Rzecznik praw obywatelskich jako strażnik praw i wolności obywatelskich.

Organy ochrony prawnej i kontroli:organy orzekające; organy zapewniającewykonywanie orzeczeń; organy kontroli przestrzegania prawa; organy pomocy i obsługi prawnej.

Do tej grupy organów państwa zalicza się prokuraturę, Rzecznika Praw Obywatelskich, Najwyższą Izbę Kontroli oraz Krajową Radę Radiofonii i Telewizji. Za takie organy można także uznać Państwową Inspekcję Pracy i Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych oraz Rzecznika Praw Dziecka. Ich status i zadania są zróżnicowane.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (fragmenty)

Art. 80

Każdy ma prawo wystąpienia, na zasadach określonych w ustawie, do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej.
(Rozdział II. Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela. Środki ochrony wolności i praw)

Art.. 208

1. Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych.
2. Zakres i sposób działania Rzecznika Praw Obywatelskich określa ustawa.


Art. 209

1. Rzecznik Praw Obywatelskich jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu, na 5 lat. (dotyczyć będzie Rzecznika Praw Obywatelskich, który zostanie powołany po wejściu w życie Konstytucji).
2. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, ani wykonywać innych zajęć zawodowych.
3. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu.

Art. 210

Rzecznik Praw Obywatelskich jest w swojej działalności niezawisły, niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem na zasadach określonych w ustawie.
(Rozdział IX. Organy kontroli państwowej i ochrony prawa. Rzecznik Praw obywatelskich.)

Art. 211

Rzecznik Praw Obywatelskich nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

Art. 212

Rzecznik Praw Obywatelskich corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela.


Dz. U. 01.14. 147
Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 9 lutego 2001 r.

w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o Rzeczniku Praw
Obywatelskich.
(tekst jednolity)

1. Na podstawie art.. 16 ust. 1 zadanie pierwsze ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz. U. Nr 62, poz. 718) i art. 11 ustawy z dnia 12 maja 2000 r. o zmianie ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 48, poz. 552) ogłasza się w załączniku do niniejszego obwieszczenia jednolity tekst ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (Dz. U. Nr 21, poz. 123) , z uwzględnieniem zmian wprowadzonych;
1.) ustawą z dnia 17 maja 1990 r. o podziale zadań i kompetencji
określonych w ustawach szczególnych pomiędzy organy gminy a organy
administracji rządowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 34, poz.
198),
2.) ustawą z dnia 24 sierpnia 1991 r. o zmianie ustawy o Rzeczniku Praw
Obywatelskich oraz ustaw – Kodeks postępowania karnego, o Sądzie
Najwyższym i Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 83, poz. 371)
- ujętych w obwieszczeniu Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10
października 1991 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy z dnia 15
lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (Dz. U. Nr 109, poz. 471),
3.) ustawą z dnia 24 lipca 1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających
kompetencje organów administracji publicznej – w związku z reformą
ustrojową państwa (Dz. U. Nr 106, poz. 668),
4.) ustawą z dnia 18 grudnia 1998 r. o służbie cywilnej (Dz. U. z 1999 r. Nr.49,
poz. 483),
5.) ustawą z dnia 6 stycznia 2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka (Dz. U. Nr 6,
poz. 69),
6.) ustawa z dnia 12 maja 2000 r. o zmianie ustawy o Rzeczniku Praw
Obywatelskich, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz o zmianie
niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 48, poz. 552) i zmian wynikających
z przepisów ogłoszonych przed dniem wydania jednolitego tekstu.
2. Podany w załączniku do niniejszego obwieszczenia jednolity tekst
ustawy nie obejmuje :
1.) art. 21-28 ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich
(Dz. U. Nr 21, poz. 123), które stanowią:
Art.21. W Kodeksie postępowania administracyjnego w art. 210 po
wyrazach „Prokurator Generalny Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”
dodaje się wyrazy „oraz Rzecznik Praw Obywatelskich”.
Art.22. W Kodeksie postępowania cywilnego w art. 417 w & 1 po wyrazach
„Prokurator Generalny Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej” dodaje się
wyrazy „oraz Rzecznik Praw Obywatelskich”.
Art.23. W Kodeksie postępowania karnego w art. 464 na końcu dodaje się
wyrazy „oraz Rzecznik Praw Obywatelskich”.
Art.24. W ustawie z dnia 19 października 1972 r. o wynalazczości (Dz. U. z
1984 r. Nr 33, poz. 177) w art. 117 w zdaniu pierwszym po wyrazach
„Prokurator Generalny Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej” dodaje się
wyrazy „a także Rzecznik Praw Obywatelskich”.
Art.25. W ustawie z dnia 31 lipca 1981 r. o wynagrodzeniu osób zajmujących
kierownicze stanowiska państwowe (Dz. U. Nr 20, poz.101, z 1982 r.
Nr 31, poz. 214, z 1985 r. Nr 22, poz. 98 i Nr 50, poz. 262) w art. 2 w
pkt. 1 na końcu dodaje się wyrazy „i także Rzecznika Praw
Obywatelskich”.
Art.26. W ustawie z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym
(Dz. U. Nr 22, poz. 98) w art. 19 w ust. 1 po wyrazach „Prezes
Najwyższej Izby Kontroli” dodaje się wyrazy „Rzecznik Praw
Obywatelskich”.
Art.27. Powołania Rzecznika Praw Obywatelskich na pierwszą kadencję Sejm
dokona nie później niż przed dniem 1 grudnia 1987 r.
Art. 28. Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 1988 r., z tym że art. 18
ust. 2 i art. 27 wchodzą w życie z dniem ogłoszenia;
2.) art. 47 ustawy z dnia 17 maja 1990 r. o podziale zadań i kompetencji określonych w
ustawach szczególnych pomiędzy organy gminy a organy administracji rządowej o
zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 34, poz. 198), który stanowi:
„Art. 67. Ustawa wchodzi w życie z dniem 27 maja 1990 r.;
3.) art. 6 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o zmianie ustawy o Rzeczniku Praw
Obywatelskich oraz ustaw – Kodeks postępowania karnego, o Sądzie Najwyższym i o
Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 83, poz. 371), który stanowi:
„Art. 6. Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia”;
4.) art. 150 ustawy z dnia 24 lipca 1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających
kompetencje organów administracji publicznej – w związku z reformą ustrojową państwa
(Dz. U. Nr 106, poz. 668), który stanowi:
„Art. 150. Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 1999 r., z wyjątkiem art. 26, art.
128 pkt 2, art. 139 pkt 1 i 10, art. 145 pkt ust. 2 i 4, art.146 ust. 2 i 4 oraz art.
147 ust. 2 i 3, które wchodzą w życie z dniem ogłoszenia, i art. 34 pkt 1, art. 36
pkt 23, art. 48 pkt 1 i 3,art. 84, art. 97 pkt 1-3, 5-10 i 12-36 oraz art. 139 pkt 9
lit. A), które wchodzą w życie z dniem 1 stycznia 2000 r.”;
5.) art.150 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o służbie cywilnej (Dz. U. z 1999 r. Nr 49, poz.
483), który stanowi:
„Art. 150. Ustawa wchodzi w życie po upływie 1 miesiąca od dnia ogłoszenia”;
6.) art. 21 ustawy z dnia 6 stycznia 2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka (Dz. U. Nr 6, poz. 69),
który stanowi:
„Art. 21. Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2000 r.”;
7.) art. 12 ustawy z dnia 12 maja 2000 r. o zmianie ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich,
ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr
48, poz. 552), który stanowi:
„Art. 12. Ustawa wchodzi w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia, z wyjątkiem art.
2, który wchodzi w życie z dniem 1 lipca 2000 r.”.


Marszałek Sejmu: M. Płażyński
Załącznik do obwieszczenia Marszałka
Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia
9 lutego 2001 r. (poz. 147)




Ustawa
z dnia 15 lipca 1987 r.
o Rzeczniku Praw Obywatelskich.


Art. 1. 1. Ustanawia się Rzecznika Praw Obywatelskich.

2.1) Rzecznik Praw Obywatelskich, zwany dalej „Rzecznikiem”, stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz innych aktach normatywnych.
2a.2) W sprawach dzieci Rzecznik współpracuje z Rzecznikiem Praw Dziecka.
3. W sprawach o ochronę wolności i praw człowieka i obywatela 3) Rzecznik bada, czy
wskutek działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji, obowiązujących do przestrzegania realizacji tych wolności i praw 4) , nie nastąpiło naruszenie prawa, a także zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej.

Art. 2. Rzecznikiem może być obywatel polski wyróżniający się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym oraz wysokim autorytetem ze względu na swe walory moralne i wrażliwość społeczną.

Art. 3. 1. Rzecznika powołuje Sejm za zgodą Senatu na wniosek Marszałka Sejmu albo grupy 35 postów.
2. Szczegółowy tryb zgłaszania kandydatów na Rzecznika Praw Obywatelskich określa uchwała Sejmu.
3. Uchwałę Sejmu o powołaniu Rzecznika Marszałek Sejmu przesyła niezwłocznie Marszałkowi Senatu.
4. Senat podejmuje uchwałę w sprawie wyrażenia zgody na powołanie Rzecznika w ciągu miesiąca od dnia przekazania Senatowi uchwały Sejmu, o której mowa w ust. 3. Niepodjęcie uchwały przez Senat w ciągu miesiąca oznacza wyrażenie zgody.
5. Jeżeli Senat odmawia wyrażenia zgody na powołanie Rzecznika, Sejm powołuje na stanowisko Rzecznika inną osobę. Przepisy ust. 1-4 stosuje się odpowiednio.
6.Dotychczasowy Rzecznik pełni swoje obowiązki do czasu objęcia stanowiska przez nowego Rzecznika.

Art. 4. Przed przystąpieniem do wykonywania obowiązków Rzecznik składa przed Sejmem następujące ślubowanie:

„Ślubuję uroczyście, że przy wykonywaniu powierzonych mi obowiązków Rzecznika Praw Obywatelskich dochowam wierności Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, będę strzec wolności i praw człowieka i obywatela 3), kierując się przepisami praw oraz zasadami współżycia społecznego i sprawiedliwości.

Ślubuję, że powierzone mi obowiązki wypełniać będę bezstronnie, z najwyższą sumiennością i starannością, że będę strzec godności powierzonego mi stanowiska oraz dochowam tajemnicy państwowej i służbowej.”

Ślubowanie może być złożone z dodaniem zdania: „Tak mi dopomóż Bóg.” 5)

Art. 5. 1. 6) Kadencja Rzecznika trwa pięć lat, licząc od dnia złożenia ślubowania przed Sejmem.
2.Ta sama osoba nie może być Rzecznikiem więcej niż przez dwie kadencje.

Art. 6. 7) Po zaprzestaniu wykonywania obowiązków Rzecznik ma prawo powrócić na stanowisko zajmowane poprzednio albo otrzymać stanowisko równorzędne poprzednio zajmowanemu, jeśli nie ma przeszkód prawnych.

Art. 7.7)1. Sejm odwołuje Rzecznika przed upływem okresu, na jaki został powołany, jeżeli:
1.) zrzekł się wykonywania obowiązków,
2.) stał się trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby, ułomności lub upadku sil stwierdzonych orzeczeniem lekarskim.
2. Sejm odwołuje Rzecznika przed upływem okresu, na jaki został powołany również jeżeli Rzecznik sprzeniewierzył się złożonemu ślubowaniu.
3. Sejm podejmuje uchwałę w sprawie odwołania Rzecznika, w przypadku określonym w ust. 1 pkt 1, na wniosek Marszałka Sejmu.
4. Sejm podejmuje uchwałę w sprawie odwołania Rzecznika, w przypadkach określonych w ust. 1 pkt 2 oraz w ust. 2, na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy co najmniej 35 postów, większością co najmniej 3/5 głosów w obecności co najmniej polowy ustawowej liczby postów.

Art. 8. Rzecznik podejmuje czynności przewidziane w ustawie, jeżeli poweźmie wiadomość wskazując na naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela 3).

Art. 9. Podjęcie czynności przez Rzecznika następuje:
1.) na wniosek obywateli lub ich organizacji,
2.) na wniosek organów samorządów, 2a.) 8) na wniosek Rzecznika Praw Dziecka, 3.) z własnej inicjatywy.

Art. 10. Wniosek kierowany do Rzecznika jest wolny od opłat, nie wymaga zachowania szczególnej formy, lecz powinien zawierać oznaczenie wnioskodawcy oraz osoby, której wolności i praw sprawa dotyczy, a także określać przedmiot sprawy.

Art. 11. Rzecznik po zapoznaniu się z każdym skierowanym do niego wnioskiem może:
1.) podjąć sprawę,
2.) poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania,
3.) przekazać sprawę według właściwości,
4.) nie podjąć sprawy
- zawiadamiając o tym wnioskodawcę i osobę, której sprawa dotyczy.

Art. 12. Podejmując sprawę Rzecznik może:
1.) samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające,
2.) zwrócić się o zbadanie sprawy lub jej części do właściwych organów, a w szczególności organów nadzoru, prokuratury, kontroli państwowej, zawodowej lub społecznej,
3.) zwrócić się do Sejmu o zlecenie Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenia kontroli dla zbadania określonej sprawy lub jej części.

Art. 13. 1. Prowadząc postępowanie, o którym mowa w art. 12 pkt 1, Rzecznik ma prawo:
1.) 10) zbadać, nawet bez uprzedzenia, każdą sprawę na miejscu,
2.) 11) żądać złożenia wyjaśnień, przedstawienia akt każdej sprawy prowadzonej przez naczelne i centralne organy administracji państwowej, organy administracji rządowej, organy organizacji spółdzielczych, społecznych, zawodowych i społeczno-zawodowych oraz organy jednostek organizacyjnych posiadających osobowość prawną, a także organy jednostek samorządu terytorialnego i samorządowych jednostek organizacyjnych,
3.) 12) żądać przedłożenia informacji o stanie sprawy prowadzonej przez sądy, a także prokuraturę i inne organy ścigania oraz żądać do wglądu w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich akt sądowych i prokuratorskich oraz akt innych organów ścigania po zakończeniu postępowania i zapadnięciu rozstrzygnięcia,
4.) zlecać sporządzanie ekspertyz i opinii.
2. 13) W sprawach objętych tajemnica państwową udzielanie informacji lub umożliwianie Rzecznikowi wglądu do akt następuje na zasadach i w trybie określonych w przepisach o ochronie informacji niejawnych.
3. 14) Rzecznik odmawia ujawnienia nazwiska i innych danych osobowych skarżącego, w tym także wobec organów władzy publicznej, jeżeli uzna to za niezbędne dla ochrony wolności, praw i interesów jednostki.

Art. 14. Po zbadaniu sprawy Rzecznik może:
1.) wyjaśnić wnioskodawcy, że nie stwierdził naruszenia wolności i praw człowieka i obywatela 3),
2.) skierować wystąpienie do organów, organizacji lub instytucji, w których działalności stwierdził naruszenie naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela 3), wystąpienie takie nie może naruszać niezawisłości sędziowskiej,
3.) zwrócić się do organu nadrzędnego nad jednostką, o której mowa w pkt 2, z wnioskiem o zastosowanie środków przewidzianych w przepisach prawa,
4.) żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu – na prawach przysługujących prokuratorowi,
5.) żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu,
6.) 15) zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wnosić skargi do sądu administracyjnego, a także uczestniczyć w tych postępowaniach – na prawach przysługujących prokuratorowi,
7.) wystąpić z wnioskiem o ukaranie, a także o uchylenie prawomocnego rozstrzygnięcia w postępowaniu w sprawach o wykroczenie, na zasadach i w trybie określonych w odrębnych przepisach,
8.) 16) wnieść kasację lub rewizję nadzwyczajną od prowadzonego orzeczenia, na zasadach i w trybie określonych w odrębnych przepisach.

Art. 15. 1. W wystąpieniu, o którym mowa w art. 14 pkt 2, Rzecznik formułuje opinie i wnioski co do sposobu załatwiania sprawy, a także może żądać wszczęcia postępowania dyscyplinarnego lub zastosowanie sankcji służbowych.
2. Organ, organizacja lub instytucja, do których zostało skierowane wystąpienie, obowiązane są bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w terminie 30 dni, poinformować Rzecznika o podjętych działaniach lub zajętym stanowisku. W przypadku gdy Rzecznik nie podziela tego stanowiska, może zwrócić się do właściwej jednostki nadrzędnej o podjęcie odpowiednich działań.

Art. 16. 1. W związku z rozpatrywanymi sprawami Rzecznik może przedstawiać właściwym organom, organizacjom i instytucjom oceny i wnioski zmierzające do zapewnienia skutecznej ochrony wolności i praw człowieka i obywatela 3) i usprawnienia trybu załatwiania ich spraw.
2. Rzecznik może również:
1.) występować do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę innych aktów prawnych w sprawach dotyczących wolności i praw człowieka i obywatela 3),
2.) 17) występować do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskami w sprawach, o których mowa w art. 188 Konstytucji,
3.) 17) zgłosić udział w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawach skarg konstytucyjnych i brać udział w tym postępowaniu,
4.) 18) występować z wnioskami do Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce lub których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie.

Art. 17. 1. 19) Organ, organizacja lub instytucja, do których zwróci się Rzecznik, obowiązane są z nim współdziałać i udzielać mu pomocy, a w szczególności:
1.) zapewniać dostęp do akt i dokumentów na zasadach określonych w art.. 13,
2.) udzielać Rzecznikowi żądanych przez niego informacji i wyjaśnień,
3.) udzielać wyjaśnień dotyczących podstawy faktycznej i prawnej swoich rozstrzygnięć,
4.) ustosunkowywać się do ogólnych ocen, uwag i opinii Rzecznika.
2. 20) Rzecznik może określić termin, w jakim powinny być dokonane czynności, o których mowa w ust. 1.

Art. 17. a. 21) Rzecznik współdziała ze stowarzyszeniami, ruchami obywatelskimi, innymi dobrowolnymi zrzeszeniami i fundacjami na rzecz ochrony wolności i praw człowieka i obywatela.

Art.. 18. 22) Przepisy ustawy dotyczące ochrony wolności i praw człowieka i obywatela odnoszą się również odpowiednio do osób nie będących obywatelami polskimi, znajdujących się pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie przysługujących mu wolności i praw.

Art. 19. 1. 23) Rzecznik corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela.
2. 24) Informacja Rzecznika podawana jest do wiadomości publicznej.
3. Rzecznik może przedkładać Sejmowi i Senatowi określone sprawy wynikające z jego działalności.
4. Rzecznik na wniosek Marszałka Sejmu przedstawia informacje lub podejmuje czynności w określonych sprawach.

Art. 20. 1. Rzecznik wykonuje swoje zadania przy pomocy Biura Rzecznika Praw Obywatelskich.
2. Zadania i organizacje Biura określa statut, który nadaje Marszałek Sejmu na wniosek Rzecznika.
3. Na wniosek Rzecznika Marszałek Sejmu może powołać nie więcej niż trzech zastępców Rzecznika, w tym zastępcę do spraw żołnierzy. Odwołanie następuje w tym samym trybie.
4. Rzecznik określa zakres zadań zastępcy (zastępców) Rzecznika.
5. 25) Do zastępców Rzecznika oraz pracowników Biura Rzecznika Praw Obywatelskich stosuje się odpowiednio przepisy o pracownikach urzędów państwowych.
6. (skreślony). 26) .
7. (skreślony). 26) .

Art.. 21. Wydatki związane z funkcjonowaniem Rzecznika Praw Obywatelskich pokrywane są z budżetu centralnego.

Art. 22. Rzecznik, za zgodą Sejmu, może ustanowić swoich pełnomocników terenowych.

1) W brzmieniu ustalonym przez art. 1 pkt 1 lit. a) ustawy z dnia 12 maja 2000 r. o zmianie ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 68, poz. 552), która weszła w życie z dniem 15 lipca 2000 r.
2) Dodany przez art. 17 pkt 1 ustawy z dnia 6 stycznia 2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka (Dz. U. Nr 6, poz. 691), która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2000 r.
3) Ze zmianą wprowadzoną przez art. 1 pkt 2 ustawy, o której mowa w przypisie 1.
4) Ze zmiana wprowadzoną przez art. 1 pkt 1 lit. b) ustawy, o której mowa w przypisie 1.
5) Zdanie ostatnie dodane przez art. 1 pkt 3 ustawy, o której mowa w przypisie 1.
6) Ze zmianą wprowadzoną przez art. 1 pkt 4 ustawy, o której mowa w przypisie 1.
7) W brzmieniu ustalonym przez art., 1 pkt 5 ustawy, o której mowa w przypisie 1.
8) Dodany przez art. 17 pkt 2 ustawy, o której mowa w przypisie 2.
9) Ze zmianą wprowadzoną przez art. 1 pkt 6 ustawy, o której mowa w przypisie 1.
10) Ze zmianą wprowadzoną przez art. 1 pkt 7 lit. a) tiret pierwsze ustawy, o której mowa w przypisie 1.
11) Ze zmianą wprowadzoną przez art. 55 ustawy z dnia 24 lipca 1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej – w związku z reformą ustrojową państwa (Dz. U. Nr 106, poz. 668), która weszła w życie z dniem 1 stycznia 1999 r.
12) Ze zmianą wprowadzoną przez art. 1 pkt 7 lit. a) tiret drugie ustawy, o której mowa w przypisie 1.
13) Ze zmianą wprowadzoną przez art. 1 pkt 7 lit. b) ustawy, o której mowa w przypisie 1.
14) Dodany przez art. 1 pkt 7 lit. c) ustawy, o której mowa w przypisie 1.
15) Ze zmianą wprowadzoną przez art. 1 pkt 8 lit. a) ustawy, o której mowa w przypisie 1.
16) W brzmieniu ustalonym przez art. 1 pkt 8 lit. b) ustawy, o której mowa w przypisie 1.
17) W brzmieniu ustalonym przez art. 1 pkt 9 lit. a) ustawy, o której mowa w przypisie 1.
18) Ze zmianą wprowadzoną przez art. 1 pkt 9 lit. b) ustawy, o której mowa w przypisie 1.
19) Oznaczenie nadane przez art. 1 pkt 10 lit. a) ustawy, o której mowa w przypisie 1.
20) Dodany przez art. 1 pkt 10 lit. b) ustawy, o której mowa w przypisie 1.
21) Dodany przez art. 1 pkt 11 ustawy, o której mowa w przypisie 1.
22) W brzmieniu ustalonym przez art. 1 pkt 12 ustawy, o której mowa w przypisie 1.
23) W brzmieniu ustalonym przez art. 1 pkt 13 lit. a) ustawy, o której mowa w przypisie 1.
24) Ze zmianą wprowadzoną przez art. 1 pkt 13 lit. b) ustawy, o której mowa w przypisie 1.
25) Ze zmianą wprowadzoną przez art. 127 pkt 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o służbie cywilnej (Dz. U. z 1999 r., Nr 49, poz. 483), która weszła w życie z dniem 1 lipca 1999 r.
26) Przez art. 127 pkt 2 ustawy, o której mowa w przypisie 25.


Poczet Rzeczników Praw obywatelskich:

Rzecznicy Praw obywatelskich:

Prof. dr hab. Ewa Łętowska
(ur. 22.03.1940 r. w Warszawie)
Ślubowanie złożyła 19.11.1987 r.
Koniec kadencji 12.02.1992 r.


Prof. dr hab. Tadeusz Zieliński
(ur. 19.06.1926 r. w Krakowie, zm. 28.09.2003 r.)
Ślubowanie złożył 13.02.1992 r.
Koniec kadencji 07.05.1996 r.


Prof. dr hab. Adam Zieliński
(ur. 19.06.1931 r. w Pruszkowie)
Ślubowanie złożył 08.05.1996 r.
Koniec kadencji 19.06.2000 r.


Pof. dr hab. Andrzej Zoll
(ur. w 1942 r . w Sieniawie)


Zastępcy Rzecznika Praw Obywatelskich:

Dr hab. Jerzy Świątkiewicz
Powołany na Zastępcę 15.09.1995 r.


Stanisław Trociuk
Powołany na Zastępcę 01.01.2002 r.


Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich
Al. Solidarności 77
00-690 Warszawa
Tel. centrala: (22) 551-77-00; Przyjęcia interesantów: (22) 551-77-60; (22) 551-78-11;
Fax. (22) 827-64-53.


Rzecznik podejmuje działanie, jeżeli uzyska informację wskazującą na naruszenie praw i wolności człowieka i obywatela. Może podjąć działanie zarówno na wniosek, jak i z własnej inicjatywy. Podejmując sprawę, Rzecznik może, zależnie od jej charakteru, wybrać jeden z następujących trybów postępowania: 1) samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające, 2) zwrócić się o zbadanie sprawy do organów nadzoru, prokuratury, kontroli, 30 zwrócić się do Sejmu o zlecenie Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenia kontroli określonej sprawy. Prowadząc własne postępowanie Rzecznik ma prawo zbadać każdą sprawę na miejscu, żądać złożenia wyjaśnień i przedstawienia akt każdej sprawy prowadzonej przez organy administracji państwowej, organizacje spółdzielcze, społeczne, zawodowe, samorządowe, osoby prawne itd. Może też zlecać sporządzanie ekspertyz i opinii.
Po zbadaniu sprawy, Rzecznik – o ile stwierdził naruszenie praw i wolności obywatela – wykorzystuje przyznane mu przez ustawę środki prawne. Może on m. in.:
1) skierować wystąpienie do organu, organizacji lub instytucji, w którym formułuje opinie i wnioski w sprawie stwierdzonego naruszenia praw obywatela; może też żądać wszczęcia postępowania dyscyplinarnego przeciwko winnym lub zastosowania sankcji służbowych; w razie niezadowalającej odpowiedzi może zwrócić się do jednostki nadrzędnej o podjęcie odpowiednich działań,
2) zwrócić się do organu nadrzędnego nad jednostką naruszającą prawo z żądaniem zastosowania środków przewidzianych w przepisach prawa;
3) żądać wszczęcia postępowania cywilnego, jak również wziąć udział w każdym toczącym się postępowaniu – na prawach przysługujących prokuratorowi,
4) żądać wszczęcia przez prokuraturę lub innego oskarżyciela publicznego śledztwa lub dochodzenia,
5) zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, zaskarżyć decyzję do sądu administracyjnego, a także uczestniczyć w postępowaniu administracyjnym – na prawach przysługujących prokuratorowi,
6) wystąpić z wnioskiem o ukaranie, a także o uchylenie prawomocnego orzeczenia, w postępowaniu w sprawach o wykroczenia,
7) wnieść kasację od każdego prawomocnego orzeczenia.
Jak widać z powyższego wyliczenia, Rzecznik Praw Obywatelskich nie dysponuje władzą podejmowania decyzji w sprawie naruszenia praw obywatelskich, Jego istotna rola polega na zwracaniu uwagi, także publicznym, na przypadki naruszenia praw i wolności obywateli oraz wszczynaniu przewidzianych przez prawo trybów postępowania, zmierzających do ich usunięcia.
W związku kształtującym się na tle prowadzonych spraw obrazem rzeczywistości, Rzecznik Praw Obywatelskich może podejmować również istotne inicjatywy ogólne, zmierzające do polepszenia stanu w zakresie respektowania praw i wolności obywateli. Może on na przykład występować do właściwych organów (Prezydenta, rządu, ministrów i in.) z wnioskiem o podjęcie odpowiedniej inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę aktów prawnych rangi niższej niż ustawa. Rzecznikowi służy także prawo zwrócenia się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o uznanie określonego aktu normatywnego lub przepisu za sprzeczny z Konstytucją. Może tez formułować i przedstawiać odpowiednim organom inne ogólne opinie i wnioski dotyczące ich działalności, a związane ze sferą praw i wolności obywatelskich.