Prawo Konstytucyjne-współczesne formy państwa (opracowanie)

III WSPÓŁCZESNE FORMY PAŃSTWA

1. Pojęcie formy państwa
To zasady organizacji naczelnych organów władzy państwowej i wzajemne relacje między nimi; terytorialna struktura państwa oraz styl rządzenia

2. Forma rządu
To sposób wyłaniania i wzajemne relacje między naczelnymi organami państwowymi

Podział starożytnym spopularyzowany przez Niccolo Macchiavelli:
a- monarchie
• władza dziedziczona dożywotnia
• istnieje w 30 państwach (Europa i Azja)
• szczególna Malezja (król wybierany jest na kadencję)
• nigdy ten system nie dotknął Ameryki Łacińskiej
b- republiki
• głowa państwa powoływana jest na pewną kadencję (4-7 lat)

Podział ze względu na rodzaj relacji:
a- parlamentarno-gabinetowa
• rząd powołuje głowa państwa (monarcha lub prezydent); wyjątek- Szwecja, szef rządu powoływany jest przez parlament
• rząd opiera się na zaufaniu parlamentu + istnienie legalnej opozycji
• instytucja kontrasygnaty (głowa państwa nie odpowiada ani politycznie, ani cywilnie za swoje czynności; akty urzędowe podpisywane przez ministrów- oni biorą za wszystko odpowiedzialność)
• głowa państwa i członkowie rządu ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną (karno-sądowa odpowiedzialność) za np. naruszenie konstytucji lub zdradę stanu; odpowiedzialność jednostkowa; oskarżenie wnoszone przez izbę niższą rozpatrywane przez izbę wyższą lub Sąd Stanu

Specyficzna forma to system kanclerski:
• kanclerz posiada konstytucyjnie określoną pozycje opartą o zasadę podporządkowania mu ministrów
• za działalność gabinetu kanclerz ponosi odpowiedzialność przed parlamentem, ministrowie odpowiadają przed kanclerzem

b- prezydencka
• głowa państwa jest reprezentantem narodu na równi z parlamentem
• prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem
• parlament nie może go odwołać przed upływem kadencji
• monizm egzekutywy- prezydent jest jednocześnie głową państwa, szefem rządu i całej administracji
• brak rządu pod przewodnictwem premiera
• ministrowie ponosza odpowiedzialność bezpośrednio przed prezydentem
• prezydent i ministrowie odpowiadają konstytucyjnie, czyli prawnokarnie, za naruszenie konstytucji bądź ustaw
• zastosowana po raz pierwszy w USA; rozprzestrzeniła się na Amerykę Łacińską (doktryna prezydenta Jamesa Monroe z grudnia 1823r.)
• współcześnie Filipiny, Indonezja, Pakistan, kraje afrykańskie (zwłaszcza byłe kolonie fran.)
James Monroe (28 kwietnia 1758 - 4 lipca 1831) - piąty prezydent USA. Urząd sprawował w latach 1817 - 1825. Jako młody polityk przyłączył się do zwolenników Jeffersona. W 1790 roku został członkiem Senatu. W latach 1794 - 1796 minister ds. Francji. Brał udział w negocjacjach dotyczących nabycia przez USA Luizjany. Poparty przez prezydenta Madisona wygrał wybory prezydenckie w 1816 roku. Obawiając się, że kraje europejskie będą próbowały pomóc Hiszpanii w walce z wyzwalającymi się koloniami w Ameryce Południowej prowadził politykę, która dwadzieścia lat po jego śmierci została nazwana Doktryną Monroe'a. Zakładała ona izolacjonizm Stanów Zjednoczonych. Prezydent uważał, że Ameryka powinna być dla Amerykanów i że europejskie systemy polityczne nie są odpowiednie dla nowego kontynetu. Doktryna przewidywała również, że Stany Zjednoczone nie będą mieszały się w sprawy Europy. Politykę tę poparła Wielka Brytania uważając, że żaden kraj nie powinien się mieszać do sporów pomiędzy Hiszpanią a jej koloniami. Polityka Monroe'a miała również uniemożliwić Rosji prowadzenie penetracji wschodnich wybrzeży Ameryki Północnej. Nie chcąc jednak zadrażniać stosunków z Hiszpanią, Stany Zjednoczone ociągały się z formalnym uznaniem niepodległości nowo powstałych państw Ameryki Południowej. Uczyniły to dopiero w 1822 roku po tym, jak odkupiły w 1821 Florydę od władz w Madrycie. Prezydent Monroe zmarł w Nowym Jorku w 1831 roku.
MONROEGO DOKTRYNA, program polityki zagr. USA nakreślony 1823 w orędziu prez. J. Monroe do Kongresu, oprac. przy udziale sekr. stanu J.Q. Adamsa; stwierdzała, że USA przeciwstawią się próbom kolonizacji eur. na kontynentach amer. i uznawała wszelkie działania mocarstw eur. na półkuli zach. za wrogie wobec USA oraz godzące w ich bezpieczeństwo; deklarowała też, że USA nie będą mieszały się w wewn. sprawy krajów eur. i nie wezmą udziału w wojnach eur. nie dotyczących interesów USA; stanowiła odpowiedź na ekspansję ros. w Ameryce Pn. i próby przywrócenia przez państwa Świętego Przymierza władzy Hiszpanii w Ameryce Łac.; modyfikowana i dostosowywana do nowych okoliczności (m.in. 1904 rozszerzona o tzw. interpretację prez. Th. Roosevelta, dopuszczającą interwencje zbrojne USA w Ameryce Łac.), wyznaczała w XIX–1. poł. XX w. zasady polityki zagr. USA, określając rolę tego państwa w sprawach międzynar. ( izolacjonizm) i w Ameryce ( panamerykanizm umacniający dominację USA).
c- komitetowa (forma konwentu; rządy zgromadzenia)
• parlament jest najwyższym organem władzy państwowej
• rząd powoływany jest przez parlament i bezpośrednio mu podlega i jest przed nim także odpowiedzialny politycznie- jest komitetem wykonawczym parlamentu
• głowa państwa (o ile jest to organ wyodrębniony), powoływana jest przez parlament
• zakłada nadrzędność jednego organu (uznaje prymat przedstawicielstwa narodowego nad innymi władzami)
• rodowód w burżuazyjnych rewolucjach mieszczańskich
• zarysowana formalno-prawnie w konstytucji jakobińskiej z 1793r.; potem zorganizowano w ten sposób Komunę Paryską
• współcześnie w Szwajcarii (konstytucja z 18 kwietnia 1999r.); zmodyfikowana znalazła zastosowanie w byłej Jugosławii tzw. rządy skupsztiny
d- mieszana (semiprezydencka)
• łączy elementy parlamentarno-gabinetowe i prezydenckie
• prezydent jest powoływany w wyborach powszechnych ma szerokie uprawnienia osobiste i odgrywa istotną rolę w kreowaniu rządu
• np. V Republika Francuska (od 4 X 1958), Austria, Polska

3. Terytorialna struktura państwa
Zamiennie: ustrój terytorialny, struktura prawna państwa, administracyjno-terytorialna budowa państwa. Zawiera w sobie również wzajemną relację między organami. Uzależniona od:
- historii
- składu narodowościowego
- położenie geograficzne

Przejawia się w 2 formach:
a- unitarnej (jednolite/ proste)
• jeden system rządów naczelnych (centralnych) organów państwowych (głowa państwa, rząd, parlament) których kompetencje przedmiotowe ani terytorialne odnoszą się do całego kraju i nie są ograniczane ani w sposób prawny ani faktyczny
• jedna konstytucja, jednolity system prawa
• jednolite obywatelstwo
• jeden system prawny (lokalne organy mają ograniczoną działalność normodawczą)
• jednolity system sądowy; jednolite prawo materialne i procesowe
• jednostki terytorialne nie mają samodzielności politycznej
b- złożonej:
- federacja (państwo złożone lub związkowe)
• dwa aparaty państwowe- niezależnie od siebie, z odrębną organizacją i kompetencjami:
 aparat federalny
 aparat podmiotów federacji
Aparat federalny nie ma wpływu na aparat podmiotów federacji i na odwrót.
Aparatu podmiotów federacji nie można traktować jako aparatu terenowego, federalnego zaś jako centralnego. (konstytucja federalna zasad)
Sąd konstytucyjny  zasada domniemania właściwości federacji lub jej podmiotu
• dwa systemy prawne
Wielość porządków prawnych.
Podział kompetencji:
 ustawodawstwo należy całości do kompetencji organów federalnych
 organy federalne ustalają zasady ustawodawstwa w określonych dziedzinach, szczegóły- organy podmiotów federacji (funkcje zlecone)
• podwójne obywatelstwo
 30 państw federalnych (np. USA, Kanada, Meksyk, Brazylia, Argentyna, Nigeria, Indie, Pakistan, Malezja, Australia, Szwajcaria, Niemcy, Austria, Belgia)


- konfederacja (związek państw)
• wspólne organy naczelne
• nie wiąże ustawodawstwem bezpośrednio obywateli członków konfederacji
• uznaje się Zjednoczone Emiraty Arabskie („luźna federacja”)
• bliska może stać się w przyszłości Wspólnota Europejska

4. Styl rządzenia
Reżim polityczny/ metody realizacji władzy

Kompleks stosunków zachodzących między aparatem państwa a obywatelami
a- demokratyczne
Demokracja- (konstrukcja konwencjonalna) elementy:
a) pluralizm polityczny
b) poszanowanie interesów mniejszości
c) brak i zakaz istnienia cenzury
d) działanie organów państwa na podstawie prawa
e) oparcie rządów na ideałach równości i wolności

b- niedemokratyczne
c- mieszane
• część obywateli- demokratycznie, mniejszość- brutalne metody represyjne stosowane przez wojsko i policję
• np. Turcja