nastąpiło w wyniku podpisania 4 kwietnia 1989r. porozumień „okrągłego stołu”. Których następstwem była nowelizacja Konstytucji dokonana 7 kwietnia tego samego roku. 4 czerwca 1989r. wybrano pierwszy Senat.

2. Funkcje parlamentu
· Najstarsza kontrolna
· Poźniej kształtuje się ustawodawcza (pozostaje dominująca i najbardziej zasadnicza dla państw demokratycznych)
· Wynikają z tradycji, zasad doktrynalnych, kultury polityczno-prawnej, z regulacji konstytucyjnych (kompetencje i wzajemne relacje pomiędzy parlamentem innymi naczelnymi organami państwowymi)
· Funkcje:
Ustawodawcza
Kontrolna (instrumenty: udzielanie rządowi absolutorium, wotum zaufania, wotum nieufności, pociąganie do odpowiedzialności konstytucyjnej, powoływanie komisji śledczych, interpelacje i zapytania, wydawanie deklaracji, rezolucji, apeli i oświadczeń)
Kreacyjna (wyłanianie rządu, Sejm powołanie sędziów trybunału Konstytucyjnego oraz skłąd Trybunału Stanu; Sejm i Senat powołanie i odwołanie Prezesa NIK, RPO, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Rzecznika Praw Dziecka; na wniosek Prezydenta powołuje i odwołuje Prezesa NBP; Sejm i Senat oddzielnie KRRiT [4:2], KRS [4 posłów i 2 senatorów]
Współkształtowania podstawowych kierunków polityki państwa (uchwalanie budżetu
· Senat nie ma osobnych funkcji, ale utarło się, że zajmuje się sprawami Polonii i Polaków za granicą propozycja funkcji dla senatu „integracyjno-opiekuńczej”

3. Problem dwuizbowej struktury parlamentu

Geneza dwuizbowości

Dwuizbowość parlamentu w państwie unitarnym trzeba wyraźnie odróżnić od parlamentu złożonego w państwach federalnych, służy on bowiem innym celom. Chodzi w nim głównie o zapewnienie reprezentacji dla podmiotów wchodzących w skład państwa związkowego. Ponadto różna jest ich geneza oraz odmienne zasady kreacji izb.

„System dwuizbowy i rządy parlamentarne są wytworem historii, a nie wynalazkiem rozumu” (Jean Paul Esmein)

Bikameralizm powstał jako jeden z przejawów rozwoju monarchicznej formy państwa. Od monarchii parlamentarnej zaczyna się bowiem wzrost niezależności organu przedstawicielskiego. Obydwa ośrodki władzy, monarcha i arystokracja, szukały instytucjonalnej formy aparatu państwowego, które zabezpieczały ich interesy. Wynikiem ich zbieżnych dążeń staje się dwuizbowy parlament.

Anglia Henryk III (1207-1272) od 1216r. rozwija się parlament jako formę konferowania

„Nikt go nie stworzył, ponieważ wyrósł sam w ciągu wielu stuleci, był naturalnym wynikiem zdrowego rozsądku i dobroduszności ludu angielskiego, który na ogół wolał komisje od dyktatorów, wybory od walk ulicznych, a <> od trybunałów rewolucyjnych” (Georg Macaulay Trevelyan)

Edward III (1327-1377) utrwala się formuła obrad parlamentu w formie dwuizbowej. (np. 1347r.) wyodrębnienie parlamentu dwuizbowego było procesem za jego panowania.

Doktrynalne uzasadnienie dwuizbowości

Charles Montesquieu- niedoścignionym wzorem parlament brytyjski; podział władz musi również uwzględniać istnienie mechanizmów wewnętrznych, które byłyby w stanie hamować ich ekspansję.; ograniczenie despotyzmu parlamentu może zostać osiągnięte także poprzez podział wewnętrzny.

Po zwycięstwie rewolucji mieszczańskich i liberalizacji zasad prawa wyborczego- dwie izby jako zapory dla zbyt radykalnych decyzji izb pierwszych. wentyl bezpieczeństwa dla zachowania istniejących stosunków społeczno-ekonomicznych

Międzywojnie:
Hans Kelsen- drugie izby powinny stać się reprezentantem interesów różnych grup społeczno-zawodowych. „ W rozwinięciu owej zasady podziału pracy proponowane jest zastąpienie centralnego i ogólnego ciała ustawodawczego, które pochodząc z wyborów demokratycznych nie jest przygotowane rzeczowo, do jakichkolwiek czynności specjalnych, przez fachowe parlamenty do różnych dziedzin ustawodawstwa, które by nawiązywały do resortowego podziału administracji i miały już pewne zaczątki w fachowych komisjach parlamentarnych” ( „O istocie i wartości demokracji”) korporacyjno-zawodowy kierunek reformy parlamentu

Bliskie tej koncepcji doktryny solidarystyczno-korporacjonalistyczne (Otman Spann i Charles Maurras)

Karl Loewenstein- druga izba jako czynnik refleksji i samokontroli

Najnowsze:
- czynnik reprezentacji interesów lokalnych,
- autonomicznych jednostek podziału terytorialnego (np. Hiszpania)
- bliskie tym koncepcjom jest uzasadnienie polskiego bikameralizmu wg Wojciecha Sokolewicza

Zdzisław Kędzia: im więcej izb tym lepszy parlament

Współczesny bikameralizm

W dwu postaciach:
· Bikameralizm formalny (dwuizbowość jednoizbowa) (Norwegia)- wybierany w jednorodnych wyborach skład parlamentu dzieli się wewnętrznie i procesowanie w nim odbywa się tak jak w parlamencie dwuizbowym.
· Bikameralizm rzeczywisty:
Zachowawczy (Senat Belgii)- odmienne zasady kształtowania składu drugiej izby, która w skrajnym przypadku może być powoływana automatycznie (np. przez głowę państwa) i posiada uprawnienia większe niż izba pochodząca z wyborów powszechnych
Klasyczny (bikameralizm równoprawny) (Włochy, Hiszpania, Polska pod rządami Konstytucji Kwietniowej)- izba wyższa ma kompetencje zbliżone do izby niższej, odmiennie kształtowany jest sam skład izby wyższej.

4. Źródła polskiego prawa parlamentarnego
· Ustawa Zasadnicza
Parlament rozdz. IV (art. 95-124)
· Regulamin Sejmu z 30 lipca 1992r. (w formie uchwały)
· Regulamin Senatu z 23 listopada 1990r. (w formie uchwały)
· Ustawa z 9 maja 1996r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora
· Ustawa z 21 sierpnia 1997r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne

5. Struktura parlamentu
Sejm i jego organy
· 460 posłów, kadencja 4 lata (rozpoczyna się w dniu pierwszego posiedzenia i trwa do czasu zebrania się posłów na pierwszym posiedzeniu Sejmu następnej kadencji
· Organy Sejmu:
Marszałek- wybierany na pierwszym posiedzeniu izby, któremu przewodniczy Marszałek Senior (najstarszy wiekiem poseł), kandydata zgłasza 15 posłów, a wybór następuje bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów
Kompetencje:
- wewnętrzne kierownictwo i koordynacja prac organów izby:
F działanie Prezydium Sejmu, Konwentu Seniorów oraz komisji
F terminowość prac
F nadaje bieg inicjatywom ustawodawczym i uchwałodawczym
F udziela pomocy posłom w ich pracy
- przygotowywanie i kierowanie obradami izby
F zwołuje posiedzenie Sejmu
F zarządza druk projektów ustaw i uchwał
F zwołuje Prezydium Sejmu i Konwent Seniorów
F przywołuje „do prządku” (zakłócenie porządku), „do rzeczy” (odbieganie od tematu)
- reprezentacja Sejmu wobec innych naczelnych organów państwa i w kontaktach z innymi parlamentami
F stoi na „straży praw i godności”
F sprawdzenie stosunków z Senatem, innymi naczelnymi organami państwa i parlamentami państw obcych
- uprawnienia administracyjne:
F sprawowanie porządku na obszarze należącym do Sejmu
F nadawanie statutu Kancelarii Sejmu
F ustalanie budżetu Kancelarii Sejmu
F powoływanie i odwoływanie szefa (i jego zastępców) Kancelarii Sejmu
Wicemarszałkowie wybierani w tym samym trybie co Marszałek; liczba zmienna; nie maja kompetencji, wykonują czynności zlecone przez Marszałka lub w ramach zastępstwa

Prezydium Sejmu- kierowniczy wewnętrzny organ Sejmu; skłąd to Marszałek i wicemarszałkowie
Kompetencje:
- ustalanie planów prac Sejmu i tzw. Tygodni posiedzeń
- dokonywanie wykładni Regulaminu Sejmu
- opiniowanie spraw wniesionych przez Marszałka
- organizację współpracy i koordynację prac komisji
- ustalanie zasad doradztwa naukowego na rzecz Sejmu i jego organów, powoływanie doradców oraz korzystanie z ich opinii
Konwent Seniorów- Marszałek + wicemarszałkowie + przewodniczący klubów i kół poselskich; nie jest wybierany; głos doradczy ma Szef Kancelarii Sejmu; ma charakter opiniodawczy w zakresie planów pracy i projektów porządku dziennego, wyborów organów izby oraz zadań i przebiegu pracy Kancelarii Sejmu; forum uzgodnień międzypartyjnych

Komisje:
· Rodzaje:
- stałe i nadzwyczajne
- komisje resortowe i funkcjonalne
- komisje specjalne
· W Polsce- stałe i nadzwyczajne
· Skład: ustalany przez Sejm w drodze uchwały, na wniosek Prezydium Sejmu po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów; pierwsze posiedzenie zwołuje i prowadzi Marszałek, wybiera się przew. i zastępców w głosowaniu jawnym większościowym; ustalan
· Funkcje:
- ustawodawcza
- kontrolna
· Liczba komisji jest zmienna (obecnie 27)
· Mogą być powoływane podkomisje za zgodą Prezydium Sejmu
· Komisje nadzwyczajne (w tym śledcze) powoływane są do określonej sprawy; stosują KPK;
· Np. Komisja do Spraw Służb Specjalnych (nie więcej niż 7 członków; ustala Sejm w drodze uchwały; kandydatury składają przewodniczący klubów lub 35 posłów do Marszałka Sejmu; skład komisji wybierany w głosowaniu łącznym) oraz Komisja Etyki Poselskiej (szczególna rola)
· Posiedzenia komisji (tych dwu) są zamknięte, a protokoły objęte klauzulą tajności
· Komisja Etyki Poselskiej: 1 z każdego klubu; kandydatów zgłasza przewodniczący klubu; Sejm wybiera w głosowaniu łącznym; podstawą rozstrzygnięć są „Zasady Etyki Poselskiej”; funkcje przewodniczącego Komisji oraz zastępców są rotacyjne- pełnią je kolejno członkowie komisji przez 3 miesiące. Może:
Zwrócić uwagę posłowi
Udzielić posłowi upomnienia
Udzielić posłowi nagany
Uchwała w tej spawie podejmowana jest bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy jej członków

Tryb pracy
Obrady i głosowania
Tryb ustawodawczy
Formy organizacji posłów: kluby, koła i zespoły
Mandat parlamentarny
Immunitet parlamentarny
Incompatibilitas parlamentarna
Interpelacje i zapytania
Prawa i obowiązki parlamentarzystów
6. Senat
· 100 senatorów, kadencja 4 lata- równoległa z kadencją Sejmu (w przypadku skrócenia kadencji Sejmu skraca się także kadencja Senatu)
· Organizację wewnętrzną określa Konstytucja (art.110 i 112 w związku z art. 124) oraz Regulamin, który sam sobie uchwala
·

7. Zgromadzenie Narodowe
· Odrębny organ z własnym regulaminem
· Powołany w Konstytucji Marcowej i jego jedyną funkcją był wybór głowy państwa
· Ponownie zaistniał w Konstytucji z 7 kwietnia 1989r.
· Nowelizacja Konstytucji z 27 września 1990r. wprowadziła powszechne wybory prezydenckie, więc pozbawiła go najważniejszej funkcji
· Ustawa konstytucyjna z 23 kwietnia 1992r. o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji RP powierzyła mu zadanie przygotowanie i uchwalenie nowej Konstytucji
· Art. 114 ust. 1 Konstytucji: „ W przypadkach określonych w Konstytucji Sejm i Senat, obradując wspólnie pod przewodnictwem Marszałka Sejmu lub w jego zastępstwie Marszałka Senatu, działają jako Zgromadzenie Narodowe”
· Zachowało trzy kompetencje:
Przyjmowanie przysięgi od nowo wybranego Prezydenta
Stawianie Prezydenta w stan oskarżenia za naruszenie Konstytucji lub za popełnienie przestępstwa
Uznawanie trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia.
· Uchwałę musi podjąć większością 2/3 głosów ustawowej liczby jego członków na wniosek co najmniej 140.
· Sprawuje kontrolę nad przestrzeganiem prawa przez Prezydenta (jedyna funkcja)