Przyczyny wybuchu I wojny światowej

Na początku XX wieku przeciwieństwa pomiędzy wielkimi europejskimi mocarstwami coraz bardziej się nasilały i wiodły prostą drogą do wojny. W Europie było wiele punktów zapalnych i niebezpieczeństwo wojny stało się bliskie i bardzo realne. Było tylko jedno pytanie: "gdzie padnie iskra w beczce prochu?", czyli gdzie nastąpi jej wybuch. Do wojny prowadziło wiele antagonizmów:

Na przełomie XIX i XX wieku w Europie istniały dwa ugrupowania polityczne: trójprzymierze (Austro-Węgry, Niemcy i Włochy) oraz blok francusko-rosyjski. Główną przyczyną tych ugrupowań był konflikt francusko-niemiecki. Jego przyczyną było zakończenie wojny francusko-pruskiej (1870 –1871): postanowienia traktatu francuskiego i bardzo wysoka kontrybucja w złocie upokarzały godność narodową Francuzów. Niezadowolenie społeczeństwa francuskiego wzrosło w momencie powstania trójprzymierza skierowanego przeciw Francji i ekspansji Niemców do Maroko. Francja zaczęła więc szukać protektora. Stała się nim Rosja, państwo, które jako jedyne nie miało konfliktów z Francją. Rosja czuła się również zagrożona przez trójprzymierze. Powodem tego była aneksjonistyczna polityka prowadzona przez Austro-Węgry na Bałkanach. Francusko-rosyjski sojusz ratyfikowano 27 grudnia 1893 roku.

Z początku Wielka Brytania chciała być kraje neutralnym. Wiele dzieliło ten kraj zarówno z Francją, Niemcami i Rosją. Później okazało się, że Wielka Brytania aby być mocarstwem potrzebuje poparcia innych krajów. Najpierw rozstrzygnięto spór z Francją. Efektem tego był traktat brytyjsko-francuski z 8 kwietnia 1904 roku o nazwie ENTENTE CORDINALE. Układ okazał się korzystny dla Wielkiej Brytanii również dlatego, że zbliżał ją (poprzez traktat francusko-rosyjski) do Rosji, która granicząc od wschodu z Niemcami odgrywała ważną rolę strategiczną.

W miarę rozwoju gospodarczego Niemcy zaczęły bezpośrednio zagrażać interesom brytyjskim i francuskim na Dalekim i Bliskim Wschodzie, w Afryce i Europie. Kapitał niemiecki opanował większość rynków europejskich, zagrażając coraz bardziej handlowi zamorskiemu Wielkiej Brytanii. Agresywnej polityce Niemiec towarzyszyły również przyśpieszone zbrojenia lądowe i morskie. Realizacja niemieckiego programu zbrojeń morskich z 1900 roku zagroziła panowaniu Brytyjczyków na morzach świata. Dlatego też Brytyjczycy rozpoczęli budowę wielkich okrętów typu "Dreadnought” . W odpowiedzi Niemcy również rozpoczęli budowę takich okrętów. Przyśpieszone zbrojenia niemieckie wywołały zaniepokojenie Brytyjczyków, bowiem wydatki zbrojeniowe i tak już bardzo obciążyły budżet państwowy.

Bardzo istotny był również problem marokański. Niemcy zorientowali się, że układ francusko-brytyjski czyni w Maroku strefę wpływów francuskich. Niemcy postanowili za wszelką cenę zmienić to. Wilhelm II podczas swojej przejażdżki po Morzu Śródziemnym wylądował w Tangerze. Wygłosił tam przemówienie, w którym zagwarantował ze strony swojego kraju niepodległość Maroka. Takie posunięcie zaskoczyło rząd francuski i brytyjski. Francja znalazła się w trudnej sytuacji. Niemcy zażądały zwołanie konferencji międzynarodowej, która potwierdziła by niepodległość Maroka. W styczniu 1906 roku w Algerciras w Hiszpanii odbyła się konferencja międzynarodowa. Według Niemców miała ona pozbawić Francję wpływów w Maroku. Stało się jednak inaczej. Wszyscy uczestnicy, z wyjątkiem Austro-Węgier poparli stanowisko Francji. Francja nie utraciła więc wpływów w Maroku. Kilka lat później znowu powstał kryzys marokański. Niemcy wykorzystując powstanie przeciwko sułtanowi i anarchię w tym kraju chcieli utworzyć bazę militarną na wybrzeżu Maroka. Grożąc wojną zażądały od Francji ustępstw w Maroku lub rekompensaty terytorialnej w innych koloniach. W 1911 podpisana została umowa niemiecko-francuska, według której Niemcy zgodzili się na francuskie wpływy w Maroku. Francja zaś oddała im część francuskiego Konga o powierzchni 17500 km kw. Umowa była niekorzystna dla Niemiec, gdyż skrawek Konga zupełnie nie równoważył korzyści jakie mogłoby dać im Maroko.

Kolejną sprawą był tzw. Kocioł bałkański. Wzrost ruchu narodowo wyzwoleńczego u ludności słowiańskiej w krajach nad Bałkańskich poważnie osłabił panująca tam Turcję. Taką sytuację postanowiła wykorzystać Rosja., aby otworzyć dla swojej floty cieśniny czarnomorskie. Przy poparciu Rosji powstał Związek Bałkański (obejmujący Serbię, Bułgarię, Czarnogórę i Grecję). Zaraz potem państwa te zaatakowały Turcję. Pierwsza wojna bałkańska zadziwiła wszystkich. Wojska związku dotarły blisko Konstantynopola. Zmieniła się sytuacja w tym rejonie. Prawie cały obszar europejski Turcji został wyzwolony. Zaniepokoiło to państwa trójprzymierza. Austro-Węgry obawiały się rozprzestrzenienia się ruchu narodowowyzwoleńczego na ludy słowiańskie mieszkające wewnątrz kraju. Dla Niemiec osłabienie Turcji, z którą były związane, oznaczało cios przeciwko trójprzymierzu. Wśród państw Związku Bałkańskiego powstały poważne rozbieżności o podział zdobyczy terytorialnych. Mając poparcie Austro-Węgier Bułgaria rozpoczęła działania wojenne przeciwko Serbii i Grecji. Do wojny przyłączyła się również Rumunia i Turcja, która odzyskała część straconych ziem. Bułgaria została pokonana w ciągu kilku dni.

Wszystko to zaostrzyło i tak już napiętą sytuację międzynarodową w Europie. Niemcy postanowili zwiększyć stan armii z 63 tys. Do 820 tys. Żołnierzy. Austro-Węgry również zwiększyły liczebność swych wojsk z 103 do 160 tys. .Francja wprowadziła nową ustawę o służbie wojskowej, która zwiększyła stan armii z 480 do 750 tys. żołnierzy. Rosja rozpoczęła realizację planu, którego celem było utworzenie największej armii na świecie liczącej 2 miliony 700 tysięcy żołnierzy. Podobne kroki podjęła Wielka Brytania. Świat przygotowywał się do wojny.

Oficjalną przyczyną wybuchu pierwszej wojny światowej okazało się zamordowanie w Sarajewie w czerwcu 1914 roku następcy tronu, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda wraz z jego żoną. Zamach został zorganizowany przez tajną organizację serbską. Austro-Węgry postanowiły wykorzystać ten moment do rozprawienia się z Serbią. Wysłały więc ultimatum do rządu Serbii. Dokument specjalnie został tak napisany, aby Serbia na pewno go odrzuciła. Naruszał on suwerenność i niepodległość tego kraju. Zaraz po odrzuceniu ultimatum rząd Austro-Węgier, 28 lipca 1914 roku, wypowiedział wojnę Serbii. Był to początek reakcji łańcuchowej, która dzięki wielu układom pomiędzy państwami, wciągnęła do wojny większość krajów Europy i świata.