Demokracja-politologia

-1-

Demokracja to słowo pochodzce z języka greckie-

go.Posługiwano się nim już na pocztku V w.p.n.e., cha-

rakteryzujc przemiany w systemie sprawowania władzy, które za-

pocztkowały reformy Klejstenesa.

W starożytnoci, do której nawizywali równiż myliciele Re-

nesansu, liberałowie i twórcy Owiecenia - pojęcie demokracji

odnoszono do form sprawowania władzy.Obok monarchii i arys-

tokracji, wyodrębniona była też liczba osób sprawujcych władzę.

Z okresu starożytnoci wywodzi się rozumienie demokracji ja-

ko władzy ludu.Była to epoka ostatecznego uformowania się nowego

systemu organizacji państwowej w Grecji w tzw. państwach - mias-

tach inaczej zwanych polis.Była to organizacja samorzd-

na,działajca na zasadach porozumienia między obywatelami na

wzór demokratyczny.Demokracja istniała także w Rzymie w czasach

republikańskich.

Licznie prowadzone badania współczesne próbuj wyodrębnić

cechy wspólne łczce w jaki sposób demokrację antyczn i

współczesn.Jedn z najważniejszych cech uznano władzę ludu oraz

podobieństwo sprawowania władzy.Wymienia się tu trzy za-

sady.Pierwsza z nich to zasada wolnoci, rozumiana jako prawo do

swobodnego wyrażania opinii dotyczcych spraw państwa przez oby-

wateli.

Druga zasada to zasada równoci polegajca na równowadze wszys-

tkich wyrażanych opinii.

Mechanizm stanowienia praw i podejmowania decyzji politycznych,

polegajcych na tym, że po swobodnej wymianie pogldów przyjmuje

się stanowisko, za którym opowiada się większoć - to zasada

trzecia - czyli zasada większoci.

Obok podobieństw istniej różnice w rozumieniu demokracji

starożytnej i współczesnej.Najważniejsza z nich to specyficzny

sposób rozumienia biegu dziejów czasów antycznych, uznanie sfery

politycznej, któr rzdz właciwe jej prawa, niezależnie od wa-

runków społecznych.Traktowano go jako ruch kołowy złożony z pow-

tarzajcych się cykli, w których kolejne reżimy następuj po so-

bie cyklicznie, za każdy z nich zawiera w sobie zacztki włas-

nej generacji.

Ten typ mylenia niebcy był również pisarzom ery no-

wożytnej.Twierdzili oni, że "w cyklicznym rozwoju państwa upa-

daj na dno nędzy i znowu wznosz się do szczytu sła-

wy".Okrelono te przemiany ,jako prawo powrotów, odbywajcych

się ruchem spiralnym, w przeciwieństwie do stanowiska filozofów

starożytnych (Platona, Arystotelesa, Polibiusza).

Przykład tego mylenia pojawia się u Monteskiusza, gdzie

przyjmuje on tezę o korumpowaniu się systemów politycznych w wa-

runkach, gdy zasady, na których się one opieraj prrzastaj być

przestrzegane.

Myl liberalna i Owiecenie, nawizujc do starożytnych ana-

liz demokracji wyzwoliły się z owego koła, uznajc linearny

przebieg dziejów.Owiecenie łczyło się z postępem, który wy-

rażał się w rozwoju wiedzy.

Ustrój demokratyczny mógł tu być uznany za symbol postępu, jak

również jako system, który regulował życie społeczne, stwarzajc

warunki do dalszego rozwoju postępu.To była rzeczy-

wistoć.Idealn wizję rzeczywistoci tworzy J.Rousseau, uwa-

żajc, że linię postępu może przecić regres.

Twierdził on, że gdy warunki postępu będ spełnione, możliwe bę-

dzie urzeczywistnienie ideału demokratycznego.

Bardzo ważn kolejn różnic między demokracj antyczn a

współczesn jest status osób będcych podmiotem władzy.

demokracja ateńska oddawała władzę w ręce ludzi wolnych dys-

ponujcych czasem, przy czym ciężar zajęć codziennych spadał na

niewolników, a także kobiety i cudzoziemców nie posiadajcych

praw obywatelskich.

demokracja antyczna w przeciwieństwie do współczesnej miała cha-

rakter bezporedni, co oznaczało udział bezporedni obywateli w

sprawowaniu praw i podejmowaniu politycznych decyzji.Bezporedni

udział w sprawowaniu rzdów uznawano przez długi czas za istotne

kryterium demokracji, co rodziło przekonanie, że jest ona nie-

możliwa w warunkach państwa o dużym obszarze.

W XVIII wieku zaczł kształtować się pogld o niezdolnoci

ludu do bezporedniego udziału we władzy, a co za tym idzie -

koniecznoć oddania jej w ręce reprezentantów ludu.Idea ta po-

jawiła się wraz ze szkoł liberaln.Wiek XVIII był ostatnim stu-

leciem pragncym pomiecić demokrację w ramach niewielkich

państw.

Państwo może być stabilne tylko wtedy, gdy wszystkie in-

teresy reprezentowane s w należyty sposób.Konflikty, spory s w

polityce rzecz naturaln.Wszyscy pragn zaszczytów, wszyscy d-

ż do rozszerzenia swego udziału we władzy i powiększeniu ma-

jtku.Nigdy nie brakuje powodów do zazdroci i podejżliwoci.

Ludzie łcz się ze sob w tzw.fakcje, po to by łatwiej osigać

swe cele.Zbliżaj ich do siebie interesy i emocje, a spoiwem mo-

że być też nienawić do wspólnego rywala.

Fakcję charakteryzuje egoizm, brak troski o wspólne dobro,

dżenie w nieprzejednany sposób do realizowania własnego

interesu.One to pozbawiaj państwo jednolitoci.W przypadku gdy

jaka fakcja reprezentuje większoć wpływów, wpływy te mog mieć

charakter tyrański.Fakcje naruszaj spoistoć polityczn, ale

one też s aktywatorem społecznym, a ich zmagania s ródłem

energii, bez której polityczna machina nie mogłaby funkcjonować.

Słowo fakcja zastpić miało niebawem słowo "partia".

Wiek XIX staje się stuleciem nieustannego nacisku wy-

muszajcego coraz dalej idce przemiany ustrojowe.demokracja

zostaje podporzdkowana prawom wielkiej liczby.Zapocztkowana

jest era demokracji przekraczajca granice miasta - państwa, a

rozwijajca się w ramach państwa - narodu.Miała one swe własne

wymagania.Brytyjski filozof John Mill w swojej ksiżce

"Rozważania o rzdzie reprezentacyjnym", podjł próbę prze-

wartociowania tradycyjnych ideałów demokracji.Zdawał on sobie

sprawę z faktu, iż walka o powszechne prawa wyborcze, wkrótce

zakończ się sukcesem, a tłumienie naturalnych dżeń warstw niż-

szych jest bezsensowne.Stało się rzacz jasn, że w granicach

wielomilionowego państwa wielkie rozwizania klasycznego modelu

demokracji będ nieprzydatne.Trudno sobie wyobrazić rzdy ludo-

wego zgromadzenia jeli liczba jego członków sięgałaby milionów.

Rozwizaniem było stworzenie mechanizmu różnicego formy de-

mokratycznego uczestnictwa, czynicego permanentne działanie

zdecydowanej mniejszoci.Należało dżyć do tego, aby tłum mógł

się przekształcić w ugrupowania obywateli uczestniczcych wia-

domie w życiu państwa.demokracja przedstawicielska musiała ukon-

stytułować się tworzc partie polityczne, które reprezentować

będ wolę zbiorowoci.Mill akcentował bardzo zdecydowanie, że

demokracja nie może oznaczać tyranii większoci.Rzdy repre-

zentacyjne wymagaj, by reprezentowane były wszystkie interesy,

a nie tylko interesy przeważajcej liczby.

Partie poredniczce w kontaktach pomiędzy państwem i oby-

watelami, organizuj wybory, a poprzez parlament kontroluj eg-

zekutywę.One inspiruj poczynania umożliwiajce sprawne fun-

kcjonowanie systemu przedstawicielskiego.

W wieku XX na arenie politycznej pojawił się nowy stwór -

państwo - partia, gdzie najważniejsz rolę odgrywaj depu-

towani.Oni to włanie maj reprezentować wolę ogółu.Okazało się

jednak, iż deputowani nie reprezentuj społeczeństwa - re-

prezentuj samych siebie.

Zorganizowana mniejszoć ma zawsze przewagę nad nie-

zorganizowan większoci.Tak naprawdę partie posługujc się

społeczeństwem, realizuj własne ambicje."Wyborca" jest

instrumentem, "przedstawiciel" - wybiera sam siebie manipulujc

opini wyborców.

Wyborcy s w rzeczywistoci mas bezwładnociow, która nie ma

żadnego wpływu na losy państwa.Większoć jest bierna, nie ma

żadnego pojęcia o zakulisowej działalnoci partyjnych

elit.System przedstawicielski staje się systemem obłudy i kłam-

stwa - jest to demokracja elit.

Wielokrotnie w XIX w., a zwłaszcza w XX w. jednostki i całe

grupy społeczne buntowały się przeciwko systemowi de-

mokratycznemu jako zbyt powolnemu, mało skutecznemu.Wielokrotnie

zapowiadano kryzys systemu demokratycznego, kryzys parlamenta-

ryzmu, jednak demokracja zawsze wygrywała, chociaż jest systemem

niedoskonałym.

Obok negatywów ustroju, s takie pozytywy, jak rzeczywisty

wpływ obywateli na władzę państwow, poczucie współdecydowania o

losach kraju i prawo do odwoływania władzy złej.demokracja opie-

ra się na przewiadczeniu, że nikt lepiej od ogółu obywateli nie

może decydować o tym, jak maj żyć ludzie i jak ma działać sys-

tem społeczny.

W rozwoju nowoczesnej demokracji ważn rolę odegrały kształ-

tujce się partie i organizacja robotnicze.Ruch ten był od po-

cztku podzielony na zwalczajce się ugrupowania.Częć or-

ganizatorów ruchu robotniczego wystpiła z krytyk istniejcego

porzdku, podważajc zasady demokratycznej organizacji społe-

czeństwa.Wyróżnić tu trzeba dwa nurty.Pierwszy - anarchistyczny

- Przyczynę zła upatrywał w istnieniu państwa, odrzucajc wszel-

kie formy działalnoci politycznej w walce o swój cel, którym

było zbudowanie społeczeństwa opartego na absolutnej wolnoci

jednostki.Głoszc hasło likwidacji państwa w wyniku rewolucji

zbrojnej anarchizm nie znajdował dla siebie miejsca w istnie-

jcym systemie demokratycznym, a to stanowiło już poważne ródło

jego destabilizacji.

Drugi nurt - marksistowsko - rewolucyjny - głosił potrzebę

walki politycznej w ramach istniejcych struktur, ale traktował

je jednak instrumentalnie, w perspektywie dżył do ich zburzenia

i zastpienia now form organizacji politycznej.

Żadna z tych orientacji, nie włczała demokracji do swej

wizji przyszłego społeczeństwa.Ukształtował się pogld, że w wa-

runkach prywatnej własnoci prawo i wolnoć oraz sama demokracja

maj charakter formalny, co doprowadziło w efekcie do ich gro-

nego lekceważenia.

Ruch robotniczy nazwany reformistycznym(socjaldemokratycznym)

od pocztku swego istnienia głosił koniecznoć zmian eko-

nomicznych w ramach istniejcego państwa i jego struktur po-

litycznych.Przywizywał wielk wagę do praw i wolnoći de-

mokratycznych, których uznanie i rozszerzanie traktował jako wa-

runek stopniowego wprowadzania socjalizmu.Stosunek do państwa i

demokracji był jednym z głównych punktów sporu, który toczył się

w ruchu robotniczym przez dziesitki lat, do połowy lat sie-

demdziesitych.Wtedy to duże partie komunistyczne Europy Za-

chodniej zaaprobowały koniecznoć respektowania demokracji i

praw człowieka i odrzuciły dyktaturę proletariatu.

Powstanie masowych partii robotniczych, w istotny sposób

wpłynęło na losy demokracji.Ruch robotniczy nawizywał do ro-

usseańskiego ideału aktywnego i bezporedniego uczestnictwa oby-

wateli w sprwaowaniu władzy.Porednio było to nawizanie do tra-

dycji demokracji antycznej.

Rozwój partii robotniczych przyczynił się do zmiany funkcji par-

tii mieszczańskiej, zwłaszcza do momentu, gdy partie robotnicze

włczyły się do konkurencji politycznej w walce o głosy wy-

borcze.

Po I wojnie wiatowej miejsce notabli zajmuj zawodowi po-

litycy, stanowicy zamknięt grupę zwan elit władzy.Ogniwem

decydujcym w mechanmie rekrutacji elity były partie poli-

tyczne, przyjmuj jednoczenie kontrolę nad działalnoci pub-

liczn wywodzcych się z nich parlamentarzystów i członków ga-

binetów.Stopniowo zaczęły zyskiwać wpływ na system władzy grupy

nacisku, czyli organizacja reprezentujce okrelone grupy ka-

pitału, zrzeszenia drobnych wytwórców, zwizki zawodowe.

Zwizki zawodowe miały zupełnie inny wpływ na władzę; miał on

charakter poredni i realizowany był poza systemem wyborczym.

System ten przekształcił się w zorganizowan większoć rzdzc

i zorganizowan opozycję.Stopniowo wykształciły się podstawowe

reguły współczesnego parlamentaryzmu okrelajce mechanizmy kon-

kurencji i współdziałania między większoci i opozycj.

Dzisiejsze spojrzenie na zagadnienia demokracji uksz-

tałtowało się w przeważajcej mierze pod wpływem tota-

litaryzmu.Uwiadomiono sobie, że nie istniej żadne wyższe rac-

je, które dawały komukolwiek prawa decydowania o życiu innych

ludzi i pozbawiania człowieka jego ludzkiej godnoci.Dla za-

bezpieczenia przed wszelkiego rodzaju wypaczeniami, nie wys-

tarcz zapisy konstytucyjne przyznajce jednostce podstawowy za-

kres praw i swobód obywatelskich, nie wystarczy realizowany w

praktyce szeroki zakres praw społeczno-ekonomicznych, jeżeli

nie będ przestrzegane podstawowe prawa polityczne.Za warunek

zasadniczy uznano pluralizm polityczny.Za najistotniejszy wska-

nik pluralizmu, uznaje się legalnoć i swobodę działania opozyc-

ji politycznej.

Wprowadzenie do teorii demokracji formuły pluralizmu poli-

tycznego łczyło się przede wszystkim z uznaniem decydujcej ro-

li partii w systemie politycznym i na okreleniu ich roli w tym

systemie.Przyjęto takie zasady, które powinny być respektowane

przez partie w walce o władzę tj. zasadę wolnej gry sił pli-

tycznych, zasadę zmiennoci władzy i przyznania okrelonych

uprawnień opozycji demokrację współczesn należy postrzegać jako

pewn złożon całoć, w obrębie której poszczególne elementy s

równie niezbędne, nawet jeli jedne z nich odgrywaj większ ro-

lę od innych.

O właciwym funkcjonowaniu demokracji decyduje demokratyczna

władza i demokratyczne społeczeństwo.

Systemy demokratyczne (w znaczeniu całoci) maj na celu za-

pewnienie odpowiednich warunków do realizacji indywidualnych in-

teresów jednostki, jak i dobra powszechnego.

Wyodrębnienie państwa i społeczeństwa obywatelskiego, okrelenie

zależnoci między nimi jest podstaw zrozumienia "wolnoci", na

której opiera się demokracja.Warunkiem istnienia wolnoci jest

również właciwa ochrona przez państwo praw i wolnoci oby-

wateli.Aby państwo zapewniało właciwe funkcjonowanie spo-

łeczeństwa obywatelskiego, powinno być państwem prawa.Zasada

państwa prawnego, zyskała rangę konstytucyjn.

Wród podstawowych cech wyróżniajcych państwo prawa wymienia

się nadrzędnoć praworzdnych ustaw tj. zakładajc, że każda

wola władzy może stać się prawem.Prawo wyznacza ogólne ramy wol-

noci.Prawo musi także stwarzać ograniczenia, i to nie tylko dla

podwładnych, lecz także dla rzdzcych.Drug cech wyróżniajc

państwa prawa jest realnoć praw i swobód jednostek.Odnosi się

to do nadawania prawnej formy i prawnego charakteru stosunkom

między władz publiczn a obywatelami jako podmiotami prawa, po-

przez okrelenie ich wzajemnych praw i obowizków.

"Dozwolone jest wszystko, czego nie zabrania prawo" - zasada ta

została sformułowana w sposób przejrzysty w "Deklaracji Praw

Człowieka i Obywatela" z 1789r. w art.5..

Trzeci warunek państwa prawa dotyczy okrelenia warunków or-

ganizacyjnych i prawnych, wykluczajcych monopolizację władzy w

rękach osoby, organu czy grupy społecznej.Najważniejszym z tych

warunków jest konstytucyjny zapis okrelajcy istnienie władzy

suwerennej opartej na zasadzie podziału władz.

Zasada państwa prawa konkretyzuje się w trzech zasadach fun-

kcjonowania demokracji.S to: zasada suwerennoci, reprezentacji

i podziału władz.

Na pojęcie suwerennoci składaj się władza nieograniczona, wła-

dza najwyższa i władza decydowania.

W systemach demokratycznych władza należy do narodu.Wprowadzenie

powszechnego prawa wyborczego przyznaje każdemu obywatelowi

udział w suwerennoci.Władz suwerenn jest tylko taka władza,

która realizuje dobro ogółu, a więc jest nie do pogodzenia mo-

nopolizacja władzy.Nie może być to też władza praeferujca in-

teresy okrelonej klasy czy grupy, gdyż wówczas przestaje ona

reprezentować interesy ogółu.

Władza powinna realizować cele powszechnie akceptowane, a o tym

decyduje społeczeństwo wypowiadajc się w różnych formach.Do

tych form należy referendum, czyli bezporedni udział obywateli

w podejmowaniu decyzji władczych (przyjęcie konstytucji), wybór

reprezentantów, powołanych do rzdzenia w imieniu narodu.