Psychologiczne skutki bezrobocia

Spis treści:
1. Wprowadzenie.
2. Zjawisko izolacji społecznej i narastanie konfliktów w rodzinie.
3. Zaburzenia dewiacyjne wśród młodzieży jako skutki bezrobocia.
3.1. Charakterystyka rynku.
3.2. Aspiracje życiowe młodzieży.
3.3. Znaczenie pracy i metody jej poszukiwania.
3.4. Ocena szans na zatrudnienie.
3.5. Zaburzenia
4. Wnioski


1. Wprowadzenie


Na podstawie systematycznych badań prowadzonych przez pracowników Instytutu Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego można dostrzec silne zmiany towarzyszące zjawisku bezrobocia jako kwestii społecznej. Badania pokazały, że w ciągu czterech lat badań (lata 1990-1993) wysoka dynamika bezrobocia nie tylko się utrzymała i rozszerzył się jego zakres we wszystkich badanych rejonach, ale na pierwszy plan wysunął się problem długotrwałego bezrobocia. O ile w 1991 roku 31% bezrobotnych od dawna nie miało pracy, to w roku 1993 ten odsetek stanowił aż około 60% zarejestrowanych. Dodatkowo w 1993 roku znacznie wzrosła liczba ludzi, które utraciły prawo do zasiłku z Funduszy Pracy (z około 10-25% w roku 1991 do 55-60% w 1993). Jednocześnie pogłębieniu uległo zjawisko kumulacji bezrobocia w rodzinie (w 1991r. ok. 40% a w 1993r. 57% badanych rodzin).
Badania potwierdziły hipotezę o poważnych negatywnych skutkach społecznych bezrobocia. Odczuwane jest ono zarówno indywidualnie jak i rodzinnie w sferach ekonomicznej i psychospołecznej.


2. Zjawisko izolacji społecznej i narastanie konfliktów w rodzinie.
W cztero letnim okresie badawczym dały się zaobserwować zmiany w dziedzinie psychospołecznych skutków bezrobocia. W roku 1991 brak było zjawiska izolacji społecznej bezrobotnych, w ich rodzinach przeważała przyjazna atmosfera(70-80%) a konflikty rodzinne obejmowały około 30% rodzin. Już wtedy jednak około 44% badanych określiło brak pracy jako katastrofę życiową.
Wydłużający się okres bezrobocia spowodował, że w kwietniu 1993r. aż 85% badanych traktowało bezrobocie jako życiową katastrofę. Co prawda jako główne uzasadnienie wymieniane było stałe obniżanie się poziomu życia, ale jednocześnie badani odczuwali coraz wyraźniej stresy wynikające z braku poczucia własnej wartości i użyteczności, z lęku o przyszłość i utraty poczucia bezpieczeństwa socjalnego. Co drugi badany stwierdził, że odczuwa narastającą izolację społeczną, zmniejszenie jego przydatności w rodzinie i utratę dotychczasowej pozycji w środowisku lokalnym.




Wykres 1. Poczucie izolacji społecznej bezrobotnych na przykładzie wybranych miast.


Osoby, które zostały bez pracy wraz z upływem czasu coraz częściej zadają sobie pytanie ”Dlaczego właśnie ja zostałem bez pracy?”- 38% badanych w 1991r. i aż 60% w 1993r. ludziom tym coraz bardziej zaczyna doskwierać brak kontaktów ze środowiskiem pracy (z 32% do 42%). Jednostka wyeliminowana ze środowiska zawodowego zostaje odsunięta od procesów kształtowania i umacniania jej poczucia wartości i użyteczności co wywołuje stres i frustrację.

Wykres 2. Poczucie frustracji u ludzi trwale bezrobotnych.


Około 58% badanych trwale bezrobotnych przyznało, że w ich rodzinach zwiększyła się liczba sytuacji konfliktowych. Większość badanych (62%) odczuła ograniczenie poparcia i aprobaty ze strony członków najbliższej rodziny, co pogłębiło ich poczucie osamotnienia. Zjawisko to wyraźniej dało się odczuć w miastach niż na wsiach.
Postępująca degradacja ekonomiczna, nasilanie konfliktów, zakłócenia w realizacji dotychczasowych ról społecznych poszczególnych jednostek oraz wzrost społecznej izolacji bezrobotnych prowadzą do naruszenia realizacji podstawowej funkcji rodziny. W miarę wydłużania się okresu pozostawania bez pracy, rodzina która w momencie wystąpienia bezrobocia jest grupą społeczną dającą jednostce oparcie, pomoc, poczucie przynależności, użyteczności i bezpieczeństwa, traci wiele z tych funkcji. Postępuje proces dezintegracji i rozpadu rodziny.


3. Zaburzenia dewiacyjne wśród młodzieży jako skutki bezrobocia.

3.1. Charakterystyka rynku.

Dynamikę wzrostu bezrobocia postanowiłem przedstawić na podstawie powiatu wyszkowskiego. W skład powiatu wchodzi pięć gmin wiejskich (Brańszczyk, Długosiodło, Rząśnik, Sominka, Zabrodzie) i jedna gmina miejska (Wyszków). Powiat zamieszkiwany jest przez 72,5tys. osób, a gęstość zaludnienia wynosi 13 osób na km2. region jest typowo rolniczy, ze słabo rozwiniętym przemysłem, związany głównie z branżą drzewną, przetwórstwem rolno-spożywczym i usługami.
Podobnie jak w całym kraju tak i w powiecie wyszkowskim bezrobocie pojawiło się z początkiem 1990 roku. Badany region cechował się stałą tendencją wzrostową liczby bezrobotnych w badanym okresie. Niewielki spadek liczby osób bez pracy odnotowano w latach 1996 i 1997, potem niestety nastąpił dalszy wzrost.

Wykres 3. Dynamika wzrostu bezrobocia w powiecie wyszkowskim w latach 1990-2001.


3.2. Aspiracje życiowe młodzieży.

Degradacja rodziny wynikająca z długotrwałego bezrobocia może być szczególnie groźna dla procesu prawidłowego rozwoju młodego pokolenia. Wynika to z zakłócenia realizacji przez rodzinę funkcji ekonomicznych a także wychowawczych i socjalizacyjnych. Trudności finansowe i ograniczenie konsumpcji w różnych sferach życia prowadzą do pogorszenia warunków bytu i stanu zdrowia, zmniejsza to szanse kształcenia oraz ogranicza możliwości awansu społecznego. Bezrobocie stało się w polsce bardzo silnym czynnikiem wpływającym na wzrost patologii społecznej. Znacznie nasiliło dokonywane przez dzieci kradzieże żywności w sklepach i barach.
Przebadano grupę bezrobotnych młodych ludzi. Okazało się, że wartością najwyżej cenioną jest posiadanie szczęśliwej rodziny i partnera życiowego (87%), co świadczy o priorytetowym znaczeniu rodziny w tej populacji. W nielicznych przypadkach, kiedy ankietowani deklarowali chęć życia w samotności (4%) głównym przeciwwskazaniem do założenia rodziny były względy finansowe i przeświadczenie, że samotnie łatwiej poradzą sobie z problemami.
Na dalszych miejscach znalazły się:
· 85%- bogactwo, wysoka pozycja materialna
· 41%- bogate życie towarzyskie
· 27%- kariera zawodowa
· 22%- praca zgodna z zainteresowaniami
· 11%-rozwój zainteresowań
· 11%- zdobycie wykształcenia
· 9%- zdrowie
· 8%- szerokie grono przyjaciół
· 6%- spokojne życie bez konfliktów
· 3%- wysoka pozycja społeczna
· 1%- kariera polityczna
Mimo, że ankietowana młodzież uważała się za wierzącą, wartość życia zgodnego z wiarą nie pojawiła się w ich odpowiedziach jako preferowane dobro. Bycie użytecznym dla innych, życie zgodne z zasadami religijnymi i niezależność nie zostały wskazane przez respondentów. Liczyły się tylko dobra konsumpcyjne.
Postawa taka jest bardzo niepokojąca, ponieważ wynika z niej, że dobra materialne i życie na pokaz jest wyżej cenione niż przyjaźń i praca na rzecz innych. Duża wartość rodziny świadczy o dużym zapotrzebowaniu na miłość i bycie potrzebnym. Zaskakujące jest, że wyżej cenione jest zawieranie powierzchownych znajomości niż prawdziwej przyjaźni.

3.3. Znaczenie pracy i metody jej poszukiwania.

Od kiedy znalezienie pracy jest poważnym problemem i w związku z dużym bezrobociem w badanym regionie, praca stała się dobrem pożądanym. Większość młodych ludzi nie pracowała wcześniej, lub miała krótki staż pracy, więc nie mogli dokładnie określić swych oczekiwań związanych z pracą jako realizacji potrzeb życiowych. Instrumentalne traktowanie pracy jest powszechne u respondentów z niższym poziomem wykształcenia (52% ankietowanych). Dla tych ludzi praca to tylko źródło utrzymania, środek zaspokajania potrzeb oraz sposób zarabiania pieniędzy.
Blisko połowa badanych chciała przede wszystkim znaleźć pracę i aktywnie jej poszukiwała. Są to osoby pozostające bez zatrudnienia nie dłużej niż 12 miesięcy. Niestety bardzo częstym zjawiskiem jest bierny sposób poszukiwania pracy (28% badanych). Odbywa się ono za pośrednictwem biur pracy w Powiatowym Urzędzie Pracy. Ludzie ci twierdzą, że z pewnością podjęliby pracę, gdyby otrzymali taką ofertę. Mniejszą ochotę do podjęcia pracy wykazywały osoby długotrwale bezrobotne. Można to także zaobserwować u młodzieży zbyt późno wkraczających w samodzielne życie, co wynikało z nadopiekuńczości rodziców. Około 20% badanych uważa, że na razie nie musi jeszcze pracować, lecz gdyby pojawiła się atrakcyjna oferta z pewnością skorzystaliby z niej.
Metody poszukiwania pracy są dość zróżnicowane. Do najskuteczniejszych zdaniem respondentów należą:
· na własną rękę 40% (mężczyźni, respondenci z wykształceniem technicznym, częściowo także pomaturalnym i studiujący; pozostający bez pracy nie dłużej niż 12 miesięcy)
· poprzez znajomości rodzinne 28%
· poprzez pośrednictwo pracy w PUP 23%
· samozatrudnienie 4%
· brak pomysłów 5% (sytuacja dotyczy głównie osób długotrwale bezrobotnych)

Wykres 4. Najskuteczniejsze metody poszukiwania pracy zdaniem respondentów.



3.4. Ocena szans na zatrudnienie.

Osoby długotrwale pozostające bez pracy wykazują większy pesymizm wobec własnych szans na zatrudnienie. Długi okres bezrobocia sprawiał, iż nie brali aktywnego udziału w poszukiwaniu pracy czekając na traf losu. Jest to groźne zjawisko, gdyż osoby te zaczynają mieć wątpliwości wobec własnej wiedzy i umiejętności. Znaczna część tych osób nigdy więcej nie podejmuje legalnej pracy.
Wbrew pozorom także płeć odgrywa istotną rolę w ocenie szans na zatrudnienie. Mężczyźni wykazują większy optymizm niż kobiety.

3.6. Aspiracje materialne.

Istnieje duża rozbieżność między tym, co młodzieży bezrobotnej wydaje się słuszne a podejmowanym działaniem. 87% respondentów zdawała sobie sprawę ze znaczenia edukacji o konieczności doszkalania się celem podjęcia pracy zawodowej, z drugiej zaś strony posiadane pieniądze wydała na dobra krótkotrwałe i konsumpcyjne. Hierarchia wydatków młodzieży zaczyna się od zaspokajania tzw. własnych kaprysów.




Wykres 5. Hierarchia wydatków młodzieży bezrobotnej.




3.5. Zaburzenia

Wśród badanej populacji bezrobotnych respondentów powszechnym zjawiskiem są zakłócenia procesów przeżywania. Wśród ogółu zaburzeń dominował smutek, przemieszany z poczuciem winy i krzywdy, wrogość do samych siebie i do otoczenia. Na zaburzenia przeżywania uskarża się aż 75% badanych. Zaburzenia te najczęściej dotyczą ankietowanych pozostających bez zatrudnienia w okresie 12-24 miesięcy (66%). W najmniejszym stopniu dotykają pozostających bez pracy do 6 miesięcy.
Czynnikiem determinującym młodych bezrobotnych jest przeświadczenie o braku perspektyw na zmianę sytuacji. Zaledwie, co dziewiąty badany przekonany był o poprawie sytuacji w najbliższym czasie, a tylko, co czwarty wierzył w możliwość poprawy w ogóle. Wraz z przedłużaniem się okresu pozostawania bez pracy wzrastał odsetek osób z lękami od 86% do 100% u osób bez pracy dłużej niż 24 miesiące. W niektórych przypadkach zjawisko to pełniło rolę mobilizującą i towarzyszące mu napięcie ułatwiało realizację podstawowych celów życiowych.
U badanych pojawiły się różnorodne zaburzenia zachowań. Aż, co dziesiąty badany zauważył u siebie skłonności nadmiernej pedantyczności, co trzeci zauważył narastającą nieśmiałość i niepewność a jedna czwarta badanych bezrobotnych ponad 12 miesięcy przyznała się do trudności w tworzeniu trwałych związków emocjonalnych.
Do bardziej sporadycznych zaburzeń można zaliczyć: nadmierna mimika, napady smutku i lęku, nieskoordynowane ruchy, jąkanie, bóle głowy, zakłócenia łaknienia. Incydentalnie pojawiły się:’ nadmierna agresja, przesadna ekspresja i wybuchy emocjonalne.
Dość poważny problem stanowią też zaburzenia somatyczne aż 68% u grupy osób pozostających bez pracy ponad 12 miesięcy. Najczęstsze objawy to zakłócenia w pracy układy krążenia (32%), układu pokarmowego(12%), układu oddechowego (11% duszności), zaburzenia zmysłów (8%), układu czuciowo ruchowego (6%). Zaburzenia zdecydowanie narastały wraz z przedłużaniem się okresu pozostawania bez pracy.


4. Wnioski

We współczesnej Polsce walka z bezrobociem jest podstawowym wyzwaniem dla polityki gospodarczej i społecznej. Skuteczne przezwyciężanie bezrobocia jest możliwe tylko poprzez kompleksowe działania w sferze ekonomicznej, mające na celu wzrost gospodarczy i tworzenie nowych trwałych miejsc pracy. Działania te uzupełniane są aktywnością państwa i innych podmiotów w sferze przeciwdziałania bezrobociu, zmierzającej do ograniczenia rozmiarów i skutków tego zjawiska. Doświadczenia ostatnich lat pokazują, że zadania polityki społecznej są w Polsce realizowane niewystarczająco we wszystkich płaszczyznach.



Bibliografia:
„Inicjatywy lokalne w rozwiązywaniu problemów bezrobocia” M. Rybiński (1994), CUP, Warszawa.
„Rodzina społeczeństwo gospodarka lokalna” J. Kroszela Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 1995
„Zaburzenia dewiacyjne jako konsekwencje bezrobocia (na podstawie badań młodzieży w wyszkowskiem)” M. Delfina Owsianka, Wyszków 2002