Wierzenia i osiągnięcia starożytnych Egipcjan.

W religii Egipcjan niezwykle ważne miejsce odgrywały obrzędy związane z kultem zmarłych, który rozwinął się pod wpływem wiary w życie pozagrobowe. Egipcjanie wierzyli, że człowiek składa się z ciała i kilku elementów duchowych, wśród których najważniejsze były ba (dusza) i ka (rodzaj sił życiowych, z którymi się rodzi człowiek); śmierć zaś jest jedynie oddzieleniem się od ciała owych pierwiastków.

Boskość i przywileje
Początkowo rytuał pogrzebowy zastrzeżony był tylko dla władcy, ale pod koniec Starego Państwa zastosowano go także wobec osób z nim związanych. Tak ważny element rytuału jak mumifikacja zaczęto stale stosować już od Średniego Państwa (wobec tych, którzy mogli sobie na to pozwolić). Pieczę nad balsamowaniem sprawował bóg Anubis, strażnik zmarłych.

Mumifikacja
Pierwiastek duchowy mógł przeżyć, jeśli powrócił do ciała, a to było możliwe, jeżeli zachowywało się ono w stanie niezmienionym. Stąd wzięła początek mumifikacja oraz specyficzne formy pochówku. Po usunięciu wszystkich narządów wewnętrznych, ciało zanurzano w natronie (węglan sodu) z dodatkiem substancji konserwujących, a następnie nacierano żywicą i różnymi olejkami.

Piramidy
Grobowce faraonów egipskich cechowała monumentalność, lecz dopiero w połowie trzeciego tysiąclecia p.n.e. przybrały one formę piramidy, o gładkich ścianach zwróconych ku czterem stronom świata, co związane było z kultem boga-słońce Re.

Nekropola w Gizie
Ten olbrzymi starożytny cmentarz znajduje się w pobliżu Kairu, nad Nilem. Tworzą go piramidy Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa, władców IV dynastii (2613-2494 p.n.e.). Piramidy Chefrena strzeże tajemniczy Sfinks, lew z ludzką głową.

Enneada
Wszystkie wielkie systemy religijne starożytności charakteryzowały się obecnością licznych bóstw, którym przypisywano nadzwyczajne zalety i ludzkie namiętności. Egipcjanie wypracowali wiele koncepcji teologicznych i spisali różnorodne genealogie bóstw. W mieście Heliopolis stworzono doktrynę nazwaną później solarną, według której bogowie stanowili tzw. enneadę, czyli Wielką Dziewiątkę bóstw.

Atum
Bóg stwórca świata; początek i koniec wszechrzeczy; od Starego Państwa uosabiał boga narodowego, stąd na wizerunkach nosi dwie korony, Górnego i Dolnego Egiptu.

Szu
„Tchnienie” Atuma; bóg powietrza i „ten, który przynosi ciemności światło”.

Tefnut
Stworzona przez Atuma, małżonka Szu; bogini wilgoci.

Nut
Ugwieżdżone niebo; małżonka Geba, matka Izydy, przedstawiana jako kobieta wygięta w kabłąk nad ziemią; uważana za matkę dusz zmarłych.

Geb
Uosabia Ziemię; mąż Nut, z którą spłodził dwie pary bóstw.

Izyda i Ozyrys
Para bohaterów najsłynniejszego mitu w religii egipskiej; rodzeństwo i małżeństwo. Izyda była matką Horusa. Ozyrys był synem Geba i Nut, władcą Państwa Umarłych.


Neftyda i jej mąż Set
Neftyda była córką Geba i Nut. Set z głową niezidentyfikowanego zwierzęcia to wróg Ozyrysa; był bogiem pustyń i oaz.


Politeizm i monoteizm


Praktyki religijne starożytnego Bliskiego Wschodu można uznać za nadzwyczajne dziedzictwo ludzkości zarówno ze względu na bogactwo tradycji politeistycznych w cywilizacji Egiptu i Mezopotamii, jak i religii monoteistycznej Żydów. Najstarsze tradycje kultury dawnego Izraela przetrwały do naszych dni w judaizmie i w chrześcijaństwie.

Tora
W 586 roku p.n.e. Babilończycy zniszczyli świątynię jerozolimską i deportowali do Babilonii jedną trzecią ludności królestwa Judy. Żydzi zabrali ze sobą zwoje Tory, świętego pisma zawierającego pięć pierwszych ksiąg Starego Testamentu.



Babilonia
Żydzi pozostali w Babilonii do chwili pokonania państwa nowo-babilońskiego przez Cyrusa Wielkiego, króla Persji. W 538 roku p.n.e. umożliwił on Żydom powrót do Palestyny.


Cywilizacje w dolinach rzek


W pewnych częściach starożytnego świata, począwszy od czwartego tysiąclecia p.n.e., nadzwyczajna żyzność gleb nawadnianych przez wylewy wielkich rzek, przyspieszyła rozwój rolnictwa. Do takich regionów należała Mezopotamia, Międzyrzecze, „kraj między rzekami”, Tygrysem i Eufratem (dzisiejszy Irak) oraz Delta Nilu, czyli północno-wschodnie obszary Afryki, gdzie rozwinęła się wielka cywilizacja egipska. Mezopotamia i Delta Nilu stały się kolebkami najstarszych imperiów w dziejach ludzkości. Rolnictwo w dolinach rzek dawało możliwość wyżywienia wzrastającej liczby mieszkańców w obydwu regionach. Nowe rozwiązania w organizacji społecznej i politycznej, a także wynalazki w dziedzinie techniki pozwoliły na realizację wielkich prac melioracyjnych. Opierano się głównie na pracy ludzkiej, a dzięki dobrej organizacji było możliwe pozyskiwanie nowych terenów pod uprawę, w wyniku regulacji biegu rzeki i budowy systemu nawadniania pól. Wszystko to sprawiło, że coraz mniej funkcjonalny okazywał się sposób życia oparty jedynie na małych osadach zamieszkałych przez wolnych chłopów.


Od osady do miasta


Na początku trzeciego tysiąclecia p.n.e. liczba ludności Mezopotamii bardzo wzrosła. Był to efekt rewolucji urbanistycznej, jaka rozpoczęła się w połowie czwartego tysiąclecia w południowej Mezopotamii m.in. rozwojem miast Uruk i Eridu, jednych z najstarszych w Międzyrzeczu. Intensyfikacja produkcji rolnej oraz powstawanie nadwyżek żywności w stosunku do spożycia przyczyniły się do bogacenia się osiedli, co z kolei wpłynęło na ich rozwój. Inną przyczyną zmian była postępująca specjalizacja zawodowa i niektórzy nie musieli już uprawiać ziemi, by żywić się nadwyżką jej produktów. To właśnie oni stali się „specjalistami”, wykonywali specyficzne funkcje, jak na przykład organizacja robót, gromadzenie i dystrybucja nadwyżek. Różnice w dochodach zaczęły się odzwierciedlać w budownictwie. Teksty na tabliczkach klinowych mówią o wielkich bogactwach, których przejawem był pałac otoczony murem, i niewielkim poletku drobnego rolnika, któremu towarzyszył zwykle jednoizbowy dom. Niewielkie osady miały zabudowę stosunkowo jednorodną, zabudowania raczej nie różniły się między sobą. Większe ośrodki charakteryzowały się różnorodnością zabudowy, nad którą górowała świątynia. Stanowiła miejsce gromadzenia nadwyżek żywności, była ośrodkiem władzy, gdzie podejmowano najważniejsze decyzje. Początkowo ziemia należała do rodzin, które ją uprawiały. Wraz z procesem urbanizacji, tylko część pozostała w ich rękach, z czasem właścicielem coraz większych obszarów rolnych stawała się świątynia.
Wprowadzono wtedy pewne formy dzierżawy ziemi. W późniejszym okresie ziemia przeszła na własność pałaców, w których wytworzyła się nowa forma sprawowania rządów, w osobie monarchy, i ten około połowy trzeciego tysiąclecia p.n.e. przejął od kapłanów część władzy.


Od rolnictwa do handlu


Sumerowie wprowadzili do rolnictwa pług zastępując nim motykę. Ówczesna forma uprawy roli sprawiała, że konieczna była budowa kanałów nawadniających. Plony musiały być znaczne, utrzymywały się bowiem z nich sumeryjskie miasta, najprawdopodobniej samowystarczalne.
Gromadzenie zapasów i zapotrzebowanie na narzędzia metalowe oraz broń zachęcały do poszukiwania surowców. Te, w przypadku południowej Mezopotamii, musiały być przywożone z odległych miejsc: nie organizowano, jak dzisiaj, transportów z towarami przeznaczonymi na określone rynki; przybierały one formy wymiany, która jednak wymagała obecności pośredników handlowych na służbie kapłanów bądź monarchy. Mimo to większość społeczeństwa zajmowała się niewolniczą i wyczerpującą pracą na roli. Obowiązek pracy na polach należących do świątyni był rozciągnięty także na tych chłopów, którzy formalnie od niej nie zależeli. Wszyscy, w okresach przerwy w pracy na roli, byli wykorzystywani do rozbudowy systemu irygacyjnego, irygacyjnego stoczniach przy budowie okrętów i statków oraz przy wznoszeniu świątyń i murów miejskich (z cegieł wyrabianych z mułu zmieszanego ze siekaną suszoną słomą).

Egipt faraonów


Już w trzecim tysiącleciu p.n.e. cywilizację egipską w Delcie Nilu charakteryzowała złożona forma organizacji politycznej i religijnej. Przejawiało się to w monumentalności budowli z kamienia, którym dysponował Egipt, a który był wydobywany w odległych od Delty Nilu kopalniach.
Chłopi egipscy byli główną siłą roboczą, która, w okresach wylewu Nilu, budowała piramidy władców Starego Państwa i świątynie Nowego Państwa. W Egipcie faraonów wykształciło się społeczeństwo, które, oparte na sztywnym porządku politycznym i społecznym, zachowało swoje struktury w stanie prawie niezmienionym przez około trzy tysiące lat. Faraon, uważany za syna boga-słońce Re i czczony jak bóstwo, był pośrednikiem między ludźmi a światem bogów. Z chwilą koronacji, faraon stawał się władcą uznawanym za boga. Monarchii absolutnej i dziedzicznej podlegali wezyrowie, zarządcy prowincji i liczni urzędnicy. Szacuje się, że w czasach Nowego Państwa prawie pięć milionów osób było zatrudnionych przy ciężkich pracach na roli. W odróżnieniu od systemu społecznego w wielu częściach świata starożytnego, gospodarka egipska, podobnie jak inne na Bliskim Wschodzie, nie opierała się na pracy niewolników, których zresztą nie było zbyt wielu. Organizacja społeczeństwa wspierała się na zbiorowej pracy mieszkańców kraju, którzy pozostawali do dyspozycji faraona i kapłanów, tak było w Egipcie, bądź świątyń i królów, tak było w mieście-państwie, a następnie także w państwach mezopotamskich i w Azji Mniejszej. W rzeczywistości jednak sytuacja „wolnego” chłopa w dawnych imperiach Bliskiego Wschodu nie różniła się zbyt od sytuacji niewolnika pracującego na przykład w rzymskim gospodarstwie wiejskim. Wprowadzenie niewolnictwa w Egipcie nie było jednak możliwe: nie prowadzono wojen, które czyniłyby z jeńców niewolników, i nie istniała własność prywatna. Ziemia należała bowiem do państwa, które korzystało jedynie z siły roboczej poddanych. Egipt był izolowany od świata przez pustynię, która chroniła go także przed najazdami. W Egipcie nie rozwinęła się idea dokonywania podbojów. Ograniczano się do rozszerzania kontroli nad południowymi krainami oraz posiadania wpływu na położoną na wschodzie Palestynę. Dopiero w pierwszym tysiącleciu p.n.e. Egipcjanie zostali zmuszeni do odpierania ciągłych obcych najazdów, co skończyło się w 332 roku p.n.e., gdy kraj uległ definitywnie wojskom macedońskim Aleksandra Wielkiego.

Żyzny Kanaan
Region Syro-Palestyny zwany Kanaan, położony w sąsiedztwie wielkich mocarstw, był świadkiem rozwoju ludów, które wniosły istotny wkład w rozwój cywilizacji na Bliskim Wschodzie, mimo że tereny te przez setki lat były głównie korytarzem, którym przechodziły z południa na północ i odwrotnie imperialne wojska starożytnych potęg. Na obszarze Syro-Palestyny powstało Jerycho, uważane za jedno z najstarszych miast w dziejach ludzkości, i Ugarit oraz Byblos, miasta, które wykształciły znaczącą kulturę materialną. Koczownicze plemiona Hebrajczyków uważały Kanaan za ziemię obiecaną przez Boga. Religia żydowska była pierwszą wielką religią monoteistyczną; po niej rozwinęło się chrześcijaństwo i islam.
Fenicjanie z kolei przeszli do historii jako pierwsi żeglarze, specjalizujący się w handlu. Współczesnym handel kojarzy się z miejscami, gdzie spotykają się producenci i konsumenci. W starożytności jednak większość ludzi utrzymywała się z zasobów wytworzonych przez własną społeczność. Handel na duże odległości rozwinął się w dawnych wschodnich imperiach z potrzeby posiadania metalu i surowców. Fenicjanie „pokonali” ograniczony zasięg wymiany handlowej, dostarczając rosnącym liczebnie społeczeństwom zboże, oliwę, wino, tkaniny i niewolników. Ich kontakty, przez które rozpowszechniał się też alfabet fenicki, ułatwiły zbliżenie między państwami leżącymi wokół Morza Śródziemnego.