Powszechna Deklaracja Praw Człowieka.

Prawa człowieka to zespół praw i wolności, które przysługują każdemu człowiekowi bez względu na rasę, płeć, język, wyznanie, przekonania polityczne, pochodzenie narodowe i społeczne, majątek itp. Prawa człowieka są prawami o charakterze moralnym, zbiorem postulatów domagających się poszanowania wartości najcenniejszych dla człowieka, takich jak życie, godność, wolność, swobodny rozwój.
Wyrazem respektowania tak rozumianych praw są akty prawne w postaci konstytucji, ustaw, umów międzynarodowych i deklaracji organizacji międzynarodowych. Uznaje się je za wartości uniwersalne i równocześnie chroni się je, uznając za cenne dla człowieka i ludzkości. Z potrzeby ułożenia, wdrożenia i przestrzegania praw człowieka zdawano sobie sprawę już w starożytności. Prawa człowieka, jakie zna i uważa za jak najbardziej oczywiste większość ludzi końca XXI wieku, przez setki lat były poza zasięgiem ludzi i pozostawały w marzeniach filozofów. Mimo napotykania licznych trudności, potrzeba posiadania przez ludzi zagwarantowanych praw rozwijała się i ewoluowała przez wieki. Zwieńczeniem tych pragnień i dążeń stała się uchwalona 10 XII 1948 roku DEKLARACJA POWSZECHNA PRAW CZŁOWIEKA, dokument przełomowy i wiekopomny, stał się niemal światową konstytucją.

Idea praw człowieka rozwijała się od czasów starożytnych. Ulegała ciągłym przemianom i modyfikacjom. Władze państwowe dostrzegały potrzebę zmian lub uginały się pod naciskiem społeczeństwa i gwarantowały niektóre prawa w ustawodawstwie. Dopiero XVIII wiek przyniósł wzrost tępa i zasięgu reformowania praw człowieka. Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych z 1776 była pierwszym ważnym dokumentem, w którym zawarto postulaty sankcjonujące prawa człowieka. Piętnaście lat później w Konstytucji 3 Maja również zaakcentowano potrzebę zmiany dotychczasowej sytuacji ludzi. Jednak prawdziwym przełomem stał się dzień 26.VIII.1789 roku, kiedy uchwalono Deklaracje Praw Człowieka I Obywatela, przez Konstytuantę na wniosek La Fayette'a. W tym dokumencie zawarto pierwszy raz zagwarantowanie praw człowieka i wolności osobistych, dał on przykład, w jakim kierunku powinny zmierzać rządy innych państw tworząc konstytucje. Wymienione dokumenty regulowały jednak sprawy tylko w granicach danego państwa, nadal brakowało jednolitego, zaakceptowanego przez społeczność międzynarodową aktu praw człowieka. Pierwsze takie akty w XIX wieku dotyczyły zakazu handlu niewolnikami i praw humanitarnych podczas wojny. Jednak te działania nie były dość skuteczne i nie uchroniły świata przed I wojną światową. Okropieństwa wojny i rażące łamanie podstawowych praw człowieka wstrząsnęły całym światem i oczywistą stała się potrzeba stworzenia ogólnoświatowego prawa i instytucji egzekwującej przestrzeganie go. Pierwszy z taką inicjatywą wystąpił prezydent USA Woodrow Wilson przedstawiając czternastopunktowy plan. Inicjatywa ta miała na celu zapobieżenie w przyszłości kolejnej tragedii. Na tej podstawie została utworzona Liga Narodów.

Liga Narodów była ważnym krokiem do utworzenia praw człowieka w dzisiejszym znaczeniu. Organizacja ta dała, bowiem podwaliny do stworzenia skutecznej organizacji, jaką jest ONZ. Niestety Liga Narodów nie zdołała zapobiec kolejnej wojnie. Kataklizm, jaki ogarnął świat po 1939 roku był najstraszniejszym wydarzeniem od zarania dziejów. Nigdy przedtem ani później człowiek nie wyrządził drugiemu tak wiele krzywd. W okresie trwania II wojny światowej złamano lub naruszono wszystkie możliwe prawa i wolności. Tak wielkie okrucieństwo tego konfliktu pchnęło aliantów do zorganizowania pierwszego w historii procesu, zbrodniarzy wojennych. Na miejsce procesu wybrano Pałac Sprawiedliwości w Norymberdze. Najwięksi hitlerowscy zbrodniarze zostali oskarżeni o popełnienie zbrodni przeciwko pokojowi, zbrodni wojennych oraz zbrodni przeciw ludzkości. Podczas przesłuchań na światło dzienne wypłynęły rzeczy będące szokiem dla społeczności światowej i ukazały bezwzględną potrzebę utworzenia karty praw człowieka i instytucji zapobiegającej ich łamaniu oraz egzekwowaniu ich przestrzegania. Potwierdziło się, iż taka instytucja może być skuteczna w walce o prawa człowieka i karaniu przestępców. Doprowadziło to do konferencji założycielskiej w San Francisco w 1945 roku i utworzenia Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz do uchwalenia w Paryżu na trzeciej sesji obrad 10 XII 1948 roku najważniejszego aktu prawnego, jakim jest DEKLARACJA POWSZECHNA PRAW CZŁOWIEKA.

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka została uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 10 grudnia 1948 r. Prace nad nią trwały ponad rok, a dzień 10 grudnia proklamowany został następnie przez Zgromadzenie Ogólne jako Międzynarodowy Dzień Praw Człowieka.
Deklaracja składa się ze wstępu mówiącego o motywach leżących u podstaw jej tworzenia i podkreślającego uznanie przyrodzonej godności, równych i niezbywalnych praw wszystkich członków wspólnoty ludzkiej jako podstawy wolności, sprawiedliwości i pokoju oraz 30 artykułów. Pierwsze trzy artykuły mają charakter ogólny i poświęcone są zasadom wysuniętym już przez rewolucje demokratyczne XVIII w.: Wolności, Równości, Braterstwu.Kolejne artykuły (do 21) poświęcone są prawom obywatelskim i politycznym. Mowa jest o zakazie niewolnictwa, torturowania, karania lub traktowania w sposób nieludzki, okrutny lub poniżający. Prawa i wolności osobiste obejmują m.in. prawo do osobowości prawnej, jednakowej ochrony prawnej, ochrony sądowej, swobodnego poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania w granicach każdego państwa, małżeństwa i założenia rodziny, posiadania własności, wolności myśli, sumienia, wyznania, opinii i swobody jej wyrażania. W art. 22 - 27 mowa jest o prawach ekonomicznych, społecznych i kulturalnych: prawie do ubezpieczeń społecznych, pracy i swobodnego jej wyboru, odpowiednich i zadawalających warunków pracy oraz ochrony przed bezrobociem. Podkreślone zostały także obowiązki jednostki wobec społeczeństwa, bez którego niemożliwy jest swobodny i pełny rozwój osobowości. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka jako rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ nie miała formalnie wiążącego charakteru. Stała się podstawą dla wielu rezolucji ONZ i innych aktów prawa międzynarodowego. Powołuje się na nią szereg ustaw zasadniczych, wiele konstytucji przenosi postanowienia Deklaracji bezpośrednio, nie powołując się na nią. Bez wątpienia Deklaracja wpłynęła bezpośrednio na praktykę ustawodawczą, administracyjną i sądową wielu państw na całym świecie. Po raz pierwszy potwierdzono istnienie naturalnych praw jednostki w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 1789 (Wielka Rewolucja Francuska). W XX w. przyjęto zasadę, że respektowanie bądź nierespektowanie praw jednostki nie jest wewnętrzną sprawą poszczególnych państw, ale także społeczności międzynarodowej.
Podstawę prawną dla ochrony praw człowieka stworzyły dwa dokumenty: Karta Narodów Zjednoczonych uchwalona w 1945 i Powszechna Deklaracja Praw Człowieka uchwalona w 1948 przez Zgromadzenie Ogólne ONZ.

W Deklaracji do podstawowych praw zaliczono: wolność, równość, prawo do pracy, ochrony prawnej, azylu, posiadania obywatelstwa, ochrony społecznej, do nauki, zakładania rodziny. W 1966 Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło dwa międzynarodowe pakty praw: Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych oraz Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych. Obydwa weszły w życie w 1976. Obok nich ONZ uchwaliła ponad 60 konwencji szczegółowych przyjętych w ramach Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) i UNESCO. Istnieją też regionalne systemy ochrony praw człowieka, jak np. podpisana w 1950 w Rzymie przez członków Rady Europy Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, która weszła w życie w 1953. W 1961 państwa członkowskie Rady Europy wprowadziły Europejską Kartę Socjalną. Instytucjami służącymi ochronie praw człowieka są: Komitet Praw Człowieka ONZ, Europejska Komisja Praw Człowieka, Europejski Trybunał Praw Człowieka i Komitet Ministrów Rady Europy.

Wiele się zmieniło od czasu uchwalenia Deklaracji i wiele jeszcze musi się zmienić, aby można było powiedzieć, że deklaracja weszła
w życie. Nie ulega wątpliwości, że dzień 10 grudnia 1948 r. jest dniem szczególnym, bo uchwalenie deklaracji świadczy o tym, że ludzie wreszcie dostrzegli swoje błędy, które popełniali przez wiele lat. Deklaracja otworzyła oczy wielu polityków, zmiany nie nastąpiły z dnia na dzień, ale nastąpiły a przykładem są uchwalone nieco później pozostałe dokumenty uzupełniające treści Deklaracji. To, że uchwalono ją 50 lat temu nie świadczy o jej przedawnieniu. Właśnie teraz w XXI w. nabiera ona szczególnego znaczenia, bo chyba każdy dostrzega jak bardzo zatracił się człowiek w swej pogoni za sławą i pieniądzem. Deklaracja nie jest tylko aktem prawnym, który leży gdzieś na półce przysypany stertą śmieci. Jest "przykazaniem", które nosimy ciągle w swoim sercu, ukryte pod warstwą codzienności. Przykazanie to doskonale znamy, ale czasem o nim zapominamy.