Mity itp, cala sciaga

MITY- to przekazywane ustnie z pokolenia na pokolenie, od czasów najdawniejszych, opowieści dotyczące powstania świata, zjawisk przyrody oraz bogów i legendarnych bohaterów, stały się one podstawą literatury antycznej i wywarły ogromny wpływ na przestrzeni minionych wieków naszej ery na twórczość artystyczną wielu narodów świata.
Podział: m. Teogoniczne (o powstawaniu bogów); m. Kosmogoniczne (o powstawaniu świata); m. Antropogeniczne (o powstawaniu człowieka); m. Genealogiczne (o historii rodów)
EPIGRAMAT- krótki utwór poetycki z zaskakującą pointą, wywodzący się z napisów umieszczonych w starożytnej Grecji na pomnikach i nagrobkach. Simonides był twórcą. Odmianą tego były fraszki.
HUMANIZM- postawa intelektualno-moralna propagująca duchowe i materialne potrzeby człowieka oraz wszechstronny rozwój osobowości ludzkiej. Wywodzi się ono z utworu „Sam siebie karzący” Terencjusza.
HIOBOWA WIEŚĆ- zła, przerażająca, tragiczna wiadomość.
POCIESZYCIEL HIOBA- w sensie przenośnym: osoba, która pocieszając w nieszczęściu, próbuje przekonać, że wynikło ono z naszej winy, czym potęguje jeszcze bardziej rozpacz i zgryzotę.
HYBRIS- w tragedii antycznej duma, zarozumiałość bohatera, wyzwanie wobec bogów ściągające nań karę. Największa wada ludzka.
ODA- utwór liryczny wywodzący się z greckiej poezji chóralnej, związanej pierwotnie z obrzędami religijnymi. Stał się pieśnią bohaterów, wydarzenia czy wzniosłe idee. Ma podniosły i uroczysty styl.
PIESNI BIESIADNE- Horacego wiązały się z pochwałą wina, które –pite z umiarem- miało dodawać śmiałości, rozjaśniać umysł, uwalniać od trosk i smutku.
ZŁOTY ŚRODEK- aurea mediocritas to mądrość życiowa polegająca na zachowywaniu spokoju i równowagi ducha, opanowaniu namiętności, ostrożnym przyjmowaniu sukcesów i porażek.
PARENEZA- rada, napomnienie, pouczenie; literatura parenetyczna- pouczająca, wychowująca, propagująca wzory zachowania.
KLASYCYZM- prąd literacki czerpiący wzory z antycznej teorii poezji, stawiający za cel twórczości łączenie piękna i prawdy, harmonię i umiar, naśladowanie natury i przestrzeganie jednorodności estetycznej.
SKRZYDLATE SŁOWA- popularne wyrażenia, cytaty, sentencje, aforyzmy, które weszły do języka potocznego i ogólnoludzkiej skarbnicy kultury.
LICEUM- z grec. Lykejon. Ogród w Atenach, znajdującym się w pobliżu świątyni Apolina wielkobójcy w którym nauczał Arystoteles.
UNIWERSYTET- grec. Universtatos oznaczający wszechstronny.
AKADEMIA- grec. Imienia Akademosa i bohatera mitologicznego- właściciela gaju, który również w nim nauczał.
GIMNAZJUM- grec. Gumnasion. Pierwotnie oznaczało to plac do ćwiczeń gimanztycznych i taki też był charakter najsłynniejszego gimnazjum.
BURSY- internaty dla osób przyjezdnych z daleka, aby mieli bliżej do szkoły.
TRIVIUM- łac. Trzy drogi. W średniowieczu pierwsze lata nauki szkolnej, poświęcone trzem przedmiotom: gramatyce, arytmetyce, geometrii.
QUADRIVIUM- łac. Cztery drogi, krzyżowa droga. W szkolnictwie średniowiecznym cykl czterech nauk (arytmetyka, muzyka, geometria, astronomia)
AMINIZM- pierwotne wierzenia religijne wg. Których zwierzęta, rośliny, rzeczy i zjawiska mają duszę.
FATYSZYZM- w pierwotnych wierzeniach oddawanie kultu przedmiotom używanym za wcielenie bóstwa.
MEMESIS- gniew bogów, kara
POEZJA TYRTEJSKA- pochodzi od nazwiska twórcy Tyrtajos, wzywa do walki z wrogiem, męstwa bojowego i wyzwolenia ojczyzny.
FILOZOFIA DLA PLATONA: wiedza o tym co nieznane, wieczne, nauką o ideach.
DLA ARYSTOTELESA: nauka, która bada byt
DLA EPIKURA: mądrość życiowa i sztuka życia. Ona wg. Niego miała wyjaśnić na czym polega szczęście.
DLA ŚW. AUGUSTYNA: miała uczyć człowieka jak może i jak powinien poznać Boga jako najwyższe dobro.
DLA KONTA: nauka o zasadach ludzkiego poznania i działania.
INWOKACJA- apostrofa umieszczona we wstępie utworu, która jest skierowana do bóstwa z prośbą.
HEKSAMETR- wers składający się z 6 stóp metrycznych: daktyli lub spondajow. Miara wierszowa eposu homeryckiego.
EPITET- określenie poetyckie
RESPOD- utwór poetycki lub frag. Epopei.
PODZIAŁ TRAGEDII: prologos (aktor wygłaszał zapowiedź tragedii); parados (wejście chóru); epeisodion (epizod, część akcji); stasimon (komentarz chóru); epeisodion (kolejne wydarzenie); stasimon (komentarz chóru); exodos (wyjście chóru)
TRAGEDIA- gatunek dramatyczny powstały w starożytnej Grecji, obejmuje utwory, których ośrodkiem i motorem akcji jest konflikt nieprzezwyciężony jednostki czyli tragizm.
TRAGIZM- sytuacja, w której bohater musi dokonać wyboru pomiędzy dwoma równorzędnymi racjami, i każda się kończy negatywnie.
TRAGICY GRECCY: Ajschylos (Błagalnice; Persowie; Prometeusz); Sofokles ( Antygona; elekta; król Edyp); Eurypides (elekta; Hades; eigenita w aulidzie);
KOMMOS- lament nad okrucieństwem losu.
IRONIA TRAGICZNA- przeciwieństwo między świadomością bohatera, a jego rzeczywistym działaniem; bohater nie wie co robi źle.
METONIMA- zestawienie słowne, w którym zamiast nazwy jakiegoś przedmiotu lub zjawiska występuje nazwa obiektu innego, ale pozostającego z tamtym w realnym związku.
LIRYCY GRECCY: Tyrtajos (poezja tyrtejska); Safona (strofa saficka); Anakreont (anakreontyk); Simonides (łzy symonidowe).
ANAKREONTYK- utwór poetycki sławiący uroki życia.
LIRYKA UTOTEMATYCZNA- obejmuje utwory, których tematem jest poeta, jego czynności poetyckie, refleksja nad istotą i funkcjami poezji.
ARS POEICA- sztuka poetycka
LIRYKA HORACYŃSKA- refleksyjna, biesiadna
WERSET- od łac. Verset wyodrębniony graficznie odcinek tekstu
DYDAKTYZM- pouczenie, moralizowanie
POEMAT FILOZOFICZNY- dłuższy utwór, zwykle wierszowany o charakterze epickim lub lirycznym
PRZYPOWIEŚĆ- utwór narracyjny o charakterze dydaktycznym przekazujący myśl moralną przez przykład, podobieństwo lub alegorię. Jest zamkniętym opowiadaniem.
ANIMIZACJA-OŻYWIENIE- przypisanie utworu nieożywionym właściwości istot żywych, często zwierząt
APOKALYPSIS- objawienie, odsłonięcie tajemnic czasów ostatecznych. Ostatnia księga Biblii, najbardziej tajemnicza i prorocza.
BARWY: biel- zwycięstwo; czerń- głód, nędza; ognisty- wojny; blady- śmierć
OSOBY: smok- złoto, szatan; jeźdźcy- niosący głód, śmierć; baranek- Chrystus; niewiasta- wiara, Kościół
PRZEDMIOT: pieczęć- wyroki Boże; księga- zapis planów Bożych; łuk- zwycięstwo
ZWIERZĘTA: lew- zwycięstwo; wół- wojna; ludzka głowa- zapowiedź śmierci; orzeł- głód