Zabytki Radomia

Najdawniejszą częścią Radomia jest Stare Miasto. Zespół staromiejski składał się z trzech części: podgrodzia, grodziska i osady targowej. Podgrodzie obecnie to pozostałości konstrukcji drewnianych budynków i drogi z bali na przeprawie przez rzekę Mleczną. Koliste grodzisko, znajdujące się na wzniesieniu Piotrówki było budowlą ziemną. Wielkość ocenia się na 2 ha., wysokość - 6m. Osada targowa pozostawiła po sobie dawny kościół św. Wacława. Został on ufundowany przez Leszka Białego i początkowo zbudowany z drewna jako kościół jednonawowy z wydłużonym, zamkniętym prezbiterium oraz murami, które spięto uskokowymi skarpami. Od początku XIX wieku rozpoczął się okres upadku kościoła. Mieścił się tam magazyn, szpital psychiatryczny, dom opieki. Zniszczoną i częściowo przebudowaną świątynie przekazano ponownie kościołowi w 1978 roku.
Stare Miasto dzięki układowi Rynku i ulic opasających Rynek stanowi obecnie ciekawy zespół urbanistyczny. Znajdują się tam pozostałości po budowlach gotyckich, murach miejskich (widocznych od strony ulicy Wałowej), które mieściły trzy bramy - Piotrkowską, Iłżecką i Lubelską i zamku. Zamek wzniesiono w XIV wieku, później rozbudowany został przez Mikołaja Szydłowieckiego (kasztelana radomskiego). Pierwotnie zespół zamkowy składał się z kilku budynków i był ogrodzony murem. Największych zniszczeń dokonano w 1656 w czasie potopu szwedzkiego. Odbudowie poddawano później już tylko część zamku, zwaną "Domem Dużym".
Kolejnym ważnym dla Radomia zabytkiem jest kościół farny św. Jana wzniesiony w latach 1360-1370 przez fundację Kazimierza Wielkiego. Na początku jednonawowy został rozbudowany na przełomie XV i XVI wieku. Kolejną gruntowną przebudowę przebył między rokiem 1908 a 1909, kiedy to działania architekta Józefa Dziekońskiego sprawiły zmiany w wyglądzie i charakterze świątyni. Po pierwotnej budowli pozostały prezbiterium, ściana północna, nawy z Kaplicą Różanicową i wieżą oraz Kaplica Kochanowskich.
Klasycystyczne domy z początków XIX wieku znajdują się przy ulicy Rwańskiej, oraz w Rynku, które są najstarszymi domami Radomia.
Charakterystyczną budowlą późnogotycką z 2 połowy XV wieku jest Kościół św. Katarzyny i klasztor bernardynów. Ufundowane w 1468 roku, później rozbudowywane w XV i XVI w. budowle znajdują się na dawnym placu przedbramnym na przedmieściu lubelskim - obecnie po południowej stronie ulicy Żeromskiego. Nawa Kościoła św. Katarzyny w prezbiterium posiada sklepienia krzyżowo-żebrowe wsparte na kamiennych wspornikach w kształcie ludzkich masek a w nawie głównej sklepienie gwiaździste. Przylegający od strony południowej do kościoła klasztor stanowi czworobok piętrowych budynków z XVIw.. Krużganek ma sklepienia kolebkowe i kolebkowo-krzyżowe. Szczyt od strony zachodu schodkowo-sterczynowy rozczłonkowany tynkowanymi blendami arkadowymi na czterech kondygnacjach.. Niezwykłą architektonicznie budowle stanowi również budynek gospodarczy mieszczący niegdyś kuchnię, posiada duży kwadratowy komin, który zwęża się ku górze, wysoki dach dwuspadowy z trójkątnym szczytem z arkadowymi wnękami .
Kościół św. Trójcy - kościół klasztoru benedyktynek wzniesiony w latach 1619-1627, odbudowywany po potopie szwedzkim w 1678-1692 r., oraz po okresie, w którym mieścił cerkiew prawosławną w 1924-1927 r. jest budowlą barokową z neobarokową fasadą. Sklepienia kolebkowe, ściany nawy rozczłonkowane toskańskimi pilastrami.
Zespół klasycystyczny zbudowany w pierwszej połowie XIX wieku obejmuje budynki przy ulicy Żeromskiego, dawny Urząd Wojewódzki i okoliczne domy mieszczańskie. Dawny gmach komisji woj. sandomierskiego został wzniesiony przez architekta Antoniego Carazziego. Budynek dwupiętrowy o korpusie na rzucie prostokąta z dwoma bocznymi skrzydłami z bardzo ciekawą piętnastoosiową elewacją.
Jedną z ważniejszych radomskich nekropolii jest cmentarz na Firleju. Znajduje się tam wiele starych pomników, grobów. Miejsce spoczynków żołnierzy, partyzantów, ofiar reżimów totalitarnych.
Wkrótce zdjęcia, oraz część zawierająca przegląd zabytków regionu radomskiego.
Koliste grodzisko z ok. XI w.
Dawny kościół św. Wacława, fundowany w 1216 r. przez Leszka Białego, początkowo prawdopodobnie drewniany. W prezbiterium widoczne są pozostałości murów romańskich, mury gotyckie pochodzą z przebudowy ok. 1440 r.
Układ rynku i ulic prawie bez zmian od XIV w.
Mury miejskie wzniesione między 1364 - 1388 r. Wzniesione były z cegły na fundamentach z kamienia polnego i posiadały trzy bramy, wśród nich wymienić należy Bramę Iłżecką.

Zamek z drugiej połowy XIV wieku, rozbudowany w latach 1510-15. W 1656 r. zamek został spalony przez Szwedów. W pomieszczeniach przyziemia pozostało dawne sklepienie kolebkowe. W 1787 r. starosta Potkański odrestaurował jego część tzw. "Dom Duży", znosząc jego piętro i krużganki oraz rozbierając dwie wysunięte baszty przez co zamek został zdeformowany. Kościół farny św. Jana wzniesiony w latach 1360 - 1370 z fundacji Kazimierza Wielkiego, początkowo jednonawowy, został rozbudowany w XV - XVI w. W latach 1908 - 1909 był gruntownie przebudowany. Z pierwotnego kościoła zostało zachowane prezbiterium, ściana północna nawy z Kaplicą Różańcową i wieżą oraz Kaplica Kochanowskich. Prezbiterium jest dwuprzęsłowe, zamknięte wielobocznie, opięte skarpami. Okna i otwór tęczowy ostrołukowe. Portal do zakrystii z piaskowca, późnogotycki (1510-15 r.), drzwi żelazne z tego okresu okute skośną kratą z rozetami, ozdobione orłem polskim, herbem Odrowąż i monogramem Chrystusa. Późnorenesansowa Kaplica Kochanowskich jest zbudowana na planie kwadratu, nakryta kopułą z latarnią, wewnątrz posiada pilastry o stiukowych stylizowanych głowicach, dźwigające belkowanie z fryzem o dekoracji roślinnej. Podniebie pokryte jest dekoracją stiukową z herbami. Późnorenesansowy ołtarz w kaplicy z XVII w., to dawny główny ołtarz kościoła. W kościele znajdują się ponadto: chrzcielnica późnogotycka z 2 poł. XIV w., stalle w prezbiterium rokokowe z XVIII w. z kościoła benedyktynów w Sieciechowie, obraz ukrzyżowania z pocz. XVII w., rzeźba gotycka Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XIV w. według tradycji pochodząca z Bramy Iłżeckiej. Zabudowa Rynku pochodzi z XVIII-XIX w.
W latach 1847-48 został wzniesiony drugi ratusz. Jest on budynkiem piętrowym na rzucie litery L z czworoboczną wieżą, elewacją boniowaną, arkadowymi oknami o ostrołukowych obramowaniach i murem attykowym.
Kolegium Pijarów zostało utworzone w 1682 r.
Domy klasycystyczne z XVIII i XIX wieku.
Budowle z okresu od XV do pocz. XIX w. a mianowicie: kościół św. Trójcy z XVII w., kościół i klasztor bernardynów z XV w., budynek dawnej Resursy Obywatelskiej, zabudowa placu Kazimierza Wielkiego z początków XIX w.
Kościół św. Katarzyny i klasztor bernardynów to zespół budowli późnogotyckich z 2 poł. XV w. Rozbudowane w XV i XVI w.
Kościół św. Katarzyny z kaplicą św. Anny z XV- XVI w. był restaurowany gruntownie i częściowo rozbudowany w 1911-1912 r. Nawa w prezbiterium posiada sklepienia krzyżowo-żebrowe wsparte na kamiennych wspornikach w kształcie ludzkich masek, w nawie głównej sklepienia gwiaździste. W kaplicy św. Anny sklepienie jest także gwiaździste. W kruchcie znajduje się portal późnogotycki z piaskowca, ostrołukowy, profilowany. Dach dwuspadowe. Wieża na rzucie kwadratu nakryta została barokowym hełmem. Wewnątrz kościoła w południowej ścianie prezbiterium fragmenty polichromii z XVII w. Na ołtarzu głównym krucyfiks, matka Boska Bolesna i św. Jan - późnogotyckie z XV w. Stalle w zakrystii z początku XVI w. W kościele epitafia i płyty nagrobne z XVII i XVIII w.
Klasztor bernardynów stanowi czworobok budynków piętrowych wzniesionych w XVI w. Zespół klasztorny restaurowany był w XVIII w. i w 1958 r. Krużganek ma sklepienie kolebkowe. W narożu refektarza nakryty trzema przęsłami sklepień kolebkowo - krzyżowych. Portal z krużgankami do zakrystii kamienny, ostrołukowy, dachy dwuspadowe.
Kościół św. Trójcy - dawny kościół klasztoru benedyktynek wzniesiony w 1619-1627 r. Jest budowlą barokową z fasadą neobarokową, ściany nawy rozczłonkowane są pilastrami toskańskimi. Sklepienie nawy głównej kolebkowe. W ołtarzu głównym obraz św. Trójcy z połowy XVIII w.
Budynek resursy obywatelskiej wzniesiony w 1852 r., klasycystyczny.
Klasycystyczny budynek poczty z pierwszej połowy XIX w. Budynek dawnej loży masońskiej "Jutrzenka Wschodząca", wzniesiony w 1818 r.

Rogatka klasycystyczna z połowy XIX w.

Plac Kazimierza Wielkiego zawiera zabudowę jednolitą, klasycystyczną z 1 poł. XIX w. W dzielnicy Borki znajduje się kościół św. Teresy z 1 poł. XX w. wzniesiony w stylu neoromańskim. Kościół ten posiada wspaniałe witraże.

W dzielnicy Wośniki znajduje się dawny dwór zbudowany na przełomie XVIII i XIX w., murowany, piętrowy, w którym istnieją pozostałości pierwotnego dworu z XVI w. obejmujące piwnice i przyziemia z izbą narożną i z ostrołukową wnęką w ścianie północnej