Rozwoj muzyki od starożytności do baroku - najważniejsze zagadnienia

STAROŻYTNOŚĆ


W nauce powszechnej stwierdzono, iż muzyka powstała jednocześnie z pojawieniem się homo sapiens, pierwszego rozumnego człowieka. Historia jej rozwoju jest zatem równie długa jak historia rozwoju ludzkości.

Muzyka kultur starożytnych jest sztuką synkretyczną, czyli łączącą ściśle kilka elementów: muzykę, słowo i taniec (pantomimę). Najwcześniejszą formą był prawdopodobnie śpiew połączony z gestem (tupanie, klaskanie). Dopiero z czasem do muzyki dołączyły instrumenty. Muzyka była integralnym, nieodłącznym elementem życia starożytnych ludzi. Towarzyszyła im na co dzień, pełniąc rozmaite funkcje: religijne, magiczne, obrzędowe, relaksujące itp.

Starożytne państwa, w których muzyka odgrywała największą rolę i które wywarły najbardziej znaczący wpływ na nią, to przede wszystkim:

CHINY – traktowano ją tutaj jako siłę regulującą porządek świata; podporządkowano religii i filozofii. Powstał szereg praw dot. łączenia muzyki z innymi elementami, np. z porami roku czy zjawiskami przyrody (duże znaczenie symboliki – np. dzwony były symbolem zachodu itp.). Szczególnym zainteresowaniem cieszyła się muzyka instrumentalna.

IZRAEL – większość wiadomości o jego kulturze muzycznej odnajdujemy w Biblii. Ranga muzyki – szczególnie tej związanej z kultem religijnym – była bardzo wysoka, pojmowano ją jako łącznik między Bogiem a człowiekiem. Doceniano również rolę muzyki jako ważnego środka oddziaływania na psychikę człowieka – mogła wywoływać stany natchnienia, ekstazy, radości, łagodzić smutki. W Izraelu prawdopodobnie dominowała muzyka wokalna.

GRECJA – muzyka powstała tu na skutek kontaktów, a następnie wchłonięcia kultur innych starożytnych krajów, zwłaszcza Chin, Indii, Mezopotamii, Krety i Egiptu. Mimo tego jednak zdołała stworzyć własne, indywidualne oblicze kulturowe.
W muzyce dostrzegano siłę oczyszczającą, zwaną katharsis. W myśl tej teorii, zwanej teorią ethosu, muzyka miała znaczący wpływ na sferę emocjonalną i etyczną człowieka. Mogła zatem służyć doskonaleniu postaw moralnych społeczeństwa.
Formy muzyczne w starożytnej Grecji cechował ścisły związek z formami literackimi. Były to:
1. Formy liryczne – elegie i pieśni,
2. Formy epickie – ody, rapsody i hymny,
3. Formy dramatyczne – chóralne dytyramby na cześć Dionizosa (które z czasem przeobraziły się w dramat grecki, łączący słowo, muzykę i taniec).
Instrumentarium obejmowało niezbyt liczne instrumenty strunowe, dęte drewniane i blaszane oraz perkusyjne.
Grecy jako pierwsi wprowadzili system teoretyczny – to im zawdzięczamy pojęcia takie jak melodia, rytm, harmonia, metrum czy dynamika.
Zdobycze tego ośrodka są po dziś dzień – i pozostaną – trwałą podwaliną dydaktyki, pedagogiki i szeroko pojętej kultury muzycznej.

RZYM – kultura muzyczna (i teoria) wywodziła się z greckiej. Muzyka w Rzymie rozwijała się zasadniczo w dwóch kierunkach: muzyka użytkowa służyła głównie celom wojskowym, natomiast śpiewy hymniczne (wykonywane podczas misteriów i różnych ceremonii obrzędowych) wiązały się z kultem religijnym.




ŚREDNIOWIECZE
(V – XV w.)

Etapy:
średniowiecze wczesne – do XI w.
rozkwit średniowiecza – XI – XIII w.
schyłek średniowiecza – XIV – XV w.

W historii muzyki wyróżniamy dodatkowo 2 okresy wewnętrzne:
ars antiqua (‘sztuka dawna’) – XII – XIII w.
(najwybitniejsi twórcy tego okresu – Leoninus i Perotinus)
ars nova (‘sztuka nowa’) – XIV w.
(Guillaume de Machaut, Jacopo da Bologna, Francesco Landini)


Rodzaje muzyki średniowiecznej:

1. W ramach muzyki jednogłosowej:

religijnej – CHORAŁ GREGORIAŃSKI* (od IV w.), reprezentowany m. in. przez mszę*, tropy, sekwencje, psalmy, hymny, misteria
świeckiej – monodia świecka (XII w.) – pieśni TRUBADURÓW i TRUWERÓW we Francji oraz minnesingerów i meistersingerów w Niemczech

2. W ramach muzyki wielogłosowej – różnego rodzaju formy wokalne i wokalno-
instrumentalne, np. msza*, motet, kanon, organum,
officjum w ramach muzyki religijnej oraz ballada,
madrygał, najróżniejsze pieśni w obrębie muzyki
świeckiej



Cechy chorału gregoriańskiego:
jednogłosowość
czysto wokalny charakter
wykonywanie przez mężczyzn
teksty łacińskie
ametryczność
rytmika swobodna
małe skoki interwałowe

Części stałe mszy:
Kyrie eleison
Gloria
Credo
Sanctus
Benedictus
Agnus Dei
(Ite missa est)



Zabytki polskiego średniowiecza:
Gaude Mater Polonia (Wincenty z Kielc, XIII w.) – hymn o św. Stanisławie
Bogurodzica (anonim, czas powstania - niesprecyzowany)


Muzyka średniowiecza, jako nauka ścisła, wręcz matematyczna, była nierozerwalnie związana z teorią, której wpływ zaczął maleć dopiero pod koniec epoki. Dominowała muzyka religijna, wykonywana a cappella – bez towarzyszenia instrumentów. Śpiewał zwykle chór męski, w którym partie wyższe wykonywali młodzi chłopcy, a niższe – dojrzali mężczyźni.
Instrumenty spełniały rolę towarzyszącą w muzyce świeckiej.




RENESANS
(poł. XV – koniec XVI w.)

Etapy:

1. II poł. XV w.:
stopniowe przezwyciężanie średniowiecznych tradycji
rozkwit polifonii (muzyki wielogłosowej), króra stała się samodzielną
i najbardziej reprezentatywną dziedziną twórczości
stworzenie zasad stylu a cappella (śpiewu bez towarzyszenia instrumentalnego), obowiązującego odtąd w muzyce wokalnej całego renesansu
Kompozytorzy:
Johannes Ockeghem
Jacob Obrecht

2. I poł. XVI w.:
rozkwit muzyki świeckiej, zwłaszcza polifonicznej pieśni chóralnej i pieśni ilustracyjnej
powstanie nowych technik kompozytorskich (techn. przeimitowana)
zalążki polichóralności (2-chórowości)
Kompozytorzy:
Josquin des Prs
Nicolas Gombert

3. II poł. XVI w.:
wyodrębnienie się samodzielnej muzyki instrumentalnej, pisanej gł. na instrumenty klawiszowe (organy, klawikord, klawesyn, wirginał), i, w zwiążku z tym, zmiana roli pełnionej przez instrumenty – wzrost ich rangi
działalność największych kompozytorów renesansu, czyli:
Orlando di Lasso
Giovanni Pierluigi da Palestrina
Luca Marencio
Claudio Monteverdi


Podstawowe formy WOKALNE (o instrumentalnych zapomniałam ;] ):

1. W muzyce religijnej:
motet
msza polifonia wokalna
(kanon)

2. W muzyce świeckiej:
PIEŚŃ – zespołowa a cappella lub jednogłosowa z towarzyszeniem instrumentu; różna w zależności od ośrodka ( - główne: Francja, Włochy, Hiszpania, Niemcy, Anglia)
madrygał


Instrumentarium – tworzenie układów odzwierciedlających układy wokalne (ze „stopliwych” instrumentów, układanych w grupy jednego gatunku)




BAROK
(pocz. XVII – poł. XVIII w.)

Etapy:
barok wczesny (ok. 1580 – 1630) – wykazujący jeszcze ślady tradycji renesansowej
barok dojrzały (ok. 1630 – 1680) – krystalizacja najbardziej charakterystycznych
dla epoki form i gatunków muzycznych
barok późny (ok. 1680 – 1730) – synteza zasadniczych kierunków stylistycznych


Największe zdobycze epoki baroku:

wprowadzenie harmonii funkcyjnej i określenie jej prawideł
wykształcenie wielu nowych form i gatunków oraz określenie ich zasad formalnych i fakturalnych,
pełne usamodzielnienie faktur: wokalnej i instrumentalnej


„Najpopularniejsze” instrumenty: viole (da gamba i da braccio), trąbka, lutnia, flet, klawesyn, organy i skrzypce


Najbardziej reprezentatywne formy i gatunki muzyczne:

wielkie formy wokalno – instrumentalne – OPERA, ORATORIUM, kantata, pasja, msza
cykliczne formy instrumentalne – sonata, suita, koncert
solowe utwory instrumentalne – fuga, toccata, preludium, fantazja

Najwybitniejsi kompozytorzy:
JAN SEBASTIAN BACH & GEORG FRIEDRICH HNDEL,
a ponadto:
opery – Jacopo Peri (twórca pierwszej opery – „Dafne”), Claudio Monteverdi, Alessandro Scarlatti, Jean-Baptiste Lully, Henry Purcell, Georg Friedrich Hndel
oratorium – Emilio de Cavalieri (twórca pierwszego oratorium – „Przedstawienie duszy i ciała”), Jan Sebastian Bach (2 oratoria: „Oratorium na Boże Narodzenie”, „Oratorium Wielkanocne”), G. F. Hndel (ponad 20 oratoriów o tematyce biblijnej, najsłynniejsze – „Mesjasz”)
pasji - Jan Sebastin Bach, Georg Philipp Telemann
kantaty – A. Scarlatti, G. Ph. Telemann, J. S. Bach, Giovanni Battista Pergolesi
mszy – J. S. Bach
sonaty – Arcangelo Corelli, Antonio Vivaldi, Giuseppe Tartini, J. S. Bach, G. Ph. Telemann
koncertu – A. Vivaldi (“Cztery pory roku”), G. F. Hndel, J. S. Bach
suity – J. S. Bach
fugi – BACH

(ufffff…)