Układ rozrodczy człowieka - do momentu zapłodnienia

Fascynacja zagadką pochodzenia i rozwoju człowieka nie jest rzeczą nową. Od wieków ludzie pragnęli poznać tajemnice tego zagadnienia. Niestety, odpowiedź, choć była zawsze adekwatna do stanów ówczesnej wiedzy, nigdy jednak nie była pełna. Kamieniem milowym w drodze poznawnia tajników rozwoju ludzkiego gatunku było wynalezienie mikroskopu pod koniec XVII wieku i użycie go do badań biologicznych.
W roku 1672 Holender R. de Graaf, badając jajnik, stwierdził istnienie na jego powierzchni delikatnych, łatwo pękających, kulistych tworów, nazwanych na cześć odkrywcy pęcherzykami Graafa (pęcherzyki jajnikowe). Pięć lat później dwaj jego rodacy - Hamm i Loeuwenhoeck - obserwując po mikroskopem kroplę spermy, zauważyli poruszające się w niej "twory" przypominające kijanki. Tak to po raz pierwszy odkryto pleminki - męskie komórki rozrodcze.
W roku 1827 von Baer wykonując zabieg chirurgiczny na jajniku, po przecięciu pęcherzyka jajnikowego, stwierdził na końcu skalpela obecność małego kulistego tworu - była to komórka jajowa.
M. Schleiden i T. Schwamm ogłosili w 1839 roku teorię komórkową. Według tej hipotezy każdy żywy organizm zbudowany jest z komórek potomnych, pochodzących od pierwotnej komórki, powstałej z połączenia dwóch komórek płciowych - plemnika i komórki jajowej.
W roku 1930 udokumentowano uwolnienie sie komórki jajowej z pęcherzyka jajnikowego, zaś w 14 lat później prześledzono przebieg łączenia sie plemnika z komórką jajową.
Człowiek współczesny ma udostępnione wiadomości z zakresu najważniejszych funkcji życiowych, w tym funkcji płciowych i rozrodczych.
Tak więc do narządów płciowych żeńskich zaliczamy zewnętrzne i wewnętrzne.
ZEWNĘTRZNE
Zacznijmy od wzgórka łonowego. Jest to wyniosłość utworzona przez tkankę tłuszczową o różnej grubości (2-8 cm) nagromadzoną na powierzchni spojenia łonowego. Tworzy ona tzw. poduszeczkę, różnie wykształconą, bardziej widoczną u osób otyłych. U dojrzałej kobiety wzgórek pokryty jest owłosieniem, które zarasta go w kształcie trójkąta skierowanego wierzchołkiem ku dołowi. w obrębie skóry wzgórka łonowego znajdują się liczne gruczoły łojowe i potowe. Zbut rzadkie i skąpe owłosienie tej okolicy może być wynikiem niedorozwoju narządu lub choroby. Jego inne ukształtowanie , a więc sięgające do pępka (jak u mężczyzn), może wskazywać na zaburzenia hormonalne. Dwa skórne fałdy, określone jako wargi sromowe większe, są jakby zamknięciem wejścia do narządów leżących głębiej. Ku przodowi schodzą się one na wzgórku łonowym, a ku dołowi i tyłowi spłaszczając się, sięgają do krocza. Częściowo również są owłosione. Gdy rozchyli się wargi sromowe większe, uwidaczniają się znacznie mniejsze fałdy skórne, obejmujące przedsionek pochwy. Są to tzw. wargi sromowe mniejsze, Wargi mniejsze, łącząc się ku przodowi, tworzą napletek i wędzidełko łechtaczki.
Między wargami sromowymi mniejszymi znajduje się przestrzeń określona jako przedsionek pochwy. Od góry ograniczony on jest narządem zwanym łechtaczką.Jego zamknięciem u kobiet, które jeszcze nie miały stosunków płciowych, jest błona dziewicza. Za błoną dziewiczą leży właściwa pochwa. Powyżej błony dziewiczej lub wejścia do pochwy znajduje się mały otworek, ujście cewki moczowej. Nad cewką moczową, u zbiegu warg sromowych mniejszych, leży łechtaczka, ma własne ciała jamiste oraz napletek utworzony z warg sromowych mniejszych. Prawidłowa długość łechtaczki nie przekracza 2 cm.
W przedsionku pochwy znajdują się ważne gruczoły: przedsionkowe mniejsze (Skenego) bliżej cewki moczowej i większe (Bartholina) - w dolnej części przedsionka. Gruczoły przedsionkowe spełniają ważną funkcję zwilżania sromu, szczególnie w okresie podniecenia płcioego. Ma to duże znaczenie dla prawidłowego, łatwego wprowadzenia członka do pochwy. Gruczoły przedsionkowe, zwłaszcza większe (Bartholina), mogą ulegać zakażeniu, tworzą wówczas bolesne ropnie. Układ gruczołów jest obustronny.
WEWNĘTRZNE
Pochwa stanowi elastyczny kanał, którego ściany zbudowane są z podatnych na rozciąganie włókien mięśniowych. jej długość wynosi ok. 9 cm. W warunkach normalnych światło pochwy jest szczelinowate, w wyniku przylegania do siebie jej ścian. W pochwi jest zawsze trochę jasnomlecznego, śluzowego płynu, o lekko kwaśnym zapachu. W wydzielinie tej znajduje się specjalny rodzaj bakterii, zwanych pałeczkami D O derleina. Bakterie te produkują kwas mlekowy, dzięki któremu wydzielina ta ma odczyn kwaśny i właściwości bakteriobujcze. Jako narząd płciowy pochwa służy do spółkowania, i jest to również miejsce, w którym pozostaje nasienie po stosunku.
Macica jest narządem przypominającym dwustronnie spłaszczoną gruszkę, odwróconą dnem do góry. jej całkowita długość wynosi 7-9 cm., szerokość ok. 5 cm., zaś grubość ok. 2,5 cm. Trzon macicy rozszerzony jest ku górze, zaś do jego boków, po obu storonach, dołączają się jajowody; ku dołowi trzon przechodzi w szyjkę macicy, która łączy sie z pochwą. Wnętrze jamy macicy wysłane jest błoną śluzową, która reaguje na zmiany hormonalne zachodzące w ustroju kobiety. Sekwencja tych zdarzeń powoduje odpowiednie zmiany w jej budowie, prowadzące do złuszczenia błony śluzowej macicy, czemu towarzyszy krwawienie.
Jajowody są parzystymi przeodami o długości 14-20 cm., które odchodzą od rogów macicy. Koniec brzuszny jajowodów ma kształt trąbki otoczonej palcowatymi wypustkami, zwanymi strzępkami jajowodu. Wnętrze jajowodu wysłane jest urzęsionym nabłonkiem. Ruch rzęsek przesówa wydzielinę jajowodową w kierunku macicy. Błona mięśniowa jajowodów wykonuje rytmicznie 3-4 skurcze na minutę. Zarówno ruch rzęsek jak i skurcze jajowodu potrzebne są do przetransportowania komurki jajowej z jajnika do jamy macicy. "Podróż" ta trw zwykle 3-6 dni.
Jajniki są parzystymi gonadami (narzą reprodukcyjny u ludzi, wytwarza komórki płciowe) o kształcie i wielkości spłaszczonej śliwki i wadze 6-8 g. Leżą one przy ścianie miednicy. Powierzchnia janików jest szarobiała, nierówna, przypomina ulicę brukowaną kamieniami. Na przekroju jajnika można wyróżnic dwie warstwy. Powierzchowną - korę jajnika, w której znajdują się tzw. mieszki jajnikowe zawierające dojrzewające komórki jajowe oraz głębszą rdzenną, przez którą przebiegają naczynia krwionośne i nerwy. Jajnik w stosunku do ustroju spełnia rolę generatywną, tzn. jest odpowiedzialny za dojrzewanie i wydalanie zdolnej do zapłodnienia komórki jajowej, oraz gruczołu dokrewnego, co oznacza produkowanie i wydzielanie bezpośrednio do krwi hormonów sterydowych (estrogeny, progesteron).
Narządy płciowe u mężczyzn spełniają trzy zasadnicze funkcje: wytwarzają plemniki w jądrach, umożliwiają w okresie podniecenia płciowego złożenie nasienia w pochwie kobiety, wytwarzają w jądrach hormony płciowe męskie. W skład narządów płciowych męskich wchodzą m. in.:
Prącie służy do złożenia nasienia w drogach rodnych kobiety. Zbudowane jest ono z trzech tworów walcowatych. Dwa z nich to ciała jamiste, które po wypełnieniu się krwią w okresie pobudzenia seksualnego powodują wzwód prącia. Trzecie to ciało gąbczaste, przez które przebiega cewka moczowa. Całość okryta jest skórą która zuźnym fałdem pokrywa końcową część prącia - żołądź. Ten ruchomy płat skóry nosi nazwę napletka.
Jądra u dorosłego, dojrzałego mężczyzny znajdują się w worku mosznowym. Są to sprężyste, owalne twory. Ciężar jądra (wraz z najądrzem) wynosi 20-30 g. Są one bardzo silnie ukrwione i unaczynione, z tąd ich duża wrażliwość na ucisk lub uraz. Jądra wytwarzają plemniki (spermatogeneza), które powstają w kanalikach krętych - podstawowej strukturze jądra. Gonada męska pełni też rolę gruczołu dokrewnego, wytwarzając hormony płciowe męskie - androgeny.
Moszna jest luźnym workiem skórnym umieszczonym u podstawy prącia. Zawiera w sobie dwa jądra. Moszna kurczy sie lub rozkurcza w zależności od temperatury otoczenia. Ta właściwość pozwala utrzymywać w jądrach odpowiednią, stałą temperaturę, która jest niezmiernie ważna dla prawidłowego przebiegu procesu spermatogenezy (powstawania plemników).
Najądrze przypomina swym kształtem chełm i przylega do jądra od góry i od tyłu. W tworze ty znajduje się dużo kanałów, które łączą się w jeden przewód wyprowadzający. W najądrzu magazynowane są plemniki.
Pęcherzyki nasienne wbrew swej nazwie nie są zbiornikami nasienia. Ich wydzielina konieczna jest dla plemników, aby mogły poruszać się.
Nasieniowody są to przewody łączące przewód wyprowadzający najądrzy z cewką moczową.
ZAPŁODNIENIE
Dojrzały plemnik obdarzony jest zdolnością poruszania się. Składa się z główki, szyjki oraz ogona. główkę stanowi jądro komórkowe, które jest nosicielem cech dziedzicznych. Ogon jest narządem ruchu plemnika. W chwili zapłodnie komórki jajowej wnika tylko główka plemnika i jego część środkowa.
Nasienie jest to ciecz zawierające plemniki jako składniki stałe. Ciecz nasienna jest mieszaniną wydzielin jądra, najądrza, pęcherzyków nasiennych i gruczołu krokowego. Przeciętna jego objętość wynosi 3 ml. Każdy mililitr zawiera od 50-200 milionów plemników. Przeciętna długość plemnika wynosi ok. 1/15 mm. W momęcie wytrysku nasienie zawierające miliony plemników zostaje złożone w tylnym sklepieniu pochwy, tworząc półgalaretowatą "grudkę", która ulega samoupłynnieniu po upływie 15-20 minut. Zawarty w niej śluz chroni plemniki przed szkodliwym działaniem kwaśnego środowiska pochwy. Plemniki, aby nie ulec zagładzie muszą w ciągu wymienionego czasu wniknąć do kanału szyjki macicy, wypełnionego śluzem o oddziaływaniu zasadowym i zawierającym składniki odżywcze, konieczne do dalszej wędrówki. Wykazano, że z całego nasienia tylko ok 10% plemników dociera do kanału szyjki macicy. Oznacza to, że ok. 40000 mln. plemników osiąga ten cel. Pozostałe, te, które są niepełnosprawne, ulegają zniszczeniu w pochwi. Przyjmuje się, że odległość między szyjką a ujściem brzusznym jajowodu, wynoszącą ok. 23 cm., pokonują plemniki w ciągu 45 min. Nie jest to dla plemników droga łatwa. Skórcze jajowodu oraz ruchy drobnych rzęsek, którymi wysłana jest błona śluzowa jajowodu, powodują przemieszczanie komórki jajowej w kierunku jamy macicy, ale jednocześnie ruch ich powoduje, że plemniki muszą się poruszać "pod prąd".
Plemiki zachowóją swoją zdolność do zapłodnienia przez okres 48 godzin. Komórka jajowa ma krótką żywotność - żyje zwykle 12-24 godzin. Jeżeli w tym czasie nie ulegnie zapłodnieniu, obumiera. W przypadku gdy owulacja nastąpi wcześniej, zanim plemniki dotarły do końca jajowodu, zapłodnienie dokonuje się z chwilą napotkania przez komórkę jajową plemnika, co zwykle następuje w bańce jajowodu. Zapłodnienie jest zjawiskiem biologicznym, polegającym na wniknięciu plemnika do wnętrza komórki jajowej. W większości przypadków do jej środka przedostaje się tylko jeden plemnik. W ciągu kilku pierwszych godzin po zapłodnieniu jądro komórki jajowej i obecnie w niej również jądro plemnika (oba jądra są przenośnikami informacji genetycznych w postaci chromosomów) powiększają się i przesuwają ku środkowi komórki jajowej, gdzie zlewają się w jedną całość. Wkrótce potem nowo powstałe jądro dzieli się na dwa potomne,z których każde zawiera równą liczbę chromosomów ojca i matki. Następują kolejne podziały, które prowadzą do powstania 4, 8, 16 i 64 nowych komórek, co oznacza, że zarodek znajduje się w ""stadium moruli"". Zjawiska te zachodzą w ciągu 72 godzin od chwili zapłodnienia. Zapoczątkowany proces dzielenia się komórek będzie trwał nieprzerwalnie aż do momentu, gdy formowanie tkanek i narządów zostanie zakończone. Po czterech dniach od zapłodnienia w powstałej moruli, w środku, pojawia się wolna przestrzeń, co oznacza, że ""morula"" przechodzi w postać ""blastocysty"".
Komórki zewnętrznej warstwy blastocysty dzielą się intensywnie, wypuszczając na zewnątrz kosmki podobne do kolców. Nadaje to zarodkowi wygląd kolczastego, zielonego, niedojrzałego kasztana. Powstałe kosmki umożliwiają blastocyście wszczepienie dię do każdej tkanki. Około 7 dnia po zapłodnieniu zwykle znajduje się ona w jamie maicy i tam zagnieżdża się (implantacja jaja) w błonie śluzowej. Kosmki penetrując w głąb błony śluzowej macicy dostarczają wszelkich niezbędnych substancji odżywczych, koniecznych do dalszego rozwoju zarodka.
Blastocysta jest tak mała, że nie jest widoczna gołym okiem. Choć zagnieżdzenie zapłodnionego jaja już się dokonało (zwykle jest to 21 dzień cyklu), to kobieta do chwili zatrzymania się miesiączki nie będzie wiedziała o istnieniu w jej ustroju ciąży.