Schizofrenia

Historia

Pierwsze wzmianki o schizofrenii znajdują się już w piśmiennictwie starożytnym, między innymi w Piśmie Świętym. Schizofrenia długo nie była wyodrębniona jako choroba i utrzymywała znamię opętania przez tajemne moce. Dopiero w drugiej poł. XIX wieku podjęto próby sklasyfikowania jej. W 1911 roku Eugeniusz Bleuer stworzył pojęcie schizofrenii od gr. Schizo- rozszczepiam i fren- umysł, wola. Przez psychiatrów psychoza ta nazywana jest „delficką wyrocznią psychiatrii”, gdyż koncentrują się w niej najważniejsze zagadnienia psychiki ludzkiej, a dzięki bogactwu przeżyć chorych nazywa się ja chorobą królewską.

Wstęp

Schizofrenia jest uznawana za chorobę społeczną, gdyż statystycznie co setny człowiek może na nią zapaść. Około ¼ pacjentów szpitali psychiatrycznych to schizofrenicy. Rozwija się u około 1 % populacji, w Polsce choruje na nią około 400 tys. osób. Dotyka zarówno mężczyzn jak i kobiety, jednak u kobiet częściej spotyka się erotyczne podłoże choroby, a u mężczyzn heroiczne (wysiłkowe).

Wiek

Schizofrenia jest chorobą ludzi młodych. Najczęściej atakuje m-dzy 15 a 30 rokiem życia. Jest to okres bardzo trudny i podatny na rozbicie osobowości. Zdarzają się przypadki
schizofrenii dziecięcej oraz późnej. Choroba która pojawia się w okresie pełnej dojrzałości, nierzadko okazuje się nawrotem. Przebyty w młodości epizod chorobowy mógł minąć niepostrzeżenie. Dziwne zachowania w tym okresie bardzo często są usprawiedliwiane wiekiem, problemami, nikomu nie przychodzi do głowy żeby wiązać je z tak poważną chorobą psychiczną.

Przyczyny

Trudno jednoznacznie określić co jest przyczyną rozwoju i ujawnienia się tej psychozy. Do możliwych przyczyn należą:

· Czynniki genetyczne- istnieje zależność m-dzy ryzykiem zachorowania a stopniem pokrewieństwa z osobą chorą. Badania wykazały że możliwe jest dziedziczenie predyspozycji do schizofrenii, które przekształcają się w chorobę dopiero w połączeniu ze środowiskowymi czynnikami ryzyka
· Czynniki biochemiczne (np. nieprawidłowe wydzielanie neuroprzekaźników przez komórki nerwowe mózgu)
· Zmiany struktury mózgu ( u niektórych pacjentów udało się wykryć nieprawidłową budowę niektórych części mózgu)
· Zakażenia wirusowe
· Zaburzenia autoimmunologiczne (wówczas układ odpornościowy atakuje własne komórki)
· Czynniki psychologiczne i społeczne
· Czynniki cywilizacyjne - badania wykazują że wśród ludów pierwotnych odsetek zachorowalności na schizofrenię jest znacznie niższy niż w społ. cywilizowanych.
Początek choroby
Początek choroby najczęściej występuje w okresie młodzieńczym, wg badań- mężczyźni w wieku 17-30 lat, a kobiety 20-40 lat.

Może zacząć się:

· nagle i dramatycznie- wówczas objawy są tak silne że nie ma wątpliwości że mamy do czynienia z chorobą psychiczną. Zachowywanie diametralnie się zmienia- może być to atak szału, silne podniecenie z dominującym uczuciem lęku, ostry stan zmącenia, osłupienie, dziwaczność, rozkojarzenie, omamy, ucieczka, próby samobójstwa lub samookaleczenia.

· Skrycie, powolnie- gdy miesiącami lub nawet latami najbliższe otoczenie nie orientuje się w rozwijającym się procesie chorobowym. Zmianę w zachowaniu raczej się wyczuwa niż zauważa . Chory czuje się jakby był z innego świata. Zmiany mogą być bardzo nieznaczne jak częste wybuchy śmiechu, szukanie samotności, zaniedbywanie podstawowych czynności jak higiena, nadmierna pobożność, porzucanie dawnych zainteresowań itd. Zmiana może być tak dyskretna że epizod mija niedostrzeżony i dopiero nawrót choroby w zaostrzonej formie po kilku miesiącach czy nawet latach przypomina ze chory zachowywał się kiedyś dziwnie. (Paragnomen- wybuch choroby poprzedzony krótkim nagłym epizodem)

· Początek nerwicowy- na pierwszym planie objawy hipochondryczne, neurasteniczne i histeryczne. W takim wypadku trudno odróżnić schizofrenię od nerwicy.
Diagnostyka: Lekarz ma trudne zadanie, bo musi odróżnić schizofrenię od innych zaburzeń psychicznych, jak np. psychoza maniakalno depresyjna, paranoja, oraz chorób somatycznych które mogą wywoływać podobne objawy, np. nadczynność tarczycy, nowotwory, albo urazowe uszkodzenia mózgu.

Objawy:

· Pozytywne:

1. urojenia- fałszywe przekonania czasem wynikające z sytuacji życiowej, lecz częściej są trudne do wyjaśnienia i zrozumienia:
- wielkościowe- przekonanie o nadzwyczajnych zdolnościach, pozycji lub pochodzeniu
- depresyjne- przekonanie o małej wartości, winie, ruinie materialnej, ciężkiej chorobie
- ksobne- przekonanie o szczególnym zainteresowaniu ludzi osobą chorego, np. że informacje w prasie i w radiu są skierowane do niego, ostrzeżenia
- oddziaływania- przekonanie o wpływie na innych bądź na niego za pośrednictwem niezwykłych środków
- odsłonięcia- przekonanie o jawności przeżyć chorego dla innych osób- wszyscy wszystko wiedzą, znają myśli
- prześladowcze- przekonanie o zagrożeniu bezpieczeństwa, wolności, godności lub życia przez inne osoby, organizacje
- zmiany osoby- przekonanie o diametralnej zmianie wyglądu, zapachu, płci (niektórzy zmieniali płeć a po leczeniu psychiatrycznym żądali powrotu do poprzedniej), lub całej tożsamości (np. wydłużenie nosa, przykre zapachy potu, gazów)
- nasyłania i wykradania myśli
- hipochondryczne- urojone choroby

2. omamy- doznania zmysłowe odczuwane mimo braku odpowiednich bodźców zewnętrznych, przy pełnym przekonaniu o ich realności. Mogą to być wrażenia proste ( dźwięki, błyski, ukłucia), lub złożone spostrzeżenia (głos, muzyka, postaci ludzkie, zdzieranie skóry). Omamy „rzekome” chory lokalizuje wewnątrz swojego ciała, nie pochodzą z zewnątrz („głosy w głowie”)

3. zaburzenia mowy

4. dezorganizacja zachowania- np. nieodpowiednie do sytuacji reakcje uczuciowe (paratymia), i nieodpowiednia do przezywanych uczuć mimika (paramimia).

5. katatonia- zaburzenie motoryki objawiające się bardzo niskim poziomem aktywności ruchowej (osłupienie), albo nadmiarem tej aktywności, nie podlegającym woli chorego

6. trudność w komunikacji
Objawy te są charakterystyczne dla okresu ostrej psychozy, ale dzięki nowoczesnej farmakoterapii udaje się je dość szybko znacznie zmniejszyć lub usunąć.

· Negatywne (ubytkowe):

1. ubóstwo mowy
2. anhedonia- brak lub utrata zdolności odczuwania przyjemności, radości, zadowolenia w sytuacjach, które zwykle dostarczają takich przezyć.
3. apatia
4. nieuwaga
5. otępienie
6. zahamowanie ekspresji twarzy
7. trudność prowadzenia aktywności społecznej
8. wyobcowanie
Objawy te występują po przeminięciu ostrej fazy psychotycznej, dawniej uważano je za objawy tzw. defektu schizofrenicznego, obecnie nowoczesną wytrwałą rehabilitacją da się je opanować.
· Depresyjne
1. nadmierny krytycyzm- przesadność w ocenie swojego stanu
2. niskie poczucie własnej wartości
· zaburzenia funkcji poznawczych
- wybiórcze upośledzenie uwagi, pamięci, funkcji wzrokowo- przestrzennych, zdolności językowych

Schizofrenia prosta (rezydualna)- najuboższa objawowo, powolny rozwój niezdolności przystosowania się, ogólny spadek wydolności, typowe zaburzenia myślenia i uczuciowości. Kontakt z chorym pozwala zauważyć dziwaczne zachowania, brak harmonijności ruchów, mimiki, obojętność, zaniedbanie wyglądu, higieny, chłód. Niekiedy dłuższy czas utrzymują się szczególne uzdolnienia i talenty. Postać ta jest bardzo trudna do zdiagnozowania, występuje stosunkowo rzadko, łatwo ją pomylić z innymi zaburzeniami. Rzadko zdarzają się znaczne poprawy i remisje, najczęściej choroba postępuje powoli, ale stale.

Leczenie:
konsekwentna rehabilitacja przy użyciu metod psychoterapeutycznych. Spowodowana prawdopodobnie atrofią tkanki mózgowej (powiększeniem komór).

Schizofrenia paranoidalna- przewlekły proces schizofreniczny połączony z zespołem paranoidalnym. Najczęstsza postać, nad innymi objawami górują omamy i urojenia.
Często zaczyna się nieuzasadnionym stanem lękowym, przeczuciem ze cos złego się stanie. Dopiero po paru dniach czy tygodniach występują objawy urojeniowe i omamy. Często wybucha zupełnie nagle. Najczęściej występują omamy słuchowe, nigdy nie spotyka się wzrokowych. Górują urojenia prześladowcze, , ksobne, zaprzeczanie pochodzenia ( rodzice nie są rodzicami), hipochondryczne, odsłonięcia (wszyscy wiedzą), i wykradania myśli. Niektórzy doznają wrażenia hipnotyzowania, wyczuwania telepatycznego oddziaływania wrogów na odległość, wpływu pola elektromagnetycznego, radarów, laserów, twierdzą że są śledzeni przez organizację terrorystyczna, polityczną, wywiadowczą, czują się obserwowani, czasem przypisują sobie jakąś szczególną misję, posłannictwo do wykonania. Rzadziej występują urojenia zmiany osoby – wcielenie w zwierzę, zmiana płci, odczuwanie zmian w wyglądzie, rysach twarzy. Najczęstszymi omamami są słuchowe (głosy w głowie, echo myśli), a także trzewne (prądy, fale w narządach wew., wyrywanie trzew). Można by powiedzieć że gdyby nie urojenia i omamy, chory funkcjonuje względnie sprawnie—brak zaburzeń ruchowych, dezorganizacji myślenia czy emocji.
Rozluźnienie związków między myśleniem a światem zewnętrznym- myślenie autystyczne. Chorzy tworzą własne teorie naukowe, filozoficzne, oderwane od realiów. Spadek aktywności na wszystkich polach.
Diagnoza również jest trudna, łatwo pomylić tę psychozę z innymi zaburzeniami, charakterystycznymi wskaźnikami są urojenia i omamy. Do tych drugich jednak chorzy nie chcą się przyznawać, strzegą ich jak tajemnicy.

Schizofrenia hebefreniczna- (zdezorganizowana)- dość rzadka, występuje w młodym wieku, najczęściej w okresie pokwitania. Osoba normalnie zachowująca się nagle zaczyna zdradzać dziwactwa, przybiera niepoważne pozy, wybucha bez powodu śmiechem, zachowuje się błazeńsko, krnąbrnie, staje się nietaktowna, bezczelna, opryskliwa, drażliwa a nawet agresywna. Mimika i ruchy sprawiają wrażenie nieszczerego patosu, zanik przejawów uczuciowości wyższej, pozwala sobie na kpiarskie uwagi i dowcipy nie przejmując się otoczeniem, apele i kary nic nie dają. Zanika poczucie odpowiedzialności. Na początku otoczenie określa te zachowania jako demoralizujący wpływ kolegów, potem dają się we znaki cechy rozszczepienia osobowości, urojenia, rozkojarzenie toku myślenia. Częste jest również zaniedbanie higieny osobistej, a czasem nawet koprofagia- (zjadanie własnego kałuJ)

Schizofrenia katatoniczna
- postać hipokinetyczna- rozwój zahamowania psychoruchowego, chory staje się powolny, z niczym nie nadąża, siedzi lub stoi godzinami bezczynnie, mimika staje się sztywna, nastrój obojętny, na pytania odpowiada bardzo wolno, z długimi przerwami między słowami i zdaniami, mówi cicho, niekiedy uporczywie milczy. Zdarza się że chorzy nie przyjmują pokarmów albo biorąc kęs do ust trzymają godzinami nie żując i nie połykając, wtedy trzeba ich sztucznie karmić, często zanieczyszczają się, słabną i chudną. Charakterystyczne są objawy echolalii- pacjent jak echo powtarza słowa lub gesty zwracającej się do niej osoby.
- Postać hiperkinetyczna- przeciwieństwo- dziwaczne zachowanie- krzyczą, skaczą, śpiewają, rzucają przedmiotami, są agresywni, niszczą wszystko dookoła, drą na sobie ubranie, okaleczają się, są zdolni do okrucieństwa. Wypowiedzi rozkojarzone, pełne neologizmów. Niekiedy występują zaburzenia świadomości, i objawy somatyczne takie jak podwyższona temp. , kiedyś ten rodzaj uznany był jako katatonia ostra, śmiertelna, jednak prawdopodobnie były to źle zdiagnozowane przypadki zapalenia mózgu. Obecnie śmiertelność zmalała z 60% do 10%.
Schizofrenia somatopsychiczna – (hipochondryczna)- Objawy rozszczepienia osobowości nie są zbyt głębokie, a uwaga chorego skupiona jest na narządach wewnętrznych. Dziwaczne urojenia i skargi typu „wszystko w środku ulega zanikowi, pozamykało się, przewód pokarmowy nie trawi, w środku jest pustka”. Chorzy wymyślają własne koncepcje powstawania objawów chorobowych i są głusi na wszelką perswazję. Mogą tym doprowadzić do szału nieświadomych lekarzy którzy wierzą w urojone objawy chorych i próbują pomóc J.

Schizofrenia dziecięca- początek może przypadać już na okres m-dzy 2 a 4 rokiem życia.
Sygnały: kłopoty w odróżnieniu fantazji od rzeczywistości (np. fikcji w telewizji), omamy słuchowe i wzrokowe, wyimaginowani przyjaciele, skrajne nastroje, dziwaczne zachowania, zachowanie nieadekwatne do wieku, nasilone lęki, napady strachu, poważne problemy w zawieraniu przyjaźni. Inność dziecka zauważa się dopiero po pewnym czasie, staje się nieśmiałe, zamyka się w sobie, wypowiedzi staja się nielogiczne, pozbawione sensu, nie odstępuje na krok matki czy ojca, towarzysza mu dziwaczne strachy i myśli.

Leczenie:
Zależy od postaci choroby, w ciężkich przypadkach chory przebywa w szpitalu i otrzymuje silne leki, w lżejszych przypadkach pacjent może być leczony poza szpitalem. Oprócz neuroleptyków stosuje się często terapie grupowa, leczenie poprzez sztukę, które ułatwiają chorym powrót do społeczeństwa i w miarę niezależne życie. Terapię elekrowstrząsową stosuje się tylko w wyjątkowych przypadkach (w ciężkiej katatonii). Lata doświadczeń pokazują że błędem jest izolowanie chorych w dużych szpitalach psychiatrycznych, najlepsze i najszybsze efekty poprawy zyskuje się prowadząc terapię w środowisku naturalnym chorego.
Powszechny brak zrozumienia choroby powoduje napiętnowanie, dyskryminację i alienację pacjenta.

Rokowanie:
Niepewne. Ostre objawy schizofrenii udaje się trwale złagodzić u 30-40% pacjentów, ale u większości choroba prowadzi do trwałych zmian w osobowości, np. zobojętnienia uczuciowego, unikania kontaktów z ludźmi. Rokowania są lepsze w przypadkach gdzie objawy choroby pojawiły się nagle i miały burzliwy przebieg.