Środki cieniujące stosowane w radiodiagnostyce.

Środki cieniujące to substancje pochłaniające promieniowanie X, w mniejszym lub większym stopniu niż otaczające je tkanki ciała. W oparciu o te właściwości dzielimy je na negatywne i pozytywne.

Środki cieniujące negatywne charakteryzują się małym współczynnikiem pochłaniania promieni X. Należą do nich powietrze, tlen, podtlenek azotu, CO2, gazy szlachetne. Obecnie stosowane rzadko, głównie do badań układu tętniczego. Powietrze lub CO2 wraz z siarczanem baru stosowane są do dwukontrastowego badania przewodu pokarmowego.

Środki cieniujące pozytywne charakteryzują się wysokim współczynnikiem pochłaniania. Należą do nich: bar i jod, pierwiastki o wysokich liczbach atomowych i współczynniku pochłaniania promieniowania od 50 do 1000 razy większym od takich składników tkanek miękkich jak węgiel, azot czy tlen. Środki te dzielimy na dwie podstawowe grupy:

1. nierozpuszczalne w wodzie – siarczan baru. Baryt nie wchłania się z przewodu pokarmowego, jest wiec bezpieczny dla pacjenta ( UWAGA – przy podejrzeniu perforacji może stymulować powstawanie ziarniaków i zrostów w jamie otrzewnej!). Najgęściejszego barytu ( tzw. papka barytowa) używa się do badania przełyku, średniej gęstości (konsystencji jogurtu) używamy do badania górnego odcinka przewodu pokarmowego, a najrzadszego do badania jelita grubego. Obok barytu olejowym środkiem cieniującym jest Lipidol ultrafluid, stosowany przy sialografii, limografii, czasem przy embolizacji guzów wątroby.

2. rozpuszczalne w wodzie – w zależności od sposobu wydzielania dzielą się na hepatropowe i urotropowe. Środki hepatropowe dzięki dużemu powinowactwu do tkanki wątrobowej, ulegają wydzielaniu do żółci, środki urotropowe są wydalane przez nerki, podaje się je śródnaczyniowo. Środki te są wykorzystywane do urografii (badanie kontrastowe dróg moczowych), angiografii (badanie naczyń krwionośnych) oraz przy CT, ponadto po badaniu bezpośrednim używane są do:

- ureteropielografii ( badanie kontrastowe cewki moczowej),
- pielografii zstępującej (kontrast jest podawany do dróg moczowych poprzez przezskórne nakłucie miedniczki nerkowej pod kontrolą USG)
- cystografii mikcyjnej (kontrast podawany jest przez cewnik do pęcherza moczowego),
- fistulografii
- cholangiografii przezskórnej śródoperacyjnej i pooperacyjnej


Pozytywne środki urotropowe dzielimy na jonowe i niejonowe, stosowane są przy radikulografii (badanie dolnego odcinka kanału, poniżej stożka końcowego rdzenia, oraz mielografii (badanie pozostałej przestrzeni podpajęczynówkowej rdzenia kręgowego)

Najczęściej stosowane środki cieniujące mają budowę opartą na strukturze pierścienia benzynowego połączonego z cząsteczkami jodu. Wszystkie preparaty są rozpuszczalne w wodzie dysocjując na jony dodatnie i ujemne, lub zachowując obojętność. Te właśnie cechy decydują o jonowości lub niejonowości środków cieniujących. Najnowsze i najbardziej bezpieczne to niejonowe środki cieniujące, które nie wywołują uczuleń.