Charakterystyka Pani Dulskiej z dramatu Gabrieli Zapolskiej

W literaturze od zawsze pojawiały się postacie, których zadaniem jest obrazować i ośmieszać ludzkie wady i zachowania. Pisarze i poeci, nadając swym bohaterom żywe w społeczeństwie negatywne cechy, mają na celu wyśmiewanie ich i pokazanie czytelnikowi właściwej drogi postępowania. Taką pokazową postacią jest bohaterka dramatu Gabrieli Zapolskiej Aniela Dulska. Uosabia ona drobnomieszczańskie zakłamanie i ciemnotę. Autorka celowo przejaskrawiła negatywne cechy Dulskiej, aby tym wyraźniej można było dostrzec zepsucie bohaterki.

Charakterystykę Pani Dulskiej należy zacząć od opisu jej wyglądu, który wiele o niej mówi. Dulska jest przysadzistą panią w średnim wieku, która zupełnie o siebie nie dba i którą interesuje jedynie wizerunek, jaki ma w oczach obcych. Po domu chodzi niechlujna, w papilotach na głowie i nieświeżych ubraniach, zaś w razie wizyty jednego z lokatorów (Dulska jest właścicielką kamienicy czynszowej) ubiera się w elegancki, strojny szlafrok. To zachowanie doskonale odzwierciedla zasady moralne, którymi w życiu kieruje się Aniela Dulska – wszystko, co robi, robi na pokaz.

W domu pani Dulska całkowicie dominuje nad innymi członkami rodziny, jest apodyktyczna i wymaga całkowitego posłuszeństwa i oddania. Potrafi być również bezmyślna i okrutna – daje temu dowód wyrzucając z mieszkania nieszczęśliwą niedoszłą samobójczynię, tłumacząc kobiecie że ta była przyczyną skandalu w jej kamienicy i że w porządnych domach takie rzeczy się nie zdarzają. Podwójną moralność Anieli Dulskiej widać dokładnie w jej stosunku do lokatorów – wyrzuca uczciwą dziewczynę, wynajmując jednocześnie mieszkanie kokocie, która na noc do mieszkania sprowadza mężczyzn, ale za to jest dyskretna i dobrze płaci, co jest dla Dulskiej bardzo istotne. Jest ona chciwa i skąpa, stara się na wszystkim oszczędzać, podwyższa czynsz lokatorom, a przy tym żałuje pieniędzy na kulturę, oświatę i porządne ubrania. Dulska jest prymitywna i niewykształcona, potępia wszystko co nieznane lub nowe. Ma ograniczone horyzonty, jest małostkowa i bezmyślna.

Moralność pani Dulskiej, będąca tematem przewodnim dramatu, jest bardzo ciekawa i złożona. Dulską cechują zakłamanie i obłuda. Z jednej strony wygłasza pokazowe maksymy moralne, którymi raczy córki i obcych, z drugiej przymyka oczy na ohydne sceny rozgrywające się pod jej dachem. Największym nieszczęściem dla Anieli Dulskiej zdaje się być skandal obyczajowy, którego przedmiotem byłaby jej rodzina lub z jakim mogłaby być powiązana. W życiu kieruje się zasadą: „Na to mamy cztery ściany i sufit, aby brudy swoje prać w domu i aby nikt o nich nie wiedział. Rozwłóczyć je po świecie to ani moralne, ani uczciwe." Dulska dba wyłącznie o zachowanie pozorów nienagannego prowadzenia się, nie liczy się dla niej to, jak Zbyszko postąpił wobec Hanki, ale to, czy ludzie się o tym dowiedzą. Prawdziwą moralność człowieka według niej określają zewnętrzne pozory, a nie rzeczywiste wartości. Własne zepsucie i kołtunerię ukrywa pod cienkim płaszczykiem ogłady i zasad moralnych.

Aniela Dulska jest postacią niewątpliwie negatywną, doskonałym przykładem drobnomieszczańskiej obłudy i podwójnej moralności. Czytelnika śmieszy jej prostactwo, potyczki językowe i używanie niewłaściwych słów. Życie jej rodziny jest komiczne dla obserwatora, lecz tragiczne dla ludzi bezpośrednią z nią związanych. Gabriela Zapolska tworzy bardzo negatywny obraz zarówno ukazanej przez siebie rodziny, jak i całego społeczeństwa drobnomieszczańskiego, ukazując ich zakłamanie, zepsucie, materializm i hipokryzję. Aniela Dulska obrazuje nadal aktualny wzorzec kołtunerii i mentalności filistrów.