Pisarze polityczni i ich poglądy w Europie w XVI wieku.

Wiek XVI w Polsce nazwany został "złotym wiekiem" ponieważ, przyniósł on ogromny wzrost znaczenia Polski w różnych dziedzinach życia na arenie międzynarodowej.
Wśród państw Europy Środkowej Polska zajmowała czołowe miejsce jako potęga polityczna, militarna, kulturalna i ekonomiczna.
Oprócz sukcesów politycznych i militarnych Polska w XVI w przeżywała rozkwit kulturalny.
Zaczęły się masowe wyjazdy Polaków na uczelnie zachodniej Europy, a w szczególności na uniwersytety włoskie. Na studia do Włoch wyjeżdżała młodzież pochodzenia szlacheckiego, mieszczanie, a także chłopi. Zdobywali tam wiedzę wszechstronną, a zwłaszcza humanistyczną. Wielu Włochów przyjeżdżało także do Polski. Dwór Bony Sworzy był magnesem przyciągającym ich do Krakowa. Rozkwitała wymiana studentów z Polski i Włoch. Dzięki zwiększeniu liczby szkół, były one bardziej dostępne dla młodzieży. Szkoły unowocześniały program nauczania, próbowano przepajać je duchem humanizmu. Powstał nowy rodzaj szkoły-gimnazjum humanistyczne.
W 1551r powstała w Pińczowie pierwsza taka szkoła, najpierw było to gimnazjum kalwińskie, później ariańskie. Powstawały też gimnazja luterańskie w Toruniu i w Gdańsku, stanowiły one przeciwwagę do szkół katolickich. Najbardziej znaną i jedną z najlepszych w Europie uczelnią katolicką była Akademia Krakowska. Poziom nauczania takich przedmiotów jak: matematyka, astronomia czy geografia był bardzo wysoki, dlatego też tłumnie przybywała młodzież z różnych stron świata np. Węgrzy, Włosi, Niemcy, Czesi, Słowacy.
Wraz z rozwojem szkolnictwa rozwijało się drukarstwo. Wynalazek druku miał ogromny wpływ na rozpowszechnianie się kultury, powstawały drukarnie i firmy wydawnicze, m.in. Jana Hallera, Floriana Unglera, Hieronima Wietora.

Mimo, iż nakłady nie przekraczały 1000 egzemplarzy, książki docierały do szerokich kręgów społecznych. Wydawano twórczość m.in. Mikołaja Reja, Jana Kochanowskiego, a także dzieło najsłynniejszego polskiego astronoma Mikołaja Kopernika - O obrotach sfer niebieskich, wydanych po łacinie w 1543r. Kopernik postawił cały świat do góry nogami, obalił podstawowe założenie ideologii średniowiecznego kościoła o tym, że Ziemia stanowi centrum wszechświata. Obok Kopernika wystąpił najwybitniejszy polski myśliciel

Andrzej Frycz Modrzewski (1503-1572), był on działaczem politycznym i rzecznikiem reform ustrojowych w Polsce. W 1551r wydał dzieło O naprawie Rzeczypospolitej... , krytykując w nim organizację współczesnego społeczeństwa, domagał się także równości wszystkich wobec prawa.
Prócz Andrzeja Frycza Modrzewskiego do najwybitniejszych polskich pisarzy politycznych tego okresu zaliczyć możemy,

Jana Ostroróga (1436-1501) "Memoriał o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierający projekt reformy ustroju państwowego i społecznego Polski, opierał się on na gruncie niezależności od papiestwa i cesarstwa:

- kościół podporządkowany państwu, król wyznacza biskupów,
- zniesienie opłat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat i świetopierza,
- zakaz apelacji od polskich sądów duchownych do Rzymu,
- konieczność wzmocnienia władzy królewskiej,
- ujednolicenie prawa (takie samo dla wszystkich stanów),
- wzmocnienie obronności kraju (chłopi, mieszczanie w pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie młodzieży chłopskiej do studiów, postulat zniesienia cechów (mieszczaństwo).

Kolejnym wielkim pisarzem politycznym działającym w Polsce od roku 1470 był Filippo Buonaccorsi zwany Kallimachem (1437-1496) jest on prawdopodobnie autorem traktatu pt. "Rady Kallimachowe" (Consilia Callimachi). Jest to zbiór wskazówek dla panującego, jak ma postępować, aby zapewnić sobie autorytet a państwu -siłę. Tendencje absolutystyczne "Rad" sprawiły, że traktat ten spędzał sen z powiek szlachcie polskiej zatroskanej o własne przywileje. Podczas pobytu w Krakowie Kallimach Nawiązał kontakt z Towarzystwem Nadwiślańskim (Sodalitas Vistulana) -literacką korporacją założoną przez innego obcego przybysza, którego przyciągnęła sława krakowskiej uczelni -Niemca Konrada Celtisa (1459-1508), działającego głównie wśród studentów i propagującego potrzebę reformy Akademii w duchu humanistycznym.
W europie także myśl humanistyczna odbiła się szerokim echem wśród ówczesnych pisarzy.
Wiodącymi pisarzami politycznymi europy byli:

Machiavelli (1469-1527) (Włoch XV/XVI) stwierdził, że państwo nie jest sługą Kościoła zaś wartość każdej polityki określana jest zdolnością osiągania zamierzonych celów. Polityk nie musi być moralny, musi być skuteczny.Uważał, że najważniejszą wartością władzy jest utrzymanie się przy władzy i sprawne jej sprawowanie bez oglądania się na zasady etyczno – moralne.

Jean Bodin – w „Sześciu księgach Rzeczpospolitej” wyłożył ideologię absolutyzmu. Suwerenność realizuje się w absolutnej, niepodzielnej i nieograniczonej władzy monarchy. Jean Bodin - (Francuz II poł. XVI w.) był twórcą pojęcia suwerenności. Państwo jest suwerenne na zewnątrz (niepodległe - niepodlegające nikomu) i nadrzędne do wszystkich struktur społeczeństwa. Jedynie co państwo może ograniczać to prawo naturalne i umowy międzynarodowe. Władca jest niezależny od woli swoich poddanych, a granicą jego wladzy jest nienaruszalność wlasności prywatnej. Władza absolutna w zamian za absolutne poszanowanie wlasności, w polskim przekładzie brzmiało to tak: władca jest panem swego królestwa, nie jest jednak wlaścicielem życia i mienia swoich poddanych. J. Bodin twierdził jednak, że władca ma się liczyć z prawem bożym i naturalnym, a jego władza może być w pewien sposób ograniczona przez stany generalne królestwa .

W renesansie, temat idealnego społeczeństwa poruszył angielski arystokrata Thomas Morus
(More 1475-1535) W pracy pt. Prawdziwie złota książeczka o najlepszym urządzeniu rzeczypospolitej i o nowej wyspie Utopii nakreślił wizję nowego, sprawiedliwego społeczeństwa, rządzonego demokratycznie, w którym nie ma własności prywatnej i osobistej, każdy obywatel zobowiązany jest do pracy i każdy według potrzeb może z owoców tej pracy korzystać. W społeczeństwie tym nie ma obiegu pieniężnego, złoto i srebro używane są tylko do wymiany z innymi krajami.

„Mądrość jest wartością, ale czy warto być mądrym?” – pytał sam siebie Erazm z Roterdamu,(1467-1536) któremu dane było żyć w renesansie. Stwierdził, że choć jest ona niezaprzeczalną wartością, to jednak głupiec przekonany o własnej wartości jest szczęśliwszy.
Żył w latach 1467 - 1536. Humanista, pisarz, znał wiele języków, wydawca krytycznego przekładu „Nowego Testamentu”, przeciwnik Lutra (sprzeciwiał się burzeniu stałych poglądów

Podsumowując : pisarze i poeci zaczęli dostrzegać powagę sytuacji. Wiedzieli oni, że przywary szlachty mogą doprowadzić do głębokiego kryzysu państwa. Wtedy też zaczęły powstawać utwory nawołujące do zerwania z prywatą, znieczulicą, stołem. Takimi dziełami można nazwać „Odprawę posłów greckich” czy „Pieśń o spustoszeniu Podola” Jana Kochanowskiego, „O poprawie Rzeczypospolitej” Andrzeja Frycza Modrzewskiego jak również „Kazania sejmowe” księdza Piotra Skargi.
Widząc aktualną sytuację kraju i sięgając w jego przyszłość, w swoich utworach, skierowanych do rządzących, przedstawiali swoje wizje państwa, ukazywali jak ono wygląda, a jak wyglądać powinno.
Troska o losy państwa wyrażała się w zainteresowaniu polityką wewnętrzną. W utworach pisarze wytykali wady szlachcie, zarzucając jej obecną, realną sytuację w kraju. Aby zapobiec kryzysowi państwa, apelowali do magnackiego sumienia poprzez nawiązania do Biblii, przykazań, np. ks. Piotr Skarga; mitologii (Kochanowski). W swoich dziełach przestrzegali, że taka postawa wobec spraw państwa może zakończyć się upadkiem, jak we fragmencie „Odprawy posłów greckich”. Uświadamiali także, że otrzymaliśmy od Ojczyzny bardzo wiele, jest ona naszą matką, która nas rodzi, wychowuje, żywi, daje dom, pieniądze, szczęście, dlatego powinniśmy ją szanować i dbać o nią. Porównywano także Polskę do tonącego okrętu. Zamiast go ratować od zagłady, szlachta chroni przede wszystkim swój dobytek swój dobytek, nie wiedząc, że kiedy okręt zatonie, stracą całe bogactwo i sami zginą.