Partiotyzm jako element postawy obywatelskiej

Patriotyzm to postawa-społeczno polityczna oparta na zasadach miłości do ojczyzny, jedności i solidarności z własnym narodem, poczuciem więzi społecznej i wspólnoty kulturowej z innymi członkami narodu. Jest to forma ideologii narodowej postulująca podporządkowanie i poświęcenie dążeń osobistych sprawom narodu i ojczyzny, jeżeli tego wymaga jej dobro. Patriotyzm polegający na stawianiu wysoko w hierarchii wartości dobra własnego narodu i ojczyzny wiąże się z uczuciem innych wartości społecznych, a zwłaszcza z szacunkiem wobec innych narodów i poszanowaniem ich suwerenności. Patriotyzm należy rozumieć i patrzeć na niego przez pryzmat naszego poczucia obywatelskiego wobec ojczyzny. Ważne jest, więc także odpowiednie rozumienie słowa ojczyzna. Dla każdego człowieka pod słowem ojczyzna kryją się zupełnie inne treści. Jeden uważa, że ojczyzna to miejsce, w którym przyszło się człowiekowi urodzić, którego w takim razie z oczywistych względów, nie mógł sobie wybrać. Kto inny natomiast sądzi, iż ojczyzną nazywamy poczucie tożsamości z pewna grupa ludzi, określającą się mianem – narodu, czyli trwałą wspólnotą powstałą na gruncie losów historycznych, kultury czy też języka. Niektórzy są zdania, że ojczyzna to miejsce, które uważamy za swój dom, gdzie czujemy się najlepiej i najbezpieczniej. Dla wielu słowo ojczyzna ma ogromna wagę oraz wartość, innym natomiast nie kojarzy się z czymś szczególnym. W postawie obywatelskiej patriotyzm jest bardzo ważnym elementem. Obywatel oprócz takich cech jak uczciwość, prawdomówność, tolerancyjność, odpowiedzialność powinien mieć szacunek dla ojczyzny i rodaków. Ważne jest także poczucie solidarności z narodem, aktywne uczestnictwo w życiu publicznym. Postawa wobec ojczyzny, miłość do niej, poczucie wspólnoty zależy od wielu czynników. Inaczej pojmuje to Polak mieszkający w kraju, inaczej za granicą, a jeszcze inaczej w okresie wojny czy niepodległości. Inaczej przejawiał się on w postawie naszych przodków, inaczej dziś.

Tradycyjna polska postawa patriotyczna kojarzy mi się z walką o niepodległość kraju, poświęceniem własnego życia dla dobra ojczyzny. Związanie jest to z przeszłością Polski, jej historią oraz postępowaniem ówczesnych ludzi. W tysiącletniej historii Polski bywały okresy utraty niepodległości: 123 lata zaborów, okupacja hitlerowska, 45 lat PRL-u. Wtedy wszelkie działania (łącznie z oddaniem życia) zmierzające w konsekwencji do odzyskania niepodległości przez ojczyznę należy uznać za patriotyczne. Tak więc łatwiej jest zdefiniować postawę patriotyczną w czasach, kiedy nie mieliśmy wolności i suwerenności. Odnosząc się do najbliższej przeszłości, jednoznacznie patriotyczną postawą była różnorodna działalność, zmierzająca do obalenia władzy komunistycznej w Polsce i uzyskania prawdziwej wolności dla Ojczyzny. W historii naszego kraju można odnaleźć wiele przykładów bohaterskich czynów naszych rodaków. Konstytucja 3 Maja, utworzenie Komisji Edukacji Narodowej, walka z zaborcami, insurekcja kościuszkowska, słynne powstania: listopadowe i styczniowe, przeciwstawianie się germanizacji i rusyfikacji, walka w czasie I i II wojny światowej- podczas wszystkich tych jakże ważnych dla Polski wydarzeń, najważniejsi byli ludzie, ich walka, ich miłość do kraju, nadzieje, zaangażowanie, poświęcenie, często niebezpieczne i bohaterskie czyny. Literatura polska często opisuje fikcyjne postacie, które brały udział w tworzeniu państwa polskiego, w jakim możemy teraz żyć, bez ich poświęcenia Polska mogłaby nie istnieć. Znamy także przykłady postaci rzeczywistych, prawdziwych patriotów, którzy swoją życiową postawą świadczyli o swojej miłości do ojczyzny. Byli to np. Stanisław Staszic, Hugo Kołłątaj, Ignacy Krasicki, Tadeusz Kościuszko, Jan Henryk Dąbrowski, wielu innych słynnych przedstawicieli minionych epok a także cały polski naród, nasi rodacy – zwykli, pospolici ludzie, którzy umierali za kraj. Stanisław Staszic wychowany patriotycznie, wyznawał poglądy, które mogły przynieść Polsce wolność, zjednoczenie i pokój. Bronił chłopów, którzy biedni i zaniedbani nie chodzili do szkół, to też ich poziom intelektualny był średni. Staszic pisze także, że najważniejszym zagrożeniem dla Polski jest zatracenie jednostki i polskości. Jest on jednym z prawdziwych patriotów. Drugim równie ważnym patriotą jest Hugo Kołłątaj, który w trosce o Polskę przeprowadził szereg reform (m.in. zreformował Uniwersytet Jagielloński). Był posłem na sejmie, działaczem stronnictw politycznych skupionych w okół osoby króla. Kołłątaj był również twórcą takich dzieł jak "Do Stanisława Małachowskiego Anonima Listów Kilka”, także "Do Prześwietnej Deputacji". Ignacy Krasicki był silnie związany ze Stanisławem Augustem i zaangażowany w sprawy polityczne kraju. Mimo oderwania od kraju po I rozbiorze Polski nieobca była mi troska o dobro ojczyzny. Swój niepokój o kraj wyrażał w bajkach, satyrach, poematach heroikomicznych. Tadeusz Kościuszko jest powszechnie uznany za bohatera narodowego. Był naczelnikiem powstania nazwanego insurekcją kościuszkowską. Walczył między innymi w bitwie pod Maciejowicami. Jan Henryk Dąbrowski to postać znana wszystkim Polakom. Generał, organizator i dowódca Polskich Legionów we Włoszech. Brał udział w powstaniu kościuszkowskim, później przebywał we Włoszech i tam utworzył polskie oddziały, a w 1806 r. zorganizował powstanie w Wielkopolsce. Należy pamiętać także o bohaterach, którzy ponieśli śmierć w walce, a ich nazwiska do teraz są nieznane- pamiętajmy o tych, którzy spoczywają w grobach nieznanego żołnierza.

Najwięcej przykładów bohaterskiej walki o niepodległość dostarcza nam literatura romantyzmu. Było to okres zaborów, czas, kiedy państwo polskie nie istniało na mapach Europy. Odbiło się to silnie na twórczości ówczesnych artystów, czego przykładem jest między innymi patriotyzm, jaki przejawiał się w utworach największego polskiego poety, Adama Mickiewicza. W „Panu Tadeuszu” widnieje postać prawdziwego patrioty- ks. Robaka, który po przejściu metamorfozy poświęcił się całkowicie ojczyźnie. Często stawał w obliczu śmierci, zagrożenia, a mimo to nadal walczył o kraj, nie poddawał się. Innym patriotą z tego utworu jest Sędzia. To dzięki niemu w Soplicowie nadal zachowywano polskie tradycje i obyczaje, a biały dworek stał się symbolem ojczyzny, mała ojczyzną wszystkich Polaków. Wśród bohaterów utworów Adama Mickiewicza jest także tytułowa postać z „Konrada Wallenroda”. Postać, która poświęciła dla ojczyzny swoje prywatne szczęście, życie u boku kochającej żony, zamieniała na niehonorowe, podstępne życie wśród znienawidzonych wrogów. Dla niego największe znaczenie miało jednak dobro ojczyzny. Wśród różnorodnych postaci z utworów Adama Mickiewicza jest także postać Gustawa z „Dziadów” cz. III. Postać ta buntuje się w imię ojczyzny nawet przeciwko Bogu. Niestety jest to tragiczna, bezsilna osoba, która mimo chęci nie może podjąć walki za ojczyznę. Całość utworu ma jednak bardzo silną, patriotyczną wymowę.

W dzisiejszych czasach patriotyzm przejawia się inaczej. Pojęcie to ma inne znaczenie niż w dawnych czasach oblicze, nie przykłada się już do niego takiej wagi. Dziś w naszym kraju patriotyzm to niestety, bardzo rzadka cecha charakteru i można też ją nazwać nieprzeciętną inteligencją. W silnej postaci występuje u zaledwie kilku procent populacji. Patriotyzm jest to cecha, należąca do najważniejszej dla danego społeczeństwa. Patrioci kochają tradycje, nie znoszą chamstwa, starają się dawać dobry przykład i są o wiele skromniejsi niż większość z nas, dlatego trudniej im przebijać się przez ten "mur głupoty i bezduszności", jaki sami stworzyliśmy i jaki nas wszystkich otacza. Warto też podkreślić, że patriotyzm nie ma nic wspólnego z nacjonalizmem, który przez niektórych, niewiadomo, dlaczego, uważany jest za wyższą formę patriotyzmu. Nacjonalizm, tak samo, jak faszyzm, komunizm, socjalizm, rasizm itd., są narzuconymi człowiekowi i obcymi jego naturze - ideologiami. Przy czym nie ideologie są tu najważniejsze a ludzie, którzy je reprezentują. Dla Polonii żyjącej poza granicami kraju sytuacja ta przedstawia się nieco inaczej. Symbolicznie rozstają się z matką-ojczyzną, bardzo tęsknią, pamiętają o wszystkim, co polskie. Próbują zbudować swoją małą ojczyznę, nazywają swoje sklepy, ulice, firmy polskimi nazwami. Polacy za granicą są bardziej zżyci niż w Polsce. Zwiększa się wrażliwość na sprawy polskie. Np. 10 tys. Polaków żyjących w Anglii ma swoje szkoły, teatr, kościół. Są dumni z osiągnięć Polaków. Dla nich każde spotkanie z innym Polakiem to radość, jakby duchowe przybliżenie, zjednoczenie z ukochanym krajem. A my, Polacy żyjący w ojczyźnie? Jesteśmy dumni z papieża, z osiągnięć polskich sportowców, polityków. To rodzaj narodowej psychoterapii. Na różne sposoby dajemy wyraz naszej dumie z Polski, z tego, kim jesteśmy. Z drugiej strony do naszego życie coraz częściej wkrada się brak zaangażowania, aktywnego uczestnictwa w życiu kraju. Patriotyzm to przecież postawa przejawiająca się w naszym życiu, żywym reagowaniem na wszelkie problemy mające miejsce w kraju. Trudno mówić o postawie zaangażowanej, gdy znaczna część społeczeństwa nie uczestniczy w wyborach, referendach, które przecież mają decydować o istotnych dla Polski i wszystkich Polaków sprawach. W życiu Polaków coraz częściej pojawia się kosmopolityzm, czyli postawa oparta na podkreślaniu wspólnoty z całym światem, powiązana z biernym, obojętnym stosunkiem do tradycji, kultury i interesów własnego narodu. Czujemy się obywatelami świata, zjednoczonej Europy, ale czy pamiętamy o tym, że jesteśmy przede wszystkim obywatelami Polski? Do takiej postawy przyczynia się między innymi globalizacja. A przysłowie: „Cudze chwalicie, swego nie znacie.”? Wydaje mi się, że coraz częściej sprawdza się ono. Inne przysłowia, np.: „Wszędzie dobrze, ale w domu najlepiej”, w odniesieniu do ojczyzny, niestety tracą na znaczeniu, dla współczesnego Polaka często są ona bez znaczenia. Ważna jest również postawa polskiej młodzieży. Dzisiejsza młodzież niechętnie idzie do wojska. Dawniej możliwość obrony kraju ludzie uważali za zaszczyt, byli gotowi poświęcić swoje życie za ojczyznę. Kolejna sprawą, którą chcę poruszyć jest fakt, iż coraz więcej młodych ludzi opuszcza terytorium swojego kraju. Powodem jest brak pracy i godnych warunków do życia.
Ponad to dla niektórych młodych Polaków, patriotyzm z pewnością jest pojęciem abstrakcyjnym. Myślę, iż młodzi ludzie zachowują nieodpowiednia postawę obywatelską, gdyż nie maja autorytetu, osoby, która może służyć na przykład prawdziwego patrioty czy dobrego obywatela. Nawet znajdujący się na szczycie, głowy państwa, nie zawsze mogą stanowić wzór postępowania. Ostatnio dużo się słyszy o tym, że najwyższe organy władzy działają z myślą o sobie, a nie dla dobra państwa. Ważne jest, więc nauczanie o patriotyzmie, o tam jak wielką rolę odegrał on w historii naszego państwa. Nie powinno istnieć kształcenie młodzieży bez mówienia o naszych wspaniałych bohaterach i autorytetach moralnych.

Moim zdaniem patriotyzm jest jednym z bardzo istotnych elementów postawy obywatelskiej. Jego znaczenie bardzo się zmieniło w czasie ostatnich lat. W dawnych czasach była to przede wszystkim walka o niepodległość, poświęcenie życia, rodziny, osobistego szczęścia dla kraju. Dziś przejawia się on w dumie z tego kim jesteśmy, szacunku dla kraju i jego symboli, godła czy flagi. Oprócz tego jest to także tolerancja i szacunek wobec innych państw. Niestety w dzisiejszych czasach społeczeństwo jest coraz mniej zaangażowanie w sprawy polityczne, czy chociażby kulturalne kraju. Często zdarza się, że Polacy żyjący poza granicami kraju są sobie bliżsi i bardziej życzliwi dla siebie wzajemnie niż my, naród mieszkający wspólnie na terytorium naszej ojczyzny. Bez względu jednak na obecną sytuację naszej Ojczyzny, należy mieć nadzieję, że w Polsce jest jeszcze dużo osób, dla których słowo patriotyzm nie jest odległym reliktem. Dla których słowo to ciągle oznacza umiłowanie Ojczyzny całym sercem. Wsłuchajmy się w słowa wiersza naszej laureatki nagrody Nobla Wisławy Szymborskiej:

“Ziemio ojczysta ziemio jasna
Nie będę powalonym drzewem
Codziennie mocniej w ciebie wrastam
Radością smutkiem duszą gniewem
Nie będę jak zerwana nić
Odrzucam pusto brzmiące słowa
Można nie kochać cię i żyć
Ale nie można owocować”.

Powinniśmy uświadomić sobie, jak ważna jest nasza ojczyzna. Przypomnijmy sobie słowa Cypriana Kamila Norwida, który powiedział: „ Ojczyzna, to wielki zbiorowy obowiązek ”. Natomiast inny wielki poeta był zdania, że „ Człowiek rodzi się nie dla siebie, lecz dla swej ojczyzny ”. Myślę, iż obaj pisarze mieli racje, wypowiadając te słowa. Podzielam również zdanie wybitnego Polaka Mikołaja Kopernika, a mianowicie: „… nie ma obowiązków większych nad obowiązek względem ojczyzny, dla której życie należy poświęcić … „. Odczucia tych wielkich ludzi podpowiadają nam, jaki powinien być patriota, dobry obywatel.