Wenezuela

Powierzchnia
912050 km2

Położenie
0o4’ – 12o12’ N
59o45’ – 73o09’ W

Ludność
20 mln 266 tys.

Gęstość zaludnienia
20 osób na km2

Stolica i największe miasto
Caracas: 27840000

Język
Hiszpański

Towary importowane
Maszyny, pojazdy, chemikalia, wyroby przemysłowe, żywność

Towary eksportowane
Ropa naftowa, produkty rafinacji ropy naftowej, rudy żelaza, kawa

Jednostka monetarna
Bolivar ( 1 bolivar = 100 centimos)

Produkt krajowy brutto
57,3 mld USD

Ustrój
Republika federalna




MAPA

HISTORIA
Przed przybyciem Hiszpanów zamieszkana przez plemiona Karaibów. 1498 odkryta podczas trzeciej wyprawy K. Kolumba. 1499-1500 tereny Wenezueli badał A. de Ojeda (uczestnik wyprawy A. Vespucciego) i nazwał je Venezuelą (Małą Wenecją). Włączona w skład hiszpańskich posiadłości kolonialnych. 1528-1546 przekazana jako zastaw pod pożyczkę zaciągniętą przez króla Arawaków Karola V, niemieckiej firmie bankierskiej Welserów. Opór miejscowych Indian przeciwko władzy hiszpańskiej załamał się po wielkiej epidemii ospy (1580), która zdziesiątkowała ludność tubylczą. Od 1717 w składzie wicekrólestwa Nowej Granady, od 1777 autonomiczna, handlowa kapitania Caracas.
Proklamowanie republiki
Od początku XIX w. rozwój ruchów niepodległościowych. 1811 proklamowano powstanie niepodległej republiki (tzw. I Republika 1811-1812), która wkrótce upadła - przywódca republikanów, Francisco de Miranda zwany El Precursor, został pojmany i uwięziony w Kadyksie. 1813 walkę z Hiszpanami podjął S. Bolivar, który po zdobyciu Caracas proklamował II Republikę (1813-1814). Pokonani przez Hiszpanów powstańcy ewakuowali się w 1814 na Haiti. 1816 walki wybuchły na nowo i po opanowaniu przez Bolivara i J.A. Peza wschodniej części Wenezueli, proklamowano utworzenie III Republiki (1817) ze stolicą w Angosturze. 1919 na kongresie w Angosturze utworzono republikę federacyjną Wielką Kolumbię, w skład której weszła także Wenezuela.
Ostateczne rozstrzygnięcie wojny o niepodległość Wenezueli przyniosło w 1821 zwycięstwo Bolivara w bitwie o Carabobo (24 czerwca). W ciągu 10 lat walk zginęło 300 tys. osób (1/3 populacji kraju). 1821 na zgromadzeniu w Ccuta uchwalono konstytucję. Wielka Kolumbia nie przetrwała długo wskutek różnic ekonomicznych i religijnych oraz rywalizacji J.A. Peza, zwierzchnika armii wenezuelskiej, i F. de Paula Santandera, przywódcy kolumbijskiego.
1830 Pez ogłosił Wenezuelę suwerennym państwem, w grudniu 1830 uchwalono konstytucję wzorowaną na amerykańskiej. 1854 zniesiono niewolnictwo. Od 1870 rozpoczął się rozwój gospodarczy i kulturalny, napłynął obcy, głównie brytyjski, kapitał. W latach 20. XX w. nastąpił gwałtowny rozwój przemysłu naftowego, który zdominował w następnych latach gospodarkę kraju. W 1945 Wenezuela przystąpiła do II wojny światowej po stronie aliantów. 1947-1948 urząd prezydenta sprawował R. Gallegosa, obalonego przez wojsko. 1950 władzę przejął pułkownik M. Perez Jimnez (od 1953 prezydent). 1958 przywrócono rządy cywilne, na prezydenta wybrano E. Sanabrię.

Rządy chadecji
W okresie rządów chadecji 1969-1974 (prezydent R. Caldera) nastąpiła liberalizacja polityki wewnętrznej i próby uniezależnienia się od USA. 1976 znacjonalizowano przemysł naftowy i podjęto próby reform społecznych. 1989 na prezydenta wybrano C.A. Preza Rodrgueza z socjaldemokratycznej partii Akcja Demokratyczna (AD). 1992 udaremniono dwie próby wojskowych zamachów stanu, zorganizowanych w związku z nie rozwiązanymi problemami społecznymi.
Mimo stłumienia zbrojnych powstań, w maju 1993 C.A. Prez Rodrguez ustąpił ze stanowiska. W kolejnych wyborach prezydenckich w grudniu 1993 zwyciężył były prezydent R. Caldera. Sformowany przez niego rząd rozpoczął pracę w lutym 1994, zapowiadając wprowadzenie w życie programu oszczędnościowego i prywatyzację przedsiębiorstw państwowych. 6 XII 1998 prezydentem został Hugo Chavez Frias. W 1999 uchwalono nową konstytucję.
W 1975 Wenezuela współorganizowała Latynoamerykański System Gospodarczy (SELA), należy do Latynoamerykańskiego Stowarzyszenia Integracyjnego (ALADI), założonego 1980, wraz z Kolumbią i Meksykiem tworzy tzw. Grupę 3, 1994 podpisała z tymi dwoma państwami układ o utworzeniu strefy wolnocłowej.

LUDNOŚĆ

Średnia gęstość zaludnienia: 25 osób/km2. Przyrost naturalny: 16,15‰ (2000). Analfabetyzm: 9%. Skład etniczny: Metysi (69%), biali (20%), Murzyni i Mulaci (9%), Indianie (2%). Wyznania: katolicy (91,7%), poza tym m.in. protestanci (2%), wyznawcy judaizmu (0,1%). Średnia długość życia: mężczyźni 70 lat, kobiety 76 lat.

USTRÓJ POLITYCZNY
Wielopartyjna republika związkowa z jednoizbowym Zgromadzeniem Narodowym, zastępującym poprzedni, dwuizbowy Kongres Republiki, na mocy konstytucji z 1999. W nowym parlamencie zasiada 165 członków, wybieranych na pięć lat.





GOSPODARKA
Gospodarka oparta na eksploatacji ropy naftowej (72% wartości eksportu w 1991, 3,4% produkcji światowej), gazu ziemnego oraz rud żelaza (2,2% produkcji światowej), asfaltu, węgla kamiennego, magnezytów, azbestu, fosforanów, siarki, diamentów, złota. Liczne zakłady przemysłu petrochemicznego, chemicznego, spożywczego, maszynowego, elektrotechnicznego, samochodowego, bawełnianego, tytoniowego, papierniczego. Użytki rolne stanowią 24% powierzchni kraju. Uprawia się: banany, ryż, kukurydzę, maniok, rośliny strączkowe, tytoń, kawę, kakaowiec, trzcinę cukrową, bawełnę, ziemniaki, agawę sizalową. Ponadto hodowla bydła, owiec, kóz, koni, trzody chlewnej oraz rybołówstwo. Rozwinięta turystyka. Liczne porty morskie, m.in.: La Guaira, Maracaibo, Puerto Cabello.
Dochód narodowy 57,3 mld USD na 1 mieszkańca (1999). Inflacja: 20% (1999). Zadłużenie zagraniczne: 32 mld USD (1999). Struktura zatrudnienia: usługi - 61,2%, przemysł - 26,9%, rolnictwo - 11,9%. Handel zagraniczny: eksportuje się głównie paliwa (80,6%), aluminium (4,7%), stal (3,3%) do USA (49%), Niemiec (3,9%) i na Kubę (3%), natomiast importuje się półprodukty (43,3%), artykuły inwestycyjne (36,1%), artykuły konsumpcyjne (20,6%) z USA (47,7%), Japonii (7,3%) i Niemiec (7,1%). Obroty w handlu z zagranicą – eksport: 20 mld USD, import: 11,8 mld USD (1999).

WARUNKI NATURALNE

Od granicy kolumbijskiej na północny wschód aż po Trynidad rozciągają się Andy. W paśmie Cordilliera de Merida wznoszą się na wysokości 5007 m (Pico Bolivar). Na północ od gór teren obniża się w stronę jeziora Maracaibo otoczonego przez rozległe mokradła, które dały tej krainie nazwę Mała Wenecja czyli Wenezuela. Na południe od gór natomiast rozpościera się olbrzymia nizina dorzecza Orinoko, która zajmuje ok. 30% całego kraju. Jeszcze więcej, bo aż 40% stanowi Wyżyna Gujańska, którą tworzą zniszczone przez erozję stare, zbudowane ze skał krystalicznych góry, obecnie osiągające wysokość około 2000 m. Obszar ten jest słabo zaludniony, a jego dzikie lasy wciąż nie do końca zbadane. Płynie tu wiele rzek, a na jednej z nich znajduje się najwyższy wodospad świata – Salto Angel (980 m.)



PARKI NARODOWE

· CANAIMA, Parque Nacional Canaima
Rok założenia: 1962
Powierzchnia w km2: 30 000
Obejmuje wysoki płaskowyż w pn. części Wyżyny Gujańskiej, o wys. 1500-2000 m n.p.m., nad którym wznoszą się zbudowane ze skał kwarcytowych, płaskie, wysokie góry stołowe - tepu (największe Auyn, Roraima, Cuquenan, Acopan), dochodzące do wys. 2800 m n.p.m.; atrakcję parku stanowi najwyższy na świecie wodospad Salto Angel (972 m); płaskowyż pokrywa bujna sawanna oraz wilgotny las równikowy, natomiast tepu porasta roślinność krzewiasta, a także rośliny poduszkowe; we florze i faunie występują liczne gatunki endemiczne.

· HENRI PITTIER, Parque Nacional Henri Pittier
Rok założenia: 1937
Powierzchnia w km2: 1070
Położony w pn. części kraju, nad Morzem Karaibskim, obejmuje silnie rozczłonkowane pn. stoki łańcucha Cordillera de la Costa (wys. do 2344 m n.p.m.), stromo opadające ku wybrzeżom morskim; roślinność tworzy mozaika suchych lasów monsunowych, zarośli kolczastych z kaktusami oraz trawiastych sawann; nad morzem namorzyny (mangrowe); ponad 530 gatunków ptaków.

· JAUA-SARISA-RIŃAMA, Parque Nacional Jaua Sarisarińama
Rok założenia: 1978
Powierzchnia w km2: 3300
Zajmuje obszar falistego płaskowyżu w zach. części Wyżyny Gujańskiej, o wys. 900-1000 m n.p.m., ponad który wznoszą się zbudowane ze skał kwarcytowych, płaskie, wysokie góry stołowe - tepu (największe Jaua, Sarisarińama); występują osobliwe studnie skalne; szatę roślinną tworzy wilgotny las równikowy; we florze liczne endemity; uboga fauna, gł. bezkręgowce - pajęczaki, motyle, z ptaków charakterystyczne są guacharo.

· SIERRA NEVADA, Parque Nacional de Sierra Nevada de Mrida
Rok założenia: 1952
Powierzchnia w km2: 2764
Zajmuje silnie rozczłonkowane siecią dolin stoki w środk. części łańcucha Cordillera de Mrida (Andy Pn.), z najwyższym szczytem Pico de Bolivar (5002 m n.p.m.); zaznacza się piętrowość roślinna - bujne wilgotne lasy równikowe wyżej przechodzą w wilgotny las górski z dominującym podokarpem, a następnie w bezdrzewną formację paramo z espelecjami; w szczytowych partiach rozciągają się pola wiecznego śniegu; żyją tu: niedźwiedzie andyjskie, jaguary, pumy, oposy i jelenie; wśród ptaków charakterystyczne są: kondory, harpie oraz różne gatunki sów i papug.


ATRAKCJE TURYSTYCZNE

· Angel Salto del, Salto Churn Meru, ang. Angel Falls, najwyższy wodospad na Ziemi, w Wenezueli, na Wyżynie Gujańskiej, na rzece Churn lub Carrao, w dorzeczu rzeki Caroni. Wysokość 1054 m (wg innych danych 979 m). Jego wody wypływają ze stoku płaskowyżu Auyn Tepu. Odkryty 1935 przez amerykańskiego lotnika J. Angela. Słynny obiekt turystyczny dostępny gł. drogą powietrzną, z uwagi na gęste lasy tropikalne.


· Jednym z najstarszym miejsc Caracas jest Plaza Bolvar. Jednak wokół placu pozostały tylko nieliczne zabudowania w stylu kolonialnym. Między nimi wznosi się wiele nowoczesnych budynków. Po środku usytuowano pomnik Simona Bolvara. Plac jest ulubionym miejsce manifestacji politycznych i procesji religijnych. Wznosi się tu także wiele ważnych budynków użyteczności publicznej, np. Katedra San Francisco z XVII w., Casa Amarilla o zachowanej, pierwotnej strukturze, mimo destrukcji, jakiej uległa po trzęsieniu ziemi w 1641 r.; Concejo Municipal - którego erekcji dokonał biskup Caracas w XVII w. jako budynku seminarium, a następnie postanowiono utworzyć tam pierwszy uniwersytet prowincji; Museo Caracas z XIX w.Złote kopuły i neoklasyczna fasada charakteryzuje budynek Narodowego Kapitolu, wznoszącego się na południowy zachód od Plaza Bolvar. Budynek stanowił miejsce urzędowania Guzmna Blanco od 1870 r. Jego najsławniejszą częścią jest Salon Owalny (Salón Elptico), z rzeźbionymi ścianami i portretami wielkich osobistości Wenezueli. Przechowywany jest tu także oryginalny Akt Niepodległości z 1811 r., zainstalowany w piedestale popiersia Simona Bolvara. Hall otaczającym salon wymalowane są sceny batalistyczne z najważniejszych bitew Wenezueli. Jednym z najchętniej odwiedzanych miejsc w stolicy jest dom, w którym urodził się Simon Bolvar. Cechuje go typowe, kolonialne wnętrze. Obok wznosi się Muzeum tego bojownika o wolność Wenezueli - Museo Bolivariano. Wystawione są tu pamiątki związane z uzbrojeniem, uniformami oraz sztandarami armii Bolvara. Na północ od Plaza Bolvar wznosi się Panteón Nacional. Początkowo budynek był przeznaczony na kościół, jednak w trakcie budowy zmieniono plany (pod wpływem słynnej osobistości Wenezueli - Guzmna Blanco) w 1874 r. Centralna nawa poświęcona jest Simonowi Bolvar'owi. Stoi tu także, wykonany z brązu, sarkofag tego bohatera narodowego. Sklepienie panteonu zostało pokryte w 1930 r. malowidłami ilustrującymi sceny z życia Bolvara. Zaś olbrzymi, kryształowy kandelabr, połyskujący ponad głowami zwiedzających, został zainstalowany tu w 1883 r., w setną rocznicę urodzin Bolvara. 1,5 km na wschód od Plaza Bolvar można przenieść się z historycznej do futurystycznej części Caracas. Rozciąga się tu rozległe prawdziwe miasto zieleni, park koncentrujący kompleks pięciu wznoszących się w niebo płyt, nieco apokaliptycznego stylu architektury, zwieńczonych przez dwie 53-piętrowe ośmiokątne wieże. Park Centralny Caracas jest dziełem sztuki i kultury. Zlokalizowane są tu muzea, kina i kompleks sztuki "performance" Complejo Cultural, a także teatr Ateneo de Caracas. Na jednej z wież znajduje się także punkt widokowy Mirador de la Torre Oeste, gdzie w poziomu 52 piętra można podziwiać panoramę całego miasta. We wschodniej części Parku Centralnego znajduje się Museo de Arte Contemporneo - od dawna uważane za najlepsze muzeum sztuki współczesnej w kraju, a nawet na całym kontynencie. W szesnastu ogromnych salach, na pięciu piętrach wystawione są dzieła wenezuelskiej sztuki, urozmaiconej niepospolitymi kolekcjami prac takich wielkich artystów jak Chagall, Matisse, Monet, Lger czy Miró. Dumą muzeum jest kolekcja ponad 100 sztychów Picassa, powstałych po 1930 r.