Rozwój gospodarczy za panowania Piastów.

Gospodarka wiejska w Polsce do XIII wieku

Opola
Podstawę gospodarki osiadłych na tery terytorium Polski plemion słowiańskich stanowiła uprawa ziemi i hodowla. Wolna ludność tworzyła związki sąsiedzkie, Opola, które wspólnie użytkowały pastwiska i lasy. W państwie pierwszych Piastów Opole było odpowiedzialne za zbieranie świadczeń na rzecz państwa, musiało zagwarantować bezpieczeństwo na swoim terenie i współdziałać z wymiarem sprawiedliwości. Najliczniejszą warstwę społeczną tworzyli wolni dziedzice uprawiający własne gospodarstwa. Były one własnością tzw. Małych rodzin, czasami posiadali je i użytkowali wspólnie krewni, którzy nie dzielili między siebie gospodarstwa . W majątkach władcy osadzano do uprawy roli i hodowli ludności niewolną, uprowadzoną w czasie wypraw wojennych (organizacja dziesiętna lub setniczna). Osadnictwo skupiało się w dolinach rzek, gdzie lekkie, choć z reguły mało wydajne gleby były łatwe w uprawie. Osada liczyła najczęściej kilka, rzadziej kilkanaście gospodarstw.

Postęp w rolnictwie
W XII w. dokonał się w rolnictwie znaczny postęp, który w następnym stuleciu przyspieszyło osadnictwo na prawie niemieckim. Wprowadzony został system trójpolowy (jedna część roli była przeznaczona pod zboża ozime, jedna pod jare, jedna ugorowała). Pod koniec XII w. młyny zaczęły wypierać ręczne żarna. Zwiększało się zastosowanie żelaza. Pozwoliło to uprawiać urodzajniejsze gleby , wymagające głębszej orki. Wzbogacił się asortyment upraw. Obok prosa powszechniejsze stały się zasiewy pszenicy i żyta, wprowadzono uprawy ogrodowe i roślin strączkowych, hodowla obejmowała bydło (woły były wykorzystywane do prac polowych), trzodę i owce. Konie przeznaczono na potrzeby władcy i możnych. Bardzo ważne miejsce w gospodarce wczesnośredniowiecznej zajmował las – tu wypasano trzodę, zbierano runo leśne, zakładano i utrzymywano barcie, polowano na zwierzynę, stąd czerpano główny materiał budowlany i surowiec energetyczny . Futra, miód były – obok niewolników – głównym towarem eksportowym. Karczunki, które doprowadziły do znaczenego powiększenia areału upraw, miały więc także negatywne konsekwencje, odczuwane jednak przede wszystkim na zachodzie i południu Europy.

Wielka własność
W XI – XII w. zaczęła się tworzyć w Polsce własność ziemska. Od XII w. właściciele przejęli świadczenia ludności na rzecz państwa, a także uzyskali dostęp do niektórych regaliów ( prawo do polowania we własnych lasach, zakładania targów). Majątek ziemski stał się głównym źródłem dochodów możnowładcy świeckiego i Kościoła. Wydajniejsze rolnictwo pozwoliło na znaczny wzrost nadwyżek i skierowanie ich na rynek. Szybciej zaczął się kształtować społeczny podział pracy, powiększała się liczba ludności rezygnującej z zajęć rolniczych.

Osadnictwo na prawie niemieckim

W XIII wieku wszystkie te procesy zyskały nowe impulsy dzięki osadnictwu na prawie niemieckim. Osadników sprowadzali w początkowych okresach przede wszystkim władcy (książęta dzielnicowi) oraz Kościół. Akcję kolonizacyjną zapoczątkował Henryk Brodaty na Śląsku , a w ciągu XIII i XIV wieku objęła ona wszystkie ziemie polskie. Szczególnie masowy charakter przybrała w państwie krzyżackim. Na wykarczowanych bądź osuszonych terenach zakładano nowe osady, stare reorganizowano . Zaludnienie ziem polskich wzrosło i stało się znacznie bardziej równomierne. Wysiłek inwestycyjny władcy przynosił korzyści dopiero po kilkunastu latach. W ciągu XIII wieku Śląsk stawał się w Polsce przodującą gospodarczo dzielnicą.
Wieś otrzymała samorząd; chłopi wybierali spośród siebie sąd wiejski (ławę, której przewodniczył sołtys), rozsądzający spory majątkowe i inne sprawy cywilne między mieszkańcami oraz lżejsze sprawy kryminalne.
Liczne wsie pozostawały jeszcze w późnym średniowieczu na „prawie polskim”. Stosowano w nich polskie zwyczaje, a sądowi wiejskiemu przewodził nie sołtys, lecz albo pan feudalny, albo wyznaczony przez niego chłop (zwany także sołtysem). Pod wpływem lokalizacji na prawie niemieckim również w tych wsiach zachodziły podobne przemiany ustrojowe i gospodarcze, a ich właściciele zawierali z chłopami umowy, regulujące wzajemne zobowiązania (częste na Mazowszu, gdzie akcja lokacyjna na prawie niemieckim nie przybrała większych rozmiarów).
Stosunkowo późno do akcji dołączyły się majątki rycerskie, zdecydowanie słabsze od własności książęcej i możnowładczej. Rycerstwo, które zaczęło otrzymywać od władcy nadania ziemskie od II połowy IX w., dzierżyło majątki na tzw. prawie rycerskim. Zobowiązanie do służby konnej, niezwykle kosztownej (broń, zbroja i koń kosztowały więcej niż 20 krów), zwolnione było od świadczeń na rzecz państwa. W majątkach rycerskich pracowała początkowo niewolna, a także uzależnieni ekonomicznie chłopi. Tylko jednak wielkie majątki możnowładcze dysponowały dostatecznym środkami, by w XIII i XIV w. przeprowadzić akcję lokacyjną w swoich dobrach.

Wieś i społeczeństwo wiejskie w Polsce w XIV – XV wieku

Dochody właścicieli ziemskich nie spadały w XIV w. tak jak renta feudalna na Zachodzie. W dalszym ciągu rozwijała się akcja kolonizacyjna i osadnictwo na prawie niemieckim, które objęło także takie regiony jak Mazowsze czy Ruś. Wzrost produkcji rolnej pobudzał rozwój lokalnego handlu, rosła rola pieniądza w gospodarce całego kraju. Chłopi byli nie tylko biorcami kredytu, ale i sami udzielali pożyczek. Inwestycjami w rolnictwie zainteresowane były miasta, mieszczanie zaczęli nabywać majątki ziemskie. Rósł eksport polski,. W którym dominujący udział miały towary oraz produkty rolne gospodarki leśnej.
W późnym średniowieczu zaczął się kształtować ogólnoeuropejski handel i podział kontynentu na regiony według specjalizacji produkcji. Europie Środkowowschodniej przypadła rola dostawcy produktów rolnictwa i leśnictwa. Lasy Polski, Litwy, Białorusi dostarczały w XV w. budulca na okręty. Futer, węgla drzewnego i smoły, rozpoczął się też na masową skalę eksport zboża oraz wołów ( z Ukrainy) . Wojna trzynastoletnia była także wojną o panowanie nad portami bałtyckimi i dolnymi odcinkami spławu zboża. Na terenie Prus Królewskim gospodarstwa chłopskie przyniosły wysokie zyski i tu powstała warstwa zamożnych chłopów.
Zróżnicowanie majątkowe chłopów pogłębiło się u schyłku średniowiecza. Bogaci chłopi, do której to warstwy należeli także sołtysi, oprócz własnego gospodarstwa dzierżawili dodatkowe role i to oni brali udział w operacjach kredytowych i w handlu płodami rolnymi. Rosła jednak liczebność chłopów małorolnych i bezrolnych, których gospodarstwa skurczyły się w wyniku m.in. działów rodzinnych. Najmowali się oni do różnych prac polowych i rzemieślniczych, zatrudniali sezonowo w mieście, emigrowali tam.
Szlachta nie stanowiła pod względem majątkowym jednolitej warstwy. W późnym średniowieczu nie istniały jeszcze wielkie „państwa” magnatów ruskich i poza władcą olbrzymią domeną dysponował przede wszystkim Kościół, na czele z biskupem krakowskim. Średnia szlachta dysponowała własnością obejmującą od jednej do kilku wsi, najmniejsze by6ły majątki szlacheckie na Mazowszu, gdzie szlachcic często dysponował jedynie cząstką wsi. Przekształcenia własnościowe i gospodarcze w końcu XIV wieku ( powstanie folwarku szlacheckiego ) przyniosły pogorszenie się położenia prawnego ludności chłopskiej.